Vísir - 14.03.1916, Blaðsíða 2

V í SI R
VISIR
Afgreiðsla blaðsins á Hótel
Island er opin frá kl. 8—8 á hverj-
um degi,
Inngangur frá Vallarstræti.
Skrifstofa á sama stað, inng. frá
Aðalstr. — Ritstjórinn til viðtals frá
W. 2—3.
Sími 400.— P. O. Box 367.
Morgunkjólar. Svuntur. Kvenn
& Telpukápur. Barnakjólar.
Álnavara. Cheviot.Silki. Slifsi o.fl
Saumastofan á Laugavegi 24
íslensk mannanöfn
Iög, nefndarálit og nafnaskrár.
Svo heitir ein hin furðulegasta
bók, og er hún nú nýkomin í
bókaverslanir hér.
Svo stendur á henni, að hér á
árunum fór löggjafarvaldið að
skifta sér af nafnagiftum hér á
landi. B^ru þeir Guðlaugur heit.
Guðmundsson og Stefán Stefáns-
son úr Fagraskógi fyrst fram
frumvarp um þetta á Alþingi 1912,
og skyldi það einkanlega varna
mönnum þess, að villa heimildir
á sér eða býlum sínum með
nafnaglundroða. Mátti segja það
um þessa þingmenn, að þeir ætl-
uðu sér að gera gott, en skollinn
sneri því til ills, því að upp af
þessu spruttu lög um mannanöfn,
nr. 41. 10. nóv. 1913, sem ó-
heppileg eru að mörgu leyti. —
Gera þau ráð fyrir því, að ís-
lendingar fari að taka upp ættar-
nöfn, og virðast helst til þess
gerð að hlynna að þeim, en það
hafa bæði margir áður sýnt og
i sannað, og nú síðast Árni bóka-
vörður Pálsson í skörulegu er-
indi á sunnudaginn var, að ætt-
arnöfn eru í fyrsta lagi alóþörf
hér á landi og í öðru lagi ósam-
kvæm eðli tungunnar og miða
því drjúgum til málspillingar. —
Nenni eg ekki að endurtaka hér
rök fyrir því, og það því síður,
sem eg vænti þess, að erindi það,
er eg gat um áðan, verði birt á
prenti. — En auk aðalgalJans, er
nú var talinn, virðast mér og fleiri
agnúar vera á lögum þessum, og
væri full ástæða til þess, að þeim
væri breytt hið bráðasta. En
sleppum því. — það er eitt á-
kvæði í lögum þessum, að „stjórn-
arráðið skal láta semja og gefa
út til leiðbeiningar: 1. Skrá yfir
orð og heiti, sem fallin þykja til
að hafa að ættarnöfnum. 2. Skrá
yfir góð íslensk, forn og ný .
eiginheiti karla og kvenna, er sér-
staklega sýni, hvernig eigi að
mynda konunafn af karlmanns-
nafni og karlmannsnafn af konu-
nafni. 3. Skrá yfir skammstaf-
anir þær á eiginheitum manna,
sem æskilegt þykir að nota“. —
þessum fyrirmælum hefir nú
stjórnarráðið að sjálfsögðu hlýtt,
hefir það falið íslenskukennaran-
um við lærða skólann, Pálma
Pálssyni, og þeim rithöfundunum
Einari Hjörleifssyni og Guðm.
Finnbogasyni að gera skrár þess-
ar, og hafa þeir orðið við því, en
stjórnarráðið síðan hlutast til um
útgáfu á þeim, og er það bókin,
er eg nefndi í upphafi.
Fremst í bókinni eru prentuð
lögin um mannanöfn, er fyr var
getið, en þá koma nefndarálit
þeirra þrímenninganna og tillög-
ur. Er það skemst af að segja,
að þriðju skrána (yfir skammstaf-
anir á eiginheitum) neita þeir að
semja, telja það ekki æskilegt, að
heitin séu skammstöfuð, né held-
ur ástæðu til að setja reglur um
þærskammstafanir frekar enaðrarí
málinu, og virðist ekki verða
annað sagt, en að þeim sé þetta
fullkomin vorkunn. Aðra skrána
(um eiginheitin og myndun þeirra
hvers af öðru) hafa þeir samið .
vel, sem vænta mátti, er góðir i
íslensku menn höfðu gott verk-
efni, alíslensk nöfn.
En þá kemur loks að þeirri
skránni, sem er fyrst í röðinni
(yfir orð og heiti, sem þeim þykja
fallin til að hafa að ættarnöfnum),
og þá verínar. það er nærri
aumkunar vert að sjá málfróða
og smekkvísa menn springa svo
hörmulega á óviðráðanlegu verk-
efni. það er auðséð á nefndaráliti
þeirra, hvar sem litið er í það, í
hvílíkum vandræðum mennirnir
eru. Hvarvetna reka þeir sig á
þann órjúfanda múrvegg, sem
eðli málsins er hinni útlendu
nafnvenju, þetta eðli, sem heimt-
ar fyrst og fremst að lifandi fólk
sé annaðhvort karlkyns eða kven-
kyns og beri heiti sín samkvæmt
því, og auk þess heimtar margt
annað, ef vel á að fara og ekki
verða af skrípi. í þessum tor-
færum eru þeir nefndarmenn sí-
felt að sprikla, reyna að finna
glufur, er þeir fái smogið út um,
en vinna ekki annað á, en að
misbjóða hvers manns málsmekk,
þess, er hann hefir óspiltan, og
sjálfra sín líklega fyrst og fremst,
því að það játa þeir þó bæði, að
íslendingar hafi ekki verið sér-
staklega hagir á ættarnöfn, (furða
var!) og eins hitt, að fieiri ætt-
arnöfn hafi flotið með í riti þessu,
en höfundunum sjálfum þyki fög-
ur. Er eigi ólíklegt áð fleiri taki
undir þetta með þeim.
Fjóra þóttust þeir finna besta
útvegina, er þeir hugðu sérfæra,
til að fá ný ættarnöfn, sem sé:
„1. að kenna sig við foreldri
eitt. — 2. að kenna sig við
staði. 3. að taka upp heiti
úr málinu. 4. að taka upp nöfn
nokkurra fornmanna". Alt verð-
ur þetta að vegleysu.
Við foreldri sitt vilja þeir láta
menn kenna sig á þann hátf, þá
er því verður við komið, að nota
eignarfallið af föðurnafninu ó-
breytt. Hefði þá t. d. Ingólfur
heitinn Arnarson og alt hans af-
kvæmi átt að bera ættarnafnið
Arnar. Pað er sannast að segja,
að þessi tillaga þeirra er þó sýnu
skárst. En nú er sá þverbrestur
á þessu, að ekkert nafn þykir
þeim meiga enda á hljóðstaf, en
það gera eignarföll af ýmsum
nöfnum kvenna og karla, eins og
allir vita. Taka þeir þá það ráð
að slefta endingunum an og on
aftan á nöfnin, þá er svo er á-
statt, og er eigi trútt um að þá
verði sumt afkárt: Atlan og Agl-
on, Eddon og Helgan, Bárðan
og Birnon, Bjarnan og Dóron,
Bersan og Bogan, Búan og
Daðon, Fjólon og Flosan, Fríð-
on og Hremdan, Gerðon og
Guðnan, Gyðon og Nannon,
Huldon og Högnon, Hlífan og
Katlon, Ráfnan og Rútan, Ragn-
on og Snjólfan, Steinan og Stíg-
on, Sturlon og Sölvan. — Petta
ætti nú að vera nóg.
Langflest heitin hafa þeir dreg-
ið af staðanöfnum, og gera þeir
það á ýmsan hátt. Sum nöfnin
taka þeir óbreytt, og verða þau
þá helst að vera hvorugkyns.
Af sumum hafa þeir eignarfallið,
og verður það ekki verst, þegar
það fær að standa óbreytt, t. d.
Ketill Grundar, Snorri Fells o. s.
frv. — Pá taka þeir nöfnin i
þágufalli eintölu og fleirtölu, t. d.
Jón Naustum, Pálmi Tjörnum,
og verja það með því, að svo
sé skrifað á og ylir bréf vana-
lega. Ekki get eg að því gert,
að þetta minnir mig á vísuna,
sem kveðin var um bögumælið,
sem maðurinn setti í bréfið til
prestsins á Höskuldsstöðum:
Set eg það í seðilinn
— sfst vér þetta Ijúgum —
Höskuldsstaða húsbóndinn
heitir séra »Bjúgum«.
Svo er auðvitað, að alþýðu
manna dettur ekki annað í hug
en að beygja slík nöfn, að minsta
kosti í eignarfalli. Menn segja
ekki »bók Kamban«, heldur »bók
T ! L MINNIS:
Baðhúsið opið d. 8-8, ld.kv. til 1!
Borgarstskrifát. í brunastöð opín v. d
11-3
Bæjarfóg.skrifst. Hverfisg. op, v. d. 10-2
og 4-7
Bæjargjaldk. Laufásv. kl. 12-3 og 5-7 v.d
Islandsbanki opinn 10-4.
K. F. U. M. Alm. samk. sunnd. 81/, siðd
Landakotsspít. Sjúkravitj.tími kl, 11-1.
Landsbankinn 10-3. Bankastjórn til við-
tals 10-12
Landsbókasafn 12-3 og 5-8. Utlán 1-3
Landssiminn opinn v. d, daglangt (8-9)
Helga daga 10-12 og4-7
Náttúrugripasafnið opið P/,-21/, síðd.
Pósthúsið opið v. d. 9-7. sunnd. 9-1
Samábyrgðin 12-2 og 4-6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opn. 10-4 v. d.
Vifilsstaðahælið. Hcimsóknartími 12-1
Þjóðmenjasafnið opið sd. þd, fmd. 12-2
ókeypis lækning háskólans
Kirkjustræti 12:
Alm. lækningar á þriðjud. og föstud.
1 kl. 12—1.
I Eyrna-, nef- og hálsiækningar á föstud.
kl. 2—3.
i Tannlækningar á þriðjud. kl. 2—3.
Augnlækningar í Lækjargötu 2 á mið-
vikud. kl. 2—3.
Landsféhirðir kl. 10—2 og 5—6.
Kambans«, og eins mundi ekki
verða sagt »hús Naustum*, held-
ur »hús Naustums«, en heldur
er það bágborið í munni manns.
I
Enn eru þeir með endingarnar
»on« og »an« í þessum flokki
ættarnafnanna. Segja að ending-
in »an« tákni meðal annars hreyf-
ingu frá eðaupptöká einhverjum
stað. Sú regla nœr nú ekki langt.
Enginn skilur það, að Reykja-
víkan eigi t. d. að tákna mann
úr Reykjavík. Og af þeim orð-
um, sem til eru með þessari
endingu og merkingu, hafa þeir
ekki tekið nema fáein, t.d. Sunn-
an og Norðan. (Svo hafa þeir
einnig Sunnar og Norðar o. s.
frv.) En svo er nú ætlast til að
aðrir auki við, og verða þá von-
andi einhverjir til að halda svo
áfram stefnunni með það, sem
næst liggur, t. d. Utan og Innan
(eða Utar og Innar), Ofan og
Neðan, Aftan og Framan. »On«
taka þeir aftan úr forneskju, þá
enduðu svó kvenkyns orð, er nú
enda á a. Frh.
Njósnir f Sviss.
---- Nl.
Hvernlg upp komst.
Það var óvarkár hjólreiöarmaður
úr hernum, sem varð til að koma
upp um samsæriö. Hann var að
gorta af því f kaffisöluhúsi einu,
sem fult var af fólki, að hann með-
al annars hefði þaö starf á hendi
að flytja skjöl á milll herstjórnar-
ráösins og hermálaumboðsmanns
Þjóðverja í Berne. Þessi ummæli
bárust út og rannsókn var hafin.
Um sama leyti barst sendiherra