Vísir - 04.02.1939, Qupperneq 3

Frá Jena:
Vidtal vid dr. Svein Þórðarson.
Meðal farþega frá Þýskalandi á Dettifossi var dr. Sveinn
Þórðarson, Sveinssonar prófessors á Kleppi. Hefir hann stund-
að nám í eðlisfræði við háskólann í Jena, en haft stærðfræði og
efnafræði sem aukafög og nýlega lokið prófi í þessum greinum
með ágætiseinkunn. En Sveinn er ekki stærðfræðideiídarstúd-
ent og er því próf hans enn frækilegra fyrir þá sök.
Tíðindamaður Yísis hefir haft tal af Sveini og spurði hann
tíðinda frá Þýskalandi og um dvöl hans í Jena.
JENA ER ZEISS.
— Iivað geturðu sagt lesend-
um Vísis um Jena og dvöl þína
þar?
— Hað, sem mótar Jena og
hefu- gert liana að því, sem hún
er, eru einkum hinar heims-
frægu 'Zeiss-verksmiðjur, sem
framleiða alt er viðkemur „op-
tik“: sjónauka, gleraugu,
mjmdavélar o. s. frv., sem alt
of langt yi’ði upp að telja: Þær
veita um fjórða hverjum borg-
arhúa atvinnu. Hjá Zeiss starfa
alls um 14 þúsundir manna, en
ibúatala allrar horgarinnar er
um 60 þús. Af því ætti mönnum
að vera það nokkurnveginn
Ijóst, að lífið í borginni muni
snúast mjög um þetta fyrirtæki.
Garl Zeiss lagði grundvöllinn
að þessu risafyrirtæki fyrir
miðja síðustu öld, en það fór
ekki að slcara fram úr mjög á-
berandi fyr en um miðjan átt-
unda tug aldarinnar, undir
handleiðslu Ernst Ahbe. Þegar
liann lést gaf hann verkamönn-
unum fyrntækið og stofnaði
sjóð, er nefnist „Carl Zeiss Stift-
ung“. í liann rennur allur arð-
ur fyrirtækisins, en um einn
þriðji liluti hans rennur siðan
til háskólans og verkamennirnir
— eigendurnir — fá sinn arðs-
hluta úthorgaðan rétt fyrir jól-
in. Hann nemur oft 10% af öll-
um árslaunum þeirra — og þá
er nú glatt á lijalla i Jena.
Háskólinn nýtur mjög góðs af
Zeissverksmiðjunum; þær hafa
veitt til lians miljónir marka.
T. d. var reistur þar stúdenta-
garður árið 1929, sem kostaði
á aðra miljón marka.
En þó að okkur stúdentunum
hafi liðið vel þarna, þá leið þó
verkamönnunum enn betur.
Þeir hafa allir liá laun, en eng-
inn maður hjá öllu fyrirtækinu
hefir hærri árslaun en 20 þús.
j mörk. Verkamenn húa með
fjölskyldum sínum í einka ein-
eða tvíhýlishúsum með garði í
j kring og eiga flestir biflijól.
Húsin eru reist .með styrk frá
Zeiss.
’Zeiss vinnur mikið fyrir her-
gagnaiðnaðinn, hæði fyi’ii’ Þjóð-
verja og aðra. Þjóðverjar fá það
besta, en fulltrúar annara her-
velda eru altaf í Jena til að taka
á móti vörum sinna landa. T. d.
voru þarna altaf þrír Rússar,
auk Argentínumanna, Norð-
manna o. s. frv.
KYNNI MANNA
AF ÍSLANDI.
— Hvað veit fólk um Island
þarna syðra?
— Það veit að ísland tilheyr-
ir Norðurlöndum, að þar er
Geysir og Hekla, þaðan sé Edd-
urnar upprunnar og að við sé
um i einhverju sambandi við
Dani. Annars hélt Baumann,
sem hér var, fyrirlestur um svif-
flug á Islandi kveldið sem eg
fór frá Jena, en eg gat ekki
komið þvi við að hlusta á hann.
Eg reyndi að kynna ísland
eftir mætti, en fólk átti bágt
með að trúa því, að við íslend-
ingar værum „eins og fólk er
flest“. Það átti von á að sjá vík-
inga frá Söguöldinni. Eg reyndi
þó að koma því í skilning um,
að hægt sé að samræma forna
menningu og nútíma tækni.
— Varstu eini Islendingurinn
í Jena?
— Já, en Jena er annars
sannkallað útlendingabæli. Þar
voru Svíar, margir Norðmenn,
livorki ineira né minna en þrjá-
tíu Kínverjar, átta Bandaríkja-
menn o. s. frv. Bandaríkja-
mennirnir lásu allir efnafræði
eða eðllsfræði og eru þó Vest-
urheimsmenn litlir eftirbátar
annara á þvi sviði.
VÍSIR
Sveinn Þórðarson.
AÐBÚNAÐUR
OG ÁSTAND.
— Hvernig var aðbúnaður
mentamanna o. þ. h. ?
— Um þvingun er ekki að
ræða af neinu tagi, enda myndu
útíendir mentamenn vart
flvkkjast til Þýskalands, ef ilt
væri þar að vera. Fá'ðan er bæði
fjölbreytt og mikil, en hömlur
þó nkkurar á neyslu smjörs og
eggja, en nóg af mjólk í stað-
inn.
— Hvað segir þú um ástand-
ið í landinu yfirleitt?
— Eg held, að nokkuð megi
marka það af því, hversu bjór-
stofurnar eru sóttar t. d. á laug-
ardagskvöldum, en þá er þar
varla sæti að fá. Það eru vart
neinar ýkjur þó að sagt sé, að
í Jena muni vera bjórstofa í
sjötta liverju liúsi.
Að vísu eru launin ekki mjög
há, en í staðinn koma afar mik-
il hlunnindi og má þar t. d.
nefna risafélagsskapinn „Kraft
durch Freude“. Hann kom t. d.
á ferðum milli Jena og Weimar
(20—30 km.) og i Weimar voru
sýndar óperur í fínasta óperu-
leikhúsi Þýskalands. Aðgangur
að óperunum og ferðirnar kost-
aði aðeins 80 pfenninga fyrir
tilslilli „K. d. F.“
RÚSSAR, ÍTALIR
OG FRAKKAR.
— Varstu nokkuru sinni var
við starfsemi kommúnista eða
socialista ?
—- Aldrei! En einu sinni
hcjTÖi eg á það minst, að skor-
ið hefði verið á símaþræði, er
lágu út að flugvelli skamt frá
Jena, en ekki veit eg hvað satt
var í því. Annars kyntist eg
verkamönnum — sérfróðum
Jóhannes Sveinsson Kjarval:
Málverkasýningin í
Markaðsskálanum.
Þegar Jóhannes Sveinsson
Kjarval varð fimtugur beittu
nokkrir góðvinir Iians sér
fyrir þvi að mikil sýn-
ing var haldin í Mentaskólahús-
inu á verkum lians. Gaf sú sýn-
ing hina ágætustu hugmynd um
list og afköst þessa einstaka
manns, og verður öllum minnis-
stæð, þeim er séð hafa, bæði að
þvi hvað fegurð og fjölhæfni
snerti.
Kjarval er lítið fyrir það gef-
inn að lialda sjálfur sýningar á
verkum sinum og það er við-
burður í listalífi liöfuðstaðarins
er mönnum gefst kostur á að
sjá verk hans i sýningarsal,
enda liafa Reykvíkingar ekki
látið slík tækifæri ganga sér úr
greipum. ,
Á sýningu Kjarvals, sem
stendur yfir i Markaðsskálan-
um þessa dagana, getur að líta
ýms þau verk, sem hann hefir
unnið á síðasla ári, landlags-
myndir og hugsmíðar i leiftr-
andi htum, — leiftrandi i lista-
meðförum málarans.
Kjarval stendur utan og ofan
verkamönnum — frá Zeiss, sem
farið höfðu til Rússlands um
eða eftir að Hitler komst til
valda, en þeir snéru heim aftur
eftir rúmt ár og lcváðust heldur
vilja vera atvinnulausir í
Þýskal. en vel launaðir verka-
menn í Rússlandi. Annars* 1 eru
auðvitað til menn i Þýskalandi,
sem hugsa á þá leið, að betur
mætti sitt hvað fara þar i landi,
en ,x,víða er pottur brotinn“. —
I .Tena var annars aðeins einn
maður atvinnulaus i vetur —
hann var veggfóðrari — og
einna „frægasti“ maðurinn í
borginni — af því að hann var
atvinnulaus!
— Hvað um sambúð ítala og
Þjóðverja?
— Þýsk alþýða ber htinn ást-
arhug í brjósti til ítalanna, en
lienníi er alls eklci illa við
Fralcka. Þjóðverjinn segir:
„Frakkar börðust eins og Ijón
í stríðinu og þeir koma til dyr-
anna eins og þeir eru klæddir".
Þjóðverjar glöddust mjög yfir
heimsókn Ribbentrops til Par-
ísar i vetur.
Kjarval að verki.
við gagnrýni, því að hann fer
sínar eigin leiðir — brýtur sér
brautir sjálfur og málar eins og
hann vill mála, og til þess hefir
hann valdið.
Af íslenskum málurum stend-
ur Kjarval Reykvíkingum næst,
þvi að flestar og raunar allar
þær landslagsmyndir, sem hann
hefir málað á síðari árum eru
úr nágrenni Reykjavíkur, en
þar liefir Kjarval fengið það
viðfangsefni, sem aldrei þrýtur
í listamannsaugum hans.
„Mosa-sería“ Kjarvals verður
ekki metin til fjár og það er
synd og' skömm að allar þær
myndir skuli ekki vera á einum
og sama stað — í listasafni rík-
isins, — sem að sjálfsögðu yrði
þá að eiga „þak yfir höfuðið“.
Á sýningunni eru ýmsar af
þessum „mosamyndum“, með
misjöfnum blæbrigðum, eftir
nýfallið regn eða i röklcurmóðu.
Þar er logandi liraun eins og
listamaðurinn sér það, og Vifils-
fell í blárri móðu eða birtu
skínandi sólar. Ef eg man rétt
er frá þvi slcýrt í fornum sög-
um, að Vifill hafi gáð til veðurs
af Vífilsfelli, en fellið verður þó
frægara af þvi hve viða það
kemur við í sögu Kjarvals, og
livernig hann hefir séð það í
ýmsum blæbrigðum.
En nóg um það. Á sýningunni
gafst þeim er þetta ritar færi á,
að ná tali af Kjarval, og við
óskuðum hvorum öðrum til
hamingju með sýninguna.
„.Tá, myndirnar Iiefí eg hengfi
upp þannig, að veggirnir njóti
sín, — einmití eins og þaar eigai
að vera um aldur og æfi, eiu
gólfið þyrfti að vera hvítt og
gljálakkað, til þess að mynd-
irnar féllu alveg inn í umhverf-
ið“, sagði Kjarval. En svo hættö
liann við: „Nú er eg bráðum biíc
inn að mála nóg fyrir Reykvík-
inga og þá fer eg upp í sveif
til þess að færa frá, eins og þeii:
gerðu í gamla daga“.
Þú ert ekki að hafa fyrír því*
að vekja eftirtekt á sýningunni.
„Eg gelck með lionum Sveíni
syni minum suður i ÖskjaMíS
og við vorum að skoða hofiS og
blótstallinn hans Ólafs Fríðríks-
sonar. Eg hefi engan tíma tíE
þess að vera að auglýsa sýning-
una, — þvi að nú er eg að hvíla
mig“.
Eittlivað var það í þessa átt-
ina, sem orðin féllu, en þótt
Kjarval vilji e.kki vekja athygli
á sér og sinum verkum, knnna
Reykvíkingar hvorutveggja að
meta og það verður mannmargt
á sýningunni næstu daga.
Skfðaferðir nm helgína.
Veðurhorfur eru ekki sem
bestar núna, en þrjú af félögun-
um ætla þó að fara úr bænom
í fyrramálið.
íþróttafélag kvenna: I fyrra-
málið kl. 9, ef veður Ieyfhv Far-
miðar i Hattaversl. Haddh, tH
kl. 6 i dag. Lagt af stað fra
Gamla Bió.
Í.R.-ingar fara að Koívíðar-
hóli í kveld kl. 8 og í fyrransal-
ið kl. 9. Farmiðar fást í Stál-
húsgögn, en lagt er upp frá
Söluturninum.
K.R.-ingar iara í kvöld kL 8
og í fyrramálið kl. 9. FarmiSar
seldir í versl. Haraldar Araa-
sonar.
Innbrotið í Vinnnfata-
gerðina npplýst
Eins og frá var skýrt i Vísi i
gær var framið innbrot í Vinnu-
fatagerðina við Þvergötu í fyrri-
nótt.
Átti Vísir tal við rannsóknar-
lögregluna i dag og kvaS hms
málið að mestu upplýsf.
Eru það þrir un glíngspíltar,
sem við það eru riðuir. Tvcár
þeirra eru um það bil 17 ára, eu
sá þriðji 15 ára..
Njósnari freistar
„Raudu akurliljunnarí4.
Önnur grein
SEFTONS DELMERS.
Þessi grein var bönnuð af
ritskoðun Valenciastjórnar.
Niðurl.
Alt tilbúið.
Meðan við biðum talaði
Schneller um þýska flugvéla-
verkfræðinginn Anton Raab,
sem hafði lcomist til Frakklands
úr fangabúðunum við Falset, á-
samt tveim Þjóðverjum, sem
verið liöfðu í alþjóðaherdeild-
inni.
— Eg ætla að fá frönsku lög-
regluna til að handtaka svínið
og áður en bann veit livað um
er að vera, er liann lcom inn aft-
ur til Barcelona. Eg hefi góða
samvinnu við þá frönsku ....
Já, þetta skeður í næslu viku.
— Nei? Þér hefir þá tekist að
liafa það í gegn? spurði fanga-
vörðurinn fullur aðdáunar.
— Já, sjáðu þessi, svaraði
Schneller og tók upp tvö sím-
skeyti, annað frá London, liitt
frá Marseilles.
Hið fyrra hljóðaði svo: „Ráð-
legg þér hverfa brott slrax,
hættur yfirvofandi“. Undir var
spænslct nafn sem eg man eklci.
Hilt var þannig: „Komdu strax,
nærvera þín bráðnauðsynleg. —
RoIfA
Schneller brosti til olckar. —
Þetta er frá yfirspæjara Fran-
cos. Þið getið eklci ímyndað
yklcur erfiðið, sem það kosiaði,
að ná þessu sambandi. í næstu
viku mun eg liitta menn frá
Franco í Marseilles. Þeir lialda
að eg vinni með þeim. Eg ætla
að gefa þeim svefnlyf og flytja
þá til Barcelona á bresku slcipi.
Eg hefi lcynst málóðum njósn-
urum á mínutu tíma. T. d. Ge-
orge Bell, sem var síðar skot-
inn af mönnum Rölims fyrir að
svikja Röhm. Bell var altaf að
lýsa afreksverkum sínum og
guma af þeim. Eða þá litli írinn,
sem altaf sagði, er hann var bú-
inn að fá einn lítinn: „Old boy,
old boy, ef þú hefir einhverjar
spennandi fréttir, þá segðu mér
þær. Eg slcal koma þeim til
utanríkismálaráðherrans sjálfs“.
Það ski’ítna var, að eg komst
síðar að þvi, að hann var
njósnari.
Steingjörfingar.
En í samanburði við Schneller
þögðu þeir eins og steingjörf-
ingar. Yfir liverju bjó liann?
— Já, sagði hann, — eg sá
svo um hjá — að mér væri
óhætt að nota breskt slcip, a. m.
k. meðan þeir vissu elckert um
það!
— Ertu ekki hræddur um að
þeir svíki þig í hendur Franco-
mönnum? spurði eg.
Schneller brosti. — Þeir vita
ekki hvaða skip eg nota.
Eg ætlaði að spyrja meira, en
þá var barið að dyrum og kom-
ið inn með Lance.
— Drottinn minn dýri, sagði
hann við mig. — Eg átti ekki
von á að sjá yður hér. — Eg
fékk honum bækurnar og vindl-
ingana, sem eg liafði lceypt
handa honum.
Hár Lances var farið að
grána, en hann var nýrakaður
og hreinn. Iílæddur var hann í
gráar buxur og skyrtu, flibba-
lausa. Hún var hrein, en farin
að slitna.
— Mér þykir það leitt, Lance,
sagði Schneller, -— cn eg er bú-
inn að tala við Negrin. Hann
segist ekkert geta fyrir yður
gert. Franco vill elcki skifta á
yður og Bretar segjast eklcert
geta gert.
Þetta voru Lance augsýnileg
vonbrigði. — Það þykir mér
skrítið, sagði eg honum til hug-
hreystingar. — Okkur blaða-
mönnum var sagt, að stefna
Breta í þessu máli væri alt önn-
ur.
Málið hans.
Lance sagði á spænsku, til
þess að fangavörðurinn gæti
skilið hann, að meðferð á hon-
um væri nú miklu betri, hann
fengi t. d. að taka við sending-
um að heiman.
— Mér líður samt ekki vel í
sprengjuárásunum. Þeir miða
altaf á höfnina og skeytin fara
nærri oklcur. Um daginn hæfði
sprengja slcipið, en hún sprakk
ekki.
Svo fór hann að ræða mál
sitt.
— Nú hefi eg verið innilokað-
ur í tæpt ár. Mig langar heim
til lconunnar minnar. Eg veit
að það var tonteria, heimska,
sem eg gerði. En eg gerði það
einungis af mannúðlegum á-
stæðum. Eg tók enga borgun.
Elclci heldur vegna þess að
Franco hafi samúð mína, þvi
að hana hefir hann ekki.
Þetta lilaut hann að hafa
endurtekið í sífellu síðan hann
var handtekinn: Fyrst í Mad-
rid, síSan i Valencia og Segorhe
og nú hér um borð í Uruguay.
— Heyrðu! sagði hann
skyndilega með ákefð, — á eg
að biðja um rannsókn? Hvaða
dóm fengi eg? Ætlí eg slýppi
með eitt áv, þá yrði eg, strax,
laus?
En Schneller hrfstí hofuíSíS.
— Þú myndir ekki sleppa ineð
eitt ár. Og ekki heldur tvö —-
eða jafnvel fimm. Nei, það væri
til einskis að biðja um rann.-
sókn.
Freistingin. :
Fangavörðurinn greip franr í;
— Ein leið er inöguleg. Skrifíð
forsætisráðherranum og Iofíð
— gegn frelsi yðar — að veita
lýðveldinu allar þær upplýsing-
ar, sem þér getið t
Eg átti bágt með að Irúa mín-
um eigin eyrum. í viðurvist
hlaðamanns hétu þeir Lance
frelsi, gegn því að njósna im»
Franco.
— Já, sagði Sclmeller. — Það
væri reynandi. i
— En, herrar mínir, svaraðs
Lance og varð þreytulegur á
svip, — eg veit ekkert, sem ykk-'
ur langar til að vita.
— Þér eigið vini — áhrifa-
milda vini, mælti Shneller. -—
Þeir gæti gefið mikilsverðar
upplýsingar.
Frh. á 4; síðu~