Vísir - 26.04.1939, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 26. apríl 1939.
VISIH
5
Gustav Gassel prófessor:
Jafnvægisskortup
styrkj asteinunnar.
[Grein þessi er í Skandinaviska Bankens kvartalsskrift, sem
kom út í okt. síðastl., en höfundurinn mun af flestum vera tal-
inn færastur hagfræðingur sinnar tíðar.
Þýtt með leyfi höfundar.
Meðal þeirra, er hafa stöð-
ugt tækifæri til að liugsa um
þau verðmæti, sem öll pen-
ingaleg starfsemi byggist á,
virðist sú skoðun loks liafa
sigrað, að búskapur vor sé í
aðalatriðum og hljóti að verða
viðskiftabúskapur, þar sem
stöðugt eru liöfð skifti á ýms-
um vörum og þénustum. Sakir
þess að þessi skifti eru árang-
urinn af valfrelsi hlutaðeig-
enda, hlýtur alt verðlag að á-
kveðast eftir mati skiptenda á
því, sem sóst er eftir. Slík við-
skifti haldast í jafnvægi með-
an framleiðslukraftarnir skift-
ast ákjósanlega eftir ýmsum
þörfum í samræmi við eftir-
spurn neytendanna. Meðan
þetta jafnvægi helst, liafa all-
ir framleiðslukraftar nóg að
starfa, og alt selst, sem fram-
leitt er. Truflun á jafnvæginu
hefir i för með sér að notkun
framleiðslukraftanna er ekki
lengur í fullu samræmi við
eftirspurnina. Vörnin gegn
jafnvægisröskun hlýtur því að
vera sú, að breyta framleiðsl-
unni eins fljótt og mögulegt er
í samræmi við eftirspurnina,
sem er stöðugt að breytast. í
hinum frjálsa viðskiftabúskap
skapast þetta jafnvægi af hags-
munum einstaklingsins, því
hann framleiðir lielst það, sem
er eftirsóknarvert, til þess að
geta á sem hagkvæinastan liátt
veitt sér það, er hann þarfnast.
I tímaritum, sem bankar gefa
út, má oft sjá þennan skiln-
ing túlkaðan á skýran og aug-
Ijósan liátt með lærdómsríkpm
tilvitnunum til þjóðliagfræði-
legra spursmála, sem bíða úr-
lausnar. Innan stjórnmála-
flokka ríkir hins vegar önnur
skoðun, sem verður stöðugt á-
hrifaríkari. Þegar atvinnu-
greinar skortir sölumöguleika
og menn, sem við þær starfa,
verða atvinnulausir, leiðá hin-
ar eðlilegu tilraunir til að
hjálpa bágstöddu fúlki, oft út
í tilraunir til að hjálpa at-
vinnugreinum. Menn gleyma
þannig, sakir áliyggju líðandi
stúndar, því djúpi, sem slað-
fest er milli slíkra hjálparað-
ferða, og menn gefa sér aldrei
tíma til að íhuga gaumgæfilega
í hverju sá stefnumunur er
fólginn. En með því að skoða
atvinnuveginn sem takmarkið
sjálft, liafa menn stígið örlaga-
rilct skref frá þeirri viðskifta-
stefnu, sem eingöngu leitar eft-
ir að fullnægja mannlegum
þörfum. Þegar framleiðslu-
grein er rekin til atvinnuaukn-
ingar, en ekki i þeim tilgangi
að fullnægja einhverjum þörf-
um neytendanna, verður óhjá-
kvæmileg afleiðing þess, að liið
eðlilega samræmi milli fram-
leiðslu og eftirspurnar glatast.
Síðan tekur hver skiplagning-
in við af annari, þegar reynt
er að þvinga í samræmi að
nýju, og í þeim tilgangi fórne
menn svo hinum ákvarðandi
hluta af hagfræðilegu athafna-
frelsi bæði neytenda og fram-
leiðenda.
En stylrkjastefnan, sem út-
rýmir þannig viðskiftabú-
skapnum stig af stigi, hefir
aldrei hingað til verið réttilega
útskýrð. Hin hagfræðilegu á-
lirif og varanleik þeirrar stefnu
Jóhann Árnason].
þyrfti að skýra mjög gaum-
gæfilega. I styrkjastefnunni er
ekki til neitt eðlilegt jafnvægi
og yfirlitsmöguleikar eru þar
engir fyrir hendi, hvorki til að
meta ýmsar þarfir, né til þess
að skifta framleiðslukröftun-
um réttilega niður við liinar
ýmsu greinar framleiðslunnar.
Að Iiafa fullkomna stjórn á
styrkjastefnunni, hlýtur þar af
leiðandi að vera næstum þvi
ómögulegt. Það er hins vegar
ljóst, að hjálpin til nauð-
staddra atvinnugreina hlýtur
að koma frá atvinnuvegum,
sem ennþá eru sjálfbjarga.
Þeir geta liins vegar ekki kom-
íst hjá samdrætti, sakir hinna
auknu byrða. Afleiðingin lilýt-
ur því að verða sú, að fram-
leiðslukraftar þjóðarinnar
flytjast frá sjálfbjarga at-
vinnugreinum til hinna, sem
eru óarðvænlegri og starfa
þannig yfirleitt á grundvelli,
sem er ekki jafn lieppilegur
þjóðhagslega. Frá öðru sjónar-
miði séð, hefir þetta í för með
sér, að ver er séð fyrir hag
neytendanna en ástæður standa
til, þar sem fullkomið við-
skiftafrelsi er ríkjandi.
Ríkisstyrkjatilrauhir eru
ekkert nýtt fyrirbrigði, en sú
stefna höfir aldrei fyr orðið
jafn umfangsmikil og náð
þeim krafti, að liún yrði til
hindrunar fyrir þróun við-
skiftabúskaparins. Eftir stríð-
ið, og sérstaklega síðustu árin,
hefir framfærslustarfsemi ríkis-
ins komist á það stig, að fyrir-
tæki, sem lifa á styrkjum,
keppa nú í viðskiftafyrirkomu-
laginu sem skipulagður ríkis-
rekslur. Af þessari ástæðu er
ekki lengur liægt að fresta uni-
ræðum um stefnu þessarar
nýju hagfræði þjóðfélagsins, og
rannsaka verður þá burðar-
mátt hennar og athuga, hverju
vér hljótum að fórna, ef vér
í raun og veru tökum það fyr-
■irkomulag fram yfir hina
gömlu viðskiftatilhögun.
En til samanburðar er þá
líka nauðsynlegt að gera sem
skýrasta grein fyrir liinu
frjálsa viðskiftafyrirkomulagi.
Tvent einkennir sérstaklega þá
stefnu, en það er frjálst neyslu-
val og athafnafrelsi framleið-
endanna. Vér erum orðnir svo
vanir því að skoða þessar regl-
ur um viðskiftafrelsi svo sjálf-
sagðar, að vér gerum oss tæp-
lega grein fyrir, liversu óum-
ræðilega mikilsverðar vér í
rauninni álítum þær vera. Fóllc
vill hafa rétt lil að nota tekj-
ur sínar á þann hátt, sem því
Iientar. Það vill einnig vera
frjálst, persónulega og við-
skiftalega séð, þ. e. a. s. mega
flytja sig að eigin ósk og eiga
frjálst val um slarfið, enn-
frenfur að hafa frelsi lil að
stunda þá atvinnugrein, sem
það kýs. I viðskiftabúskapnum
hafa menn þelta frelsi, og það
er eingöngu undir sjálfum
þeim komið, hvort þeim tekst
að ná hinum besta árangri með
hagnýting þeirra starfskrafta,
sem til umráða eru. Ef vér yfir-
gefuin þau í|rundvallaratriði,
sem viðskiftabúskapurinn
byggist á, verðum vér að vera
við því búnir, að gláta þeim
sjálfvirku jafnvægisöflum, sem
nú voru nefnd.
Það er einnig mikilsvert, að
gera hetur grein fyrir því,
hvernig viðskiftabúskapurinn
lieldur jafnvægi. Bók min,
„Teoretisk Socialekonomi“, er
einmitt að miklu leyti lýsing
á jafnvægisskilyrðum við-
skiftabúskaparins. Fyrst ber að
alhuga, að það er ekki nægi-
leg skilgreining, að tákna við-
skiftabúskapinn sem „frjáls-
an“, því að viðskiftafrelsi er
tæplega ljós hugmynd, og á
stórum sviðum lendir það ef
til vill af nauðsyn i einokunar-
fyrirkomulagi, sem gerir frels-
ið að engu. Maður er því neydd-
ur til að skilgreina viðskifta-
húskapinn þannig: Það er fyr-
irkomulag þar sem sama verð-
lag ríkir fyrir livert verðmæti
og hvern vinnukraft; þar sem
framleiðsla og eftirspurn laga
sig' svo fullkomlega livort eftir
öðru, að allir framleiðslukraft
ar liafa nóg að starfa og alt
selst, sem framleitt er. Þessi
jafnvægisskilyrði ákveða verð-
ið á samanlögðum framleiðslu-
kröftum, og verðið á þvi, sem
framleitt er. Þar með er líka
ákveðin skifting framleiðslu-
kraftanna á hinar ýmsu at-
vinnugreinar, og ýmsum þörf-
um fullnægt að því leyti sem
skilyrði standa til. Stærðfræði-
lega skýrast þessi jafnvægisöfl
í líkingakerfi, þar sem verðið
á efniviðum framleiðslunnar
er óþekta stærðin. Kerfið á-
kveður fyrst og fremst þetta
verð, þá einnig samanlagt
framleiðsluverð, ennfremur
heildar-neysluna og fram-
leiðslu á öllum varningi og
þénustum. Niðurl.
Úr kvikmyndaheiminum:
Bette Davis
og Spen'cer
T*aey.
bestu leikarar ársins 1938.
Bestu kvikmyndaleikarar
livers árs í Holljr\vood fá árlega
viðurkenningu fyrir list sína.
Það eru styttur úr gulli, sem
nefndar eru „Oscar“. Leikstjór-
ar fá einnig þessi verðlaun.
Afhending' verðlauna fyrir
árið 1938, fór fram í Biltmore
Hótel í Hollywood í lok febrúar
s.l. Að þessu sinni voru það þau
Bette Davis, Spencer Tracy og
Frank Capra, sem fengu þessi
eftirsóttu verðlaun. Iiafa þau
fyrnefndu hæði fengið þau einu
sinni áður, en Capra tvisvar.
Bette Davis fékk sín verðlaun
fyrir leik sinn í Jezebel frá
Warner Bros., en sagði sjálf að
leikstjóri sinn, Walter Wyler,
ætti allan heiðurinn skilið. Það
var árið 1935, sem Bette fékk
þessi verðlaun fyrst.
Spencer Tracy, sem fékk
verðlaunin 1937 fyrir leik sinn
í „Sjómannalíf“, fékk þau að
þessu sinni fyrir „Boys To\vn“,
sem enn hefir ekki verið sýnd
hér. Þar leikur hann prest,
Flanagan, sem reynir að forða
drengjum frá glæpamensku.
Capra fékk verðlaunin fyrir
■ stjórn sína á myndinni „You
can’t lake it with you“ (Col-
umbia), sem einnig var talin
besta mynd ársins. Þessi mynd
Ú tvarpið vikuna sem leið. |
Þrjú kvöld þessarar viku hafa
verið lielguð einstökum stétt-
um eða félagsheildum. Land-
samhand Iðnaðarmanna sá um
dagskrána eitt kvöldið, Barna-
vinafélagið Sumargjöf um ann.
að og háskólastúdentar um liið
þriðja. Útvarpskvöld félaga eða
stétta geta hepnast vel og eiga
fullan rétt á sér, en slík kvöld
þrisvar í sömu vikunni er ekki
heppileg efnisniðurröðun. Slíku
verður að dreifa með mátuleg-
um millibilum innan um annað
útvarpsefni. Annars má segja,
að þessi þrjú „útvarpskvöld“
liafi tekist vel hvert á sinn hátt.
Erindi Péturs Ó. Johnson for-
stjóra á útvarpskvöldi Land-
sambands Iðnaðarmanna um
þjóðhagslegt hlutverk iðnaðar- ,
ins á íslandi var snjalt og fróð- •
legt og mjög áheyrilega flutt, en
aftur á móti skemdi Ásgeir Sig-
urðsson forstjóri sitt erindi með
óáheyrilegum flutningi. Söngur
Karlakórs Iðnaðarmanna var
hinn ánægjulegasti og sömuleið-
is ávarp Helga H. Eiríkssonar
skólastjóra.
Útvarpskvöld Barnavinafé-
lagsins Sumargjafar má einnig
teljast vel lieppnað. Einkum
voru ávörp Jakobs Kristinsson-
ar fræðslumálastjóra og Sigur-
geirs biskups snjöll og tilþrifa-
mikil. Það kvöld söng einnig
telpnakór undir stjórn Jóns ís-
leifssonar kennara, og er hann
prýðisvel æfður.
Kvöldið fyrir sumardaginu
fyrsta var svo kvöldvaka há-
skólastúdenta. Efndu þeir einn-
ig til slíkrar kvöldvöku fyrir ári
síðan. Þarna komu fram ýmsir
góðir kraftar, hæði ræðumenn
og söngmenn, sem var gaman
að hlusta á, enda kemur það
ekki á óvart, að i hópi háskóla-
stúdentanna sé úr gnægð að
velja hæfileikamanna á ýmsum
sviðum til að gera slíka kvöld-
vöku vel úr garði.
í liúsmæðratímanum á mánu-
dagskvöldið flutti frú Sigriður
Eiríksdóttir erindi um örlaga-
féndur vora, flugurnar. Þetta
erindi var alveg sérstaklega vel
er ókomin hér. Capra fékk
„Oscar“ fyrst árið 1934 fyrir
myndina „Það skeði um nótt“
(Clark Gable) 1936 og fyrir
Heiðursmaður lieimsækir horg-
ina“ (Gary Cooper).
Smærri „Oscar“-verðlaun fá
þeir, sem húa handrit undir leik,
sjá um buninga leikara, liljóm-
list o. þ. h. Þannig fékk G.
Bernhard Sliaw verðlaun fyrir
„Pygmalion“, Eric Wolfgang
Korngold fyrir upptöku hljóm-
anna í „Hróa hetti“ o. s. frv.
Walt Disney fékk heiðurs-
verðlaun fyrir „Mjallhvít og
dvergana sjö“, nefnilega einn
stóran „Oscar“ og sjö litla.
Deanna Durhin og Mickey
Rooney fengu og sérstök ung-
lingaverðlaun.
samið og áheyrilegt. Frúin flyt-
ur mál sitt með þægilegum,
yfirlætislausum raddhlæ, sem
fæstum þedrra kvenna er gef-
inn, sem um húsmæðratímann
hafa séð, og liún hafði alveg
einstakt lag á því að gera þessu
ógeðuga umræðuefni góð skil.
Þá var söngur sr. Garðars Þor-
steinssonar þetta kvöld hinn á-
nægjulegasti. Sr. Garðar er nú
orðinn mjög vinsæll í landinu
fjrrir hina þægilegu og við-
feldnu rödd sína.
Tilkynning sú, er útvarpið
flutti um það, að ungfrú Ragn-
heiður Hafstein hefði sagt lausu
starfi sínu sem aðalþulur út-
varpsins, mun áreiðanlega hafa
vakið söknuð meðal flestra út-
varpsnotenda. Ungfrú Hafstein
liefir notið mikilla vinsælda í
þessu starfi vegna hinnar
hljómfögru raddar og næms
skilnings á þularstarfinu. —
Menn munu nú bíða þess með
eftirvæntingu, hvernig sæti
hennar verður skipað i framtíð-
inni. Ætlunin mun vera sú, að
Þorst. Ö. Stephensen taki nú við
aðalþularstarfiu en Jón Þórar-
insson verði aukaþulur, fyrst
um sinn. En sjálfsagt eru þeir
margir, útvarpshlustendurnir,
sem myndu helst kjósa, að
hljómfögur kvenrödd komi
þarna, en vist mun sæti ungfrú
Hafstein vandskipað.
Einar Benediktsson gáf-
aðasti lærlinprinn.
C. G. W. Lock, sem alment var
nefndur Brennisteins-Lock á Norð-
urlandi, sökum þess, að hann stund-
aði brennisteinsnám i Þingeyjar-
sýslu, dvaldi. eitt sinn vetrartíma
einn á Húsavík og Akureyri. En
siðar meir ritaði hann bók um Is-
land, sem hann nefndi „The Home
of the Eddas“ (London 1879).
Meðan hann dvaldi á Húsavík,
kendi hann ensku nokkrum ungling-
um, sem þar áttu heima í nágrenni
þorpsins. Getur hann þessa í bók
sinni og hrósar nemendunum yfir-
leitt fyrir námfýsi og góða greind,
og þegar hann hefir nefnt nöfn
nokkurra þeirra, segir hann (á bls.
189): „Sá lærisveina minna, sem
skaraði þó frarn úr hinurn öllum
að skörpum skilningi og afburða
námsgáfum, var fjórtán ára sveinn;
Einar að nafni, sonur mins lærða,
kæra og ofsótta vinar Be ædikts,
sýslumannsins i héraðinu, og er
piltur þessi gæddur afburða gáfum
síns frábæra föður.“
er miðstöð verðbréfaviðskift-
anna. —
Pepgament eg
silkiskermap
í miklu úrvali.
Skermabúðin.
Laugavegi 15.
MYNDAVÉL SUMARSINS
, SPORTVÖRUHÚS
REYKJAVÍKUR.
Raímagnsuiðgerðír
og nýlagnir i hás
og skip.
Jónas Magnússoa
íogg. rafvirkjam.
Sími 5184.
Vinnustofa &
Vesturgölu 39.
Sækjum. — Sendum.
Ódýrir
Leslampar
fást í
S ke i*m a b íi ð 111 ni»
Laugavegi 15.
Drengja-
fötin
úr
FatibúöinBÍ
Kvenblflssur!
No. 40—42-44—46.
Sama lága verðið..
Nýjasta tiskac
Sími 2285. Grettisgötn 57.
Njálsgötu 106. — Njálsgötu 14.
HarðfisknF
RiklinguF
SmjÖF
vum
Laugavegi I.
ptbú Fjölnisvegi 2!
VÍSIS KAFFIfi
gerir alla glaöa.
gefið mér
„C ONVINCIBL E“
Háll-ltappreiöa reiöhjól
Viðurkend albestu hjólin á landinu
Reiðhjölaverksmsðjan „FÁLKINN