Vísir - 12.08.1933, Blaðsíða 2

VlSIR
fmskeyt
Dublin, 11. ágúst.
United Press. - FB.
Ástand og horfur á frlandi.
Cosgrave liefir í viðtali við
blaðamenn barðlega neitað því,
að hann eða flokkur hans standi
á bak við kröfugöngu bláa liðs-
ins, sem áformuð er á sunnu-
daginn. Fregnir um, að tilgang-
urinn væri að steypa stjórninni
af stóli taldi hann „heUaspuna“.
— I viðtali við blaðamenn sagði
O’Duffy, leiðtogi „Bláa liðsins“
hinsvegar: „Eg er staðráðinn í
að ganga fyrstur í flokki „þjóð-
liðsins“ á sunnudaginn, er það
áformar að beiðra minningu
Arthur Griffiths, Michaels
Collins og Kevins O’Higgins,
hvaða ráðstafanir sem ríkis-
stjórnin kann að gei’a til þess
að koma í veg fyrir það. — Frí-
ríkisstjórnin sat þrjár klukku-
stundir á fundi í dag. í lok fund-
arins var ákveðið að birta ekki
ákvörðun þá, sem tekin var,
fyrr en á morgun.
Dublin 12. ágúst.
United Press. - FB.
Ríkisstjórnin hefir ákveðið
að beita ákvæðum laga um
heimildir til öryggisráðstaf-
ana, til þess að koma í veg fyr-
ir óeirðir á morgun. Hefir rik-
isstjómin þar af leiðandi lagt
bann við því að „bláa liðið“
fari um borgina, þar eð tak-
mark liðsins sé tortíming þing-
ræðislegra stofnana, og ætli að
beita valdi til þess að koma
þessu áformi sínu i fram-
kvæmd.
Með því að beita ákvæðum
öryggisráðstafanalaganna get-
ur ríkisstjórnin tekið sér fidt
vald í hendur í flestum efnum,
m. a. kveðið upp lifláts-skyndi-
dóma yfir andstæðingum ríkis-
valdsins, slöðvað alla flutninga
og umferð o. s. frv.
Lissabon 12. ágúst.
United Press. - FB.
Hópflugið.
Fyrstu þrjár flugvélarnar úr
ítalska flugvélaflotanum lögðu
af stað séðan í morgun áleiðfs
til Ostia i Italíu kl. 6.10 f. h.
Flugvél Balbos lagði fyrst af
stað.
Síðari fregn: Seinasti l'lokk-
ur flotans lagði af stað kl. 6.40
f. hád.
Nfr TiSsklftasamDlognr.
—o—
Fréttaritari Manchester Guar-
dian , i Vinarborg skýrir frá
þvi í blaði sínu nýlega, að við-
tal þeirra Mussolini og Gömbös,
forsætisráðherra Ungverja-
lands, muni leiða af sér aukið
vinfengi ítala og Ungverja.
Bendir fréttaritarinn i því sam-
bandi á ummæli fréttaritara
ungverskra blaða í Rómaborg
og segir ennfremur, að sama
skoðun sé ríkjandi meðal þeirra
manna í Budapest sem kunnast-
ir sé þessum málum. Þessi tvö
riki segir fréttaritari M. G. virð-
ast hafa ásett sér að koma fram
sameiginlega í skipulagsmálum
Mið- og Austur-Evrópu. Italía
hefir lofað að styðja kröfur
Ungverjalands um endurskoð-
un, friðarsamninganna, en Ung-
verjaland mun hinsvegar styðja
tillögur ítala um fjárhagslega
viðreisn Mið- og Austur-
' ivrópu-ríkja. Vafalaust hefir
íeimsókn Gömbös einnig leitt
til nánari samvinnu við ítali í
ulanríkismálum. Þegar við-
ræðusamningur hcfir verið end-
anlega gerður milli Ítalíu og
Ungverjalands verður honum
sennilega snúið upp í ])rívelda-
samning, þar eð Austurríkis-
menn og Ungverjar liafa þegar
gert með sér viðræðusamkomu-
lag nýlega eða þegar Gömbös
fór til Vínarborgar nýlega. —
Fréttaritarinn kveðst hafa feng-
ið upplýsingar um það frá
áreiðanlegum heimildum að
umræðurnar liafi leitt til sam-
komulags í viðskifta og fjár-
hagsmálum m. a. að þvi er
snertir sölu á afurðum Ung-
verja í ár, en einnig bafi verið
lagður grundvöllur að sam-
vinnu í viðskiftamálum milli
Italíu, Austurríkis og Ungverja-
lands. Árið 1931 var ráðgerð
slík samvinna milli þessara
ríkja, en fór út um þúfur vegna
erfiðleika austurríska bankans
Credit-Anstalt, nokkrum dög-
um cftir að samkomulagið
liafði verið undirskrifað. Vegna
hins fjárhagslega glundroða
sem þá varð var eigi unt að
framkvæma neitt af því, sem
samkomulagið gerði ráð fyrir,
en nú er það hér fram komið í
nýrri mynd.
Úrslitakostir.
Eg heyri sagt, að fornvinir
mínir á Akranesi sé orðnir
Jireyttir á því, að hafa sóknar-
prest sinn, sira Þorstein Briem,
hér fyrir sunnan. Þ. Br. er víst
talinn klerkur góður og sann-
trúaður, sem vera ber, en
margt sóknarbama hans á
Akranesi er ósnortið af trú-
leysi og hringli þessara tíma og
vill lialda sér að góðu og gömlu
kirkjunnar lögmáli.
Og sagt liefir verið, að þvi
líkaði vel við sálusorgara sinn,
síra Þorstein Briem. Hann hef-
ir að sögn predikað i þeim anda,
sem meiri liluta safnaðarins er
kærastur, og ekki ruglað frá
lúterskum grundvelli.
En nú hefir hann verið að
heiman meira en heilt ár, og
liinir og aðrir þjónað kallinu i
fjarveru hans. Hefir verið full-
yrt i mín eyru, að söfnuðinum
líkaði þetta illa, og vildi fá sálu-
sorgara sinn heim aftur, elleg-
ar þá að liann segði brauðinu
lausu, svo að söfnuðurinn fengi
að kjósa sér annan prest. Menn
kunna illa þessu millibilsástandi
og þykjast liins vegar ekki geta
skilið, að nein þjóðarnauðsyn
heimti, að presturinn sé að vas-
ast í pólitík og stjórnarstörfum
liér syðra. Þeir hafa ekki heyrt
þess getið, að hanu liafi unnið
nein sérleg afreksverk í ráð-
lierrasæti, , nema ef vera skyldi
núna alveg siðustu dagana. Um
það vilja þeir ekkert fullyrða,
en hugsa þó lieldur, að htið
muni um framaverkin alt til
þessarar stundar.
Og nú er mér sagt af skilorð-
um mönnum, að söfnuðurinn
ætli ekki að sætta sig við þetta
öllu lengur. Það hafði líka flog-
ið fyrir efra, að ráðherrann
væri að liugsa um annað
prestakall, ef landið skyldi
mega missa liann úr ráðherra-
stöðunni. Hvort nokkuð muni
liæft í því, skal liér ósagt látið.
Þetta átti að vera prestakall,
sem staðið hefir prestlaust
nokkur síðustu árin.
Eg hefi það eftir góðum
heimildum, að fornvinir minir
þar á Akranesi liafi nú selt
presti sinum tvo kosti: annað-
hvort að segja brauðinu lausu
þegar i stað, eða þá hitt, að
koma uppeftir og setjast i em-
bættið að nýju. Það fylgir sög-
unni, að ráðherrann liafi verið
krafinn um ákveðið svar nú um
miðjan mánuðinn.
Eg hefi spurL nokkura memi
liér hvort þeir liafi ekki heyrt
ietta, og játuðu þeir því.
Kvaðst einn þeirra vita mcð
vissu, að fresturinn hefði verið
bundinn við 15. þ. m.
Það virðist nú ekki sennilegt,
að síra Þorsteinn Briem geti bú-
ist við því, að hann verði „ei-
lífur augnakarl“ í ráðherrasæti,
og því er nú heldur búist við,
að hann muni segja af sér nú-
verandi embætti sínu hér og
hverfa heim til safnaðarins.
5. ágúst.
J-
Bókarfpegn.
—o—
Þorkell Jóhannesson: Die
Stellung der freien Ar-
teiter in Island bis zur
Mitte des 16. Jahrhunderts.
Reykjavík-Kaupmannahöín
1933- 242+4+4 sí'öur.
Niðurl.
í kaflanum um þrælahald (bls.
101 sbr. neöanmáls) viröist höf.
ekki ljóst aö oröiö ,,hjú“ gat átt
bæöi viö frjálsa menn og þræla,
en hcldur þaö eiga eingöngu við
frjálsa menn. I sama kafla telur
höf. þrælahald hafa lagst niöur
hér vegna þess aö það hafi ekki
borgað sig. Þar heföi hann átt að
geta þess, að próf. Arni Pálsson
hefir í Skínii 1932 sett fram sömu,
vafalaust réttu kenningu, i ágætri
ritgerð um lok þrældóms á íslandi.
Þessi kenning er aö vísu ný hér
á landi, en hefir oft áöur veríð
sett fram annarsstaöar (Gropp,
Kulturgeschichte des Mittelalters,
Paderborn 1923—32 IV. 71,
Schnúrer: Kirche und Kultur im
Mittelalter, Paderborn 1927—30,
I, 193, II. 413). í sambandi við
þrælahaldið hefði mátt geta þess',
hvers vegna landnámsmenn voru
,svo örir á aö gera þræla sína
frjálsa og gefa þeim land, en ])aö
er ekki gert. Það var ekki af
mannúö, heldur til þess að koma
sér upp *ríki og mannaforráðum.
í sambandi viö þrælsbæturnar, 12
aura, heföi mátt geta þess aö Lcx
Wisigothorum telur skylt að selja
þræl til frelsis fyrir 12 solidi (útg.
Hánels, Leipziig 1847—9, 12., 3,
13.). Þaö er vafalaust ekkert hægt
að álykta um þrælahald á íslandi,
eins og höf. reyndar naumast ger-
ir, af þvi aö Eiríkur erkibiskup í
bréfi frá 1189 telur það hjónaband
ógilt, sem haldið var að gert væri
við frjálsann mann en reyndist
vera viö þræl, því aö þetta er tekið
eftir hinum fornu kirkjulögum
(Decret. Greg. lib. IV, tit. IX.
cap. 2 og 4) og er enn í lögum
kirlcjunnar (codex juris can. 1083
§ 2, sdo).
Þá er komið að þeim kafla
ritsins, sem mér þykir mcst tví-
mælis orka. Þaö er kaflinn um
ákvæðisverk, og kemur hvaö skýr-
ast fram skilningur höf. á því efni
í þýska heitinu, sem haun velur
};ví: „Arbeitspensum". Framsetn-
ingin i kaflanum (á þýskunni) er
reyndar svo óljós, að ekki er til
fullnustu hsegt að átta sig á liver
sé skoðun.höf., en þaö virðist þó
svo, aö meö ákvæðisverkunum í
Grágás og Búalögum, þyki hon-
um, sem verið sé að setja mönn-
um verkskamt. Mér virðist þessi
ákvæöi öll stefna í alt aðra átt, að
hér sé ekki verið að setja vinnu-
skamt, heldur verið að huitmiða
niður kaup og finna fyrir því
mælikvarða. Meö heitum eins og
dagsverk og meðalmannsverk er
ekki veriö að ákveða hvað skuli
vinna á dag, því þaö fer eftir getu
verkamanns, hagsýni o. fl. hverju
hann afkastar, heldur að þeim,
sem vinni þetta tiltekna verk á
þessum tiltekna tíma, eigi að
greiöa þetta kaup, en hinum Sem
minna vinna hlutfallslega minna.
Styðst þetta miög við ákvæði Grá-
gásar (I a, 130) sem heimilar
bónda að greiða vinnumanni, seni
er mikill verkmaður — vinnur
meira eu meðalmannsverk —hærra
kaup en lögbók leyfir, enda þótt
ekki megi vera um það samningur.
Kaupákvæðin eru þvi hámarks-
kaupsákvæði miöuö viö ákveðiö
vinnumagn, — kau])kvarði - en ekki
verkskömtun, enda eru þá skiljan-
leg sektarákvæðin við hærri kaup-
greiöslu en bókin heimilar (Grg.
s. sts.). Þetta þyrfti auðvitað að
útlista betur, en fer ekki hægt í
jafn stuttu máli. 1 ]iessum kafla
bls. 108—9 virðist mér höf. mis-
skilja staö i Hrafnkellssögu. Það
getur ekki verið að fyrir sumar-
vinnuna eina skuli Einar Þor-
bjamarson liafa ársframfærslu,
heldur hitt, að ef hann vilji vinna
])essa vinnu um sumarið, þá skuh
hann hafa vinnumensku alt árið,
enda virðist ]>að eitt liggja i orð-
unum „tveggja missira vist“.
í þessum kafla er mjög skemti
leg og vafalaust rétt skilgreining á
uppruna íslenskra kotlxenda og
hjáleigumanna (bls. 117—18).
Á bls. 124 telur höf. verksamn-
inga hafa frá öndverðu farið fram
með handsölum og styður það með
tilvitnun í Grágás, sem hann þó
játar að nefni þetta ekki á nafn,
enda er þar þvert á móti gert ráð
fyrir að samningsgerðin sé sönnuð
með búakviöi. Þýöir hann þennan
stað í meginmálinu, en getur að
eins þeirra staö í Grágás neðan-
máls til samanburðar, • sem raun-
verulega sanna þetta. Sem sýnis-
horn af verksamningi vitnar höf.
til Fornbrs. IV, 506, en það er
ekki verksamningur, heldur próf-
entusamningur. Höf. segir á bh
123 að ekki sjáist á íslenskum
heimildum, að menn liafi verið
festír i vistir með fyrirfram
greiðslu (Handgeld) en það er
ekki rétt því alþitigissamþykt frá
1404 gerir fullum fetum ráð fyrir
þessu. Er þessi staöhæfing þeim
mun einkennilcgri, sem höf. á
næstu 1)1 s. vitnar i réttan stað i
þessari samþykt. Ekki er þess hér
getið hver hafi ráðið hjúin, og
ekki heldur hvemig útbúin hjúin
skyldu koma í vistina, og eru þó
heimildir til um hvorttveggj.
í kaflanum um vistartímann
vantar mjög illa skýringu á orð-
inu matlaun, ])ví aö á skilningi
þess veltur skilningur á þvi
hvernig launagreiðsla hafi veriö,
en þá skýringu gefur höf. full-
s'eint á bls 178. í þennan kafla
vantar og upplýsingar um vistar-
lok.
í köflunum um vistrof og sér-
stök réttindi verksala virðist vanta
ekki svo fátt, meðal annars ákvæði
Grágásar um hvernig fari um óða
vistarmenn, svo og hið merkilega
ákvæði: „þá er maður á brott heit-
inn, ef honum er eigi deildur mat-
ur að miátum, þótt eitt sé haldiö
fyrir honum“ (Grg. I a, 130). Enn
, íremur hefði það átt við hér að
' geta einkennilegra mótmæla bænda
í Leiðarhólmsskrá. Það kemur hér,
sem í öðrum köflum, mjög litil
•iðleitni fram til þess að finna
dæmi úr sögum, annálum og forn-
bréfum, er standist á við laga-
staðina.
í þessum köflum keinst höf.
(bls. 148—9) í verstu ógöngurnar,
sem hann lendir í í ritinu. Hann
gerir algjörlega að óþörfu útúrdúr
inn í völundarhús tveggja fræði-
greina, sem hann ekki ratar um.
Það eru kirkjusiðafræði og kirkju-
lög. Niðurstaðan verður þvi þar
og alröng. Vinnandi fólki í land-
inu var í kristinnalagaþætti veitt
allmikil linlcind um föstuhald, en
hún breyttist nokkuð með Kristin-
rétti Árna, og einhvernveginn
finst höf., að ástæðulausu, hún
vcra horfin og þar með úr gildi
gengin. Þetta er ekki rétt, því að
essi ákvæði eru í samræmi við
ákvæði hinna fornu ahnennu
irkjulaga (Decretalia, lib. III,
tit. XLVI, cap. 2), svo aö þau
giltu, lrvort sem þau stóðu í ís-
lenskum kirkjulögum eða ekki. Út
úr þessu fer höf. að óþörfu að
athuga sambandið milli svo nefnds
skriftaboðs Þorláks biskups og
ákvæðisins i Grágás um boðföstur
verkamanna (III, 36), og þar sér
hann nefndar „6 dægrur tvennar
fyrir allra heilagra messu og jói“
og tekur það ranglega saman við
orðið „lögskyldar“ í linunni á
undan. Vegna þessa heldur hann
ö hér sé um almenna föstu aö
ræða, sem þó ekki er, heldur er
:aö þriggja daga boðfasta (trid-
uum), svipað triduum sacrum fyrir
páska, og hefir þetta verið sér-
stakt fyrir ísland, þó orsakirnar sé
ekki gott að vita nú. Hefir höf.
síðan komist fyrir endann á þvi,
að imbrudagar hafi verið nokkuð
á reiki, og segir hann að Urban
páfi annar hafi að yísu 1095 kom-
iö á þetta því skipulagi, sem nú er,
en sú skipan muni ekki hafa ver-
iö komin í gildi hér er skriftaboð
Þorláks var sett og sén þessar
tvennar sex dægrur því imbrudag-
ar um haust og vetur. Hér er sá
ágalli, að einmitt haust- og vetur-
imbrudagar haía aldrei verið á
reiki, heldur aö eins vor- og sum-
arimbrudagar, en þá festi Gregor-
ius páfi sjöundi 1078 sbr. svo-
nefndann Micrologus (de eccle-
siasticis observationibus) kap. 24—
27; hann er prentaður hjá Migne í
Patrologia latina 151 bindi. Þær
þrjár tilvitnanir, sem höf. hefir
nefna ekki Urban páfa, enda eru
allar heimildir eldri og nýrri skel-
eggar uin það að Gregor hafi
skipað imbrudögum, sjá t. d.
Eisenhofer: Iiandbuch der katho-
lischen Liturgik, Fréiburg i Br.
1932. I, 484. Hvar höf. hefir kom-
ist yfir það að Urban hafi verið
við þetta riðinn, skil eg ekki, því
að eg geri varla ráð fyrir því,
að hann hafi náð þvi sjálfur úr
hinum fornu kirkjulögum, þar
sem þau eru með öllu skiþulags-
laus og heljarmikiö bákn, en út-
gáfur allar registurslausar, svo
mfenn þurfa, aö vera þeim mjög
svo handgengnir til að rata þar á
nokkuð. Hins vegar byggist
þetta þó einhvern veginn á mis-
skilningi tveggja greina i kirkju-
lögunum. Á biskupa og presta-
stefnu í Seligenstadt á Þýskalandi
1022, höfðu verið gerð ákvæði um
nær halda skvldi imbrudaga á vor
og sumar, önnur en þau er
Gregor setti síðar (Decr. Gratiani.
distinctio LXXVL causa III) og
var síðar spurst fyrir þaðan úr
landi hjá Urbani páfa um, hvort
halda mætti þeim hætti, en hann
skipaði að halda réttuin hætt.i,
eins Gregor hafði sett (á sama
stað causa IV). Þetta munu vera
tildrögin og gerir nú svo sem
ekkert til, en hitt er síðra, að höf.
varð ekki litið á hina síðu opn-