Vísir - 05.10.1939, Blaðsíða 2

VISIR
7ÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSiR H/F.
Sitstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifstofa: Hverfisgötu 12
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
S i an a r:
Afgreiðsla 3400
Ritstjórn 4578
Auglýsingastjóri 2834
— (kl. 9—12) 5377
Yerð kr. 2.50 á mánuði.
Lansasala 10, 15 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Bindindis-
málavikan.
Jjíklega er óvíða unnið jafn ó-
sleitilega gegn áfengisnautn
og hér á landi. Hvað sem segja
má um tómlæti íslendinga,
verða góðtemplarar og aðrir
bindindissinnar ekki sakaðir um
áliugaleysi og deyfð. Þeir eru
vakandi í því starfi að hvetja
þjóðina til umhugsunar um
skaðsemi áfengisins, alt það
fjárhagslega og siðferðilega
tjón, sem hlýst af drykkjuskap
og hverskonar óreglu, allan
þann hamingjumissi og heilsu-
spilli, sem af þvi leiðir. Hin síð-
ustu misseri hefir baráttan gegn
áfenginu færst mjög í aukana.
Otbreiðslufundir eru haldnir
víða um land. Fræðslustarfsem-
in hefir aldrei meiri verið. En
þrátt fyrir alt þetta öfluga og
virðingarverða starf, fer því
fjarri, að unninn sé bugur á á-
fengisbölinu. Þess vegna er
sóknin enn efld og mögnuð.
f kvöld hefst bindindismála-
vika. Góðtemplarar hafa haft
forgönguna í því máli en leitað
samstarfs við mörg fjölmenn
félög, sem eru utan við regluna.
Er ætlunin sú, að sameina sem
best alla krafta þjóðarinnar í
baráttunni gegn áfenginu. Auk
bindindisstarfseminnar er séð
fyrir óvenju fjölbreyttum
sketotiatriðum. Öllum er heim-
ill ókeypis aðgangur að þessum
samkomum, og þarf ekki að
efa, að mikil aðsókn verður. At-
höfninni í kvöld verður útvarp-
að úr Fríkirkjunni. Hefst hún
með því að biskup landsins,
iSigurgeir Sigurðsson, flytur á-
varp. Þá talar f jármálaráðherr-
ann, Jakob MöIIer, fræðslu-
málastjórinn, Jakob Kristins-
son, og loks Dr. Helgi Tómas-
son. Karlakór Reykjavíkur
syngur, en Páll ísólfsson leikur
á orgel.
Öllum má ljóst vera, að þótt
altaf sé þörf fyrir öfluga bind-
indisstarfsemi, þá á það ekki
síst við nú. Miklir erfiðleika-
tímar ganga yfir og þjóðinni er
það höfuðnauðsyn, að hver
maður geri skyldu sína. Dag-
lega er þjóðin hvött til þess að
sýna sjálfsafneitun i ýmsum
greinum. Þess vegna ætti að
vera betra tækifæri nú en
oftast nær að ná eyrum hennar
um bindindsfræðsluna og vekja
áhuga hennar i bindindismál-
um. Áfenginu verður ekki út-
rýmt fyr e!n almenningsálitið
tekur skarið af. Tilgangur bind-
indisvikunnar er að rumska við
almenningsálitinu rækilegar en
nokkru sinni hefir verið gert.
Það er vafalaust vel ráðið af
góðtemplurum, að leita sam-
starfs við félög utan reglunnar.
Þvi hvort sdn menn hafa unnið
bindindisheit eða ekki, á það að
vera sameiginlegt áhugamál
allra þjóðrækinna manna, að
unnið sé gegn áfengisbölinu.
Bindindismálavikan, sem nú
hefst, er öflugasta sóknin, sem
hafin hefir vefrið gegn áfengis-
Wjwít og: ©ftir stríðs-
toyrjtni í Þý§kalandl.
Sslciiskftii* §tiidciit lýsii' áitimdinu í 3. viksi sei>tciukei*
Ein vika full eftirvæntingar, kvíða og óróa var liðin
frá því von RibbentrojD hafði verið í Moskva til að und-
irrita þýsk-rússneska friðarsamninginn. Friðarsamning
má nefna þennan einstæða samning vegna þess að i
rauninni hafði ríkt ófriður milli þessara ríkja í 6 ár þó
sá ófriður væri ekki liáður með járni og eldi heldur í
ræðu og riti og á bylgjum loftsins.
1 samningunum komu þau sér
saman um að hætta þess-
um ófriði og taka upp friðsam-
lega samvinnu á ötluin sviðum.
Eftir þennan samning gat mað-
ur búist við þvi að Englandi,
Frakklandi og þó sérstaklega
Póllandi yrði ljóst, að öll mót-
spyrna gegn sanngjarnri lausn
á vandamálum þeim, sem legið
höfðu eins og mara á heimin-
um i 5 mán. væri árangurslaus,
já m. a. s. hreinasta fjarstæða,
því öllum var nú Ijóst, að
Þýskaland myndi aldrei [xila lil
lengdar það ástand, sem skapast
liafði við austurlandamæri þess.
En það fór á aðra leið.
Þessi þrjú riki, undir forustu
Englands, voru nú komin svo
langt að undankomu var ekki
auðið. Siðasta tilraunin til að
leysa hnútinn var gerð með til-
boði þvi sem Hitler, með milli-
göngu ensku stjórnarinnar,
sendi pólsku stjórninni, þann
28. ág. og skyldi svarað fyrir
lok 30. s. m. Svarið kom aldrei
á aðra leið en þá, að þ. 30. sendi
pólska stjórnin út yfirlýsingu í
pólska útvarpið þess efnis að
tilboðið væri óaðgengilegt.
Nú var útséð um að til stríðs
kæmi a. m. k. milli Póllands og
Þýskalands. En hvað mundu
England og Frakkland gera?
Að kvöldi þess 31. ág. réðst
hópur pólskra hermanna inn
yfir þýsku landamærin í
Scjblesiu og náði útvarpsstöð-
inni í Gleiwitz á sitt vald. Tókst
þeim að lesa upp ávarp frá for-
seta Póllands, en að lokum voru
þeir hraktir út aftur af lögregl-
unni í borginni. Um nóttina
skeðu líkir atburðir víða á
landamærunum og að morgni
þess 1. sept. gaf þýska her-
stjórnin skipun um að svara
þessum árásum í sömu mynt og
þar með var stríðið hafið.
Þennan sama dag gerði
Mussolini tilraun til a. m. lc. að
takmarka vopnaviðskiflin þann-
ig að Pólland og þýskaland ætt-
ust ein við. Tillaga hans fékk
samþykki Hitlers og frönsku
stjórnarinnar en enska stjórnin
þverneitaði öllum samkomu-
lagstilraunum. Á sunnudaginn
þ. 3. sept. sögðu svo England og
Frakkland Þýskalandi stríð á
hendur.
Hér i landi tóku menn al-
ment með mikilli ró þeim at-
burðum, sem hér að framan
hefir lýst verið. Auðvitað var
undirbúningurinn geysilega
mikill síðustu vikuna. Flestir
ungir menn voru kallaðir til
herþjónustu. Allstaðar voru
hópar af hermönnum gangandi
og á öllum járnbrautarstöðvum
voru samansafnaðir stórhópar
manna, sem ýmist voru að
koma eða fara. Margir jjeirra
liöfðu heiðursmerki úr heims-
nautn hér á landi. Þeir menn,’
sem hafa undirbúið þessa sókn,
eiga þakkir skilið. Ef árangur-
inn verður eins og til er stofn-
að er fullkomin ástæða til að
gleðjast. íslenska þjóðin þarf á
öllu sínu þreki að halda. Hún
nýtur þeSs ekki að fullu meðan
áfengisnautnin lieggur slíkt
skarð í fylkingar, sem nú er.
a
styrjöldinni og fyrir þá var
þetta þvi ekkert nýtt. I fylgd
með þeim, sem voru að fara, sá
maður konur og börn og báru
þær oft töskurnar fyrir menn-
ina.
Skilnaðurinn var þögull og
fullur alvöru eins og yfirleitt
alt lífið hér var og er. Ef maður
ber saman þær myndir, sem
sýna hvernig stríðið byrjaði ár-
ið 1914 og það sem maður sér
nú, sér maður þann regin mun
sem hér er. Árið 1914 fóru menn
syngjandi í skotgrafirnar og
konurnar köstuðu blómum til
mannanna sem gengu alvopn-
aðir að heiman. Hrifningin var
óstjórnleg. Nú sér maður sjald-
an glöð andlit við lík tækifæri.
Flest eru samanbitin og alvar-
leg en þó örugg.
Eg liefi vakið máls á þessu
við marga og svarið er altaf það
sama: „Við vildum ekki stríðið
og gerðum alt til að liindra það,
því var neytt upp á okkur, og
það er ekkert til að hrópa
húrra fyrir. En ef óvinirnir
ráðast á okkur geta þeir verið
vissir um að við munum svara
þeim í sömu mynt“. Undir þessu
inottói fóru menn hér í striðið.
F það var nokkuð, sem allir,
bæði lærðir og leikir, höfðu
reiknað ákveðið með, þá var
það að þegar á fyrsta degi stríðs,
jafnvel á fyrstu klukkustund-
unum, myndu stórir loftflotar
fljúga yfir helstu borgir óvin-
anna og leggja þær í rústir að
meira eða minna Ieyti. Hernað-
arsérfræðingur enska blaðsins
Times, Ziddel Hart, skrifaði
skömmu fyrir stríðsbyrjun, að
á fyrstu vikunni myndu ekki
minna en 250 þús. varnarlausir
borgarar verða Ioftárásum að
bráð, i Englandi einu saman.
Þetta voru þær áætlanir, sem
gerðar voru, en livernig lítur
verkuleikinn út.
í 2y2 viku hefir ófriðurinn
geysað. Pólland er ekki lengur
til og pólski herinn í algerðri
upplausn. Hafi íbúarnir, aðrir
en hermennirnir, ekki veitt
mótspyrnu, en það skeði á ein-
stöku stað að íbúarnir veittu
harðvítuga mótspyrnu, þó þeir
ekki væru í hernum, — hefir
ekki verið gerð loftárás á óvíg-
girtar borgir eða þær borgir,
sem ekki tilheyrðu liernaðar-
svæðinu og af varnarlausum
borgurum munu sárafáir hafa
fallið, þegar tekið er tillit til
hversu umfangsmiklar hernað-
araðgerðirnar hafa verið. —
Ein einasta loftárás hefir verið
gerð á I>ýskaland. Voru það
Englendingar, sem gerðu hana,
þriðjudaginn eftir að þeir
höfðu sagt Þýskalandi stríð á
hendur. Komu 25 flugvélar að
vesturströnd landsins yfir
Wilhelmshaven, sem er aðalstöð
Norðursjávarflota Þýskalands,
og Cuxhaven.
Sú reynsla, scm Englendingai-
fengu af þessu flugi hefir ugg-
Iaust ekki verið uppörfandi, því
að síðan hafa þeir ekki gert
aðra tilraun. Hafa þeir látið sér
nægja með að koma í litlum
flugvélum í geysilegri hæð og
kasta niður fregnmiðum og
virðist það vera eitt aðalein-
kenni stríðsins milli Englands,
Frakklands og Þýslcalands.
Þjóðverjar hafa ekki enn gert
tilraun til að gera loftárás
hvorki á Englandi né Frakk-
Iand. Þeir vilja ekki stríð við
þessi ríki og svo lengi, sem þau
ekki gera alvarlega árásir, munu
Þjóðverjar livergi hreyfa sig.
Við vesturvíglínuna liefir enn
lítið gerst og a. m. k. ekkert
þýðingarmikið því enn eru
Frakkar ekki komnir að aðal-
víggirðingunum.
Aðal ófriðarsvæðið milli
Þýskalands og óvina þess í
vestunátt hefir hafið verið.
Skömmu eftir stríðsbyrjun til-
kynti England að siglingabann
væri til Þýskalands og að ætl-
unin væri að hefta allan inn
flutning, ekki einungis á þeim
vörum, sem nauðsynlegar væru
til hernaðar, heldur og á bók-
staflega öllum þeim vörum,
sem til lífsnauðsynja teljast.
Um sama leyti hafði þýska
stjórnin tilkvnt að bannvara til
Englands væri alt, sem til hern-
aðar þyrfti, þ. e. a. s. ekki mat-
vörur og klæðnaður og aðrar
lífsnauðsynjar. Þessar reglur
þýsku stjórnarinnar voru sam-
kvæmt samningum þeim, sem
gerðir liöfðu verið um sjávar-
hernað í Haag og London 1925.
Þegar enska stjórnin birti
sinn bannlista, sem náði langt
út fyrir takmörk allra samn-
inga sá þýska stjórnin sig
tilneydda að svara í sömu
mynt og lýsti allar vörur bann-
vörur. Með siglingabanni sínu
grípa Englendingar til þeirra
sömu ráða, sem í heimsstyi’jöld-
inni færðu þeim sigur að lok
um. En nú ber að gæta þess, að
aðstaðan er öll önnur fyrir
Þýskaland. Það, sem í heims-
stvrjöldinni var undantekning,
sem sé að ríki væri hluiíaust, er
nú regla en hitt undantekning
að ríki sé þátttakandi í stríðinu.
Einmitt þetta gerir það að verk-
um, að miklu hægara er fyrir
Þýskaland að halda uppi sinni
verslun við hlutlausu ríkin og
þá einkum við þau, sem liggja
í Austur- og Suður-Evrópu og
svo Norðurlönd. Á öllu þessu
svæði kemst England ekki að
til að hindra að verslunin geti
dafnað. Eystrasaltið er frjálst
til siglinga og samgöngurnar
við Suðaustur-Evrópu og Suður-
Evrópu fara fram á fljótum, að-
allega Dóná, og með járnbraut-
um. Þetta liefir orsakað, að
England hefir gert tilraunir lil
að fá þessi riki, einkum Norður-
lönd til að vei’sla ekki við
Þýskaland. Einkum er það
sænski járnmálmurinn, sem
þeir vilja hindra að Þýskaland
fái, svo að þeir geti verið einir
um hituna. Þessi og aðrar hkar
tilraunir eru auðvitað elcki í
samræmi við þær viðurkenn-
ingar á lilutleysi þessara landa,
sem Englendingar hafa gefið og
þær hafa þvi ekki fundið sam-
þykki viðeigandi stjórna, sem
gera alt til að lialda sér utan við
stríðið.
Eins og nú standa sakir virð-
ist útlitið á því, að Englandi
takist að sigra I>ýskaland með
sömu aðferðunum og í heims-
styrjöldinni, því harla lítið.
Aftur á móti er alt útlit á að
Þýskalandi mtmi takast með
kafbátum sínum að gera Eng-
landi erfitt fyrir með allar sigl-
ingar. Þegar á fyrstu dögum
stríðsins tókst að söklcva 30
skipum með samtals 190 þús.
br. reg. t. og maður skyldi ætla,
H ÖF\I\ «
Inn við Nýborg stendur á
þurru landi einn af björgunar-
bátum Eimskipafélagsins, og
hefir verið settur i hann nýr
skutur með það fyrir augum, að
setja í bátinn mótor, og ákveð-
ið mun, að livert skipanna hafi
a. m. k. einn mótorbát innan-
borðs, sem síðar geti dregið
hina aðra björgunarbáta skips-
ins, ef óhöpp á liafi lientu skip-
in. Þetta er virðingarverð fyrir.
hyggja.
Sama hugmynd he’fir komið
fram hjá sjómönnum viðvíkj-
andi togurunum, og munu
margir útgerðarmenn og skip-
stjórar hugsa til þess að útbúa
annan björgunarbátinn með
smámótor. Slíkt kemur að enn
meiri notum á svo litlum skip-
um, þar sem bátarnir eru gerðir
fyrir 18 til 22 me'nn hvor, en í
utanlandssiglingum eru ekki
fleiri en 11 til 12 menn og gætu
þar af leiðandi allir komist í
vélbátinn. Má það vera mikill
hugarléttir öllum þeim, sem
hlut eiga að máli og vita tilfe'lli
frá síðasta stríði, þar sem skips-
hafnirnar örmagna af þreytu
og vosbúð, eftir margra sólar-
liringa áreynslu í björgunarbát-
unum við að róa sig áfram, gátu
hvorki haft gegn vindi né
straumi, og rak loks hjálpai’-
lausa um á liafinu, þar til hepn-
in söndi skip á leið þeirra, ef svo
vildi til.
Nú hefir verið settur utan-
borðsmótor á björgunarbát tog-
arans Belgaum, og munu vænt-
anlega fleiri koma á eftir. Mót-
or þessi er svo haganlega útbú-
inn, að auðvelt er fyrir einn eða
tvo menn að taka liann af og
láta liann á, eftir þörfum; er
gott að geta látið hann liggja í
bátnum meðan verið er að
setja hann á sjóinn, og láta svo
mótorinn á þegar þess gerist
þörf.
En meðan verið er að tala um
f Rolf Thommessen.
9. þ. m. andaðist hinn mikli
íslendingavinur, dr. phil. Rolf
Thommessen, 60 ára gamall.
Dr. Thommessen var ritstjóri
dagblaðsins „Tidens Tegn“ þar
til í fyrra, að eigendaskifti urðu
á blaðinu.
Blaðið stofnaði faðir hans,
Olav Thommessen, fyrir heilum
mannsaldri, og sameiginlega
gerðu þeir blaðið að einu
stærsta og víðlesnasta blaði
Norðurlanda.
Dr. Thommesen var uppruna-
lega vísindamaður (Kunsthist-
oriker), en þegar „Tidens Tegn“
var stofnað, varð liann „Red-
aktionssekrete!r“ föður síns. —
Hann var í nokkur ár „General-
sekreter“ fyrir „Det frisindede
Venstre“, en varð eftir nokkur
ár foringi fyrir „den ny-norske
Nationalisme" og aðalbaráttu-
maðurinn, sem gerði út af við
„Liberalismann“ að mestu leyti
í Noregi.
Dr. Thommessön bjó síðasta
árið sem hann lifði á jörð sinni
í Arendal. Faðir hans lifir enn
þá, 90 ára gamall.
Eg undirritaður liefi sérstaka
ástæðu til að minnast þessa á-
gæta og mikilhæfa manns, þar
sem hann lét blað sitt styrkja
mig með 300 krónum á mánuði
i heilt ár, þegar eg stundaði nám
í Oslo.
Einnig vil eg nota tækifær-
ið og minnast lauslega á þá af-
stöðu, sdm „Tidens Tegn“ tók í
að ekki minkaði það þegar á
líður og kafbátunum fjölgar.
„devoleb“.
Eins og ofanrituð grein ber
með sér er liún skrifuð af ís-
lenskum stúdent, sem dvelur
um þessar mundir i Þýskalandi
og kynst hefir viðhorfum al-
mennings þar til ófriðarins. Er
hér frá málunum skýrt frá
þýsku sjónarmiði. — Síðar mun
birtast gerin um viðhorf Banda-
manna til ófriðarins. — Ritstj.
cí Hafið.
þessa umbót, vildi eg skjóta þvi
hér inn til athugunar hlutaðeig-
endum, hvort ekki væri heppi-
legt að setja korkröð á skjól-
borð bátanna, t. d. negla sams-
konar korkplötur og eru í björg-
unarbeltum eftir öllu skjólborð-
inu; slíkt yrði ekki kostnaðar-
samt, en myndi aulca viðnáms-
þol bátanna í kviku og kröpp-
um sjó, þvi þó vonandi sé að
aldrei komi til þess, að á það
reyni, er þó allur varinn góður.
Sailor.
Smábarnaleikflini
liefst næstkomandi þriðjudag
fyrir drengi. Uppl. í skólan-
im, Laugavegi 1 C daglega
kl. 4—6.
LEIKFÉLAG REYKJAVlKUR
„Brimhljóð“
sjónleikur í 4 þáttum eftir
LOFT GUÐMUNDSSON.
Sýning í kvöld kl. 8.
Aðgöngumiðar seldir eftir
kl. 1 í dag. —
1 samráði við ríkisstjórn-
ina hefir Upplýsingaskrif-
stofa Stúdentaráðsins hafið
söfnun skýrslna um nám og
námskostnað íslenskra stú-
denta, sem erlendis dvelja, og
munu skýrslur þessar verða
hafðar til hliðsjónar við út-
hlutun erlends gjaldeyris til
stúdentanna.
Allir íslenskir stúdentar,
sem nú dvelja erlendis, eða
hafa í liyggju að fara utan til
náms, skulu því fyrir lok
nóvembermánaðar liafa sent
Upplýsingaskrifstofu Stú-
dentaráðsins ítarlega skýrslu
um nám.sitt og námskostnað.
Eyðublöð fyrir skýrslu
þessa fást á Upplýsingaskrif-
stofunni í Stúdentagarðinum
og hjá sendiherra Islands í
Kaupmannahöfn.
Reykjavik, 5. október 1939.
Fyrir liönd Upplýsingaskrif-
stofu Stúdentaráðsins.
Ludvig Guðmundsson.
sjálfstæðisbaráttu oklcar Islend-
inga 1918.
Það hefir áreiðanlega ekki
haft litla þýðingu, þegar eitt
stærsta og víðlesnasta blað
Norðurlanda birti daglega stór-
ar forsíðugreinar lil stuðnings
afstöðu okkar íslendinga, eins
og „Tidens Tegn“ kvað hafa
geTt. Eg veit ekki til, að nokk-
urntima eða nokkursstaðar hafi
verið minst á þetta á íslandi. —
Þess vegna vildi eg ekki láta
þess ógetið. Annars hefi eg
hugsað mér að blaða í gegn um
„Tidens Ttígn“ frá þeim tíma og
sjálfur lcynnast þvi, sem þá var
skrifað um það mál í blaðið.
Rvik, 23. sept. 1939.
Einar Markan.