Vísir - 02.10.1939, Blaðsíða 2

visir
VtSIR
Ð> & G B 1L A £»
Otgefandi:
BLAÐAÚ TGÁFAN VÍSlK H/F.
Kitstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifstofa: Hverfisgötu 12
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
.(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Bintr:
Afgreiðsla 3400
Ritstjórn 4578
Auglýsingastjóri 2834
— (kl. 9—12) 5377
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10, 15 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Skömtunin.
það væri kannske ofmikið
sagt, að enginn fyndi neitt
til þess að slcömtun liefir verið
upp tekin á nokkurum dagleg-
um nauðsynjavörum, en hitt má
fullyrða, að vfirleilt finna menn
sáralítið til þess. Þó er sýnilegt
að skömtun dregur mjög úr
neyslunni. Þegar á heildina er
litið minkar t.d. kaffi- og sykur-
neyslan um þriðjung. Á þeim
heimilum, sem neyslan hefir
áður verið mikið yfir meðallag,
verður oft um helmings niður-
skurð að ræða, eða meira. Kaffi-
kannan er víða einskonar „sa-
movar“ liér á landi, sem til-
lilýðilegt þykir að altaf sé heitt
íá. Með kaffiskömtuninni verður
sá þjóðlegi siður að leggjast
niður í bili. Og það er sýnilegt
að sú „bylting" ætlar að kosta
miklu minni fórnir, en menn
hefðu gert sér í hugarlund fyr-
irfram.
Margir hafa hneykslast á
kaffiþambi íslendinga. En það
e!ru líka til menn, sem gera sig
að spámönnum með þvi að
hneykslast á ölliim sköpuðum
hlutum. Kaffidrykkja okkar er
tiltölulega meinlaus ávani. Og
það sýnir sig, að þessi „löstur“
er ekki rótgrónari en það, að
menn sigrast á honum mjög
fyrirliafnarlítið. Margir, sem
ekki hafa getað hugsað sér að
byi'ja daginn öðruvisi en með
nokkurum bollum af vel sterku
kaffi, fá sér nú í staðinn skyr-
hræruspón eða grautardisk, eða
mjólkurglas. Eftir nokkura
daga sjá þeir að kaffitrúin var
ekkert nema hjátrú, sem gott
var að vera laus við.
Alveg það sama er að segja um
aðrar þær vörur, sem skamtað-
ar eru. Fyrst í stað þykir mönn-
um skamturinn kannske full
lítill. En þegar fram í sækir
komast menn að raun um að
þetta er alveg nóg. Skömtunin
dregur ekki úr vellíðan manna
á neinn hátt, heldur þvert á
móti. Menn borða sennilega
meira af kjarngóðum íslenskum
mat, kjöti, fiski og mjólk og
það lientar okkur vafalaust
best.
Þótt hæpið sé að draga al-
mennar ályktanir af skömtun-
inni, eftir þá stuttu reynslu,
sem fengin er, virðist hún þó
benda til þess, að við getum
okkur að skaðlausu minkað
innflutning á þeim vörum, sem
skamtaðar eru að miklum ítíun.
Sú tilraun, sem hér er gerð get-
ur þess vegna haft mikla þýð-
ingu fyrir þjóðarbúskap okkar
í framtíðinni. Ef þau bráða-
birgðaúrræði, sem hér er gripið
til út úr aðsteðjandi vandræð-
um, geta orðið að varanlegri
lifsvenjubreytingu, stöndum við
betur að vígi með viðskifti okk-
ar út á við. Ræktuninni hefir
fleygt fram síðustu áratugina.
Við getum „braliðfætt“ okkur
ekki einungis af kjöti, fiski og
mjólk lieldur einnig af kartöfl-
um og að nokkuru leyti græn-
meti. Það á ekki að koma fyrir
framar í sæmilegu árferði, að
við þurfum að flylja kartöflur
til landsins. En þess verður að
gæta, að verðið á íslensku af-
urðunum sé sniðið svo við lióf
hér innanlands, að ahnenningur
sé eldci skattlagður umfram
getu við neyslu þeirra.
Það er sýnilegt að stríðið get-
ur kent okkur að spara og það
verður einnig svo að vera. En
sparnaðurinn verður að koma
fram víðar en í búskap einstak-
linganna. Þegar kaffi og sykur-
neysla minkar um þriðjung,
minkar líka kaffi- og sykur-
tollurinn um þriðjung. Á þess-
um eina lið minka þessvegna
tekjur ríkisins um 4—500 þús-
und, þólt neyslan verði ekki
takmörkuð fram yfir það sem
nú er. Ef nokkurt vit er i rílcis-
búskapnum verða útgjöldin að
lækka um þessa upphæð. Sama
eraðsegjaumýmsan annan inn-
flutning. Hann verður að minka
til stórra muna og tekjur ríkis-
sjóðs þá einnig að sama skapi.
Þessari tekjurýrnun verður að
mæta með tilsvarandi niður-
skurði.
Við getum lært af þeim erfið-
leikum, sem nú steðja að. En við
skulum hafa það með þann lær-
dóm eins og alt annað: Láta eitt
>dir alla ganga. Einstaklingarn-
ir eiga að spara. Þeir munu gera
það möglunarlaust, ef ríkið ger-
ir slíkt hið sama.
B œtap
fréttír
Helgafell 59391937 — IV-V.
Veðrið í morgun.
Mestur hiti á landinu 12 st., í
Reykjavík io st. Mestur hiti hér
í gær 13, minstur í nótt 8 st. Ur-
koma 0.0 mm. Sólskin í gær 7,2
st. — Yfirlit: Lægð fyrir norðvest-
an Island á hreyfingu austur eftir.
— Horfur: Suðvesturland, Faxa-
flói: Allhvass suðvestan. Skúrir.
Breiðafjörður, Vestfirðir, Norður-
land: Hvassviðri. Rigning með
köflum. Norðausturland, Austfirðir,
suðausturland: Vaxandi suðvestan
átt. Víðast úrkomulaust.
Höfnin.
Esja og Súðin eru í Reykjavík.
Komu úr strandferðum í gær síð-
degis.
Úthlutun matvælaseðla
fór fram siðastl. föstudag og
laugardag og hafa viðtakenda
tekið seðla sína, á skrifstofunni,
Tryggvagötu 28. Verður skrifstof-
an opin í dag og á morgun, og
eru allir þeir, sem eiga eftir að
sækja seðla sina, ámintir um að gera
það í dag og á morgun. Menn eru
beðnir að tilkynna um leið, allar
breytingar, sem verða á heimilum
(þ. e. breytingar á tölu heimilisfólks
og breytingar á heimilisfangi).
Þetta verða líka þeir, sem búnir eru
að sækja seðla sína, að gera. Hafi
þeir ekki gert það, eru þeir beðnir
að gera það hið fyrsta. — Þér, sem
eigið eftir að sækja seðla yðar, ger-
ir það í dag eða á morgun.
Iívöldskóli K.F.U.M.
verður settur kl. 8.30 i kvöld í
húsi félagsins.
Fimleikaæfingar K.R.
byrja seinni hluta þessarar viku.
Menn eru beðnir að skrásetja sig
á þriðjudag og miðvikudag kl. 8—
10 siðdegis i skrifstofu K.R.
Ármenningar.
Munið aðalfundinn í Oddfellow-
húsinu (niðri) kl. 8ýL Fjölmennið
og mætið réttstundis.
Næturlæknir
er i nótt Halldór Stefánsson,
Ránargötu 12, sími 2234.
Gengið í dag.
Útvarpið í kvöld.
KI. 19.30 Hljómplötur: Létt lög.
19.45 Fréttir. 20.20 Hljómplötur:
Norrænir söngvarar. 20.30 Um dag-
inn og veginn (V.Þ.G.). 20.50 Ein-
leikur á píanó (Hjörtur Flalldórs-
son). 21.15 Hljómplötur: „Borgar-
inn sem aðalsmaður", tónverk eftir
Rich. Strauss.
«1 oliaon Ila ÍNÍein:
Athugasemdir
um hlutleysið
Vegna þess að hernaðartæki ófriðarríkjanna hafa nú
þegar, á 1. mánuði yfirstandandi stríðs, orðið til þess
aðleita inn á íslenskt umráðasvið,hefirorðið sérstaklega
tíðrætt um hlutleysi ríkisins og varðveislu þess, þar sem
að því kynni að stafa hætta af slíkum heimsóknum. —
Ýmislegt af því, sem rætt
liefir verið og ritað um þessi
mál, hefir gefið tilefni til eftir-
farandi athugasemda:
1. Hugtaka-ruglingur.
í leiðara Morgunblaðsins 29.
þ. m. er talað um vonbrigði
manna út af því, „að yfirmað-
ur breskrar hernaðarflugvélar,
sem varð að nauðlenda norður á
Raufarhöfn á dögunum, skyldi
hafa oðið til að brjóta hlutleysi
landsins, með því að hverfa á
brott aftur, eftir að hafa gefið
yfirvöldum landsins drengskap-
arheit um, að hann myndi ekk-
ert fara nema með leyfi ís-
lenskra stjórnarvalda.“ t Þjóð-
viljanum 29. þ. m. er forsætis-
ráðherra vittur fyi'ir að hafa
ekki komið í veg fyrir að breska
flugvélin stryki og gert „ráð-
stafanir til þess að hindra hlut-
Ieysisbrotið.“
Tilvitnuð ummæli tveggja
blaða e!ru ekkert einstök, en eru
í samræmi við almenna notkim
allra dagblaðanna á orðunum:
hlutleysi og hlutleysisbrot.
Menn kunna að vita nokkurn-
veginn livað við er átt. En með-
ferð þessara þýðingarmiklu
hugtaka er yfirleitt svo losara-
leg og stundum röng, að þörf
virðist nokkurrar áréttingar, til
þess að reyna að skapa alment
samræmi og forða við misskiln-
ingi.
Hlutleysi ríkis er fyrst og
freinst raunverulegt ástand
ekki-þátttöku ríkis í yfirstand-
andi ófriði annara ríkja. Um af-
stöðu hinna hlutlausu ríkja í
þessum skilningi til stríðsaðila
gilda svo aftur sérstakar reglur
að alþjóðalögum, það er: hlut-
leysisrétturinn. Af þessu sést, að
svo lengi sem ríki verður ekki
formlegur stríðsaðili,heldur það
áfram að vera hlutlaust, jafnvel
þó að bæði það sjálft og stríðs-
aðilar liafi brotið reglur og á-
kvæði hlutleysisréttarins hvað
eftir annað. Hvert réttarbrot
kann að hafa sínar afleiðingar,
t. d. skapa skyldu til skaðabóta
o. s. frv., en það sjálft fyrirfer
aldrei liinu raunverulega hlut-
leysis-ástandi. Kann hins vegar
að leiða óbeinlínis til þess, að
hlutleysinu Ijúki, ef það verður
haft að orsök til þess að draga
hið hlutlausa ríki í ófriðinn.
Nú er orðið hlutleysi oft ekki
notað eins og að framan grein-
ir, — um hið raunverulega á-
stand ekki-þátttöku í stríði,
heldur líka látið ná til réttar-
reglnanna sjálfra, sem leiða af
þessu ástandi, þ. e. hlutleysi og
hlutleysisiréttur er jöfnum
höndum notað til þess að tákna
það sama. Þessa tvímerkingu í
orðinu hlutleysi má telja alveg
almenna, en hún er auðvitað ó-
nákvæmni. Af Iienni leiðir svo
notkun orðsins hlutleysisbrot,
sem á að tákna brot á hlutleys-
isréttinum.
Vegna þess, hvúrsu framan-
greind tvímerking í orðinu hlut-
leysi virðist vera almenn, kann
að verða erfitt að útrýma henni.
En ine'nn verða á hverjum
tíma að gera sér grein fyrir
henni, til þess að forðast mis-
skilning.
Þar sem að málin horfa þann-
ig við, að ef ófriðarríld áreitir
okkur sem hlutlausa þjóð, þá
kemur það okkur þannig fyrir,
sem veríð sé að skerða réttindi
okkar, og ættum við þess vegna
frekar að tala um lilutleysis-
skerðingn af hálfu ófriðarríkj-
anna, en ekki hlutleysisibrot,
eins og blöðin hafa gert. Gætum
við hins vefgar ekki skyldna oklc-
ar sem hlutlaust ríki, mætti tala
um hlutleysisbrot. Við tölum al-
ment um réttar-skerðingu og
skyldu-brot.
Að lokum skal svo bent á það,
sem beinlínis er villandi i skrif-
um blaðanna. Þau gera ráð fyr-
ir að hlutleysis-skerðing yfir-
manns brúsku flugvélarinnar
felist í því „að hverfa á brott
aftur“. (Mbl., sbr. og Þjóðvilj-
ann: „að hindra hlutleysisbrot-
ið“.) þetta er auðvitað alrangt.
Hin breska hernaðarflugvél hef-
ir skert hlutlesyi okkar um leið
og hún flýgur inn yfir íslenskt
forráðasvið. Hvort hún hverfur
þaðan aftur eða ekki, breytir
engu umlilutleysis-skerðinguna.
Aðeins gæti það orðið til þess að
við gerðumst sekir um ldutleys-
isbrot, ef íslensk stjórnarvöld
uppfyltu ekki allar þær skyldur,
sem á þeim hvíla sem afleiðing
af hlutleysis-skerðingu hernað-
arflugvélarinnar. Á þessum
vettvangi skal ekki að þvi vikið.
2. íslensku hlutleysisreglurnar.
Öll Norðurlöndin hafa sam-
kvæmt auglýsingu 14. júní 1938
komið sér saman um samkynja
texta að hlutleysisákvæðum,
„með þvi að æskilegt þykir, að
samkynja lilutleysisákvæðum
verði fylgt í þessum löndum i
ófriði milli erlendra ríkja.“
Hver stjóm Norðurlandanna á
samt að gefa út sinn texta að
ákvæðunmn fyrir sitt land. Fyr.
ir Island er slílcur texti birtur
i tilskipun, er hefir að geyma
nokkur ákvæði í ófriði, nr. 102,
14. júní 1938.
í báðum tilfellum, við komu
þýska kafbátsins liingað til
Reykjavíkur og bresku hern-
aðarflugvélarinnar til Raufar-
hafnar, hefir alment verið vís-
að til ákvæða nefndrar tilskip-
unar um rétt eða réttleysi þess-
ara lieimsókna.
Nú hefir það sumstaðar
hej^rst haft á orði, hvernig við
gætum skírskotað til og bygt á
islenskri tilskipun, þegar um
er að ræða alþjóðleg málefni,
sem æltu að lúta alþjóðalög-
um eða þjóðarétii.
Þessu er þannig varið, að á-
kvæði hinnar íslensku tilskip-
unar, svo sem ákv. tilsk. hinna
Norðurlanda, byggjast annað
hvort beinlínis á alþjóðlegum
réttarreglum, eða að þau kunna
að fela í sér sérstök ákvæði,
sem byggjast þá aftur á al-
mennri þjóðréttarlegri heim-
ild. Á þessum grundvelli liafa
ákvæði hinnar íslenzku tilskip-
unar gildi gagnvart öðrum
ríkjum, en sjálfstæða þýðingu
myndu innlend réttarákvæði
ekki geta liaft á alþjóðlegum
vettvangi.
Þar sem einkum hefir orðið
líðrætt um komu bresku flug-
JÓHANN HAFSTEIN.
vélarinnar, skal gerð nokkur
frekari grein fyrir þvi tilfelli
i þessu samhengi.
Um heimildir herloftfara ó-
friðarríkja til þess að fara um
og lenda á hlutlausu umráða-
sviði, eru engar sérstakar al-
þjóðareglur til. 1 því falli að
engum sérstökum alþjóðaregl-
um sé til að dreifa, hefir hvert
ríki, á grundvelli fullveldis-
réttar síns, frjálsa lieimild til
þess að skipa viðkomandi mál-
um eftir eigin geðþótta.
í lieimsófriðnum 1914—18
gripu hin hlutlausu riki alment
til þess úrræðis, að banna yf-
irferð og lendingu herloftfara
ófriðarrikja á eigin umráða-
sviði. Enginn stríðsaðila mót-
mælti þá slíku hanni, en færðu
fram afsakanir, þegar fyrir
kom, að flogið var ofan i slíkt
bann.
Má þá segja, að fyrir utan
það, að engin alþjóðleg sér-
ákvæði eru i gildi, sem ákvæði
íslensku hlutleysisreglnanna
um loftför ófriðarríkja gætu
farið i bága við, virðast þau
þess utan í fullu samræmi við
venjulielgaðan þjóðarétt.
Hinu má svo í þessu sam-
bandi varpa fram, livort að
okkur íslendingum, fyrir utan
það að liafa fullan rétt til þess
að banna herloftförum ófrið-
arríkja að koma inn á íslenskt
forráðasvið, bæri einnig skylda
til að setja fram slíkt bann.
Sú spurning er nokkuð vafa-
samari, en þjóðréttarfi-æðingar
virðast líta svo á sem slík
slcylda sé yfirleitt ekki fyrir
hendi. Þetta atriði hefir nú í
hili ekki raunhæfa þýðingu
fyrir okkur, þar sem við höf-
um þegar, með nefndri tilskip-
un, gripið til þess ráðs, að
banna alla umferð herloftfara
ófriðarríkja á íslensku forráða-
sviði. Aðeins snertir þetta það
viðfangsefni, hvort við íslend-
ingar ættum yfir höfuð að
leggja okkur sjálfum á herðar
strangari hlutleysisreglur, sem
við þurfum að framfylgja, en
brýnasta nauðsyn ber til.
Innanfélagsmót f. R.
fyrir drengi innan 19 ára, byrjar
á morgun kl. 7. Þá fer fram lang-
stökk og spjótkast. — Kl. 6.15 fer
fram víðavangshlaup drengja inn-
an 14 ára, og verður kept um bikar.
VEGNA
BRUNA
verða búðir vorar í
BANKASTRÆTl 2
lokaðar í nokkra
daga.___
G) ko u pfélaq ið
ÞingvallaferðÍF.
Fjórar ferðir í viku.
Sunnudaga — ])riðjudaga — fimtudaga — laugardaga.
Til Þingvalla kl. 11 árdegis.
Frá Þingvöllum ld. 6 síðdegis.
Steindér.
Kenni
TUNGUMAL
eins og undanfarin ár. Til viðtals á Leifsgötu 15, kl.
6—9 síðdegis.
Fyrirspurnum ekki svarað í síma.
Lára Pétursdóttir.