Tíminn - 28.05.1964, Síða 8

Sigurður Ólason: Lokaorð um Baulárvallamáiið
Svar til Leifs Kr. Jdhann-
essonar í Stykkishdlmi
i
Leiíur Jóhannesson ráðunautur
í Stylckishólmi sendir mér pistil
hér í blaðinu um daginn, sem hann
nefnir „svar“ út af grein um Baul
árvelli, sem ég’ skrifaði í Tímann
fyrir tæpu ári, að þá gefnu til-
efni. Er þetta nokkuð langur með-
göngutími hjá ráðunautnum, um
ekki burðugra fóstur eða brýnna
málsefni, en hann hefir fram að
færa. Kemur ekíki til mála, að ég
fari að elta ólar við þessi skrif
hans endalaust, þó ég hins vegar
komist ekki hjá því að vikja að
tveim-þrem atriðum í greininni,
setn með vissum hætti er beint
gegn mér persónulega, og sem ég
vegna lesenda þar í byggðarlag-
inu sé ekki ástæðu til, að láta um
kyrrt liggja.
L. Jóh. spyr, hvar séu „sönnun-
argögnin" fyrir þvi, sem ég heíi
haldið fram um réttarstöðu Baul-
árvalla í dag. Þessi spurning er
fram borin mest til að sýnast, og
til þess að leiða athyglina fram
hjá því, að hann gerir sjálfur,
þrátt fyrir þennan langa umhugs-
unartíma, litla eða enga tilraun
til þess að hnekkja neinum þeim
rökum og málsástæðum, seim 5g
bar fram í grein minni í fyrra. L.
J. er það vel ritfær maður, að
hann þarf enga 8—9 mánuði til
þess að semja „svar“ sitt, heldur
er það áf klókindum gert, að
láta tímann liða, þar til farið er
að fyrnast yfir deiluefnið sjálft,
og koma síðan eftir dúk og disk,
ig þykjast heimta „sannanir“! Már
er að vísu ekkert að vanbúnaði að
gera að nýju grein fyrir minni
skoðun um þessi mál, um réttartil
köll sunnan- og norðanfjallstnanna
í Baulárvallalönd, en þar sem það
yrði að mestu endurtekning frá
því í grein minni í fyrra, — og
á auk þess. frekar heima á öðrum
vettvangi, — þá læt ég það að
sjálfsögðu hjá líða, að þessu sinni,
enda yrði það alltof langt mál. Eg
læt nægja að vísa L. J. (og sókn
arnefndinni) að útvega sér aftur
írein mína frá í fyrra, ef þeir
eiga hana ekki f fórum sínum; en
bar er að finna svör þau og sönn-
unargögn, sem þeir eru að leifa
eftir, ýmist beint eða í formi til-
vitnana í eldri skjöl og heimildir.
Þar eru sjónarmið landeigenda
beggja vegna fjalla ýtarlega rak-
in og jafnframt studd sögulegum
tilvitnunum, gögnum og rannsókn
um. Þau rök standa enn að öllu
óhrakin, enda gerir L. J. enga
teljandi tilraun að hnekkja þeim.
Það fcemur í lítinn stað þótt hann
reyni að agnúast út í Sighvat Borg
firðing, hinn ágæta fræðimann,
hann mun standa fyllilega fyrir
sínu, og sama er að segja um
þau rangindi og fjarstæðu, að
leggja/telja Baulárvelli til norð
anfjallshreppa, og ætti L. J. að
kynna sér t. d. bréf Steingríms
biskups frá 1833, en
þar kemur fram, að jafnvel for-
svarsmenn Stykkishólmskirkju,
(þá Helgafells-) töldu býli þetta
tilheyra suðurhreppum að réttu
lagi, enda var það fyrir valdníðslu
eina, að svo varð ekki. Verða og
skrif L. J. um sögulega og nátt-
úrlega (að)stöðu Baulárvalla létt
á metunum gagnvart skoðunum
sagnfræðinganna Ólafs Lárusson-
ar og Einars Arnórssonar um land
nám og sögulegar hefðir um þess
ar slóðir, og hvað hina landfræði
legu afstöðu snertir hefir sú stað
reynd væntanlega úrslitagildi, að
vötnum hallar suður af, og mun
svo enn verða um nokkra hríð. 1
Það sem hins vegar gefur mér
tilefni til að stinga niður penna
til andsvara, eru dylgjur þær,
sem greinarhöfundur læðir inn á
milli línanna, að ég sé að reyna
að etja mönnum í cnálaferli út af
Baulárvöllum, og nánast í persóna
legu hagnaðarskyni. Eg verð að
vísa þessu algerlega á bug. Eg hefi
alls engra persónulegra hagsmuna
að gæta gagnvart Balúrvöllum,
(né t. d. veiðiskap þar), og hefi
aldrei haft, og því fer svo fjarrí,
að ég hafi reynt að etja mönnum
út í málaferli í þessu sambandi
að ég tók þvert á móti fram í
grein minni í fyrra, að ég ábyrgff-
ist aldrei, hvernig dómstólar
kynnu að líta á þessi mál, ef til
þeirra kasta kæmi. Þessi fyrir-
vari var það skýr og afdráttar-
laus, að misskilningur var óþarf-
ur. Hins vegar þóttist ég svo vera
í fyllsta rétti, að hafa mínar skoð-
anir um þessi mál, og þurfti þar
einskis orlofs að beiðast. Eg skil
því ekki þetta ótugtarnart greia-
arhöfundar, enda höfum við hing-
að til deilt um málið á heiðarleg-
um grundvelli, og án persónulegra
ýfinga. Eg veit heldur ekki til
þess, að nein málaferli séu í upp-
siglingu út af Baulárvöllum, nema
ef Stykkishólmskirkja vildi sjálf
reyna að gera eitthvað hreinna fyr
ir sínum dyrum. En það er þeirra
mál en ekki mitt, annars væri sá
kostur líka fyrir hendi, sem ýms-
ir Hólmarar myndu sjálfsagt helzt
kjósa, að samið yrði um þessi mál,
á heiðarlegan hátt, það myndi
áreiðanlega mest að skapi þess
ágætis- og gáfumanns, sem prýtt
hefir embætti sóknarprests þeirra
Hólmara um áratugi, við sæmd Jg
vinsældir. Hann mun skilja það
og finna manna bezt, að ekki sæm-
ir né hlýðir, að réttlætisstofnun,
sem kristin kirkja í landinu, sitji
yfir rétti annarra, eða geri sér
göcnul rangindi að gróðavegi.
Annars er það misskilningur,
ef L. J. telur mig hafa farið að ýfa
upp þessi mál, að fyrra bragði, og
tilefnislausu- Tildrögin að skrifuvn
mínum hér í blaðinu í fyrra voru
tvær greinar, sem þar höfðu birzt,
um Baulárvelli og sögu þeirra, þ.
á. m. sérstaklega um hina tor-
kennilegu atburði, er þar gerðust
á síðustu öld, er bæjarhúsin voru
niður brotin með dularfullur.i
hætti, (,,Baulárvallaundrin“). Út
af þessu fór ég síðan að glugga í
þessi gömlu mál, en ég er upp-
alinn þar í byggðarlagi, og eldra
fólk í mínucn uppvexti kunni margt
frá atburðum að greina, og sitt-
hvað þar til mála að leggja. Nú
vildi og þannig til, að ég komst í
mikið safn af gömlum skjölum og
skilríkjum, sem Kristján Elíasson
yfirfiskmatsmaður hefir grafið
fram úr söfnum hér, varðandi býli
þetta, meðan það var og hét, og
er það isannleika sagt furðulegt
safn og forvitnilegt, og fyllilega
þess virði, að það kæimi fyrir al-
menningssjónir við hentugleika.
Þar kom fram, að Baulárvellr urðu
upphaflega til, sem nýbýli, fyrir
einberar lögleysur og rangindi,
presta og embættismanna innan
fjalls, sannkallað „bræðralag ó-
réttinda í selskap synda“, eins og
meistari Hallgrímur kemst að
orði, og augljósa valdníðslu yfir-
valda gagnvart búandmönnum, er
hlut áttu að málum. Þar kemur og
fram, að margvísleg klögumá!
urðu út af nýbýlisstofnun þessari,
og mikil óánægja meðal byggða-
manna beggja vegna fjalla, enda
gengu og miklar bréfaskriftir og
úrskurðir að þeim tilefnum, sýslu
manna, presta, amtmanns, biskups,
og gott ef ekki alla leið út í kóngs
ins Kaupmannahöfn í stj.deilum
Vesturhafseyja. Þetta virðist mér
geta orðið nokkur lykill að leynd
armáli Baulárvallaundranna, og
því var það, að ég fór að skrifa
um cnálið. Það er alger óþarfi fyr-
ir greinarhöfund, L.J., að leggja
mér einhverjar annarlegar hvatir
til í þessu sambandi, enda þótt
ég í leiðinni víki lauslega að því,
hvernig býli þetta komst síðar
á snæri Stykkishólmskirkju, og
hvernig „réttarstaða“ þess kynni
að horfa við í dag, út frá söguleg
um forsendum, og eðlilegum rök-
um.
Greinarhöfundur L. J. telur ekki
ástæðu fyrir Sth.kirkju að fara
í mál út af eignartilkalli hennar
til Baulárvalla. Þeir um það. Ann
ars myndi ég halda, að þeir væru,
búnir að gera svo í nytina sína
á liðnum árum og áratugum, að
þeim þyki varla sigurvænlegt sjálf
um, að leggja í málaferli, nema
nauður reki til. Það myndi kannski
vefjast eitthvað fyrir þeim, að
gera eignardóms- eða landamerkja
dómstóli fullnægjandi grein fyr-
ir því, hvernig þeir hafa haldið
uppi lögaðild fyrir jörðina, sem
, eigendur“ hennar. Því hvernig
sem litið yrði á „eignarheimild-
ina“ sjálfa — ,gjafabréfið“ — og
hvernig þeir hafa (van)haldið skil
yrði þess þá er ákaflega hætt við,
að hirðuleysi þeirra, — þó ekki
kæmi fleira til, — og algert reiði-
leysi um eignina af þeirra hendi,
yrði þeim helzt til óþægur ljár
í þúfu er á dómþing kæmi, gagn-
vart sögulegum og landfræðileg-
um rétti aðliggjandi jarða og ó-
tvíræðri hefð og nytjum að fornu
og nýju. Þeir hafa sem sé hald
ið að sér höndum og þagað sem
vendilegast, hverju sinni sem þeim
bar að halda upp rétti sínum, cf
einhver var. Þeir þögðu þegar
þeir áttu sem „eigendur" að lýsa
landamerkjum fyrir jörðina sam-
kvæmt landamerkjalögunum frá
1882, þeir þögðu bæði 1887 og
1889 þegar aðliggjandi jarðir tóku
undir sig aftur mikið eða meiri
hlutann af löndum þeim á Baul-
árvöllum, sem þær höfðu áður
átt, og sem með ólögum höfðu
verið lögð undir „nýbýlið". Og
þeir þögðu sem auðmjúklegast,
þegar stórmenni ýmis í Reykjavík
Thor Jensen, Kristján Einarsson
forstj. o. fl., nytjuðu (v/innanfjalls
jarða) og leigðu út árum saman
veiði í Baulárvallavatni, og eftir-
komendur þeirra fram á þennan
dag, að vísu í fullum rétti, út frá
nákvæmlega sömu lagarökum, og
ég hefi haldið fram í mínum skrif
um. „Þagað gat ég þá með sann,
þegar hún Skálholtskirkja
brann“, geta þeir sagt að sínu
leyti, forráðamenn Stykkishólms-
kirkju með kerlingunni forðum.
Þeir þögðu og létu afskiptalaust,
þótt sunnanfjallsbændur nytjuðu
land og veiði sem áður, enda haíá
þeir (Sth.menn) hvorki girt þar
lönd né varið vatnið. Og yfirleitt
engri réttarvörzlu uppi haldið né
nein lögskil af hendi innt, af
neinu tagi. Og þeir gerðu meir en
þegja, þeir beinlínis skrifuðu und-
ir sjálfir, Hólmarar, þegar settar
voru og margendurnýjaðar fjal!
skilareglugerðir sýslunnar, þar
sem viðurkennt er og slegið föstu,
og staðfest af Stjórnarráðinu, —
að suðurhluti Baulárvalla og —
vatns væri sunnan hreppamarka
og innan „heimalanda" sunnan-
fjallsjarða, og þar sem land og
vatn norðan þessara marka tilheyr
ir Útbotnajörðum (erf. Thor Jen
sen), og Helgafellssveit, eru ekld
lengur nein lönd eða „býli“, á
þessum stöðum sem Sth.kirkja get
ur hér eftir gert eignartilkall til
Það er trúlegt að eitthvað vefðist
fyrir sóknarnefndinni að komast
fram hjá þessum staðreyndum,
enda þótt L. J. reyni að skella
skuldinni á sýslunefndarmenn
hreppsins, að „hafa látið slíkt við
gangast og imeð öllu afskipta-
laust“. Er þetta heldur ósköru-
legt yfirklór hjá greinarhöfundi,
ef það skyldi nú auk þess vera
svo, að sýslufulltrúarnir hafi ein
mitt verið sumir helztu ráðamenn
kirkjunnar á liðnum árum eða
jafnvel sóknarnefndarmenn?
Greinarhöf. L. J. segist vona,
að við eigum eftir að verða sam-
mála, og skal ég gjaman taka
undir þá ósk hans, og að við lát-
um erjum þessum lokið. enda mun
svo og verða af minni hendi.
(Grein þessi hefur beðið birtingar
alllengi hjá blaðinu. Ritstj..
MINNING
GuBmmdur Guðmandsson
skósmiður, Vík í IVSýrdafi
Hinn 4. apríl s. 1. var til moldar
borinn í Víkurkirkjugarði Guð-
mundur Guðmundsson, skósmiður
i Vík í Mýrdal, en hann andaðist
25. marz að heimili sínu.
Með honum hvarf af sjónar-
sviðinu mætur og merkur maður,
sem um áratugi setti svip sinn á
lífið í Vík. Þó nokkuð sé um lið-
ið frá láti hans, finn ég hvöt hjá
mér að minnast þessa horfna vin-
ar að nokkru.
Guðmundur var fæddur að Ytri-
Skógum í Austur-Eyjafjallahreppi
hinn 27. febr. árið 1883. Foreldrar
hans voru Guðmundur Oddsson,
bóndi þar og Guðrún Guðmunds-!
dóttir, frá Bakkakoti í sömu sveit.
Er Guðmundur var fárra ára flutt
ist hann með móður sinni að
Drangshlíðardal, en þá bjuggu þar
hjónin Kjartan Guðmundsson og
Solveig Finnsdóttir. Þar ólst Guð-
mundur upp fram yfir fermingar
aldur í góðum félagsskap, með
sonum þeirra hjóna, þeicn Bjarna
og Sigurjóni er báðir urðu kaup-
félagsstjórar í Vík og Guðmundi
er lengi var bóndi í Skógum.
Eftir ferminguna fluttist Guð-
mundur með móður sinni að Mýr
um í Álftaveri, en þar giftist hún
Símoni Jónssyni. Þaðan fór hann
að Höfðabrekku í Mýrdal. Þar
komst Guðmundur í kynni við
björgin og náði mikilli leikni í að
fara um hinar hæpnu leiðir him-
mhárra hamra til fanga eftir bjarg
fugli. Þessi íþrótt varð honum síð-
ar ócnetanlegt bjargræði.
Frá HöfðabreKku fór Guðmuni-
ur að Kerlingardal. Þar lenti hann
eitt sinn í miklum háska, er snjó
flóð hratt honum fram af háu
bergi ofan í Kerlingardalsá, fulla
af krapa og is. Laskaðist hann þá
illa á brjóstkassa og fæti. Má telja
það furðulegt þrek að hafa komizt
af eigin rammleik úr helgreipum
árinnar þannig til reika og til
bæja.
í þessum meiðslum lá Guðmund
ur alllengi illa haldinn, en náði
sér þó, að þvi er virtist að fullu,
en síðar á ævinni átti hann bó
eftir að kenna þessara meiðsla,
er hatrömm gikt lagðist að þeim,
er olli Guðmundi cnikilla þján-
inga á efri árum.
Árið 1904 kvæntist Guðmund-
ur Egilínu Jónsdóttur í Kerlingar
dal. Bjuggu þau fyrst í Kerlingar
dal og síðar að Höfðabrekku, en
árið 1908 fluttust þau hjónin til
Víkur í Mýrdal og þar var heimili
þeirra æ síðan, að einu sumri
undanskildu. Þau hjónin eignuð
ust alls 9 börn. Eru 5 þeirra á
lífi. María húsfreyja í Vik. GUð-
rún gift í Reykjavík. Kjartama
sömuleiðis. Sigurður skólastjóri
við barnaskólann í Skógum og
Guðgeir, bifvélavirki í Vík Tvö
dóu ung, Kjartan og Guðríður, en
tveir synir, Jón og Kjartan,
T í M i Y
drukknuðu í fiskiróðri í Vík árið
1941. Konu sína missti Guðmund-
ur árið 1934 eftir langvarandi
heilsuleysi.
Líf Guðmundar Guðmundsson-
ar var eins og svo margra alþýðu
manna á íslandi, enginn dans á
rósum. heldur þrotlaus barátta,
barátta við skort, vosbúð. hættur,
sjúkdóma og ástvinamissi, einnig
hugarstríð vonbrigði, tortryggni
og cnisskilning. Fn ekkert af öllu
þessu gat bugað hann, skapstill-
ingu sinni og rósemi féfek hann
haldið þá hann horfði á drengina
sína tvo hverfa í holskeflur hafs
ins. Harðræði uppeldisins gæddi
hann líkamsþreki og góðar með
fæddar gáfur, óbilandi trúnaðar-
traust á kærleika Guðs og hand-
leiðslu samfara léttri lund hlóðu
hann kjarki og manndómi til
hinztu stundar.
Guðmundur lagði hönd að
mörgu um ævina. Stundaði land-
búnað. sjóróðra. hvers konar verka
mannavinnu, fuglaveiðar í björg-
um og var afburða snillingur í
þeirri grein. Kom það honum oft
að góðu gagni, bæði í Víkurhömr-
um og í Krisuvíkurbjargi, en úr
Framhald é 13 sí3u
N, fimmtudaginn, 28. maí 1964. —
8