Vísir - 14.07.1919, Blaðsíða 2

V I SI R
1
DManHM i Olsem t
Fyrir kappmenn og kanpfélög.
hafa fyrirliggjandi
ákaflega stórt og fjölbreytt úrval af ytri og innri
fjörbr*. íirvnl af
Dömu- og Barnakrögom
deildir, eia þeirra fjajlar uni
efnafræSi, önnur um eðlisfræði
og þriSja um gerlafræSi. Verk-
efniS er svo flokkaS nánar,
einkum síSari árin, þvi þaS verS-
ur æ umfangsmeira meS ári
hverju. AS minsta kosti eina
slíka rannsóknarstofu á nú hvcr
þjóð, sem nokkuS er komin á-
leiðis i verklegum vísindum.
Eins og áSur er sagt, verja
erlend ríki árlega miklu fé lil
rannsóknastöðva i þcim tilgangi
aS efla vísindi og verklegar
framfarir, en þrátt fyrir þessa
viSIeitni, hafa þau ekki getaS
fullnægt þörfinni. Einstakir
menn hafa komiS upp rann-
sóknsóknastofuin til þess aS
ráSa fram úr ýmsuin iSnfræSi-
legum viSfangsefnum og fjölgar
slíkum stofnunum árlega, en
þrátt fyrir alt þetta varS hinuin
mörgu iSnaSargreimu^i ekki
fullnægt, og n ú er svo komið,
að f jölda mörg iðnaðarfyrirtæki
hafa komiS sér upp efnarann-
sóknastofum lil þess að
þann hátt ráðiS fljótara fram úr
þoim vanda-atriSum, sem fyrir
kuniia aS koma. Slikl fyrir-
komulag færisl nú óðuin í vöxt,
einkum síSan samkepnin varS
meiri í iSnaði..
þetta er þá fyrirkomulag og
reynsla annara þjóða í þessu
efni. En hve langt eruiú vér ís-
lendingar á veg koninir? —
Skömníu eftir aldamótin fóru
menn aS vekja ináls á því, aS
nauðsynlegt væri, aS koma hér
upp efnarannsóknastofu. - A
fiárlögunum 1904—1906 voru
cand. polyt. .ýsgeiri Torfasyni
veittar 1500 krónur lil þess aS
stunda verklegar efnaraiinséikn-
ir í Kaupmannahöfn. Á næsla
fjárhagstímabili voru veittar
5500 kr. 'i! þess aS stofna efna-
rannsóknas.lofu hér á landi. Til
árlegra útgjalda voru ætlaðar
3000 kr., sem skiftust þannig, að
forstöSumaður efnarannsókna-
stofunnar hafði í árslaun 2000
kr.. Ti! Ijósa, eldneytis og ræsl-
ingar voru ætlaSar 600 kr. og
100 kr. lil húsaleigu, en 25% af
Íekjum rannsóknastofunnar
áttu aS ganga til forstöðumanns-
ins, auk föslu launanna. For-
stöðustarfið var veitl Ásgeiri
Torfasyni éfnafræðing, og liafSi
hann þann starfa nieð höndum
frá 1906—1916, e.n þá misti Ás-
geir heilsuna og dó sama ár.
Auk forslöSiistarfsins hafði Ás-
geir á hendi efnafræðiskenslu
við læknaskólann, og var það
starf goldið meS 600 kr. Síðustu
starfsár hans voru honum veitt-
j ar 500 kr„ sem „persómileg“
| launaviðbót. Föstií launin voru
því upp á siðkastið orðin 3100
krónur.
j Rannsóknastofan hefir þvi
■ miður ekki komiS að eins mikl-
um notum og æskilegt hefði
' vet’ið, cn ekki á Ásgeir heitinn
Torfason sök á því. nema ef
j vera skyldi að því levti, að hann
! gekk ekki nógu rikt eftir fé hjá
löggjafarþingi voru til þoss að
' koma henni í sæmilegt liorf.
Fyrsta skilyrði fyrir því að
efnarannséiknastofau kæmi að
lilætluðum notuð var vitanlega
að forstöðumaSur hennar gæti
gefið sig allan við starfinu, en
nú voru launakjör lians þannig,
að slíkt gat ekki komið til
gre.ina. Enda fór svo, að Asgeir
heitinn varð að hlaða á sig
ýmsum kenslustörfum, og hafa
þannig ofaú af fyrir sér og sin
um. ASalástæðan fyrif því, að
Ásgeir Torfason varð að fást við
hjáverk var sú, að rannsókna-
stofan liafði ekki nóg að starfa;
oins og við mátti béiast fyrstu ár-
in, meSan almenningur var að
venjast að nota hana. Löggjafa-
þing vort átti vitanlega að sjá við
þessum aimmarka, og það mátti
gera á þann hátt, að. veita nokk-
urt fé lil frumlegra rannsókna,
eins og tiðkast erlendis. Verk-
efni var hér meira en nóg, þess
vegna hefði slík fjárveiting á-
reiSanlega náð tilgangi sinum.
j Fyrst og fremst hefði rann-
séiknastofan unniS meira gagn í
þarfir •dmennings, en raun hefir
á orðið, og í öðru lagi var for-
stöSum-'.niíi hennar trygð sæmi-
leg atvinna, þvi 1/i þess fjár, sem
veiti hefði verið i þessu skyni,
hcfði samkvæmt launa-ákvörð-
ún Alþingis gengið lil hans.
Eftir þvi 'sem árin liðu, og
: framfarahugur fór að gera varl
við sig, jukust störf rannsókna-
stofunnar talsvert, en þá komu
Carr’s
ágœta kex og kaffibrauð
í heildsölu hjá
G. Eirikss.
ESTEY
pianó og Flygel fást nú aftur hjá
G. Eirikss.
önnur vandræði. Menn vildu fá
af hendi leystar ýmsar þær
rannsóknir, sem rannsóknastof-
unni voru ofvaxnar, sökum
efna- og áhalda-skorts.
1915 fór Ásgeir Torfason fram
á við Alþingi, að veitt yrði fé
tit áhaldakaupa. Ætlun hans var,
; að koma upp tækjum til cðlis-
fræðislegra rannsókna og end-
j urnýja að nokkru leyti áhöld
! efnarannsóknastofunnar. Um
líkt leyti kom Asgeir þvi til leið.
| ar, að eg gæfi landinu helming
! í rannsóknatækjum mínum
| gegn þvi, að stofnuS yrði sér-
stök gerlarannséiknadeild við
rannséiknastofuna. petta varS
svo að samkomulagi, og Al-
þingi tók lilboSinu. Néi hafði
Asgeir géiða von mn, að hægt
yrði að skifta rannsóknastof-
umii i þrjár aðaldeildir, eins og
annarstaðar er siður. En fjár-
veitingin til áhaldakaupanna
varð að eins 1000 kiv og nægði
sií upphæð tæplega til að endur-
bæta gömul áhöld efnarann-
sóknastofunnar, hvað þá lil þess
að koma eðlisfræSisrann
sóknadeild. ViS þetta situr, og
Asgeir cfnafræSingur er fallinn
frá.. SiSan ófriðurinn hófst, hefi
eg orðiS að veita rannsóknaslof-
unni forstöðu, en það er livoru-
Iveggja, að mig skorlir þekk-
ingu, til að gegna því starfi, og
auk þess er það cinum manni
ofvaxið. Ástandið er þvi mjög
athugavert, og úr því verður að
bæta það bráðasta. RikiS verður
að koma s’r upp rannsókna-
stofu, sem treystandi er til þess
að ráða fram lir ýmsum vanda-
málum, er snerta visindi og
verklegar, framfarir hjá oss.
LandbúnaSurinn krefst þess, og
sama, er að segja um ýmsar
i iðnaðargreinar, sém vonandi
rísa hér upp á næstunni, Lækna.
deild háskólans er í vandræðuin,
bæði hvað vísindalegar rann-
sóknir og efnafræðiskenslu
snertir. VerkfræSingar vorir fá
hvorki kannað burSarmagn,
þjálleik né gæði efniviðar. Iðn-
fræða- eða tæknaskóli getur
ekki komið til greina hér, svo i
nokki’u lagi sé, fyr en við eign-
umst rannséíknastofu, sem full-
nægir kröfuin nútímans. )>á má
fullyrSa, að heilbrigSiSmál vor
verði ekki færð i lag, fyr en ráð-
in er béd á þesstim vandra^ðum,
og fjölda margt mætti minnast
á, sem sýnir berlega, að rann-
sóknastofan þarf endurbóta við.
Nú er I. d. að komast í Iög er-
lendis, að kanna efnafræðislega
öll aSflutl matvæli, og þau laga-
ákvæði eru úauðsynleg. Hvernig
stæSum vér að vígi, ef þvilík
lög kæmust á hér á landi, áður
en rannsóknaslofan yrði lag-
færð, eða auknir starfskraftar
við hana ?
Eigi tsland að verða frjálst og
fullvalda ríki meira en i orði
kvcönu, verða íslendingar að
gefa vísindunúm meiri gaum en
þeir hafa gerl til þessa, og þá
cinkum vinnuvisindum, þvi
verklegar framfarir þurfa að
ganga fyrir öllu, og ástæðulaust
ér að halda það, að hér á landi sé
ekki hægt að fásl við önnur
störf en að róa og slá. Sem bet-
ur fer. eru menn nú smámsam-
an að komast að þeirri niður-
stöðu, að hér geti borgað sig
iðnaður af ýlnsu tagi, jafnvel
engu siður en erlendis. En til
þess að sem flestir komi auga
á þetta atriði, þurfum vér að
koma upp iðnfræðaskóla, svo
að tslendingar eigi kost á því,
að kynnast grundvallaratriðum
vísindanna. pað er ánægjulegt
að eiga' háskóla, har sem að
menn geta numið sögu, tungu-