Vísir - 30.07.1938, Blaðsíða 3

BJÖRN ÓLAFSSON:
W
Það er ekki öllum gefið að vera
bjartsýnn og hugreifur þegar í
móti blæs. En þá fyrst sýna menn
hvað í þá er spunnið. Þeir munu
nú margir hér á landi, sem líta
með ugg fram í tímann, en geta
þó ekld gert sér Ijóst, að hverju
dregur. Er mönnum slíkt nokkur
vorkunn um það leyti, er sendi-
menn þjóðarinnar í lántökuerind-
um erlendis koma „bónleiðir til
búðar“ og fjármálaráðherra lands-
ins gefur í skyn, á opinberum vett-
vangi, að nú megi búast við að
grípa þurfi til óvenjulegra ráðstaf-
tma til þess að forðast hrun. Þetta
hvorttveggja gæti bent til þess að
eitthvað fer aflaga með þjóðarbú-
skapinn. Og það styrkir ekki mál-
stað þeirra manna, sem hafa full-
yrt að alt sé rangt, sem andstæð-
ingar ríkisstjórnarinnar hafa sagt
um fjármálastefnu hennar. Hins
vegar má það teljast skammgóður
vermir, eins og nú er málurn kom-
ið, að geta rakið sökina að erfið-
leikunum til einstakra flokka. Hitt
er nú nauðsynlegra, að leggjast á
eitt með að verjast áföllum og kom-
ast úr öngþveitinu, sem framund-
an er. —
„Fyrsta skrefið til visku er að
losna við heimsku". Fyrsta skref-
ið til að bæta úr ástandinu, er að
gera sér grein fyrir hvers vegna
vér erum svo á vegi staddir sem
vér eruin nú, því á þann eina hátt
getum vér losnað við „heimskuna"
sem glundroðanum veldur. Hver
einasti hugsandi maður í landinu
reynir nú að brjóta þetta viðfangs-
efni til mergjar og þvi fleiri sem
gera sér réttar og ákveðnar hug-
myndir um þetta efni, því fyrr
verður úr því bætt. Þess er ekki
að dyljast, að alt fjármála- og við-
skiftalíf þjóðarinnar er komið í ó-
efni. Vér verðum að horfast í augu
við ástandið eins og það er. Sú
sjálfsblekking er hættulegust að
snúa blinda auganum að þeim hlut-
um, scm naprast er að þurfa að
kannast við.
Þessi grein er ekki rituð sem á-
deila á núverandi ríkisstjórn eða
stuðningsflokka hennar, þvi að það
efni, sem hér er fjallað um, er svo
mikið alvörumál allri þjóðinni, að
það ætti að vera hafið yfir pöli-
tíska úlfúð. Hins vegar verður ekki
hjá þvi kornist, að ræða um fjár-
málastefnu stjórnarinnar í þessu
sambandi, því að hún á að míklu
leyti sök á hvernig komið er. Hitt
væri þó fjarstæða að fullyrða, að
•allir erfiðleikar séu henni að kenrta.
erlendu lánsfé og með þvi hefir
verið hægt að halda i horfinu. Nú
þegar hvorttveggja þessara auðlinda
byrja að þorna, fara syndirnar gegn
lögmáli viðskiftalifsins að sýna sig
í fjárskorti út á við og öryggis-
leysi, þvi að varasjóðirnir eru
þornaðir.
Útgjöld ríkissjóðs eru nú meira
en þriðjungur af því verðmæti, sem
búast má við að þjóðin framleiði
til útflutnings á þessu ári. Það þarf
hvorki spámenn né fjármálaspek-
inga til að sjá, að landsmönnum
er með þessu reistur hurðarásinn
um öxl. Þeir geta ef til vill staðið
undir þunganum i nokkur ár, þar
til alt laust, handbært og falt fé
er gengið til þurðar. En að því
dregur, að tekjurnar hætta að
heimtast inn, ef rnikill dráttur verð-
ur á þvi héðan af, að stilla út-
gjöldunum í skynsamlegra hlutfall
við tekjur þjóðarinnar.
Tollarnir eru lítil mynd af því
öngþveiti, er hið opinbera hefir ver-
ið í síðustu ár, með að afla ríkis-
sjóði tekna. Nú er svo komið, að
margar vörur eru háðar fjórum
mismunandi tollskyldum til ríkis-
sjóðs, sem nefnast: vörutollur,
verðtollur, viðskiftagjald og 12%
tollauki. Þessi tollaf jöldi sýnir bet-
ur en margt annað, það fálm og
handahóf, sem ríkt hefir hér í opin-
berum fjármálum. í augum útlend-
inga lítur slík tollalöggjöf nxjög
einkennilega út, og gefur hugmynd
um mjög vanþroskaða fjármála-
stjórn.
Skattur og utsvar gengur nxjög
úr hófi hér Í Reykjavík. Sérstak-
lega er það svo á verzlunarfyrir-
tækjurn, en það eru þeir aðilar, sem
til þessr hafa mest greitt til rikis
og bæjai Eins og álagning útsvara
er nú háttað, eru lítil takmörk fyr-
ir því, hversu misbjóða rná i út-
svörunx þeim fyrirtækjum, sem
verslunarrekstur hafa og ekki eru
samvinnufélög. Mörg fyrirtæki
greiða hér á þessu ári hærri fjár-
hæð í útsvar og skatt en nettó-
tekjur þeirra nárnu í fyrra. Hér er
lítið dærni, tekið af þremur fyrir-
tækjum hér í Reykjavík :
Tekjur Sk. ogútsv.
I. ........ 8800.00 11300.00
II..........11200.00 11700.00
III.......... 3000.00 x 1500.00
Engum getur dulist, að hér er
gengið talsvert lengra en heilbrigt
er. Þetta er eignarnám, sem gerir
skattstofnana ófrjóa vegna þess, að
menn rísa ekki undir farginu og
vegna þess, að menn vilja ekld sætta
slg við að hver svitadropi fari í
j
II.
Undanfarin ár hefir rneira Té
verið sett i urnferð en fjárhagsaf- .
korna þjóðarinnar hefir gefið á-
stæðu til. Ef alt er heilbrigt, tak- j
markast veltuf jármagn landsmanna .
við afkomu og afrakstur framleiðsl- j
unnar. Urnferð peninganna eykst i
góðu ári, en minkar í vondu ári. .
En hér á landi hefir ekki verið lif- ,
að eftir þessu lögmáli. Fé hefir •’
verið sett í umferð i stórum stil, j
aðallega á tvennan hátt, án þess >
að orsökin hafí verið tilsvarandi j
velmegun framleiðslunnar. í fyrsta 1
lagi með því að reka útveginn með j
miljóna-tapi ár eftir ár og taprekst- •
urinn hefir þannig konxið óeðlilegu .
fjarmagni í urnferð. í öðru lagi ,
með síhækkandi reksturs-útgjöld- j
um ríkis og bæjar, greidd með si- i
vaxandi sköttum og tollurn, án til- ;
lits til hvort rekstur einstaklinga og
þágu hins opinbera. — Það er
mannlegt eðli. Hið óeðlilega
hlutfall útsvaranna nxóti tekjunum
orsakast af því, að á verslunar-
fyrirtæki er sett veltu-útsvar, 14%
—3% af vörusölu. Velta éins fyr-
'irtækis gefur enga sönnun urn hagn-
að þess og er gersamlega óhæfur
grundvöllur fyrir álagningu út-
svara. Með þessu nxóti má leggja
í TÚstir allan verslunarrekstur i
landínu, annan en rekstur sam-
vínnufélaganna, sem eru því nær
skattfrjáls.
Ef álagningín heldur áfram á
sanxa grundvelli, er verslunarstétt-
inni nauðugur eínn kostur að taka
höndurn sarnan um það, að fá þessu
breytt með lögum. Eg efast um, að
það þekkist nokkursstaðar annars-
staðar en hér, að skattur til ríkis
og bæjar, samanlagt, geti farið
langt frarn úr tekjum skattþegn-
anna.
fyrirtækja getur borið skattana með ! Þetta hófleysi hins opinbera í
eðlilegunx afrakstri starfsemi sinn- j innheimtu skattanna er ljóst dæmi
ar. Árangurinn af þessu hefir orð- j Um það, að útgjöld ríkis og bæjar
ið sá, að landsmenn hafa undan- j eru að stiga skattþegnunum yfir
farin ár lifað á eignurn sínum og ! höfuð. Hinum ráðandi mönnum
ætti að vera það ærið áhyggju-efni,
eins og nú horfir, hvernig eigi á
næstu árurn að fá fé upp i út-
gjöldin, sem auðveldara er að auka
en fella niður.
III.
Einn hættulegasti þátturinn í nú-
verandi f járhagserfiðleikum þjóðar-
innar er sá, að útgjöld hins opin-
bera eru orðin of rnikil; þau eru
kornin í rangt hlutfall við efnalega
afkornu landsmanna. Þessi þáttur
er hætjtulegastur sökum þess, að
erfiðast verður að kippa honunx i
lag. Vér stynjum undir gjaldeyris-
skorti, svo að ekki er hægt að greiða
fyrir brýnustu nauðsynjar frá út-
löndunx, á meðan flestar stéttir í
landinu hafa íslenskan gjaldmiðil
handa .á milli í ríkurn nxæli. Þetta
er öfugstreymi, sem röng fjármála-
stefna skapar, og getur aðeins bor-
ið að einum brunni, endað á einn
veg. Gjaldmiðillinn, sem fyrir hendi
er, en fær ekki keypt hin erlendu
gæði, fellur í verði.
Enginn getur gengið þess lengur
dulinn, að núverandi gengi islensku
krónunnar gagnvart Sterling er
ekki eðlilegt. Vegna hins mikla fjár,
sem undanfarin ár hefir verið sett
í unxferð, eins og að franxan er sagt,
án þess að þjóðin hafi unnið fyr-
ir því, án þess að það hafi verið
eðlilegur afrakstur atvinnuveganna,
hefir verðgildi krónunnar minkað
nxjög mikið. Liklegt nxá telja, að
raunverulega jafngildi nú 27—30
krónur einu Sterlingspundi. Það
virðist og vera á vitorði almenn-
iixgs hér, að leynisala eigi sér stað
að einhverju leyti á erlendum gjald-
eyri utan við bankana, á verð senx
svarar 30—40% yfir skráð gengi.
Þetta fyrirbrigðl er eitt af hinunx
mest áberandi sjúkdómseinkennum
núverandi fjárnxála- og viðskifta-
stefixu þjöðarinnar. Þegar viðskifta-
lífið er komið úr sínunx eðlilegu
skorðunx og fjárhagsgrundvöllurinn
fyrir allri starfrækslu þjóðarinnar
fær ekki jafnvægi samkvænxt af-
komu og viðskiftalögmáli, heldur
lögum og reglugerðum, þá er fá-
víslegt að vænta þess, að annnxark-
arnir komi ekki i ljós. Ef röng f jár-
nxálastefna lxefir grafið stoðirnar
undan genginu, eix þvi er haldið
í skefjunx með lagafyrirnxæli, þá
nær hið þvíngaða viðskiftalögmál
rétti sínum á grímuklæddan hátt.
Það kenxur franx í verðfalli papp-
írspeningarma (seðlanna), mismun-
andi skráningu krónunnar hér og
sölugengi erlendis, verðhækkun á
! vörunx og öðrunx gæðunx innan-
s lands. Eftirspurn vex afar nxikið
; eftir þeinx gæðunx, sem hinn tiltölu-
j lega ódýri erlendi gjaldeyrir get-
, ur veitt, vegna þess að þjóðin hef-
; ir mikil peningaráð heimiai fyrir.
| öll þessi sjúkdónxseinkenni gjald-
t eyris, sem orðinn er ,,magur“ af
) langvarandi „inflation“, hafa birst
j hér á nxjög áberandi hátt, svo að
j ekki verður um vilst.
; Þegar rætt er unx gjaldeyrisskort,
! mætti það teljast ósanngjarnt, að
( halda því fram, að hann stafi af
| fjármálastefnu ríkisstjórnarinnar
| éingöngu. Hitt væri og jafn frá-
! leítt að segja, að hín opinbera fjár-
nxálastefna eigi enga sök á gjald-
! eyrisskortinum. Ef önnur stefna
I hefði verið ráðandi og annan veg
j haldið á þráðunum, þá er ekki ólík-
legt, að öðru vísi væri viðhorfið
i í gjaldeyrismálunum. Landsnxenn
j hafa undanfarin ár liaft útflutning,
1 senx hefði getað greitt fyrir allar
; skynsanxlegar þarfir, ef heilbrigð
j stefna hefði verið rikjandi í opin-
! "'berum fjármálunx. En það cr hin
j opinbcra stefna og framhvœmd
. p&ssara mála, sem komið liefir nii
þjóðinni í mikil og niðurlœgjandi
vanskil crlendis. Þjóðin er látin
halda áfram, með ráðstöfun liins
opinbera, að kaupa vörur, sem hún
getur ekki borgað.
í grein, sem eg ritaði í vetur unx
hið ósæmilega ástand i gjaldeyris-
málunum, gat eg þess, að ástandið
mundi fara stöðugt versnandi og
að því hlyti að draga, að erlendar
þjóðir færi að veita því athygli,
hvað væri að gerast í þessum mál-
unx hér úti á íslandi. Þetta hefir
hvorttveggja konxið fraixi. Ástandið
hefir stöðugt farið versnandi, þótt
tölur unx útflutning og innflutning
gefi ekki sérstaklega ástæðu til að
ætla, að svo þyrfti að vera. En f jár-
hagsástandið er sjúkt og fær ekki
hina réttu lækningu. Það fer með
gjaldeyrinn eins og sjúkling, senx
jafnan eru gefin röng meðul. Og
„hjúkrunarfólkið“ er forviða yfir
þvi, að sjúklingnum skuli ekki
batna.
Ef hinni opinberu gjaldeyris-
skipulagningu er haldið áfram enn
um stund, mun lánstraust ríkis og
einstaklinga erlendis þurkast burtu.
Til þessa hafa innflytjendur náð
vörum út á innflutningsleyfin
vegna þess, að útlendingar hafa lit-
ið á þau senx opinbera ráðstöfun,
er hægt væri að treysta. Nú er
því trausti að verða lokið. Sundin
eru að lokast, því að enginn getur
til lengdar lifað á vanskilum. Þetta
ætti að vera lærdónxsríkt fyrir þá,
sem undanfarin ár hafa reynt að
hanxra það inn í þjóðina, að nauð-
synlegt hafi verið að beita inn-
flutningshöftununx til þess að kaup-
menn fyltu ekki landið íxieð vör-
um, senx ekki væri hægt að greiða.
Þeinx, sem slíkt mæla, er óhætt að
trúa því, að erlendir kaupsýslunxenn
munu færir um að gæta fjár síns
i slíkum viðskiftum, ef alt er nxeð
feldu. En það var hægt að villa
þeinx sýn nxeð skipulagningu hins
opinbera, senx „fryst“ hefir hér er-
lent fé svo nxiljónunx skiftir.
Nú er svo komið, að gjaldeyris-
málin og framkvæmd þeirra eru á
hvers manns vitorði erlendis, senx
viðskifti hafa hér. — Álit lands-
ins út á við hefir beðið hnekki, sem
langan tinxa mun þurfa til að bæta
og þjóðin er að fá á sig ölmusu-
orð. Það, sem skaðlegast er láns-
trausti þjóðarinnar erlendis, eru
vanskil verslunarfyrirtækja ríkis-
ins. Þessi fyrirtæki, senx sett eru
á bekk með ríkissjóði, skulda stór-
ar og smáar f járhæðir ýmsunx firnx-
um, og sunxt af því er i afsögðunx
víxlum. Þetta ástand er gersam-
lega óþolandi. .Það er ósæmilegt
fyrir ríkið að stofna á þennan hátt
skuldir, sem það getur ekki greitt.
Og það er óskiljanlegt, að opinbert
vclsœmi í fjármátum skuli vcra- liér
á svo lágu stigi, að slík skuldasöfn-
un sé látin ganga áfrmn frá ári
til árs.
Þjóðinni er nú ekki neitt jafn-
nauðsynlegt og það, að koma gjald-
eyrismálum sínum í viðunandi horf.
En nú virðist alt látið skeika að
sköpuðu, þótt núverandi skipulagn-
ing þessara nxála lxafi sýnt, svo ekki
verður um vilst, að því lengur sem
þetta skipulag heldur áfranx óbreytt,
því nxeira lxallar á ógæfulxliðina.
Innflutningshöftin eru ómegnug að
leysa þennan vanda, annars hefði
]xau gert það fyrir löngu. Það kross-
tré hefir brugðist.
VI.
Þótt vér náunx sænxilega miklum
útflutningi á þessu ári, mun hinn
geigvænlegi gjaldeyrisskortur fara
sívaxandi, meðaix ekkert er gert til
þess að draga úr eftirspurn erlends
gjaldeyr.is. En sú eftirspurn hefir
Frækilegt
sund.
Jenny Kammersgaard (t. h.),
sem í gær lauk eiixu frækileg-
asta sundi, sem þreytt liefir ver-
ið. Hún synti 46 knx. á 40 klst.,
frá Gjedser á Falstri, syðsta
odda Danmerkur, til Warne-
niunde á Þýskalandi.
skapast á óeðlilegan hátt af ýms-
um ráðstöfununx og fjárnxálastefnu
hins opinbera, senx gert hefir verið
að umtalsefni hér að franxan.
Núverandi fjárnxálaástand er
auðmýkjandi fyrir alla þjóðina.
Landsmenn eru að verða að öl-
niusumönnum, sem verða auðmjúk-
ir að ganga fyrir kné erlendra lán-
ardrotna. Sumir eru jafnvel svo
andlega beygðir, að þeir láta sér
til hugar konxa, að réttast nxundi
fyrir þjóðina að hætta, að greiða
af lánum sínum og skuldbindingunx
erlendis. Má segja, að slíkir menn
þurfi litið til að láta hugfallast.
Slíkt ólán getur að visu hent þjóð-
ina nxeð vondu stjórnarfari eða af
völdum náttúrunnar, að hénni verði
unx megn að standa í skilum. Bog-
inn hefir nú verið spentur svo, að
dregin er ör fyrir odd með erlend-
ar lántökur, svo að varla verður
mikið frekar að gert að sinni. En
þótt erlendu lánin hvíli nú þúngt
á landsnxönnum, þá geta þeir þó
greitt hverjum sitt. Það fé, scm
tekið hcfir verið til láns í útlönd-
um, verður að endurgreiðast á sín-
um tíma, hvcr einasti eyrir, þóit
það kunni stundum að rcynast crf-
itt. Þjóðin vcrður að halda sjálfs-
virðingu sinni, ef hún vill halda
sér á réttum kili.
Þrátt fyrlr mikil mistök á undan-
förnum árunx, þrátt fyrir það öng-
þveiti, 'sem röng f jármálastefna og
ýnxxslr erfiðleikaT hafa nú leitt þjóð-
ina í, þá er þo ekki enn of seint
að greiða úr vandanum, sé það gert
strax. Hver éinasti heilvita nxaður
hlýtur að sjá, að vér getunx ekki
haldiið áfranx á þeirri braut, sem
vér erum íxú. Af því leiðir glötun
og vansæmd. Þýöðin nxá ekki láta
telja sér trxi um, að það sé nauð-
synlegí fyrir hana, að lenda i van-
skilum og glata láxxstrausti sínu og
sjálfsvrrðingu. Til þess er engin
nauðsyn. Þjóðin getur vel unnið
fyrir sér, og hvert ínannsbarn i
þessu landi ætti að gera það að
herópi sínti í þeirri viðreisnarbar-
áttu, senx nú verður að hefja, að
ÍSLENDIGAR ÞURFA ENGIR
ÖLMUSUMENN AÐ VERA.
Vcr getum lífað hcr án þess, að
knékrjúpa- erlendum þjóðum um
lán, scm þœr vilja ekki vcita. Vér
getum lifað hcr án þcss að gcrast
stórfeldir vanskilamcnn í erlcndum
viðskiftum, Vér gctum tifað hér og
greitt hverjum sitt, og haldið trausti
landsins í heiðri mcðal annara
þjóða.
Gœði landsins cru mikil, þótt oft
reynist erfitt að vinna þau, Þjóð-
in cr duglcg, þrautscig og fcngsccl.
— Þjóð, sem dvalið hefir í þessu
landi í þúsund ár, barist gegnum
hörmungar liðinna alda- og rétt úr
bakinu eftir ok fátœktar og ófrels-
is, hcnni œtti ekki að vcra vorkunn
11Ú, að lifa■ lifi sínu án þcss að
vcrða ölmusuþurfi annara þjóða.
Iljalmar Lindroth: Icelandj
a Land of Contrasts. Trans-
lated froixi the Swedish by
Adolpli B. Benson. Anieric-
an-Scandinavian Foundati-
011, New York; Oxford Uni-
versity Press, London.1937.
Verð kr. 19.20.
Ávalt þýtur i þeirn skjá hjá
okkur Islendingum, að þykja
þekking annara þjóða á oltkur
vera nokkuð smávægileg. Það
er nú náttúrlega dagsanna, að
alment er liún svo lítil, að vart
getur nxinni verið. Um sjálft
landið er það helst kunnugt, að
hér séu Geysir og Hekla, um
veði’átluna að hér séu loftvægis-
lægðirnar og liéðan komi því
flest illviðri í nálægum löndumr
en um þjóðina, sem Iandið
byggir, vita margir það, að for-
feður hennar rituðu „sögurnar‘%
eins og islenslt fornrit í heildt
sinni eru alment nefnd erlend-
is. Af þjóðræknislegum ástæð-
um ættum við nú Iíklega
helst að fara að biðja þess
í kirkjunum á hverjum
sunnudegi, að þetta síðasta
mætti falla í gleynxsku, því þá
rnyndi hinni yngi’i kynslóð hlíft
við margri hlygðunarstund, sem
ella nxá vænta að hxin verði
að þola, er hún kemur til er-
lendra þjóða, að leita sér þar
mentunar, en veþ þá ekkert um
þessar gullaldarbókmentir, þeg-
ur hún er um þær spurð — af
því að hún virti þær aldrei þess
að lesa þær.
Þessi erlenda fáfræði Iiefir
löngum verið okkur viðkvæmt
mál og okkur hefir þótt leitt,
að vera taldir skrælingjakyns.
Hún hefir særl þjóðmetnaðar-
kendina, en auk þess lítum við
svo á, að liún sé okkur til tjóns
og' óþæginda. En hún er ofur
eðlileg. Við erum ein af allra
minstu þjóðum veraldarinnarp
og á alþjóðlegu sviði má nálega
segja að eiigu íxiáli skifti um
okkur. Sjálfir gex-um við lika
nauðalítið til að i’áða höt á
lienni og getum vitaskuld Iitln
megnað í þá átt. Við meira að
segja þegjuin — líklega af því
að við sjáum okkur ekki annan
kost vænni — þegar við emmi
stórlega svivirtir og níddir, eins
og átti sér stað með bók einni,.
sem í fyrra lcom út á liöfuð-
tungu heimsins og mun Ixafa:
liaft geysimikla sölu erlendis,
enda þótt enginn íslenskur hók—
sali liafi enn gerst sú fordæðá:
að hjóða hana og liún hafi þvL
lítt ox’ðið kunn liér á landi. En
þeim mun fegnari mættúm við
verða, þegar verulega góð bók
um ísland birtist á erlendrí'.
tungu, ennþá fegnari þegar
xiafnkunnir menn og fi’ægar'
stofnanir standa að slíkri bók,
en allra-fegnastir þegar liún
birlist á þeirri tungu, sem Iesin
er um allan heim.
í íslenskum hlöðum var því,
eins og vænta mátti, tekið með
alveg einróma þökk og gleði,
þegar bók próf. Lindroth’s Is-
land; motsatsernas Ö, kom út
nú fyrir átla árurn. Hún var
öðruvísi til orðin en velflestar
aðrar hækur uin ísland. Þama
ritaði fyrst og fremst maður
fullfær í íslenskri tungu og
hjartanlega velviljaður íslenskri
þjóð, en auk þess árum saman
húinn að búa sig' sérstaklega
undir að rita hókina, síðast með
dvöl og ferðalögum liér á landi.
Þá naut hann aðstoðar ýmsra
hérlendra mentamanna við verk
sitt, og þess her bólcin líka
menjar. Efninu í henni liafði
höfundurinn raðað niður svo