Vísir - 10.08.1932, Qupperneq 2

V I S I R
æ
Síldarnet
útvegum við með stuttum fvrirvara frá
Johan Hansens Sönner A.s.
Bergen.
Gœðin viðurkend.
Þðrðnr Sveinsson & Co.
Ógnaröld í Þýskalandi.
Hindenburg forseti gefur út ný neyðarráðstafanalög,
til að koma í veg fyrir ógnaröld þá,
sem nú er í landinu.
Símskeyti
Aþenuborg, 9. ágúst.
United Press. - FB.
Forvaxtalækkun.
Forvextir liafa lækkað um
1% í 10%.
Ottawa, 9. ágúst.
United Press. - FB.
Ottawa-ráðstefnan.
Ríkisstjórnin í Canada hefir
nú til athugunar svar Breta-
stjórnar við tillögum Canada
um gagnkvæmar innflutninga-
ivilnanir. Frést hefir, að Bret-
lands-stjórn liafi fullvissað
stjórnina i Canada um það, að
ýmsar vörur, sem Bretar liafi
að undanförnu keypt frá Rúss-
landi, verði framvegis keyptar
frá Canada. Hins vegar hefir
frést, að svar Breta viðvíkjandi
innflutningi matvæla sé óákveð-
ið að orðalagi. — Einn bresku
fulltrúanna kvað hafa látið svo
um mælt, að Bretland geti ekki
hætt að skifta við Rússa, vegna
markaðsins í Canada, þar sem
ibúatala Canada sé að eins tíu
miljónir, en ibúatala rússneskra
landa sé talsvert á annað hund-
rað miljónir.
Ottawa, 10. ágúst.
United Press. - FB.
FuIItrúar Breta og Canada-
manna koma saman á fund í
dag', lil þess að ræða tillögur
Bennets forsætisráðherra Can-
ada. — Bretar liafa náð sam-
komulagi i ölluin aðalatriðum
við hinar sjálfstjórnamýlend-
urnar. Tillögur nefnda þeirra,
sem höfðu með höndum athug-
anir viðvíkjandi fjárhags- og
viðskiftasamvinnu innan Brcta-
veldis og lögfestingu (standar-
disation) gjaldeyris í Breta-
veldi, munu bráðlega verða
lagðar fram.
Rómaborg í júlí.
United Press. - FB.
Atvinnuleysismálin
og
heimskreppan.
Giovanni Agnelli er heims-
kunnur maður ítalskur. Hann
er þingmaður og iðjulxöldur.
Veitir hann forstöðu Fiat-bif-
reiðaverksmiðjunum heims-
frægu og flugvéiaverksmiðjun-
um i Turin. — Er Agnelli af
mörgum talinn mikiihæfasti
iðjuhöldur á Italiu, Agnelli hefir
fyxir skömmu látið i ljós álit
sitt á því, hvernig fara eigi að
til að vinna bug á kreppunni.
Lét liann álit sitt í ljós í einka-
viðtali við United Press:
„Eg lield, að aldrei hafi kom-
ið víðtækari og þungbærari
kreppa í heiminum en sú, sem
nú stendur yfir. Ahrifa hennar
hefir gætt um allan heim. Þessi
kreppa er ekki ein þeirra, sem
koma á nokkurra ára eða ára-
tuga fresti. Hún befir staðið
lengur en nokkur önnur kreppa
og áhrifin verða liáskalcgri en
nokkurrar kreppu annarar, er
sögur fara af, enda hefir liún
lamað alt viðskifta- og f járhags-
líf þjóðanna."
Agnelli getur þess því næst,
að allar líluir bendi til, að ef
menn ætli að bíða eftir þvi, að
krejipimni létli af fyrir eðlilega
þróun og rás viðburðanna, geti
þess orðið langt að bíða, að
þjóðirnar losni við liana.
„Áhrif kreppunnar eru geig-
vænleg og svo víðtæk, að eng-
in dæmi eru slíks i sögunni önn-
ur. Það nægir í raun og veru
að benda á, að samkvæmt
skýrsl um alþj óðáverkamála-
skrifstofunnar eru 25 miljónir
atvinnuleysingja i Evrópu, að
Rússlandi undanteknu, Ame-
ríku og Ástralíu. Asíulönd og
Afríka eru ekki með tahn. Það
er þvi fjarri því, að of mælt sé,
ef menn segja, að atvinnuleys-
ingjar í þeim löndum, sem tal-
in voru, og áhangendur atvinnu-
leysingja, séu upp undir 75 mil-
jónir talsins. Þetta fólk all hef-
ir engin skih’rði til þess að
vinna fyrir sér. Mikill hluli þess
hýr við mikinn skort, en fyrir
allmörgum er þó séð af riki og
bæjarfélögum. — Að vinna bug
á kreppunni er ekki eingöngu
vandamál viðskifla og fjárhags-
legs eðhs. Það er vandamál, scnx
þarf að leysa, eigi siður á grund-
velh mannúðar og menningar.
— Öllum er kunnugt. að til
grundvallar öllum viðskifta-
kreppum liggur ósamræmið
milli framleiðslu og kaupgetu.
Þörfum manna eru liins vegar
engin takmörk sett, en þeim
geta fæstir fuhnægt, nema inn-
an allþröngra takmarka, eins og
ástatt er. — IJað er einfalt
reikningsdæmi, að komast að
niðurstöðu um, hve iniklu kaup
25 milj. manna nemur á dag.
Gerum ráð fyrir, að meðalkau])
sé 1 dollar á dag. Við skuliun
sle])])a alveg hve miklu það
nemur, sem kaup annara en at-
vinnulausu 25 miljónanna nem-
ur, þeirra, sem vinna 3—4 daga
á viku, og eru ekki taldir at-
vinnulausir. En saml nemur
kaup ])að, sem atvinnuleysingj-
arnir myndu fá, cf þeir væru
vinnandi, a. m, k. 25 miljónum
dollara á dag. Ivaupið, sem þeir
myndu fá, ef þcir væru vinn-
j andi, bleypur upp i allmargar
biljónir dollara á ári. Það er
ekki furða, þótt kaupgeta þjóð-
anna Iiafi lainast. Ilins vegar er
svo aukin framleiðsla.
Nýjar og fullkomnari vélar
koma stöðugt til sögunnar í iðn-
uðimum og landbúnaðinum,
vélar, seiii afkasta því verki,
sem fjölda manna þurfti til að
inna af liendi áður. Af þessu
hefir leitt atvinnuleysi, sem
stöðugt eykst, og ]iella er meg-
inorsök kreppunnar. Véla- og
vinnuvísindin hafa stefnt að þvi
marki, að framleiða sem mest
á sem stystum tima, með sem
minstum tilkostnaði (mann-
afla), án nokkurs tilhts til þess
atvinnuleysis, scm hlaul að
verða afleiðingin af þessari
stefnu. Stefnuskráin ætti að
vera þessi: Framleiðið sem mest
og á sem stystum tíma, en stytt-
ið vinnutíma hvers verkamanns,
án þess að fækka verkamönn-
unum. — Með öðrum orðum:
Mcnn mega ekki láta vinnuvís-
indin og vélavísindin leiða til
hörmunga fyrir þjóðirnar. Þess
vegna ber að hefja alþjóðasam-
vinnu um stytting vinnutimans
og liækkun vinnulauna. — Fyr-
ir þessu er í raun og veru for-
dæmi: Genfar-sáttmálinn um
átta stunda vinnudag. — Hvers
vegna ætti ekki alveg eins að
vera hægt að koma á 36 eða
32 vinnustunda viku og hækka
verkalaunin? Eg get ekki séð
neitt því til fyrirstöðu, að allar
þjóðir gerðu með sér samkomu-
lag um þetta.“
Rikisrekstor.
Síðustu árin hefir verið fitjað
upp á rikisrekstri í ýmsum at-
vinnugreinum hér á landi. Það
er auðvitað Jónas Jónsson,
fyrv. dómsmálaráðherra, sem
liefir beitt sér fyrir því. Hefir
liann aðallega látið það í veðri
vaka, að þessar tilraunir væri
gerðar til þess að draga úr dýi'-
tiðinni fyrir almeiming og til
þess að spara rikissjóði útgjöld.
Nokkurar ástæður virðast þó
vera til ])css að ælla, að tilraun-
ir þessar liafi verið gerðar í
öðruni tilgangi, meðfram eða
jafnvel aðallega, þeim, að gera
einstaklings-tatvinnurekstrinum
erfiðara fyrir og að laða menn
til fylgis við sameignarstefn-
una eða kommúnismann.
Það var i orði kveðnu til að
draga úr dýrtíðinni, að varð-
skipið „Þór“ var látið byrja á
fiskveiðunum og í sambandi
við það stofnað til ríkisútsölu á
fiski hér í bænum. En þessi til-
raun til ríkisrekstrar tókst illa.
Að visu var auövelt að fela
kostnaðinn við fiskýeiðarnar að
iniklu leyti í úlgerðarkostnaði
varðskipsins. Og þessi fiskur,
sem vafalaust liefir verið dýr-
asti fiskurinn, sem komið liefir
á markaðinn hér í Reykjavík,
var seldur lægra verði en fiski-
menn gátu látið sér lynda þeg-
ar litið aflaðisl, en á vertið
seldu þó jafnvel einstakir út-
gerðarmenn eins ódýran fisk
eða ód>Tari. En brátt gerðist
kostnaðurinn við fisksölu ríkis-
ins svo mikill, að þessi ríkis-
rekstrartilraun shgaðist alger-
lega undir lionum. Undir forsjá
ríkisstjómarinnar söfnuðust
svo margir starfsmenn að fisk-
sölunni, að kostnaðurinn varð
óbærilegur, og kom þar átakan-
lega fram einn af höfuðgöllum
rikisrekstrarins. Var þá tekið
það ráð. að stofna einkafélag
til að reka fisksöluna, og upp
xir því féllu fiskveiðar „Þórs“
líka niður.
Þá var byrjað á rikisrekstrar-
tilraunum á öðrum sviðum,
þar sem meira kom til greina
viðskiftaþörf rikissjóðs. Rikið
átti smiðju, sem stofnuð hafði
verið beinlínis vegna þarfa rík-
isins, áður en smiðjur einstak-
linga voru orðnar svo full-
komnar, að þær gæti leyst af
liendi ýms þau verk, sem rikið
þurfti að láta vinna. Nú er þessi
smiðja látin færa út kvíarnar
og rekin i samkepni við smiðj-
ur einstaklinga, sem nú eru
orðnar miklu fullkomnari en
áður, en jafnframt hefir ríkis-
smiðjan einkarélt til allrar
vinnu fyrir ríkið. Það er stofn-
að til ríkisprentsmiðjurcksturs,
aðallega til þess að annast alla
opinbera prenlun, en jafnframt
er prentsmiðan rekin í sam-
Berlín, 9. ágúst.
• United Press. - FB.
Hindenburg' hefir gefið fyrir-
skipun um það símleiðis, að
heimila að undirskrifuð verði
fyrir hans liönd neyðar-ráð-
stafanalög, til þess að koma í
veg fyrir ógnaröld þá, sem nú
er í landinu. Samkvæmt lögun-
um er það dauðasök að stofna
til óeirða, stofna til svikráða
við ríkið, kveikja í húsum,
valda sprengingum, valda
kepni við prentsmiðjur ein-
staklinga. 'Loks er stofnað til
ríkisbrauðgerðar, í orði kveðnu
til þess að draga úr brauða-
koslnaði spítala og heilsuhæla
ríkisins, en jafnframt til þess að
draga úr dýrtíðinni almeiit,
enda brauðgerðin rekin i sam-
kepni við brauðgerðir einstak-
linga um almenn yiðskifti.
Það er nú kunnugt um brauð-
gerðina, að í framkvæmdinni
varð það síður en svo, að hún
yrði til þess að lækka brauða-
koslnað rikisstofnana, því að
verð á brauðum til þeirra var
hækkað en ekki lækkað frá því
sem áður var, er ríkisbrauð-
gerðin tók til starfa. Brauðverð
þessarar brauðgerðar i viðskift-
um við almenning var heldur
ekki lækkað frá því sem áður
var kostur á. Þvi hefir með
mikilli óskammfeilni verið
lialdið fram í blaðagreinum, m.
annars af lögreglustjóranum
hér í bænum, að brauðverð rík-
isbrauðgerðarinnar hafi verið
20% lægra en hjá brauðgerðar-
húsum einstaklinga, en sann-
leikurinn er sá, að það liefir
verið nákvæmlega eins og hjá
Alþýðubrauðgerðinni og um
11% lægra en hjá öðrum bök-
urum. En til þess að fært þætti,
að selja brauð til ahnennings
við þessu verði, þótti óhjá-
kvæmilegt að hælcka verðið á
brauðum til ríkisstofnana. Með
öðriun orðum, þá hefir ríkis-
sjóður verið látinn borga með
ríkisbrauðgerðinni, til þess að
hún gæti lialdið uppi samkepni
sinni við fyrirtæki einstaklinga.
Og bvernig skyldi nú þessu
vera varið um starfsemi og
rekstur ríkissmiðju og rikis-
prentsmiðju?
Lands-smiðjan annast auð-
vitað, eða hefir annast, allar
smíðar og viðgerðir fyrir ríkis-
sjóð, m. a. i þarfir vega- og
brúagerða, skipa ríkisins o. s.
frv. Verðlag á ])essum sniiðum
i þarfir ríkissjóðs, getur smiðj-
an baft svo hátt eða lágt, sem
vera skal, því að samkepni
kemst ]iar ekki að. Hinsvegar
keppir smiðjan við smiðjur ein-
staklinga um vinnu fvrir aðra,
og' verður þá að blíta samkepni
spjöllum á mannvirkjum o. s.
frv.
Fregnir hafa borist um nýjar
óeirðir og hermdarverk í tólf
bæjum. Einn maður beið bana
í óeirðunum, en menn liafa
særst i hundraðatali. Mikið
eignatjón liefir orðið.
Sprengikúla hafði verið sett
inn í skrifstofur jafnaðar-
mannablaðsins Vollcsboten i
Stettin. Sprakk hún og olli
miklum skemdum á liúsinu.
við aðrar smiðjur. En hvernig
beitir hún aðstöðu sinni í þeirri
samkepni? Það er auðsætt, að
hún getur liagað sér eins og
rikisbrauðgerðin, undirboðið
smiðjur einstaklinga i viðskift-
um við almenning, en látið rík-
issjóð borga hallann með því
að hækka verðlag á vinnu i lians
þarfir. — Alveg sama máli er
að gegna um ríkis-prentsmiðj-
una. Hún annast megnið af allri
prentun í þarfir rikisins, og fær
þar með aðstöðu til þess að geta
undirboðið einkaprentsmiðj-
urnar í viðskiftunum við al-
menning. Og það leikur líka orð
á þvi, að verðlag á ýmislegri
prentun fyrir rikisstofnanir hafi
hækkað ekki óverulega siðan
rekstur ríkisprentsmiðj unnar
hófst. Með þeim Iiælti er auð-
vitað auðvelt að liafa reiknings-
legan ágóða af rekstrinum, þó
að enginn raunverulegur liagn-
aður verði að þvi fvrir rikis-
sjóðinn og jafnvel tap.
Þegar svo hér við bxetist, að
enga skatta þarf að greiða af
þessum atvinnurekstri ríkis-
ins, hvorki til rikis né sveitar,
þá er auðsætt áð hverju lilýtur
að reka um atvinnurekstur ein-
staklinga. Hann á það algerlega
undir geðþótta þcirra manna,
sem fyrir rikisfyrirtækjunum
ráða, hvort liann fær að lifa eða
verður kyrktur af samkepni,
sem lialdið er u])pi við hann á
kostnað ríkissjóðs.
Og hverjuni hefir svo verið
falin stjórn þessara fyrirttekja?
Forstjórar hafa þeim verið
skipaðir, en að öðru leyti mun
stjórn þeirra vera að meira eða
minna leyti í lausu lofti. Og
hver ber ábyrgð á þeim? Það
mætti ætla, að rikissjóður bæri
fulla ábyrgð á þeim, ])vi að
sannanlegt mun vera, að liann
sé eigandi ]>eirra. Hinsvegar var
talið nauðsynlegt að setja um
það ótvírætt ákvæði í lögin um
Landsbankann, að rikissjóður
bæri áliyrgð á rekstri hans, og
var hann þó stofnaður með lög-
gjöf og yfirlýst einkaeign rik-
issjóðs. Nú eru að minsta kosti
flest þessi nýju fyrirtæki ríkis-
ins stofnuð í algei'ðu lagaleysi,
og' virðist því liljóta að vera all-