Vísir - 28.04.1939, Page 3

Föstudaginn 28. apríl 1939.
3
V I S I R
IðiÉi - istð frðÉriál Reykjaior -
veillr kzjðrkíii ótzmaiidi haosíiótashilyrði.
Öll líkindi epu til ad bæjafstjópnin
taki tilboði Möjgaapd & Sehultz um
framkvæmd verksins, sem þá ætti
að hefjast mjög bráðlega.
Eftir þeim upplýsingnm að dæma, sem Vísir hefir fengið má
telja það vafalaust, að vinna við hitaveitu Reykjavíkur hefjist
bráðlega, með því að tilboð firmans Höjgaard og Schubz A. s.
mun eftir öllum atvikum vera mjög sæmilegt, en þeir munu
gera heildartilboð í verkið, þ. e. a. s. bæði að framkvæma þaði
og útvega nauðsynlegt fé, sem til framkvæmdanna þarf. Að
vísu hefir heyrst að lán það sem félagið þannig hefir aflað sé
ekki til langs tíma, en samkvæmt þeim áætlunum, sem fyrir
liggja er talið að hitaveitan geti að fullu og öllu staðið undir
greiðslu afborgana og vaxta, og er þá þessu nauðsynjamáli
bjargað í bráð og lengd.
l>ótt ekki sé unt að fullyrða,
að í verkið verði ráðist fyr en
bæjarstjórnin hefir samþykt til-
boð það, sem hún fær frá ofan-
greindu firma, er engin ástæða
til að ætla, að óvæntir atburðir
hindri framkvæmd verksins úr
þessu, og er því ekki úr vegi að
gera sér nokkra grein fyrir þýð-
ingu þessarar stórmerlcu fram-
kvæmdar, bæði fyrir Reykvik-
inga og þjóðina í heild.
Það er talið, að í vinnulaun
muni verða greiddar ca. 3 milj.
króna, og verður það að teljast
gott búsilag fyrir verkalýðinn
liér í bænum, á þeim erfiðu tím-
u'm, sem nú standa yfiir. Má
ætla að liinu tilfinnanlega at-
vinnuleysi, sem verið hefir hér
að undanförnu, verði þannig út-
rýmt að verulega leyti, meðan á
framkvæmd verlcsins stendur,
en þegar hitaveitan er komin að
fullu í framkvæmd, er það trú
manna, að möguleikarnir séu
ótæmandi og óteljandi, sem hið
heita vatn getur veitt, til alls-
kyns framkvæmda hér í bæn-
um . Mun hinn sænski verlc-
fræðingur, sem hér var á ferð,
m. a. liafa látið það álit sitt í
ljós, og bent á ýmsar fram-
kvæmdir, sem til greina geta
komið.
Ilitt liggur í augum uppi, að
Reykjavík verður mun hollara
aðsetur, eftir að hitaveitan er
komin í framkvæmd, en áður,
og til þess munu allir hafa hugs-
að með tilhlökkun, sem séð hafa
sótskýin yfir bænum á kyrrum
vetrardögum, þótt eklci sé á-f
stæða til að ætla, að sót hverfi
liéðan með öllu, þrátt fyrir hita-
veituna.
Það eru mikil likindi til, að
heita vatnið geti með réttri not-
kun komið að góðu lialdi við
garðrækt allskonar, og að það
verði á þann hátt bænum óbein
tekjulind. Telja fróðir menn, að
þau not verði ekki að fullu met-
in til fjár, ekki síst ef áfram-
haldandi grænmetisskortur
verður hér ríkjandi, vegna ó-
hagstæðra verslunarhátta, og
gera menn sér vonir mn ,að
Reykvíkingar geti orðið sjálfum
sér nógir um grænmetisfram-
Ieiðslu i framtíðinni.
En livað sem um þetta má
segja er hitt augljóst, að með
framkvæmd hitaveitunnar spar-
ast ógrynni fjár í erlendum
gjaldeyri, með því að heildar-
notkun erlends eldsneytis liér i
hænum nemur geisihárrri upp-
hæð á ári hverju. Yerður hér
um árlegan sparnað að ræða,
sem með tímanum nemur tug-
uni miljónum króna, en auk
þess verður þetta einhv.er ör-
uggasta og hagkvæmasta ráð-
stöfun gegn afleiðingum ófrið-
ar, sem á verður kosið. Yæri
óskandi, að allir bæir hér á landi
ætti þess kost, að verða sömu
hlunninda aðnjótandi, enda get-
ur vel svo farið að víðar kom-
ist upp hitaveita en hér, og er
þá vel.
Þegar rætt er um hitaveituna,
sem rnenn gera sér þannig bestu
vonir um, er skylt að minnast
þess mannsins, sem aðallega
beitti sér fyrir framkvæmdum
i þessu efni, en það var Jón Þor-
lákssoii borgarstjóri. Hitaveitan
var eitt af lians aðal áliugmál-
um og mun liafa átt sinn þátt
i því, að liann tókst á hendur
að gegna borgarstjórastöðunni,
þrátt fyrir hina alvarlegustu
vanheilsu. Er liann féll frá, var j
undirbúningur málsins kominn !
vel á veg, þannig að auðsætt var j
að hér var um þarft og gott fyr-
irtæki að ræða, sem ástæða var
til að leggja alt lcapp á að lirinda ,
í framkvæmd.
Þá ber og að þakka verkfræð-
ingum bæjarins, og þá sérstak-
lega Helga Sigurðssyni og Val- !
geiri Björnssyni, liið ágæta und- I
irbúningsstarf, sem þeir liafa
leyst af hendi, en á þeim hefir
REYKSKÝ TIL VERNDAR HERSVEITUM.
Mynd þessi er frá heræfingum við Panamaskurðinn. 65. herdeild Bandaríkjanna hylur sig með
reykskýjum fyrir „óvinahersve'tunum“, sem settar hafa verið á land frá herskipum.
að vissu leyti hvilt þyngsta á-
byrgðin við undirbúning verks-
ins. Starf þeirra hefir fengið þá
dóma lijá öllum þeim, sem um
málin hafa fjallað, að það stæð-
ist fylstu gagnrýni, og allar á-
ætlanir þeirra og útreikningar
liafa verið gerðir af svo mikilli
varfærni, að til fyrirmyndar má
vera, þegar í miklar fram-
kvæmdir er ráðist.
Borgarstjóri Pétur Halldórs-
son og bæjarstjórn liafa stöðugt
unnið að þessu nauðsynjamáli,
þrátt fyrir allö erfiðleika, og
hafa gert alt sein unt hefir verið
til þess að hrinda málinu i fram-
kvæmd, og er ekki ástæða til
að ætla annað, en að lausnin sé
fengin, þótt svo kunni að fara,
að einhverjir agnúar séu á kjör-
um, miðað við það, sem best
hefði orðið á kosið.
Það er engin ástæða til að rifja
upp forsögu þessa máls að öðru
leyti, enda munu Reykvíkingar
allir sem einn vænta hins besta
af hinn nýju framlcvæmd, sem
er eitthvert rnesta og besta hags-
munamál þeirra, að Sogsvirkj-
uninniundanskilinni. Þetta tvent,
Sogsvirkjunin og hitaveitan,
Sdðaskapnr-
inn í bænom.
Nýl. fór lögreglustjóri ásamt
með einum lögregluþjónanna
víðsvegar um bæinn og athug-
i aði hvar helst væri áberandi
sóðaskapur við hús, með það
! fyrir augum, að láta ráða bót á
honum.
Ilefir jiessi lögregluþjónn
framvegis það starf, að líta eftir
j lireinlæti umhverfis hús bæjar-
búa. Fær hann sérstök eyðublöð,
j sem hann útfyllir og fær hús-
: ráðendum, þar sem tiltekið er,
i hverju sé ábótavant hreinlæti
umhverfis liús.
Vonandi verður þetta til þess,
að ástandið í þessu efni hér í j
bænum lagast, því að það hefir j
oft verið hin mesta smán að sjá
hvernig umhorfs Iiefir verið
víðsvegar i þessu efni.
sýna stórhug, hygni og forsjá
sjálfstæðismanna, þar sem
; kraftar þeirra fá að njóta sín.
JAPANIR HERTAKA TVÖ
NORSK SKIP.
Osló, 27. april. — FB.
Japanir liafa tekið tvö skip í
förum til Ivina og flutt til liafn-
ar. Skip þessi eru Prosper og
Promise frá Haugasundi. —
Eigendur skipanna telja þessar
aðfarir alveg óskiljanlegar.
Töku skipanna liefir verið mót-
mælt. Búist er við, að skipin
verði látin laus bráðlega. —
NRP.
FRÁ HAFNARFIRÐI.
I fyrrakvöld kom línuveiðar-
inn Eróði til Hafnarfjarðar og
hafði fengið 100 skpd á 8 dög-
um. í gærmorgun kom Júní
með 72 föt eftir 12 daga útivist.
Blautur fiskur,
53 tonn, var fluttur út með
Dettifossi siðast frá Lofti
Bjarnasvni og s.l'. Akurgerði.
Einnig sendi Loftur Bjarnason
150 pakka af ufsa með sama
slcipi og mun sá fiskur hafa
farið til Brasilíu.
Gustav Cassel prófessor:
Jafnvægisskopfup
stypkj astefnunnap.
Niðurlag.
Viðskiftabúskapur, sem starf-
ar í jafnvægi á þennan hátt, er
vissulega eftirsóknarverð fyrir-
mynd. En það er ekki hægt að
komast af án þessarar fyrir-
myndar. Vér erum altaf neydd-
ir til hennar aftur þegar vér
viljum rökstyðja skoðanir vor-
ar um „sannvirði“ á ýmsurn
framleiðslukröftum og nauð-
svnjum, og skýra fyrirkomu-
lagsreglurnar í viðskiftahygg-
ingu þjóðfélagsins. En þörfin
fvrir slíkar útskýringar vex
óumræðilega og stöðugt eftir
þvi sem hin stjórnarfarslega
skipulögðu þjóðfélög fjarlægj-
ast meira hinn frjálsa við-
skiftabúskap. Það er nauðsyn-
legt að skoða þau afbrigði í
samhengi og gera sér ljóst,
hvernig sá búskapur lítur út í
heild sem ríkisvaldið gripur
mikið inn i af tilviljun, og
hvernig það yfirleitt er mögu-
legt að halda jafnvægi í slikum
búskap. Það er að vísu ekki
fyrirfram hægt að staðhæfa að
annað viðskiftafyrirkomulag
en viðskiftahúskapurinn sé ó-
nothæft, en það er ekki hægt
að gera stöðugar breytingar á
viðskiftabúskapnum án þess að
gera sér ljóst, hvernig jafnvæg-
isviðfangsefnið skuli leyst í því
viðsldftafyrirkomulagi sem þá
skapast. Ef maður hættir að
fara eftir ]>eim reglum sem
viðskiftabúskapurinn byggir á,
þá glatast bæði tilheyrandi skil-
yrði til að hagnýta framleiðslu-
kraftana og verðlagsmæli-
kvarði hans fyrir öllu verð-
mæti. Þegar ríkið liefir á ein-
stöku sviðum gert breytingar á
viðskiftabúskapnum hefir það
talið sig auðveldlega geta bætt
þjóðfélaginu þau töp með opin-
beru eftirliti. En ef þessi stefna
útrýmir að verulegu leyti við-
skiftabúskapnum mun ríkis-
valdið sjálft skorla í sérhverju
tilliti leiðarvisi um verðlag og
stjórn á viðskiftamálum þjóð-
félagsins. Tilviljanir, sem skapa
pólitískar skoðanir um það,
hvað sé „sanngjörn“ greiðsla
eða „réttlátt“ verð, hafa ekkert
sönnunargildi hagfræðilega
séð. Tilfinningamál, sem menn
reisa á kröfur um fasl sam-
ræmi i lífskjörin við framleiðsl-
una, stefnir að því að halda
starfskröftunum föstum við
framleiðslugreinar, sem starfa
ckki lengur í samræmi við eft-
irspurnina. Ef lækkandi verð-
Iagsmat neytendanna fær ekld
lengur að ráða, þá glatast um
leið hið nauðsynlega aðhald
sem heldur framleiðshumi i
samræmi við breytilega neyslu.
Ef til vill getur jafnvægisskort-
urinn til að byrja með ekki þótt
vera sérstaklega kvíðavænlegur.
En haldi ríkið áfrani með aukn-
um afskiftum að útrýma við-
skiftabúskapnum, hlýtur að
reka að því, að hið eðlilega jafn-
vægi í viðskiftum þjóðfélagsins
tapasj algerlega, og stjórnend-
urnir komast þá að raun um, að
endurlieimtan á jafnvægi milli
framboðs og eftirspurnar er ó-
hjákvæmileg, en hins vegar
mjög erfitt úrlausnarefni.
Þegar framleiðslukraftarnir
eru verðlagðir eftir geðjiótta, og
sömu reglu fylgt um skiftingu
þeirra í liinar ýmsu greinar
framleiðslunnar, er ekki til
lengdar hægt að samrýma þetta
við valfrelsi neytendanna.
Heimti hið pólitiska vald um-
ráðin á fyrra sviðinu getur það
ekki til Icngdar komst hjá um-
sjón með hinu síðarnefnda.
Ríki, sem á stórum sviðum hef-
ir afskifti af framleiðslunni í
])águ ýmsra framleiðslugreina,
vill ógjarnan sætta sig við sölu-
örðugleika og liefir þar af leið-
andi altaf tilhneigingu til að
þvinga neysluna til þess að láta
hana laga sig eftir framleiðsl-
unni. En fyrirkomulagið sem
þá kemur i ljós er háð neyslu-
eftirliti, sem tekur lítið tillit til
óska neytendanna en reynir í
staðinn að þvinga neysluna eft-
ir framleiðslu, sem ákveðin er
á pólitiskum vettvangi. Að sið-
ustu lendir slík þróun í þjóð-
skipulagi, þar sem vér etum all-
ir við sama borð þann mat,
sem rikið telur æskilegt að
framreiða.
Styrkjastefnan er knúð fram
af þörfum, sem tilviljanir hafa
skapað, en hún liefir aldrei ver-
ið vel íliugað hagfræðikerfi.
Hún hefir komið fram i ýmsum
löndum og átt talsmenn innan
ýmsra stjórnmálaflokka. En
það er alls ekki hægt að tak-
marka hana við socialismann í
gamalli merkingu. Socialismi
átti að tákna það að þjóðfélagið
yfirtæki relcstur framleiðslunn-
ar, en talsmenn fyrir slíkt þjóð-
skipulag liafa aldrei hugsað sér
að ]>að útilokaði valfrelsi nevt-
endanna. Þegar socialistar liafa
hinsvegar nú á síðari árum gert
styrkjastefnuna að aðaláliuga-
máli, ber nánast að skoða þaö
sem stefnubreytingu frá hrein-
ræktuðum socialisma.
Áhrifaríkust hefir styrkja-
stefnan orðið í samkepninni á
alþjóðavettvangi. Menn liafa
álitið sig geta skapað betri at-
vinnuskilyrði innan þjóðfélags-
ins á þann háttað loka fyrir inn-
ílutninginn og hafa þannig án
tillita truflað viðskiftakerfi
annara landa, en þá liefir
glevmst að shkt framferði tak-
markar eigin útflutning og
dregur úr þeirri vinnu sem
hann skapar. Hámark þessarar
innilokunarstefnu kemur nú æ
betur í ljós í tilraunum til að
lifa á eigin framleiðslu. Menn
slcýra þessa sjálfsframleiðslu
eins og það sé eitthvað, sem á-
stæða sé til að vera lireykinn
af, og revna að gera gildandi að
hagsmunir einstaklingsins eigi
að víkja fjTÍr hinum miklu,
þjóðlegu hagsmunum. í lönd-
um þar sem þessi þróun er
lengst komin áleiðis, má gera
ráð fyrir að valfrelsi neytend-
anna sé takmarkaðra en nokk-
ursstaðar annarsstaðar. Með
skattaálögum og öðrum þess-
háttar aðgerðum eru neytend-
urnir rændir æ meiri hluta
teknanna, og á mörgum svið-
um takmarkast eftirspurn
]>eiiTa fyrir séx’stakar verðhækk-
unarráðstafanir, eða með því
að takmarka ]>að vörumagn
sem einstaklingnum er heimil-
að að kaupa, en á sama tíma
eru nauðsynjar boðnar fram
undir verði á kostnað skatt-
greiðendanna. Þessar stað-
reyndir sýna, hverskonar örð-
ugleikar steðja að, þegar einu
sinni er byrjað á því að útrýma
viðskif tabúskapnum.
Á síðustu tímum virðast
skarpskvgnari nxenn, i ýnxsunx
löndum og af ýmsum flokkum,
vera konxnir til meðvitundar
uixx, að styrkjastefnan er þegar
komin út í öfgar og orðin að
alvarlegri liættu fyrir öll þjóð-
félagsviðskiftin, seixx þrátt fyrir
]>etta byggjast enn þá í aðalatr-
iðum á grundvelli hins fi’jálsa
viðskif tafyriikomulags. I ]>essu
tilliti er það séi'staklega mikils-
vert að menn eru farnir að gera
sé ljóst, að taknxai’kið með
x’æktxm landsins er að framfæra
fólkið, og að ræktunina má
ekki skoða senx óháð tak niark
út af fyrir sig* 1). Það hefir
mikilvægxxstu þýðingxi að þessi
nývaknaða meðvitund um að
fulhxægja mannlegum þörfum
— eins og líka að allur tilgang-
xir sem felst í búskap vorum og
hið óixxetanlega verðmæti við-
skiftafi’elsisins nxegi eflast og
skýx-ast sem allra best.
1) Final Report of tlie Mixed
Conxmittee of tlie League of
Nations on the Relation of
Nutrition to Health, Agriculture
and Economic Policy. Geneve
1937.