Vísir - 27.07.1928, Blaðsíða 2

V I s 1 R
D feirm i Olseini C
Nykomið:
Blandað hænsnafóður.
Kartöflumj 51.
Hrísmjöl.
Sagó.
Rúsínup.
Sveskjur.
Nykomið:
HpisgFj ón
ýmsar teguxtdip.
A. Obenhaupt,
IValtýr Guðmundsson 1
prófessor dr. phil. ®
f. 11. mars 1860, d. 22. júlí 1928.
—o—
Hann var fæddur á Árbakka
á Skagaströnd, sonur Guðmund-
ar Einarssonar sýsluskrifara og'
konu lians, Valdisar Guðmuuds-
dóttur. Föður sinn misti hann
á barnsaldri og átti oft við
þröngan kost að húa í uppvext-
inum. Snemma bar á gátum
hans og dugnaði. Braust hann
áfram til menta og tók síú-
dentspróf árið 1883. Meistara-
prófi lauk hann 1887, en 1889
hlaut iiann doktorsnafnbót frá
Hafnarháskóla fyrir ritgerð sina
um húsakynni á söguöldinni
(„Privatboligen paa ísland i
Sagatiden, samt delvis i det öv-
rige Norden“). Árið 1890 varð
hann docent í sögu íslands og
bókmentum við Hafnarháskóla,
en prófessor við þenna sama
sk(’)la varð hann siðar. Hann sat
á þingi um langt skeið. Hann
var þingmaður Vestmannaey-
inga 1894—-1901, fyrir Gull-
bringu- og Kjósarsýslu 1903—9
og 1911 kusu Seyðfirðingar
hann á þing. Hann för lil Banda-
rikjanna árið 1896 að tilhlutun
Miss Cornelia Horsford, til þess
að rannsaka rústir í rikinu Mas-
sachusett, sem menn liugðu að
væri frá landnámsdögum ís-
lendinga i Vínlandi. Var por-
steinn lieitinn Erlingsson skáld
með lionum i þeirri för. Af
inerkustu bókum hans og rit-
gerðum má nefna: „Den is-
landske Bolig i Fristatstiden“
(1900), „Die Fortschritte Is-
lands im 19. Jahrhundert, pýð-
ingin eftir von R. Palleske
(1902). „Islands Ivultur ved
Aarhundredeskiftetl900‘ (1902),
þýdd á þýsku af R. Palleske:
Island am Beginn des 20. Jahr-
hunderts (1904), „Fóstbræðra-
lag“, þrjár ritgerðir tileinkaðar
Páli Melsted (1892), „Sölv-
kursen ved Aar 1000 (Festskrift
til L. F. A. Wimmer 1909) og
Litklæði (Arkiv for Nord. Filo-
logi, 1892 [sbr. „Icelandic Au-
thors“, eftir Halldór Hermanns-
son]. Af ritverkum lians frá
síðari árurn ber að nefna „Is-
landsk Grammatik" og „Island
. i Fristatstiden“ (1904). Hér eru
auðvitað ekki taldar hinar
fjölda mörgu greinar hans í
Eimreiðinni, um stjórnmál o.
fl. Valtýr Guðmundsson var,
eins og kunnugt er, aðalstofn-
andi Eimreiðarinnar. Kom
fyrsta liefti hennar út árið
1895. Var liann ritsjóri hennar
Qg lengst af einn útgefandi
hennar á meðan hýn kom út i
Kaupmannahöfn. Er það kunn-
ara en frá þurfi að segja, hve
gott rit Eimreiðfh var í höndum
lians. Hóf hún göngu sína með
hinu snjalla kvæði porsteins
Erlingssonar, „Brantin“, og
grein um „Járnbrautir og ak-.
brautir“, eftir ritstjórann. Hafði
hann mikinn áhuga fyrir að
lirinda því máli áleiðis. „Á al-
þingi 1894 var dr. Valtýr Guð-
mundsson framsögumaður i
járnbrautarmálinu svo nefnda,
og varði hann málið svo ötul-
lega, að honum tókst að koma
því gegn um þingið þó að mestu
mælskumeun þingsins og þing-
garpar legðust á móti því. Var
málið alment kallað „stóra
málið“. Tókst stjórninni og
andstæðingum þess að koma því
fyrir kattarnef, þótt það tækist
að koma því gegn um þingið.“
(Úr ritgerðinni „Eimreiðin þrí-
tug“). Auk margra ágætra
greina eftir ritstjórann, flutti
Eimreiðin í tíð dr. Valtýs ávalt
ítarlegár fregnir af því, sem um
ísland var skrifað erlendis. Út-
gefandinn gætti þess og að fá
liðstyrk lijá þjóðkunnum mönn-
um. Mattbías Jochumsson,
Benedikt Gröndal, Steingrímur
Thorsteinsson, porsteinn Erl-
ingsson o. m. 11. áttu margt i
fyrstu árgöngum Eimreiðar-
innar, og sumir þeirra lexigur.
En útgefandinn gætti þess og
ávalt, að safna um sig ungum,
efnilegum mönnum. Kemur
það fljóílega í Ijós, ef menn
taka sér gamla Eimreiðarár-
ganga í hönd, að mennirnir,
sem þá voru ungir og voru að
byrja skeið sitt á ritvellinum,
sumir hverjir, eru nú þjóðkunn-
ir menn. Skulu hér upp taldir
nokkrir, þótt sumir þeirra hafi
að vísu verið orðnir kunnir
áður en þeir fóru að skrifa í
Eimreiðina. En þessi nöfn sýna,
hvilíkt úrvalslið.dr. Valtýr hal'ði
og því ekki kynlegt, að Eimreið-
in náði slikum vinsældum sem
raun varð á: Helgi Péturs-
son (Dr. Helgi Péturss), Jön
Jónsson (Jón J. Aðíls sagnfr.),
Einar Hjörleifsson (E. H. Kvar-
an), þorsteinn Gíslason, Helgi
.Tónsson, Guðm. Friðjónsson,
Steingrímur Matthíasson, Jón-
as Jónsson, Björg þorláksdóttir
Blöndal o. m. fl. Verður eigi um
það deilt, að fjölbreyttara og
skemtilegra tímarit hefir ekki
vcrið gefið út á íslandi en Eim-
reiðin var i tíð dr. Valtýs. Vann
hann þjóðinni mikið gagn með
útgáfii hennar. Um stjórnmála-
feril dr. Valtýs Guðmundsson-
ar verður hér eigi mörgum orð-
um farið. En hann Iét mjög til
sín taka á því sviði og var um
skeið aðalmaðurinn í islensku
stjórnmálalífi, en stefna hans i
sambandsmálinu varð eigi ofan
á um það er lauk, eins og kunn-
ugt er, þótt byrlega blési fyrir
henni um skeið. I atvinnumál-
um lét hann mjög til sín taka.
Hann var stórhuga og fram-
sýnn og vann af miklu kappi að
þeim málum, sem hann vildi
koma fram. Siðari árin helgaði
hann sig mest kenslu og visinda-
iðkunum sínum, uns heilsuleys-
ið fór að buga hann. Starf hans
sem stjórnmálamanns, ritstjóra,
kennara og vísindamanns var
mikið. Stjórnmálamaðurinn
Valtýr Guðmundsson fekk ö-
milda dóma af andstæðingum
sínum, og um afskifti hans af
stjórnmálum verða sjálfsagt
lengi skiftar skoðanir. En varla
mun nm það verða deilt, hve
gott og mikið starf hann inti af
hendi á öðrum sviðurn. Auk
þess, sem að framan er minst á,
tók liann mikinn þátt í starf-
semi ýmissa félaga, var t. d.
lengi i stjórn Bökmentafélags-
ins, í stjtórn hins kgl. norræna
fornfræðafélags var hann og
lengi og heiðursfélagi Bók-
mentafélagsins. — Valtýr Guð-
mundsson átti Önnu .Tóhannes-
dóttur, sýslumanns, systur ,Tó-
bannesar alþm. ög bæjarfógeta,
en misti hana árið 1903. —
Dr. Valtýr Guðmundsson var
höfðinglyndur maður, viroul g-
ur sýnum og prúðmannlegur í
allri framkomu. Heimili hans í
Kaupmannahöfn stóð íslending-
um opið, og mun hann hafa
hjálpað mörgum ungum ís-
lendingum, verið þeim hollráð-
ur og greitt fyrir þeim á ý/r,s-
an liátt. Er mér kunnugt um,
að mörgum ungum íslensku.m
piltum, sem til Hafnar korau,
þótti vænt um hann æ siðan.
Hann kom þannig fram við þá,
að þeim gleymdist það ekki.
Eg var einn þeirra. F.g mun á-
valt minnast dr. Valtýs Guð-
mundssonar með þakklálum
huga, ekki eingöngu vegna
starfs hans, heldur einnig vegna
minninganpa um h.ann við
persónuleg kypni á heimili hans.
En það fer ekki hjá því, að ís-
lendingar munu lengi minnast
Valtýs Guðmundssonar, þvi að
hann var um langt skeið ein-
hver hinn ft mikilhæfasti „út-
vörður íslenskrar menningar“,
sem þj’óð vor hefir átt.
A. Th.
Símskeyti
—o—
Khöfn 26. júli. FB.
Hassel hlekkist á.
Frá Rockford er símað:
Ilassel flaug af stað í morgun.
Flugvélin steyptist niður skamt
frá Röckfórd og eyðilagðist.
Flugmennirnir héilir.
Nagrannakritur.
Frá Kovno er simað: Stjórn-
in í Lithauen hefir sent Þjóða-
bandalaginu orðsendingu og
kveður það vera áform Pól-
verja að liafá miklar heræfing-
ar i ágúst á Vilnasvæðinu.
Verði af heræfingum þessum,
kveðst Lithauenstjórnin vera
til neydd, að draga saman her
á Iandámærunum, þar eð friðn-
um verði þá hætla búin.
Vantraustsyfirlýsingin á bresku
stjórnina feld.
Frá London er simað: And-
stæðingar stjórnarinnar eru ó-
ánægðir með svör Baldwins
forsætisráðherra við ræðu Mc-
Donalds út af atvinnuleysinu.
Fékk ræðan einnig daufar und-
irtektir ýmsra ihaldsmanna,
sem eru hlyntir verndartollum.
Þrátt fyrir ])etta var van-
trausts-yfirlýsingin feld með
miklum atkvæðamun.
Kliöfn, 27. júlí. F. B.
Deila Pólverja og Lithaua.
Frá London er símað: Cham-
berlain utanrikismálaráðherra
liefir tilkynt þinginu, að Frakk-
land, England og Rýskaland
liafi ráðlagt forseta i Lithauen
að hlýðnast tilmælum pjóða-
bandalagsins út af deilunni milli
Pölverja og Lithaua.
Utan af landi.
—o—
ísafirði 26. júli. FB.
Mikil sild veiddist um lielg-
ina með Ritnum og þar nálægt.
Botnvörpungar og bátar, sem
leggja upp síld á Ilestevri, bafa
aflað mjög vel.
Tregur þorskafli á færi. Lóða-
veiðar lítl stundaðar liér sem
stendur.
Túnaslætti um það lokið liér
í sýslu. Spretta talin í löku
meðallagi. Nýting ágæt.
Norska skémtiferðaskipið
„Mira“ kom hér í fyrradag, og
fór um kveldið. Ungmennafé-
lagið hér gekst fyrir fjölmennu
samsæti fyrir gestina, með
ræðuhöldum og söng.
Tíðarl’ar hagstætt undanfar-
ið. Sólfar og óvenjumiklir hit-
ar; yfir 20 stig suma dagana.
Jóu Sigurðsson Ystafelli
og Kjarval.
I aj)ríl—-júní hefti Iöunnar er
tíu blaðsíðu grein um alþ>rðuna
og bækurnar, eftir Jón Sigurðs-
son Ystafelli, þar sem liann álas-
ar nokkrum skáldum fyrir að
hafa hætt við skólanám ogfyrir
að lifa aldrei með fólkinu, sem
þau ætla að lýsa. — pessi skáld,
segir hann, læra aldrei að skilja
starfsmanninn — verkamann-
inn, bóndann eða námsmann-
inn. )?au lýsa ekki því, sem eyr-
un heyra, augun sjá eða lijart-
að finnur, heldur því, sem þeim
finst þau finna, í bókum og er-
lendum ismum. pess vegna
verða skáldsögur þeirra eins og
nýjustu málverk eftir Kjarval,
ónáttúrleg og óskiljanleg öllum
almenningi,"
Svona skrifar Jón Ystafelli
— og að þeir lýsa náttúru, sem
þeir aldrei hafa séð, orðið hrifn-
ir af — skapbrigðum, er aldrei
hafa snert þau. Aldrei hafa
þessir gildaskálagestir þekt starf
né þreytu, ást né hatur, sorg né
gleði er tæki allan hug þeirra
fanginn,“ segir hann.
Jón Ystafelli er auðsjáan-
lega vir hópi þeirra maiina, sem
liann er að lýsa, en hefir ekki
kynt sér líf þeirra manna, sem
liann lilnefnir. — Eg, sem þekki
.Tóhannes S. Kjarval og myndir
hans, get sagt .Tóni á Ystafelli
það, að mjög mikill hluti al-
mennings skilur bæði eldri og
nýjustu Kjarvalsmyndir, og er
mér þvi ljúft að lýsa ósann-
indamanni .Tóns Ystafelli frá
þessu, og vekja eftirtekt
hans á þvi, að hann sé
prédikari, sem vill leiða fólkið í
burtu frá Kjarvalsmyndum.
.Tón Ystafelli slær á ólist-
ræna strengi sína, sem hann
vill að fólkið trúi á.
En Kjarval, sem þá var Jó-
hannes Sveinsson, leiddist ung-
ur milli fólksins að list — og
hefir lært alt það, sem lionum
var fært að læra af því, sem
þjóð hans hafði að bjóða — svo
sem að vera til sjós á skútum
og vinna algenga vinnu i sveit
og við sjó — forsmáði ekki að
fá tilsögn hjá Ásgrími i málara-
list milli vertíða, né sækja nám
í iðnskóla hér undir stjórn Jóns
porlákssonar.
Jóhannes liefir verið i lieim-
sóknum að læra úti um ýms
lönd, og vita það allir, að mis-
iafnlega hefir tekist — og fengj-
uð þér að vita alt-saman, —
Jón Sigurðsson Ystafelli, —
hefðuð þér nóg að gera fvrst
um sinn við að hafna og velja,
en eins og þér vitið, tekur það
misjafnlega langan tíma hjá
námsmönnum, að læra að um-
gangast sina meistara. Og þeg-
ar lundarfar námsmanns og
meistara er svo ólíkt, að sam-
komulag er ónauðsynlegt, þá
flytja þeir sig liver i sinn krók
og senda tóninn eða þegja. —
Segi eg yður að þetta sé náttúru-
lögmál í öllum almenningi, og
að þeir sem hlusta á verði vitr-
ari en hinir ósammála prédik-
arar.
Herra .Tón Sigurðsson Ysta-
felli, athugið, hvort ]jér er-
uð maðurinn, seni er fær