Vísir - 26.10.1937, Blaðsíða 3

VlSIR
Ástandið í gjaldeyrismálunnm
Greiðslujöfaudur landsins Tið út-
lönd flmm undanfarin liafta-ár, er
óliagstseður um 18 miljónir króna.
Hér birtist ræða BJÖRNS
ÖLAFSSONAR á verslun-
arþinginu í gær um þetta
efni.
Framkvæmd haftanna liefir
tvær hliðar. Skifting innflutn-
ingsins annarsvegar milli inn-
flytjenda og forsjón um
greiðslu lians í erlendri mynt
hinsvegar. Hugmyndin sem
höftin hyggjast á er sú, að ekki
sé leyft að flytja inn meira en
greiðslugeta landsins leyfir, svo
að ekki þurfi að stofna skuldir
erlendis. I öllum löndum, þar
sem slik höft liafa verið tekin
upp, liefir meginreglan verið sú,
að innflutningsleyfi liafa verið
veitt i réttu lilutfalli við fyrri
innflutning en einliver ákveðinn
hluti ætlaður nýjum innflytj-
endum, svo ekki yrði alger kyr-
staða í versluninni. Hér iá landi
hefir aftur á móti verið tekin
upp sú nýhreytni, að tvenns-
ltonar reglur eru látnar gilda,
eftir þvi hvort um kaupmenn
eða kaupfélög er að ræða. Að
frátöldu þessu siðasta atriði,
liefir það frá öndverðu' verið
aðal ásökunarefni verslunar-
stéttarinnar í garð haftanna, að
framkvæmd þeirra liafi ekki
bygst á föstum og réttlátum út-
hlutunargrundvelli og að þeim
liafi verið beitt of mikið af
handahófi.
Því miður hafa þessar ásak-
anir við mikið að styðjast og að
mínu áliti er þetta atriði ein-
mitt veigamesta ástæðan fyrir
því, hversu árangur liaflanna
hefir orðið neikvæðúr. Einn
aðal-vöruflokkur var sett-
ur í fastar skorður um út-
hlutunargrundvöll þegar í
byrjun. Það var vefnaðarvaran.
Inflytjendum þessarar vöru var
gefin ákveðin ■ innflutningstala,
sem allar úthlutanir í þeim
vöruflokki hafa síðan verið
bygðar á. Eg man ekki eftir að
eg hafi orðið var við að nokk-
ur kaupmaður í þeim hópi hafi
lcvartað undan því, að þeim
væri rangt úthlutað. Þeir vita
nákvæmlega hvað þeir eiga að
fá eftir þvi hvað sú hundraðs-
tala er liá, sem útlilutað er. En
þeir hafa kvartað undan öðru,
að þeim hafi verið oflitlu út-
hlutað. Það er líka rétt.
Eg ætla mér ekki hér að fara
út í einstök atriði í framkvæmd
úthlutunarinnar né draga fram
dæmi um ýmislegt sem menn
liafa undan að kvarta og mér
er kunnugt um í sambandi við
starf mitt í nefndinni. Slíkt
verður ekki bætt svo að nokk-
uru gagni komi ncma með
breyttum starfsaðferðum við
úthlutunina. Mér er ljóst,
að framkvæmd innflutn-
ings- og gjaldeyrishaftanna
er stórgöllúð og eg hika
ekki við að fullyrða, að henni
leika fyrir þátttöku íslendinga í
heimssýningunni í New York
1939 og álítur líkur til þess, að
þátttakan geti haft mikla þýð-
ingu fyrir kynningu á landinu
og verslun landanna."
Var hún samþykt í einu
hljóði. Þeir dr. Guðbrandur
Jónsson prófessor og Eyjólfur
Jóliannsson studdu eindregið
mál Garðars Gislasonar.
mætti koma i betra og réttlát-
ara form en nú er, ef fullur
vilji væri á að gera gangskör að
sliku af þeim, sem því mega
ráða. Mér kemur ekki til hugar
að lialda því fram að úthlutun-
in sé auðvelt verk og létt sé að
gera öllum til hæfis. En þar
veldur mikið hvernig á er hald-
ið.
Til þessa dags liafa verið gef-
in á árinu innflutningsleyfi fyr-
ir um 55 miljónum króna. Mér
þykir líklegt að heildarútlilutun
ársins komist nálægt 60 milj.
Eftir þvi mætti gera ráð fyrir
að ársinnflutningurinn verði
nálægt 55 miljónum. Fyrslu
níu mánuði ársins hefir inn-
flutningurinn numið um 40
miljónum. Hvernig afkoma
ársins verður, er ekki hægt að
segja um með neinni vissu. Út-
flutningur og innflutningur
standast nú á og er liæpið að
hetur náist en svo að verslunar-
jöfnuður fáist. En þá vantar
gjaldeyri til að standast hinar
ósýnilegu greiðslur, sem alls
ekki eru undir 7 miljónum
króna. Þetla virðist nú ekki
vera glæsileg afkoma ofan á
greiðsluhalla undanfarinna ára.
Þegar rætt er um þann vöxt
sem orðið liefir á innflutningn-
um á þessu iári, verður flestum
á að spyrja, sem þykir sinn
liluti hafa orðið lítill: hvert hef-
ir allur þessi innflutningur far-
ið? Þvi er ekki auðsvarað til
nokkurrar hlitar, en nokkura
hugmynd gefur það að athuga
hina einstöku vöruflokka og
mismuninn á leyfisveitingum
nú og í fyrra.
Einslakir flolckar innflutn-
ingsins hafa orðið alger oln-
bogabörn ncfndarinnar, eins og
til dæmis vefnaðarvara til versl-
ana. Vefnaðarvöruverslanir
hafa á þessu ári fengið úthlutað
10% af fyrra innflutningi. Því
má geta nærri að hinum rnörgu
sérverslunum i vefnaðarvöru
lilýtur að veitast erfitt að starfa
með innflutningsleyfum, sem
eru að fjárliæð mikið minni en
reksturskostnaður verslananna.
Það er og augljóst að jafn nauð-
synlegan vöruflokk og vefnað-
arvöru, er ekki liægt að láta
sitja á liakanum eftir geðþótta.
*
Þá kem eg að örlagarikasta
atriðinu í framkvæmd liaflanna
gagnvart kaupmannastéttinni.
Það er sérstaða sú sem kaupfé-
lögum og neytendafélögum
hefir verið veitt við útlilutun
leyfanna. Stjórnarvöld landsins
liafa með því ákvæði neilað að
viðurkenna kaupmannastéttina
sem aðila er rétt hafi til inn-
flutnings. Þessi stétt er gersam-.
lega réttlaus á þeim vettvangi
sem hún starfar á í þjóðfélag-
inu í augum og fyrirmælum nú-
verandi valdhafa. Slíks eru ekki
dæmi neinstaðar í heiminum
um þcssar mundir, þar sem
frjáls kaupmannastétt fær að
starfa. Kaupfélög og neytenda-
félög hafa nú forgangsrétt til
innflutningsins en kaupmanna-
verslanir fá það sem af gengur
þegar úthlutun til félaganna er
lokið.
Eins og flestum er kunnugt,
gerðu SIS og Verslunarráðið
samning með sér í byrjun fyrra
lárs um grundvöll fyrir úthlut-
un til samhandsfélaganna af
heildarinnflutningnum. Samu-
ingur þessi var tilkyntur inn-
flutningsnefnd 16. janúar 1936,
og var liann á þá leið að báðir
aðilar liefðu komið sér saman
um að leggja til, að sambands-
kaupfélögin fengi ákveðinn
hundraðsliluta af heildarinn-
flutningnum.
Stjórn SÍS gerði samkomu-
lag þetla af frjálsum vilja, en
tók að vísu fram að það væri
hindandi fyrir eina úthlutun.
Sanngjörnum og velviljuðum
mönnum, sem óska þess að
kaupmenn og kaupfélög geti
starfað án úlfúðar og ófriðar,
fanst nú hér vera lagður grund-
völlur, sem hyggja mætli á
frekara samstarf í þessum mál-
um. Engum kom þá til hugar,
að stjórn sambandsins mundi
kalla samkomulag þetta liina
mestu fjarstæðu og lieimta inn-
flulning sinn aukinn stórlega á
kostnað þess aðilja, sem sam-
komulag hafði verið gcrt við
fyrir fáurn mánuðum.
Samkvæmt starfsreglum
nefndarinnar á að veita kaup-
félögum og neytendafélögum
leyfi eftir „höfðatölu“ þeirra.
Sambandið telur sig liafa á
framfæri sínu nálega þriðjung
landsmanna og nokkurum
mánuðum eftir að það gerði
samkomulagið við Versunar-
ráðið, fór það fram á að fá 31%
af innfutningi til landsins á
flestum vörum. Slíkt getur að
vísu talist í samræmi við starfs-
reglur nefndarinnar, en það
orkar ekki tvímælis að slíkt eru
öfgar og. ósanngirni. Marga
furðar á því, að stjórn SlS, eftir
að hafa viðurkent innflutnings-
hluta kaupfélaganna, skyldi
ganga frá samkomulaginu fáum
mánuðum siðar. Á þeim mán-
uðum breyttist aðstaðan að
engu leyti og engar ástæður
komnar þá i Ijós, sem ekki voru
fyrir liendi þegar samkomulag-
ið var gert. Hinsvegar kemur
mér ekki til hugar að ætla, að
SlS liefði undirskrifað sam-
komulagið, ef það hefði talið
það ósanngjarnt.
En þó að Sambandið liafi
gert umrædda kröfu til inn-
flutningsins og þrátt fyrir það,
að þeirri kröfu hefir verið fylgt
fast eftir frá hærri stöðum,
liefir innflutningsnefnd ekki
enn tekið kröfuna fyllilega til
greina. Virðist það henda til
þess, að nefndinni þyki eklci
fullrar sanngirni gætt i þessu
efni, þvi að óliklegt tel eg að
nefndin mundi sitja yfir hlut
Samhandsins ef um augljósa og
almenna sanngirniskröfu væri
að i’æða. En talsvert hefir þó
innflutningstalan þokast upp á
við frá þvi að samkomulagið
var gert við Verslunari’áðið
Þessi þáttur i framkvæmd
innflutningshaftanna er liöfuð-
mál kaupmannastéttarinnar i
sambandi við innflutninginn,
því að hér er um að ræða til-
verurétt stéttarinnar. Ivaupfélög
og neytendafélög eru hinn eini
viðurkendi innflutningsaðili.
Eftir því sem þau auka félags-
mannatölu sina á „pappírnum“,
er dregið xir innflutningi kaup-
mannaverslana. Þetta er skipu-
lagsbundin ofsókn, og þeir,
sem með völdin fara, draga
enga dul á fjandskap sinn í
garð verslunarstéttarinnar. Það
er helst svo að skilja að þessi
stétt sé þjóðfélaginu stórhæltu-
leg og verðskuldi að eins liáð-
ung og fyrirlitningu. Og um
þetta láta liæst þeir skutulsvein-
ar, sem ekki eru þess verðir að
hinda skóþvengi íslensku versl-
unarstéttarinnar.
Þeir sem nú fara með völdin
í landinu ættu að gera sér það
ljóst, að þetta mál verður að
leysast á sanngjarnan hátt fyrir
báða aðila, jafnt lcaupmenn sem
kaupfélög. Að öðrum kosli
verður enginn friður í verslun-
armálunum og lílil von um
giftusamlegan árangur i við-
skiftum þjóðai’innar út á við.
Að minni liyggju er það rnjög
kynlegt, að ríkisvaldið, sem að
vonum telur mikilsvarðandi að
ái-angur náist með innflutnings-
liöftunum, vill eklcert gera til
þess að sætta stærsta aðilann,
kaupmannastéttina, við þessar
ráðstafanir. Það lilýtur hverj-
um rnanni að vera ljóst, að
auðveldara væri að ná hinum
tilætlaða árangri, ef rikisvaldið
leitaði eftir samvinnu vei’slun-
arstéttarinnar í stað þess að
bera hlut hennar fyrir borð við
hver tækifæri og afla sér þann-
ig óvináítu hennar. Hinar
minstu kröfur eða óskir hennar
er forðast að taka til greina.
*
Sá vöruflokkur sem nær til
langflestra verslana er korn-
vöru- og nýlenduvöruflokkur-
inn. Eg hefi margoft haldið þvi
fram, að kornvöruflokkurinn,
ásamt kaffi og sykri eigi að
vera frjáls og óliáður innflutn-
ingshömlum. Þetta byggist á
þeirri einföldu staðreynd, að
þessar vörur eru nú fluttar inn
eftir þörfum. Þjóðin fær af
þeirn það sem liún þarfnast og
vill kaupa, svo lengi sem nokk-
ur eyrir er til í erlendum gjald-
eyri til að kaupa fvrir. Fyrir
kornvörum liefir á þessu ári
vei’ið veitt leyfi fyrir kr. 5.196
þús. en 1935 (síðustu versl
unarskýrslur) er flutt inn af
þessum vörum alt árið fyrir kr.
3.387 þús. Er augljóst, að þrátt
fyrir verðhækkun á erlendum
markaði hefir fyllilega verið
veitt leyfi er fullnægja þörf
inni. Það er því ekki nokkur
skynsamleg ástæða fyrir því; að
■j halda við skömtun á þessum
| nauðsynlegustu matvörum og
ákveða hver flytur þær inn, úr
eins 1 og hér niá sjá. Janúar Október
1936 1937
1. fl. Kornvörur 30% 31%
2. Ávextir, kartöflur 5%
3. — Nýlenduvörur 22% 25%
4, — Vefnaðarvörur . 14% 14%
5. — Skófatnaður 11% 20%
6. — Byggingarefni 13,5% 20—25%
7. — Útgerðarvörur 4%
8. — Landbúnaðarvörur 62%
9. —- Vélar, slcip 0. fl 8%
10. — Búsáhöld, verkfæri 14% 25%
11. — Efni til iðnaðar 11%
12. — Hreinlætisvörur 7%
13. — Pappír 8% 15%
14. — Ýmislegt .... 8% 12%
xvi að neyslan er ekkert tak-
möi’kuð og þær eru fluttar inn
eftir þörfum. Kornvörurnar
cru nú að meslu óhundnar við
einstök lönd. En um kaffi og
sykur er það að segja, að þcssar
tegundir mætti gefa frjálsar,
xótt innflutningur þeirra væri
xundinn við ákveðin lönd.
Þótt ekki væri gert annað en
að gefa frjálsan innflutninginn
á þessum vörum, mundi það
draga mikið úr óánægju kaup-
manna með höftin og það
mundi koma viðskiftum í þess-
um vörum á heilbrigðan og
eðlilcgan grundvöll. En hvers-
vegna er þá ekki þetta gert úr
>ví það skapar ekki aukinn inn-
flutning, en mundi sætta menn
hetur við liöftin? Það er i fyrsta
lagi af því að kaupmannastétt-
inni er þægð í því. Það er i öðru
lagi af því, að það mundi veikja
aðstöðu neytendafélaganna, sem
nú fá mikil korn- og nýlcndu-
vöruleyfi, ef þessi vara væri
gefin frjáls. 1 þriðja lagi er það
af þröngsýni sumra manna á
þessum málum yfirleitt.
*
Þau sex ár sem innflutnings-
höflin hafa staðið hefir versl-
unin tekið miklum stakkaskift-
um, eins og við er að húast. Inn-
flutningur margra vörutegunda
hefir verið bannaður með öllu
; innlend framleiðsla hefir
komið i staðinn. Má þar til
nefna kexgei’ð, sælgætisiðnað,
landbúnaðarframleiðslu o. fl.
Iðnaðurinn hefir vaxið eins og
fífill i túni, sérstaklega í þeim
greinum, sem skortur hefir vei’-
ið á erlendum vörum. Þótt ekki
sé liægt með fullri vissu að segja
að mikið af iðnaðarframleiðslu
vörri sé samkeppnisfært við
samskonar erlendan iðnað, þá
eru margar greinar lians þörf
og nauðsynleg fyrirtæki. Hins-
vegar fylgir núverandi ástandi,
að allskonar starfsemi er sett á
fót, sem enga fraintíð á fyrir
sér og er þjóðinni frekar skaði
en hagræði að starfrækt sé.
Ilanda þessunx iðnaði, þörfurn
og óþörfum, er flutt mikið iun
af vélunx og áhöldum, sem síðan
þarfnast ýmsra hráefna í stór-
um stil til að vinna úr. Getur
það oft órkað tvimælis hvort
sum slik hráefni eru nokkuð ó-
dýrari en varan keypt unnin frá
úllöndum. Þessi þróun vegna
núverandi ástands, liefir breytt
versluninni mikið. Þeirri þróun
er ekki nærri lokið. En þegar að
því kemur að frjálsari viðskifti
verða tekin upp milli þjóðanna,
sigtast það úr sem lifvænlegt er
af iðnaðinum og festir í’ælur, en
liitt hverfur. Verslunarstéttin
verður að gera sér grein fyrir,
að margar breytingar, sem nú
gerast í versluninni, vei’ða til
frambúðar. Og þótt einhvern-
tíma verði horfið að frjálsari
verslunarháttum, þá verður það
ólikt þvi sem hér var fyrir árið
1931.
*
Þá kem eg að annari aðallilið
þessa máls, gjaldeyrinum. Gam-
ansamur maður hefir sagl, að
gjaldeyririnn væri einskonar
hitamælir, er segði til um hið
sjúklega ástand innflutnings-
Iiaftanna, en hann væri að því
leyti frábrugðinn öðrum slíkum
mælum, að liann stæði altaf á
núlli. Því verður ekki neitað að
gjaldeyririnn er besti mæli-
kvarðinn á framkvæmd haft-
anna. Gjaldeyrisástandið sýnir
best, að innflutningshöftin liafa
ekki til þessa dágs náð þvi
marki sem þeirn var ætlað.
Fimrn undanfarin ár sem höftin
hafa staðið, hefir útflutningur-
inn verið um 18 miljónir sam-
tals hærri en innflutningurinn.
Er það að ineðaltali 33/2 miljón
kr. á ári. Hefir þá vantað um
Frh. á 4. bles.
Ml
Kárgreiðslustofan Perla.
Bergstaðastræti 1. — Sími 3895.
KVENTÖSKUR,
BARNATÖSKUR,
SPEGLAR,
COLGATE varahtur.
Hinar viðurkendu Maja vörur
Ilmvötn og Sápur.
Vesturg. 42. Sími 2414 og 2814.
Veðrið í morgun.
í Reykjavík — 3 st., minstí frost
í gær 3 st., mest í nótt 4 st. Sól-
skin 4.1 st. Yfirlit: Háþrýstisvæði
um Grænlandshaf, en nýtt lægð-
arsvæði og sunnan átt um 1500
km. suðvestur af Reykjanesi. —
Horfur; Faxaflói: Hæg norðan
átt. BjartviSri.
Skipafregnir.
Gullfoss kom til Vestmannaeyja
klukkan hálf- tólf í dag. GoSafoss
er á leið til Hull frá Vestmanna-
eyjum. Dettifoss er í Reykjavík.
Brúarfoss er væntanlegur til Vest-
mannaeyja í fyrramálið. Lagar-
foss er á leiö til Hamborgar frá
Bergen. Selfoss fór í morgun á-
leiðis vestur og norður um land
til útlanda. Belgaunt fór á veiðar
í morgun. Súðin kom úr strand-
ferð í morgun.
Silfurhrúðkaup
eiga í dag frú Kristín Eiríks-
dóttir og Þorgeir Gíslason verk-
stjóri, Bergþórugötu 13.
ísfisksölur.
í Grimsby: Arinbjörn hersir
1233 vættir fyrir 440 stpd., ólaf-
ur 986 vættir einnig fyrir 440
stpd. í Cuxhaven: Gulltoppur 120
smál. á 29015 rm. í Wesermúnde:
Gylfi 100 smál. á 26 þús. rm., Max
Pemberton 98 smál. á 23900 rm.
Heiðurssamsæti
verður þjóðminjavérSi Matthí-
asi ÞórSarsyni haldið á sextugs-
afmæli hans á Hótel Borg kl. 7^2
laugardaginn 30. október þ. á. A-
skriftarlistar Hggja frammi á
skrifstofu hótelsins og í bóka-
verslun Sigfúsar Eymundssonar,
til föstudagskvölds.
V. K. F. Framsókn.
heldur skemtifund með kaffi-
drykkju í kvöld kl. 8J/2 í Iðnó.
Félagskonur eru beðnar að fjöl-
menna.
Dregið
var i gær hjá lögmanni í hluta-
veltu-happdrætti Iþróttafélags
Reykjavíkur og komu upp þessi
nr.: 1. Matorforði 642, 2. 50 kr. í
pen. 1700, 3. 25 kr. í pen. 298, 4.
25 kr. í pen. 3673, 5. Skíöi 3799.
Vinninganna má vitja til Magn-.
úsar Þorgeirssonar, c/o Marteinn.
Éinarsson & Co.
Næturlæknir
er í nótt Ól. Þorsteinsson. D-
götu 4, sími 2255. NæturvörSur f
nótt í Laugavegs og Ingólfs apó-
tekum.
Útvarpið í kvöld.
18,45 Þýskukensla. 19,10 Veö-
urfr. 19,20 Þingfréttir. 19,50 Frétt-
ir. 20,15 Húsmæðratími: Heimil-
isbragur, gatan og kaffihúsin (frú
'A'ðalbjörg Sigurðardóttir). 20.30
Útvarp frá Alþingi.
Hjúskapur.
S.l. laugardag voru gefin sam-
an í hjónaband af síra Bjarna
Jónssyni ungfrú Friðrika Jóns-
dóttir og Valmulndur Þorsteins-
son sjómaður. Heimili þeirra verð-
ur á Fjólugötu 23.
Húsmæðraféag
Reykjavíkur heldur fund
annað kvöld kl. 8JÓ í Oddfell-
ow-liúsinu.