Vísir - 27.09.1919, Page 5

V f SIR
(27. september 1919.
Tilraunirnar
að spilla sérleyfislög-
gföfinni.
Hæða Bjarna Jónsaonar
frá Vogi.
Bjargvættur landsins hefir nú
að' hún gæti ekki íallist a
þetta frv. SagiSi hún.afdráttarlaust,
aÖ þa'S væri vegiia Jiess. aS ekki
væri s'corift úr deiluatiiöinu uni
°ignari\ ttinn. á Jiann hátt, sem 1
þm. S,- Vlúi., er Tíminn nefni’'
> bjargvæ ti landsins“ vill skera ú.'
því, eöa á ]>ann háu, a'ð eim tak
Hngurinn . í;.i vathift. H-mn vil.
gefa Jaeim i atnift. N11 <.r vitaft, aS
mörg' og rík rök hafa veriö• færð
fram fyrir :,vi. aft ]>eir eigi þa'ft
ekki, og þav it mi'ninmii, sem eigi
“iöur eru tær • um aft skilja laga-
fyrirmæli fon og ný. *
Þá er þaö e nkennileg sparnað
:'-i'stefna frá m 'iri hiutans sjónar-
inifti, aft' viija r ;i íaiiast á sérleyf-
islagafrv.. af ] ví aö þaö kastar
ekki frá ríkinu eign þess, aflii id-
um, sem iuekká munu stóirm aft
t ''ftgildi á ntesti árum. Það verö-
ur ekker. . .á.« n, sem sparnaö
afmennirnit kast burtu frá rikinu
án þess nokkur i> nýi á. Samt ætla
þeir sér aö lifa á þvi, aö lækka
laun embættismai na, og ná nokk-
Ur hundrúð krón irn frá fáeinum
fátækum gáfumörr lum, listamönri
ttm eöa öörum, si m þeim mætt>
vera lítill styrkur ; ð. Og það eru
þó ekki eins margii tugir og þaft
eru miljónir, sem þeir vilja nú
kasta burtu af eigm m ríkisins, aft
óreyndu ntáli.
Þá skilja menn, h vers vegna þéir
ilja ekki aö mál betta komi fyrir
e ómstólana. Þaö er af því, að þek
ti úa því ekki að þeir vinni máliö
fy 'ir dórcuriólunum. Hér cr þá full-
ko d ga lýst sparnaðarstefnu hv
t. ; m. S.-M. (Sv. Ó.), og jafn-
fran t ge.ift í skyn, hverja bjarg-
vætti landið á, þar sem hann er,
Hé tv. 1. þm. S.-M. (Sv. O.) tal-
aði 1, ‘ct og aðrir um vatnastjór-
ann. 1 lans ástæöa \ar einkum sú,
að þa dugi ekki ai setja slikan
cnilxet 'smann, meöan rílaö hafist
ekki 1 'itt aft i íossai 'áliriu. Er
mjög • ndarlegt, aö þess hv. þm
'iiælir svo, þar sem ham er aö
því 1' yti sömu skoðunar o. • eg, og
-Uei i hluti milliþinganefn ar, að
1 "iö beri aö fara variega 1 ijög i
l’aft. aft láta stóriðju kom;. it aft
1 landinu. Þá stendu; jiaö nú mjög
:'ki heima; að ha.m vill byrja áðui
en sá maður er settur, sem nesr
skyn hlýtur aö bera á slíka h uti.
Mfsi er .comi'ft undir byrjunii ni
^ek' .nguna þarf til frá ujiph; fi.
að spara glappaskotin. Þet ri
-oksemdafærsla hv. þm. rekur si v
l’á á aörar röksemdafærslur hans
eins og oftar.
Hitt rekur sig á annars horn,
eins 0g graöpening hendir vorn
Á hverju hvílir ':etta? Þa'< hvílii
á því, aö hv. 1. þn’. S.-M. gei ur
ekki hugsaö sér nokkur fyurtaki,
nema íiamkvæm 1 af ú lendirg.im
Sumir vilja ólm<r fá stó óöna í inr
í landift. En þt :r vilja <, ’-cki hafa'
] ekkinguna meö. Þa'ö er af því,
aö þeir halda, aö stóriðja. l omi
eklci, eí íiiaður, sem hefir ].<kk-
ingu og vit á þessum málum t' > nd ■
ur viö hliö stjórnarinnar. Er þeir
liafa meirl von um æli, eí e- ‘,:ni
maöur 11 eð viti kemst aö. Þ, s;
vegna er undarlegt, að sjá hv. 1.
þm. S.-M. (Sv. Ó.) í flokhi m :1
þessum afsalsmönnum, þessum <<p
ingáttarmönnum. Þaö er líka uud-
aúegt af honum, að hafa ekici at-
hugaö, að þar sem ríkið siálit t< k
ur slík vinnufyrirtæki í ,iuar
hendur, er þaö gróftafyrii tæki fyr
ir ríkið. Hann veit, hv rsu þetta
,:r meö Svíum. Hann þ' kkii valci
>að, sem „kungliga vatlei.hesty-
elsen‘' i Sviþjóö hefir. i ’ctt' þeklc-
ir hann vel, og gat þa r af dregið
pá ályktun, aö eigi v< 161 komist
at' með minna hér, en einn kunn-
áttumann.
Það er þetta, sem er ‘cilnings-
leysi á því, að virkjunarfyrirtækin
eru gróðafyrirtæki, og fer þaðan
saman viö alþjóöarha;Ef ríkið
stendur fyrir, metur ].> ift ekki sitt
aíl dýrara fyrir aluienning en
nauösyn krefur. En .< é það erlent
gróðafélag, selur þaö. kraftinn svo
dýrt, sém þaö sér séi fært. Alþýð-
an veröur þá að borj a þaö gaman,
sem þessar ágætu jjargvættir(!)
hafa af stóriðjurek ;tri útlendinga
hér á landi.
Þaö er nú- eigi innaft en þetta,
sem eg þurfti að tala við hv. 1.
þín. S.-M. (Sv. (.).
Við hv. 2. þtn ' S.-M. (B. St.),
]>arf eg ekki aö þ átta mikið. Sum-
ar af hans breytúll. eru meinlaus
ar, en sumar afl ur fráleitar. Skal
tg að eins drep t á eina.
En fyrst vil < g nefna þenna al-
menna inngánj ræðu hans, aft
hann vildi ekki setja alt of ströng-
skilyrði, svo aS hann gæti verið
viss um, að < inhver útlendingur
vildi þiggja \ ötnin okkar, til að
vinna með. H; nn gáir ekki að þvi,
að hve strön ; skilyrði, sem setr
éru,. kenmr ] ið ekki niður á rik-
inu, hvort se 1 það sjálft á vatniö
cða tekur J) ð gegn endurgjaldi.
Þar ]>arf en in skilyrði að setja.
Þar ræður Alþingi öllu um. En
að setja hóium, útlendingunum
ströng skily.ði, cr þessu iandi lifs-
nauðsyn.
Hv. sam ' ni er hvergi hræddur
þótt inn 1 landið komi nokkrar
miijónír kn'na, og nokkur hund-
ruð tnó"dr.i verkamanna. Hann
heldur aft ekió hurfi nokkur liund-
ruð útl. verk'imam.’. Hann heldur
að ekki nirfi nema n< ’.-kur lumd-
má trúa aft 1 i 1 Jiess J>a f flejri
]>úsund nann 1, en hann 'm.. »;ur
hundruð. Þeif eru víst ekki lirædu-
ir, Sunn-Mýlii'gar, þótt blandist
tungan <ig j>jófternið. En eg held
þó, aft þ.ir sé hv. 1. þm. 'S.-M. (Sv.
Ó.) ekki á san a máli. Enda er
hann mcð það annaö veifið, að
hann vilji sjá borgið tungu og
þjóöcrni, þótt eigi sé hann sam-
kcæmur sjálfum sér í till. sinum.
En þú var till. hv. 2. þm. S.-M.
1 B. St.), sem eg vildi nefna. Það
var 1 m þessa járnbraut. Það er
ciálít ö einkennilegt, að áskilja hér,
í'.ö érleyíishafi leggi járnhraut, < r
ve> öi eign rikisins. Þaö er ekkc rt
?i <áræöisgjald, og virðlast el.ki
l'laupvíöar dyr, þar sem leyfisJ afi
1 aft byggja járnbraut, til að j efa
landiriu. Þaö yrði mikið gjal'ef
i það ætti að fara. En sá fi skur,
sem þar er falinn undir stei ii, er
þessi, að ef setja á með v< itingu
sérleyfisins slik skilyrði, að ■ á yrði
aö veita manninum.að öði a leyti
„svo góð kjör, aö hann gæ i grætt
á ]>ví, að gera járnbraut og gefa
landinu. Hver græðir? M < ndi ekki
landið kaupa járnbrautii a dýrara
en ef það bygði hana sjáft ? Hygg
eg, að þetta yrði engi húhnykkur,
lema það sé klaufi, e~ 'amið væri
\ ið, klaufi, er léti g uiga á rétt
s,nn. En það er alls eigi fyrirfram
v.st, að þeir útlendir menn, er
se nja skylau við sljórnina hér,
sem enga vatnastjón hefði sér við
höi d, yrði iieimska i en stjórnin
hér. Það er alls ekl i vert, að lög-
gjöi n byggi á ]>ví, að stjórnin hér
verði alt ,af svo ki ing í samning-
um, . ð hún sneri á hvern þann,
er hún leitaði samninga við.
Hek eg því, að óhætt sé að
leggja ]>essa till fyrir óðal, því
hún mu'.i aldrei \erða til hagnaðar,
heldur ] vert á móti.
Svo æ.la eg ;<ð eins að koma að
nokkrum atriðum, sem hv. 1. þm.
Árn. (S. S.) bir fram. Hann var
sammála hinuru hv. þm., sem vilja,
að vatnast'óri sé helst ekki, síst
með því va! li. að hann geti varnað
stjórninni a<: veita sérleyfi, er svo
stendur á. . g vil nú ekki gera
þessum hv. ] m. þær getsakir, aö
hann vilji eJ k . að þekkingin kom-
ist hér að, "g ,:efði þó mátt skilja
ræðu hans svo En hann vill, að
þekkingin sé \ ildalaus og gagns-
!aus gagt vart stjórninni, ef svo
skyldi til ika t, að sú stjórn væri
i landi, er ii i veita sérleyfi land
inu í óliag, eða vissi eigi bctur eu
svo. Hann vill þá aö þekkingin
standi og gjammi eins og hundur
íraman i lambá, er stendur kyr og
stappar klaufum í þrjótsku. Þá
væri þó betra, aö þekkingin hefði
vald, og gæti stöðvaö illvirki, ef
til væri stofna'ö. Eg vil ekki spá
um neina sérstaka stjórn, en slík
g'ctur komið. Ef stjórnir. gerir
samninga fyrir ríkið, verftur þaö
eigi aftur kallaft, og veiti sljórnin
sérleyfi, verftur ríkiö aft standa vift
þaö. gcri stjórnin alt þetla sam-
kvæmt lögum. En geti þessi maftur
sagt uei, er þaö vörn. Og sé hann
of samviskusamur, og neiti þvi er
þingi'ö vildi veita, þá er þaö frestur
■ málinu. Þá biftur það næsta þings,
og ]>á getur hv. 1. þm. Áin. (S.
• aftur tekiö til, og barrst fyrir
málinu.
Og hverjum er þetta til gófts?
Qui bono ? Ríkinu ? Nei! Ríkift
getur vel beftift. Þaft þolir hálfs
rs frest. En það er þeim til góðs
sem sækir um leyfi'ö. Hv. 1. þm.
Arn. og fleiri aðrir haía i huga
erlent félag, er sæki um leyfið til
aö græða á afllindum landsins.
Þetta er erlendu íélagi í hag.
Svo segir hv. þm., að hann sé
hræddur um, að einhverntima komi
sá vatnastjóri, er stöðva vilji stór-
iöjuna, og ekki hleypa heuni inn
í landið. Þaö má vel vera, aö þaö
væri þessu landi mikil gæfa, að fá
stóriöju inn i landiö. En þó hafa
þeir, sem öðrum meir hafa rann-,
sakaö þetta mál og hugsað, haldiö
þvi íram, aö hún muui ekki veröa
til mikjls góös. Og þó að eg vilji
ekki nefna sjálfan mig, eða bera
mig samán viö þann vísa Sirak, er
eg nú á orðastað viö, gæti eg' þó
nefnt Jón Þorláksson, Guðm
Björnson og hv. 1. þm. S.-M. (Sv.
Ó.). Hafa þessir allir oinist að
þeirri niðurstöðu, að stóriöjan eigi
ekki að komast aft. Og ef hv. 1.
þm. Árn. þykja þessir vera smá-
postular, sem geti eigi hafa komist
að jafnréttri niöurstöðu og þeirri,
er h a n n hefir komist að, þá mætti
nefna verkfræðing þann hinn
norska, er ritab hefir mér bréf það,
sem eg hefi látið prenta og þing-
menn hafa átt kost á að lesa. Hann
heldur þvi beint fram, að stóriðjan
í Noregi hafi verið svo afdrifarik,
að þjóðin komst þar í kxöggur,
verðmæti alt skektist, svo að hélt
við þjóðarvoða. Og auk þess sagði
hann í viðtali við mig undii votta,
sem illu heilli eru hér eigi viðstadd-
ir, að ef íslendingar leyfðu að setja
upp eitt stórfyrirtæki, Rvað þá tvö
eða fleiri, þá yrði eigi að ræða um
islenska þjóð eftir 20 ár. Þetta er
blessunin af stóriðjunni, að menn
fá hér færi á að glata sinm tungu
og þjóðareinkennum, og það aí
rökum réttum og eðlilegum or-
sökum, eins og menn nú þegar
leggja niður nöfn sín rétt, og taka
upp skrípanöfn, aí bláberurn upp-
skafningshætti og heimsku. En um
þetta, sem hér er á ferðum, má
segja orð Hórazar:
„Quidquid delirant reges plec-
tuntur Achivi.“
Afleiðingar glapræðis þessa,
kæmi víst eigi niftur á sjálíum
hv. 1. þm. Árn. (S. S.). En þær
kæmi einkum niftur á kjósendum
liv. þm„ því að einkum munu rísa
upp iðjuver i Árnessýslu. Þá verð-
ur hver vinnustrákur og stelpa ger-
þurkuð út af heimilum sinum. Þau
dragast öll að iðjuverunum. Og
stórbændur þar, sumir synit liinua
trygglyndu kjósenda hv. þm.,
myndu komast það hæst, að slá
tún og reka kýr hjá stóriðjueig-
cndunum, á einstökum jarftaskik-
um, sem þá verða enn i rækt. Þeg-
ar landbimaðurinn er dauður, verða
þeir kúasmalar iðjuhöldanna, þess-
ir kjósendur hv. þm., sem sent hafa
hann til aft gæta hágsmuna þeirra
gegn stóriðjunni og annari hættu,
er yfir vofir. Hv. þm. niá vita, að
svona t'er fvrir Árnesingum, ef
hans hugsun kemst í framkvæmd.
Og þótt ýmsir sem eiga orkurlk
stórvötn þakki honum nú rnunu