Vísir - 13.03.1936, Blaðsíða 3

VlSIR
skóla og alla kenslu. — Ung-
dómurinn gerir litið að því að
iesa íslensk gull-aldarrit. Og
við kvæðum höfuðskálda snert-
ir varla nokkur unglingur. —
Utient reyfararusl og fánýti
allskonar situr þar iðulega
í fyrirrúmi. Til eru þeir ung-
Jingar, greindir og gegnir, sem
halda því fram, að skólarnir
eigi mikla sölc á þessu. Þar hafi
hörnunum, hálfgerðum óvitum,
verlð skipað að læra kvæði utan
bókar, hvort sem þau hafi —
eins og þroska þeirra var þá
háttað — kunnað að meta þann
kveðskap eða ekki. — Afleiðing-
in hafi svo orðið sú, að þau hafi
fengið óbeit á öllum kveðskap.
Og sú óbeit geti orðið svo mögn-
uð, að hún sitji í liuganum ár-
um og jafnvel áratugum sam-
aa. —
Þetta ér nefnt Sem dæmi og
enginn dórnur á lagður. — Hitt
er öllum skynbærum mönnum
Ijóst, þeim er bækur lesa og
blöð, að ritnuálið er í nokkurri
hættu. Og svo langt er raunar
komið niður á við, að sumir
þeir, sem við ritmensku fást,
skilja ekki merkingu algengustu
orða. Sé á þetta bent, er því við
Jostið, að þetta geri ekkert til!
Svo viðbjóðslega mátlug er vit-
Jeysan orðin og virðingarleysið
fyrir göfugri feðra tungu. -—
Verður ef til vill að því vikið i
öðru sambandi.
IV.
Þeir, sem alist hafa upp við
hin mörgu, fornu og fögru ís-
Jensku veðraheiti, einkum
nyðra, sakna þeirra einatt í dag-
legnm fregnum Veðurstofunn-
ar. Þar eru venjulega ónotuð
látin sum hin glegstu og glæsi-
legustu heitin. Verði svo fram-
lialdið um sinn, mannsaldur
eða lengur, má gera ráð fyrir,
að þau týnist úr daglegu máli.
— Roskið fólk og það lið annað,
sem nú er af léttasta skeiði,
mun að vísu nota þau meðan
til vinst. En hverfa þau ekki
með öllu af tungu þjóðarinnar,
þegar hin „aldraða sveit“ er til
grafar gengin? — Það er því
miður ekki ósennilegt, ef enn
sígur mjög á ógæfuhlið um
meðferð íslenskunnar.
Veðralieiti eru ekki hin sömu
um Iand alt. Þau munu fegurst
norðan lands og- fjölhreytnin
einna mest þar. — Hér syðra er
talað um „suðvestanátt“ — Það
lieitir „útsynningur“ nyrðra.
Þar er og talað um „hriS“, en
„byl“ liér syðra. Nyrðra — víða
að minsta kosti — er „byljaveð-
ur“ hér um bil sama og „mis-
vindi“, og þarf engin úrkoma
að fylgja. — Norðlendingar tala
um „útnyrðing“, en víða sunn-
anlands er sú vindstaða nefnd
„norðvestan“ átt og er það stór-
um óþjálla í munni og ljótara.
Sá, sem línur þessar ritar,
gerði það að gamni sinu i sum-
ar sem leið, að grenslast eftir
því lítilsháttar lijá sveitafólki
austan heiðar, hvort forn veðra-
heiti mundu ekki tekin að falla
í gleymsku þar um slóðir. -—
Roskinn maður, greindur og
gegn, taldi líklegt að svo mundi
vera. — Hann lét þess getið, að
veðraheiti Veðurstofunnar væri
nú í hvers manns munni, en þar
væri ekki um auðugan gerð að
gresja, enda elcki við því að bú-
ast eða lil þess hægt að ætlast,
að fjölbréýtiii í slikum tilkýnn-
ingum væri mikil. Þar riði á,
að ekki væri hvarflað milli
nafna, heldur órjúfandi festu á
komið. — Hitt væri lakara, að
lieitin væri hvergi nærri góð og
sum ótæk, eins og t. d. „snjó-él“,
— „Él“ ætli að nægja eða „élja-
gangur“. Hverju „éli“ fylgdi að
sjálfsögðu snjór og væri þarf-
laust að taka slíkt fram. Hann
kvaðst ekki vita til þess enn,
að farið væri að tala um „regn-
él“, en ef til vill kæmist snildin
á það rek bráðlega! ,
Höfundur þessara orða gaf
sig á tal við ungan mann, skóla-
génginn. Hafði sá setið að visku-
brunni eins alþýðuskólans og
gerst all-lærður. — Hann hélt
að það gerði ekki mikið til, þó
að „allralianda vitleysa“ hyrfi
úr rnálinu. Honum fanst á-
stæðulaust að „halda í gömul
orð og úrelt“. Þau ætti ekki að
vera að flækjast í málinu, öllum
til leiðinda. Og svo væri líka að
því að gæta, aö gömlu orðin
væri flest miklu ljótari en liin
nýju. Honum þótti „snjó-él“ til-
valið orð, og „norðvestan“ miklu
betra en „útnyrðingur“. „Haf-
nyrðing * hafði hann ekki'heyrt
nefndan. — „Hrið“ sagði hann
að væri miklu verra en „bylur“.
— Hann kannaðist ekki við
„skafrenning“, ekki „frostrenn-
ing“, ekki „skafkóf“ ekki
„muggu“ eða „molluhríð“, ekki
„skæðadrifu“, ekki „bleytu-
hríð“ eða „sletting“. Hann hafði
og ekki heyrt „fjallsperring“
eða „fjallasperring“ nefndan,
eklvi „hnúkaþey“, ckki „út-
rænu“ eða „utankul“, ekki
„hafsvala“ eða „fjallkælu". —
Og margt fleira af liku ta'gi
liafði hann ekki heyrt nefnt á
nafn.
Pilturinn lét þess getið, að
hann hefði andstygð á öllu þessu
nafnafargani. Það væri ekki til
neins annars en ruglings og
bölvunar. Það væri kappnóg að
kunna lieiti Veðurstofunnar. —
Engan mann nú á dögum varð-
aði um gagnlaus orð og heiti,
sem gamlir sérvitringar liefði
verið „finna upp“ sér til
dundurs og dægrastyttingar á
löngu horfinni tíð.
Frá Alþingi
í gær.
Efri deild.
1. Frv. til 1. um eftirlit með
útlendingum, 3. umr. Frum-
varpið var samþ. eins og það
varð með breytingum eftir 2.
umr. og afgreitt til N. d.
2. Frv. til 1. um einkaleyfi til
að flytja út hrafntinnu og selja
hana á erlendum markaði. —
Með frv. þessu er Agli Árna-
syni kaupmanni i Reykjavík,
veilt einkaleyfi til ársloka 1940,
til þess að flytja út úr landinu
og selja á erlendum markaði
hrafntinnu og aðrar svipaðar
bergtegundir, gegn þriggja
króna útfl.gjaldi af hverri smá-
lest. — Verði útfl. mirini en
100 smálestir á ári getur at-
vnnumálaráðherra svift hann
leyfinu. —
Málinu vísað til 2. umr. og
fjárhagsnefndar.
Neðri deild.
1. Frv. til 1. um breyt, á lög-
um um þingsköp Alþingis. —
Framh, 3. umr, 'A0,
Komið höfðu fram breyting-
artill. á tveimur þskj. frá St.
Jóh. Stefánss. og £*. Ottesen.
Aðaltillaga Stefáns var um að
veita utanflokka þingmönnum
rétt til að taka þátt í útvarpsum-
ræðum. v
Tillaga P. Ottesen var leið-
rétting til að koma frumvarpinu
i samræmi við stjórnarskrána
um skilyrði fyrir lögmæti
fundar i sameinuðu þingi., skv.
stjórnarskránni þarf helmingur
þingmanna úr hvorri deild að
vera á fundi, en skv. frv. helm-
ingur þingmanna, en er auðsætt
að það getur komið fyrir að t.
d. 25 þingmenn séu mættir i
sameinuðu þingi, allir eða flest-
ir úr neðri deild, og teldist það
skv. frv., ályktunarfær fundur,
en skv. stjórnarskránni er það
ekki.
Töluverðar unu’æður urðu
um málið, og varð loks að sam-
komulagi að fresta enn um-
ræðunni og taka málið út af
dagskrá, svo nefndin gæti tekið
]jað til frekari athugunar.
2. Frv. til 1. um sveitarstjórn-
arkosningar. Tekið út af dag-
skrá. —-
3. Frv. til 1. um landsmiðju.
Framli. 2. umr. —
Töluverðar umræður urðu
enn um þetta frumvarp. —
Gegn frv. töluðu: Jakob Möller,
Pétur Halldórsson, Gísli Sveins-
son, Guðbr. ísberg, en Emil
Jónsson var einn um að halda
uppi vömum.
Umræðum var lokið en at-
kvæðagreiðslu frestað. —
íslenskt
kvöld í
d&nska
dtvaFpÍHLll
30. mars. Elsa Sigfúss og
Stefán Guðmundsson
syngja, en Gunnar Gunn-
arsson les upp.
Kaupmannahöfn, 12. mars.
Einkaskeyti. FÚ.
Danska úlvarpið heldur is-
lenskt kvöld 30. mars kl. 19 til
20 eftir islenskum tíma. Ungfrú
Elsa Sigfúss syngur íslensk lög.
Gunnar Gunnarsson les upp, og
Stefán Guðmundsson syngur
íslensk lög.
I.Q.QFlH=imi38l/2E=
Veðrið í morgun:
í Reykjavík —2, Bolungarvík
—8, Akureyri —6, Skálanesi
— 2, Vestmannaeyjum 2, Sandi
— 6, Kvígindisdal — 8, Hesteyri
— 10, Gjögri — 9, Blönduósi
— 7, Siglunesi — 9, Grímsey
— 8, Raufarhöfn — 6, Skálum
— 4, Fagradal — 4, Papey — 1,
Hólum í Hornafirði — 0, Fag-
urhólsmýri 0, Reykjanesi — 4
stig. Mestur hiti hér í gær 3
stig, mest frost 2 stig. Urkoma
3,9 mm. Sólskin 1,0 st. Yfirlit:
Grunn lægð og nærri kyrrstæð
milli Reykjaness og Vestmanna-
eyja. — Horfur: Suðvesturland:
Norðaustan og austan átt. Sum-
staðar snjókoma í dag. Faxa-
flói, Breiðafjörður: Norðaustan
kaldi. Léttir til. Vestfirðir,
Norðurland, norðausturland,
Austfirðir: Norðaustan kaldi.
Éljagangur. Suðausturland:
Hæg norðaustan átt. Sumstað-
ar éljagangur.
Dómur
var kveðinn upp í gær yfir.
fjórum unglingspiltum, á aldr-
inum 17—18 ára, sem nýlega
urðu uppvísir að þjófnaði.
Þeir voru dæmdir í 20—60
daga fangelsi, en dómur allra
skilorðsbundinn.
91 árs t
er á morgun (14. mars),
Bjarni Matthíasson, hringjari,
Skeljungur
hleður til Austfjarða um
helgina og tekur póst.
Skíöafélag Reykjavíkur
fer skíðaferð yfir Kjöl (milli
Brynjudals og Þingvallasveitar)
á sunnudaginn kemur, ef veður
og færð leyfir. Farið frá Hafn-
arbakkanum kl. 6 árdegis með
m. s. „Laxfoss“ inn að Fossá í
Hvalfirði, farið þar á land og á
skíðum yfir Þrándarstaðafjall
og Kjöl til Kárastaða eða um
Stíflisdal að Svanastöðum. Á-
skriftarlisti liggur frammi hjá
formanni L. H. Miiller til kl. 4 á
laugardag.
Skipafregnir.
Gullfoss er væntanlegur til
Siglufjarðar í kveld. Goðafoss
er í Reykjavík. Dettifoss er á
leið til Hull frá Reykjavík. Brú-
arfoss fer frá Reykjavík síðdeg-
is i dag áleiðis til Leith, Gauta-
borgar og Kaupmannahafnar.
Lagarfoss var á Blönduósi í
gærkveldi. Selfoss kom til
Reykjavíkur í nótt. Laxfoss
kom frá Borgarnesi í dag. Esja
er væntanleg í dag.
Aðalfundur
Dýraverndunarfélags íslands
verður haldinn í Oddfellowliús-
inu í kvöld kl. 8x/2. Auk venju-
legra aðalfundarstarfa mun þar
verða tekin ákvörðun um sölu
á Tungueigninni.
Ármenningar
munu efna til skíðaferðar um
næstu helgi. Atliygli foreldra
skal vakin á því, að börn innan
14 ára aldurs fá því aðeins að
vera með, að þau verði í um-
sjá einlivers fullorðins manns.
Gengið í dag:
Sterlingspund ........— 22.15
Dollar ...............— 4.46%
100 ríkismörk.......— 180.61
— franskir frankar — 29.71
— belgur ...........— 75.75
— svissn. frankar — 146.64
— lírur.............. 37.10
— finsk mörk ... — 9.93
— pesetar ..........— 62.17
— gyllini ..........— 305.40
— tékkósl. krónur — 18.93
— sænskar krónur -— 114.36
— norskar krónur — 111.44
— danskar krónur — 100.00
Gullverð
isl. krónu er nú 49.21.
Til heilsulausa maitímsins,
afhent Vísi: 5 kr. frá 1. J,
Áheit á Strandarkbrkju,
aflient Vísi: 50 aurar frá N.
N., 3 kr. frá Þ. I. J.
Áheit
á dómkirkjuna i Reykjavik,
afhent Vísi: 50 aurar frá N. N.
Til stúlkunnar,
sem þarf að fá gerfifótinn,
afhent Vísi: 2 kr. frá K. S., 100
kr., áheit frá D. og G„ 5 kr. frá
Lilian, 2 kr. frá N. N„ 2 kr. frá
S.
Næturlæknir
er í nótt Gunnl. Einarsson,
Sóleyjargötu 5. Sími 4693. —
Næturvörður í Reykjavíkur
Apóteki. og Lyfjabúðinni Ið-
unni.
Útvarpið í kveld.
Kl. 19,10 Veðurfregnir. 19,20
Þingfréttir. 19,45 Fréttir. 20,15
Bækur og menn (Vilhj. Þ.
Gíslason). 20,30 Kvöldvaka:
a) Sigurður Skúlason magister:
Sögukafli; b) Vilhj. Þ. Gísla-
son: Úr Völsungasögu; d) Þór-
bergur Þórðarson rithöf.:
Bæjadraugurinn á Snæfjalla-
strönd; e) Bjarni Björnsson
Ieikari: Gamansöngvár og
skrítlur. — Sönglög.
Útvarpið árdegis á morgun.
Kl. 7,45 Morgunleikfimi. 8,00
Enskukensla. 8,25 Dönsku-
kensla. 10,00 Veðurf regnir.
12,00 Hádegisútvarp. 15,00 Veð-
urfregnir.
SÍMINN ER 3 4 16. ---
Allskonar kjöt, pylsur, fars
og álegg.
Kjötverslun
Kjartans Miíner,
Leifsgötu 34.
Eftir Ludvig C. Magnússon.
Framh.
arnesi 3. maí, á hádegi. Þá var þar fjöldi manna
saman kominn víðsvegar að. Þar seldist fyrir
kr. 1681.70. Naísta morgun var selt í Ytra-Skóg-
amesi fyrir lcr. 321.00. Þá var riðið á Stakk-
hamarsreka, og upphoðinu baldið áfram, að
Stakkhamri, og nam sala þar kr. 33.30. Þenna
dag var og uppboð haldið að Krossum í Staðar-
sveit, og einnig að Staðastað. Á fyrra uppboð-
Jnu nam sala kr. 104.20, ög því seinna kr. 13.00.
Uinn 5. maí var uppboðinu enn haldið áfram á
tveim stöðum. Fyrst var selt, að Glaumbæ í
Staðarsveit, fyrir kr. 137.40, og síðan á Búðum,
lyrir kr. 158.60. Var þá stranduppboðinu slitið.
Hinn 24. júní liélt sýslumaður enn uppboðs-
í Syðra-Skógarnesi á sjóreknum munum
V „Phönix“. Var þá selt fyrir kr. 394.70. Alls
þvi sýslumaður fyrir kr. 2843.90. Auk
meðtók hann frá hreppstj óráhum í Breiða-
^úrhreppi kr. 6.20, er var andvirði sjórekinna
úr sama skipi. Og frá öðrum lireppsljór-
U,ú, aðallega Miklaliolts- og Eyjahrepps komu
*'• 332.32. Alls nam því sala á strandgóssinu úr
»Þl»ðirix“ kr. 3183.42. Nokkuru af vogrekinu
ráðstöfuðu eigendur sjólfir. Margir þeirra, er
vörur áltu i „Phönix", urðu fyrir mjög tilfinn-
anlegum skaða. Var þá eigi venjulegt að ménn
yfirleitt sjávátrygðu vörur sínar. Rekasvæðið
var um tíu nrilur á lengd. ,
Málaferli.
Strand póstgufuskipsins „Pliönix“ þótti mik-
il og ill tíðindi. Landshornanna á milli var og
líka óvenjulega mikið um það rætt. Óttuðust
menn, að strandið kynni að hafa slæmar afleið-
ingar fyrir vetrarsiglingar, er þá voru nýhafnar
til landsins, með póstgufuskipum. Sú varð og
raunin á, að eftir þetta lögðust þær niður um
sinn. (
Þólt margt það, er um strand þetta var satt
sagt, væri fullhryggilegt, þá var fljótt farið að
gera alt þvi viðkomandi enn ískyggilegra. Um
þessar mundir var ríkjandi hreppapólitík mikil
í landinu, eins og jafnan fyr og síðar. Þá höfðu
og landsmólaskoðanir sín áhrif á gang mála og
fréttaburð, svo sem alkunna er. Hefir oft þurft
Iítið eða ekkert tilefni til þess að koma af stað
miklum og viðurstyggilegum skröksögum, er
þannig liefir á staðið, að nauðsynlegt þótti að
kasta skugga á andstæðing í hrepps- eða lands-
málum. Þarna gafst andstæðingum lireppstjór-
anna, er sýslumaður fal umsjá með vogrekinu,
heppilegt tækifæri til þess að reyna að sverta
þá í augum almennings.
Gengu sögur um það, að all óvendilega liafi
verið farið með vogrekið. Urðu raddir þessar
svo háværar, að i 10. tbl. „Þjóðólfs“, er út kom
9. mai 1881, birtist nafnlaus grein með yfir-
skrift: „Strandið í Miklaholtshrepp“. Var þar
sérstaklega vegið að hreppstjórunum, og þeir
sakaðir um hlutdræga og jafnvel óráðvandlega
meðferð á strandgóssinu.
Grein þessi gaf amtmanni fult tilefni til þess
að fyrirskipa opinbera réttarrannsókn, í Snæ-
fellsness- og Hnappadalssýslu, um þetta efni.
Réttarrannsóknir þessar framkvæmdi sýslu-
maður af festu mikilli og dugnaði. Leitaðist
hann hlífðarlaust við að íeiða sannleikann i ljós.
Vildi hann, að það mætti bert verða, hvort
nokkur maður hefði gert sig sekan um að leita
sér ólöglega ábgta við hið hörmulega slystil-
felli, er „Phönix“ strandaði.
Voru kallaðir tuttugu menn fyrir lögreglu-
rétt í þrcm hreppum, dagana 23. til 27. júní.
Undir eiðstilboð neituðu öll vitnin að vita nokk-
uð saknæmt í fari eða meðferð hreppstjóranna
á strandgóssinu.
Ennfremur bar sýslumaður þá spurningu
fram, á tveim manntalsþingum: hvort nokkur
vissi til að óráðvandlega hefði verið farið með
muni þá, er björguðust af „Phönix“. Ef nokkur
vissi dæmi til slíks, bað hann menn gefa sig
fram opinberlega á þingkm, eða leynilega undir
fjögur augu við sig. Á báðum þingunum lýsti
allur þiagheimur þvi yfir, og hver og einn sér-
staklega, að eigi vissu þeir neitt lrið minsta til,
að nokkur tilhæfa vo»ri fvrir áburði þeim, er
fram kom i nefndri grein i „Þjóðólfi“. Á mann-
talsþingum þessum voru mættir samtals 73
menn. Voru þau lialdin í Miklaholtshreppi og
Staðarsveit.
t
Hinn 19. júli sendi sýslumaður amtmanni út-
skrift úr réttarrannsóknunum. Sama dag slcrif-
aði hann amtmanni og lagði það fasilega til, að
sakamál, af hálfu réttvísinnar, yrði höfðað
gegn ábyrgðarmanni „Þjóðólfs" til hegningar
samkvæmt 226. gr„ og jafnvel líka 227. gr„,
hinna almennu hegningarlaga, svo og til skaða-
bótagreiðslu fyrir óþarfa fyrirliöfn hins opin-
bera. En ekkert frekar aðhafðist það opinbera
í málinu.
Þessum málalokum gátu hreppstjórarnir
eigi unað. Um haustið riðu þeir suður til Reykja-
víkur, og stefndu ábyrgðarmanni „Þjóðólfs“.
Sá, er ritað hafði fyrnefnda óhróðursgrein,
treystist nú ekki til að færa sönnur á mál sitt.
Þess vegna varð ábyrgðarmaður blaðsins að
leita sætta, enda mjög fús á það.
í sóttanefnd Reykjavíkur var gerð sú sætt í
máli þessu, hinn 17. sept. 1881, að ábyrgðar-
maður „Þjóðólfs“ afturkallaði meiðandi um-
mæli blaðsins um hreppstjórana. Þá greiddi
liann til fálækra í Reykjavík tiu kónur, og að
skaðlausu ómak og sáttakostnað, með fimtiu
krónum til hvors hreppstjóra.
Lokaþáttur.
Það þykir lriýða að skiljast eigi svo við frá-
sögn þessa, að ekki sé getið lielstu þátta úr sögu
póstgufuskipsins „Phönix“.