Vísir - 06.11.1914, Page 2

Ritsjá.
Dulrúnir
eftir
Hermann Jónasson.
Rvík 1914.
Það var sú tíðin, að það þótti
hættulegt að komast í tæri við fræði
þá, er Hermann Jónasson helgar
ritmensku sína um þessar mundir.
Menn álitu, að öll slík fræði væru
af rótum djöfulsins runnin.
Varlega skal ætíð farið í það að
neita nú blátt áfram því, sem ein-
hvern tíma hefir verið rfkjandi
skoðun vegna þess, að skyn al-
þýðunnar er oft glögt á því, sem
hún getur ekki gjört skýrt í orðum
eða rökstutt með vísindalegu eða
fræðilegu móti. — Enda er það
óneitanlegt, að dulræn efni geta
haft skaðleg áhrif og hafa það ætíð
meira og minna á óreyndar sálir,
sem ekki hafa því betri leiðtoga.
F>au eru sem sé huganum ofvaxin
og tæla menn því oft og tfðum
út fyrir svið heilbrigðrar dómgreind-
ar og draga athyglina frá þeim
hluta veruleikans, sem hún á sam-
kvæmt tilgangi lífsins að læra að
þekkja og ná tökum á, það er að
segja þeim hiutanum, sem er áþreif-
anlegur og skynjanlegur, með vorum
líkamlegu skynjunarfærö;m. — Að
sökkva sér niður í dulræni of fljótt
er því sania sem að hlaupa einmitt
yfir þann lið í þroskaganginum, sem
er bráðnauðsynlegur til þess að
maður nái krafti, viðspyrnu og
ski.'niugi á þeim sviðum, sem nú
eru oss dulin.
Nú virðist þó vera að koma sá
tími, þar sem við þurfum ekki að
leggja á flótta fyrir þeirri staðreynd,
að til sé tilvera, sem venjulega sé
dulin daglega skyninn — að vér
þurfum ekki að grípa til þess
óyndisúrræðis að afneita henni hreint
og beint, bara til þess að vera
vissir um að falla ekki máttlausir
niður í hjátrúarfenið, þar sem rök-
vísri hugsun er bani búinn.
Því að eins eru iíkindi til, að
vér megum nú herða upp hugann
og horfast í augu við þennan leynd-
ardóm, að vér megum vita, að hann
h 1 ý t u r að fylgja eins staðföstu
náttúrulögmáli, og hið áþreifanlega
í kring um oss, og að það er fjarri
því, að nokkuð gæii verið hræði-
legt við hann, ef oss aðeins auðn-
ast að ná nokkrum skilningi á hon-
um. Það er í rauninni ekki annað
en vanþekkingin, sem er hræðileg
og hættuleg efá að fara út í slíka
sálma. — Hér gildir því ekkert
annað en sú gullvæga hernaðar-
aðferð, að sækja á hraustlega, þar
sem nokkur líkindi eru til að vinna
eittbvað, en halda með lægni undan
ofureflinu og láta það hlutlaust, án
þess þó að loka augunum fyrir því>
að það sé til.
Það hefði nú ekki mörgum hald-
ist uppi, það sem Hermann þó
hefir komist klaklaust út af, að
ræða svo einlæglega þau málefni
dulrænninnar, sem hann hefur
tekið til meðferðar. Hann segir
sðgur af sjálfum sér og öðrum, sem
eru reyndar ekki í sjálfu sér mikið
merkilegri en margar þar, sem áður

hafa heyrst, að öðru leyti en því,
að það er svo trúverðuglega og
samviskusamlega íagt frá þeim, að
enginn finnur sig neinu bætiiíi,
þótt hann reyni að telja sjálfu.n
sér trú um, að þær séu ósannar.
Það verða einlægt eftir sterk per-
sónuleg áhrif af allri meðferðinni á
efninu, sem maður trúir engan veg-
inn til þess að hafa lýst sér í tómri
Iýgi. Að vísu vill það stinga les-
andann við og við, jhvað höfundur
hefir öðrum fremur lent í reyfara-
legum svaðilförum og lifshætturn
hvað eftir annað. Það er nokkuð
skáldlegt í sjálfu sér, en þó ekl i
ástæða til að efast frekar um þa?»,
vegna þess, að alkur.nugt er,að sumir
eru í raun og veru miklu meiri
æfintýramenn en aðrir, og Hermann
virðist ekki hafa sneitt hjá misfell-
um lífsins um dagana í einu né
öðru.
Viðvíkjandi hinum sjálfstæðu at-
hugasemdum höfundar, þá eru þær
að sömu leyti mjög merkilegar, og
að því leyti merkilegri, sem ástæða
er til að ætla, að höf. sé ekki þau!-
lesinn í þesskonar fræðum erlend
um. Auðvitað eru margar skýr-
ingarnar of mjög á huldu, til þess
að fræðilegar mega teljast, því aö
hugtökin eru of óskýr til þess ab
hægt sé að sannprófa gildi þeirra.
En innan um eru hrein gullkorr.
sálfræðilegra athugana, sem sýna
sjaldgæfa athugunargáfu.
Hvað sem annars er að segja um
»hugskeytin« og »orkuslreymið<>
milli manna, þá sýnir öll meðferö
höfundar á því efni mikla og næma
athugun, sem auðséð er, að er sjálf-
stæð og honum eiginleg. Annan;
eru þessi fjarhrif manna á mill
að öðlast almenna viðurkenningu,
að þau séu til, þótt ekki hafi tek-
ist að ná neinu skýringarvaldi á
þeim. Svo er og með ýms fyrir-
brigði, sem menn hingað til hafa
reynt að bjarga sér frá með því að
kalla þau hindurvitni, t. d. ratvísi
og fundvísi, þar sem venjulegra
skynfæra nýtur ekki við, skygni.
fjarheyrnir, fjarsýni o. fl. — Er því
ánægjulegra að sjá meðferð höf. á
sálfræðilegum atriðum þessu við-
víkjandi, sem það má heiía fremur
sjaldgæft í bókmentum v irum, aö
menn taki slíkt þannig til meðferðar.
Virðist svo sem lærðir menn vor á
meðal hati verið því mjög frá-
sneicdir til skamms tíma að veita
vitundarlífinu eftirtekt, en hitt er
víst, að í flokki alþýðumanna eru
til ekki svo fáir skynugir men .,
sem hafa brotið heilann mikið um
slík efni af heilbrigðri dómgreind,
og er Hermai.n gott dæmi þei ra.
— Bók hans er ekki samin sem
vísindalegt rit, en vegna allrar með-
ferðar og gáfulegrar framsetningar
munu bækur hans án efa verða
notaðar sem heimildarrit, ef fræði-
legar rannsóknir vitundarlífsir.s og
svoka'laðra dulvísinda eiga fyrir
sér nokkra þróun á landi voru.
Einhvern lærðan mann heyrði eg;
hafa orð á því að þessi nýbyrjaði
áhugi manna fyrir dulvísindum
mundi koma af stað nýrri hjátrúar-
öldu yfir landiö.— Vonandi verðuf
það ekki snnnmæli. Væntanlega
eru áhrif vaxandi upplýsingar oröin
svo sterk, að menn varast að
s ö k k v a sér niður í dulræn efni,
eða sleppa sér máttlausum inn á
það svið, þar sem heilbrigðs skyns
eða dómgreindar getur ekki notið
við. Ef viðurkent er, að dulin nátt-
úruöfl séu alstaðar í kring um oss,
þá verðum vér ekki síður fyrir það
að gæta fyllilega sjálfstæðis vors og
persónuleika gagnvart þeim, því að
úr þeirri átt er andlegu sjálfstæði
ekki mmni hættu búin en heilbrigði
líkamans stafar af líkamlegum hætt-
um, svo sem sóttnæmi, pestarlofti,
kuida o s. frv., sem vér neytum
allrar varkárni til að verja oss fyrir.
H. J.
Ur frönskum
bréfum og blöðum.
Frakkar, sem hafa orð á sér fyrir
að vera íilfinningamenn, örir og á-
kafir, eru — eftir blöðum þeirra
að dæma — þeir, sem af öllum
menningarþjóðum Evrópu eru stilt-
astir og gætna«tir í skrifum sínum
um stríðið. Einnig í prívatbréfum
frá Frakklandi er mér skrifað, að
hvergi sjáist eða heyrist neinn ofsi
eða æsingar. Einn af sjóliðsfor-
ingjum þeim, sein hér hafa verið,
skrifar mér t. d. seint í ágúst:
»Eg get ekki sagt yður annað
um stríðið en það, sem þér fáið
að vita úr blöðunum, en eitt verð
eg þó að taka fram, og það er,
að Frakkar eru ekki lengur upp-
þotaþjóðinj sem svo margar sögur
fara af (le peuple tapageux des
légendes), Nú hafa þeir sannað það,
því hér ríkir hin mesta ró og
spekt, þó að jafnvel hinir mestu
friðarvinir séu einbeittir í að hrinda
af höndum sér óvinahernum . , .
Um það leyti, sem Þjóðverjar
vom komnir til Campaigne skrifar
cinn cmbættismaður í París mér:
»Þjóðverjar nálgast óðum París, en
ef þér væruð hér, mundi yður ekki
detta f hug, að neitt óvanalegt væri
á ferðum, því borgarbúar eru ró-
legir og ókvíðnir, enda treystum
vér allir hinum ágæta hershöfðingja
Galliéni, sem hér hefir tekiö við
völdum< . . .
Sama rósemi og stilling kemur
fram í ávörpum, er borgarstjórar
hafa látið festa upp í borgum þeim
á Norður-Frakklandi, er Þjóðverjar
hafa náð á sitt vaid.
í Lillc t. d. biður borgarstjóri,
þegar hann veit að borgin verður
ekki varin, menn að vera rólega,
þögula og þolinmóða, þá muni alt
fara vel. í Soissons lét borgarstjóri
safna öllum vopnum í borginni og
flytja í ráðhúsið áður en Þjóðverj-
ar héldu innreið síua í borgina, til
þess aö þeir ekki gætu afsakað
hryðjuverk sín með því, að borgar-
búar hefðu borið á þá vopn, og
með stakri lipurð við sigurvegar-
ana bjargaði hann hinni gömlu
höll þar og þeim listaverkum, sem
hann ekki áður var búinn að senda
til Parísar. Því þó að Frakkar séu
ekki hræddir við að láta lífið, þá
eru þeir hræddir við skemdir og
eyðingu listaverka og bóka, og
engin furða, þó að þeir líti á Þjóð-
verja sem Vandala eftir framferöi
þeirra í Louvain og Reims.
Sú gremja, sem þessi óþörfu
hryðjuverk hafa vakið á Frakklandi
hefir aukist -mjög síðan vísinda-
menn, skáld og listamenn Þjóð-
verja Iýstu því yfir, að þeir í alla
staði aðhyltust gerðir hermannanna.
{ þessu • merkilega skjali, sem er
undirritað af skáldum eins og
Sudermann og hauptmann, vísinda-
mönnum eins og Röntgen, lista-
mönnum eins og Siegfried Wagner
og öllum fjölda af háskólakennur-
um, þar á meðal fslandsvininum
Heusler — alls eru undirskriftirnar
94 — þar segir meðalannars: »Ef
að hernaðarnugsjónin (militarisme)
ekki hefði verið, þá væri mentun
okkar löngu fótum troðin. Það er
til að verja hana, að hernaðarhug-
sjónin er orðin ríkjandi hjá okkur.
. . Þjóðin og herinn er eitt«.
Þetta »Ávarp til mentaþjóðanna«
fer mörgum orðum um, hvað mik-
ið hafi verið logið upp á Þjóð-
verja og er í rauninni ekki annað
en þessi gamla tugga til að afsaka
gerðir þeirra.
Ávarpið hefir verið sent til allra
hlutlausra landa, og bæði í Hol-
landi og Svisslandi hafa merkir
menn svarað því, og sýna svör
þeirra, að það er víðar en á Frakk-
landi að illa mælist fyrir, að vís-
indamenn séu að verja eða gerast
samábyrgðarmenn þeirra brota, er
stjórn og her Þjóðverja hafa gert
sig seka í.
Það er enginn efi á því, að
franska blaðið *Le Temps« hefir á
réttu að standa, þegar þaö segir að
öll þessi skrif um stríðið, sem Pjóð-
verjar hafa látið rigna yfir löndin
bæði austan hafs og vestan, hafi
fremur gert þeim ógagn en hitt.
»Sannfæring vor um, að vér og
sambandsmenn vorir muni sigra að
lokum er eins sterk, og ásetningur
vor að fórna öllu til þess að ná
fullkomnum sigri er eins einbeitt-
ur, þó að vér tölum minna um
það en Þjóðverjar*.
Thora Friðriksson.
Massage-læknir
&uðm. Pétursson
Garðas/rætl 4.
Heima kl. 6—7e. h. Sími 394.
eftir
Hermann Jónasson,
tast hjá flestum bóksölum hér á
landi og í Söluturninum í Rvík.
Det kgl. octr.
Brandassurance Comp.
Vátryggir: Hús, húsgögn, vörur
alskonar o. fl.
Skrifstofutími 12-1 og4-5. Austurstr.l
N. B. Nielsen.
Skrlfstofa
Eimsklpafjelags islands, j
i Landsbankanum, uppi
Opin kl. 5—7. Talsími 409.