Vísir - 21.11.1939, Qupperneq 2

VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingóifsstrœti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Sparnaður.
WLÞINGI það, sem nú situr,
mun taka upp aðra stefnu í
fjármálunum, en ríkjandi liefir
verið á undanförnum þingum,
og mun það vekjá hina mestu
ánægju hjá öllum almenningi,
jafnvel þótt víðtækur sparnað-
ur kunni að lenda með nokkr-
um þunga á flestum starfsgrein-
um.
Fjárveitinganefnd Alþingis
fjallar nú um allmiklar sparn-
aðartillögur, sem ríkisstjórnin
hefir komið sér saman um, en
þar mun verða lagt til að dregið
verði m. a. úr framlagi til nýrra
vega um kr. 162 þús., að fram-
lag verkfærakaupasjóðs lækki
um 60 þús. kr., framlag til
Byggingar- og landnámssjóðs
lækki um 150 þús. kr., framlag
til landhelgisgæslu og sh-and-
ferða lækki um 400 þús. kr. og
að starf Fiskimálanefndar verði
fært í annað horf en það hefir
verið til þessa, og sparast við
það allmikil fjárupphæð, eða
um kr. 450 þús.
Um það verður ekki deilt, að
allur þessi sparnaður er þjóðar-
búinu nauðsynlegur nú í bili, og
liann er eðlilegur og sjálfsagður
\egna breytts viðhorfs, sem Ev-
rópustyrjöldin liefir orsakað,
Það liggur t. d. í augum uppi,
að nú, þegar ekki þarf að óttast
ágengni erlendra togara innan
íslenskrar landhelgi, verður
þörfin fyrir Iandhelgisgæsluna
ekki eins hrýn og verið hefir,
enda má gera ráð fyrir að unt
verði að halda henni uppi með
minni og ódýrari skipum, en
tíðlcast hefir. Hér er því aðeins
um eðlilega fyrirkomulags-
breytingu að ræða, sem er rétt-
mæt og sjálfsögð, en um aðrar
sparnaðarlillögur má svipað
segja, þótt þar séu forsendurnar
að verulegu Ieyti aðrar.
Á þeim tímum, er nú standa
yfir, verður að haga ríkisrekstr-
inum varlega og leitast við að
vera við öllu búnir, og því væri
það heinlínis óhyggilegt, ef ekki
væri dregið úr þeim fram-
lcvæmdum, sem helst þola bið,
og er þar fyrst og fremst um
nýja vegi að ræða og framlag til
verklegra framkvæmda, sem
eðlilegt er að draga úr, eins og
nú standa sakir, og þar til séð
verður hvert ástand skapast hér
á landi vegna styrjaldarinnar.
í þessu samhandi virðist ekki
úr vegi að vekja athygli á því,
að vel getur svo farið, að nauð-
syn heri til nýrra og óvæntra
fjárframlaga, til margskonar
framkvæmda vegna stríðs-
ástandsins, og það út af fyrir
sig sannar nauðsyn þess, að ekki
sé rasað fyrir ráð fram um af-
greiðslu fjárlaganna á þessu
þingi.
Öll alþýða manna hefir und-
anfarið verið hvött til sparnað-
ar á öllum sviðum, og sannleik-
urinn er sá, að frá því er stríðið
braust út hefir orðið alger lífs-
venjubreyting, að minsta kosti
hér í höfuðstaðnum. Stjórnar-
völd Iandsins hafa haft forystu
í þessa átt, en þau hafa verið
dyggilega studd af öllum
stærstu blöðum landsins og út-
varpi, enda hefir árangurinn
orðið elflir því. En þegar al-
menningur snýst þannig við
nauðsyninni væri það óverjandi
ef forráðamenn ríkisins sýndu
ekki sama vilja til sparnaðar og
þjóðin sjálf. Hér er að vísu um
ráðstafanir að ræða, sem nokk-
uð draga úr atvinnu í landinu í
svip, en flestar þessar fram-
kvæmdir verða að sitja á hak-
anum þar til úr rætist, og ís-
Jendingar verða sem allar aðrar
þjóðir að afstýra ógæfunni með
liyggilegum ráðstöfunum, sem
gerðar eru í tíma. Sparnaðarvið-
leitni ríkisstjórnarinnar er i
fylsta máta lofsamleg og í fullu
samræmi við óskir þjóðarinnar,
og þótt ábyrgðarlausir menn
reyni að ala á óánægju meðal
þjóðarinnar, mun þeim ekki
takast að gera þessar stjómar-
ráðstafanir tortryggilegar í
hennar augum.
Leikfélagið:
Frumsýning á
Sherlock Holmes
á fimtudag.
Á fimtudaginn hefir Leikfé-
lagið frumsýningu á þriðja leik-
ritinu, sem það tekur til með-
ferðar í vetur. Er það „Sher-
lock Holmes“ eftir A. Conan
Doyle, rithöfundinn heims-
kunna.
Leikrit þetta, sem gerist í
London, var fyrst sýnt rétt um
aldamótin i Englandi, en hér
hefir það verið leikið tvisvar áð-
ur, 1905—06 og 1911—12. Tóku
hæjarbúar þvi ágætlega í bæði
skiftin.
Leikritið er í fimm þáttum og
leikendur 20 að tölu, svo að hér
er um allmikið bákn að ræða.
M. a. koma þarna fram nokkrir
gamlir leikendur, t. d. Bjarni
Björnsson, sem leikur aðalhlut-
verkið, og Tómas Hallgrimsson,
sem hér hefir ekki sést á leilc-
sviði nú um nokkur ár. Auk
þess koma þarna frarn nokkrir
nýir leikendur.
Nöfnin Conan Doyle og Sher-
lock Iiolmes kannast allir við.
Sherlock er frægasti Ieynilög-
reglumaður lieims og A. C. Do-
yle hefir hlotið heimsfrægð
jafnframt þvi sem hann hefir
aflað þessari söguhetju sinni
hennar.
Hæstaréttardómur.
Síðastl. föstudag var upp-
kveðinn dómur í málinu: Rétt-
vjsin gegn Alfred H. Björns-
syni.
Málavextir eru þeir, að vorið
1938 sendi stúlka nokkur á-
kærðum f jórðungsmiða í Happ
drætti Háskóla íslands, og bað
liann að endurnýja miðann.
Kveðst hún liafa sent 5 kr. í
peningum með miðanum, en
gegn neitun ákærða er það ekki
sannað í málinu. Ákærði end-
urnýjaði miðann 2 eða 3 sinn-
um, en í ágústmánuði s. á. gaf
hann konu nokkurri miðann.
Framlengdi hún miðann fyrir
sept. og okt. og unnust á hann
í okt. 125 kr. Meðferð ákærða
á greindum happdrættismiða
taldi hæstiréttur varða við 259.
gr. alm. hegningarlaga og
dæmdi hann í 200 kr. sekt til
ríkissjóðs og til þess að greiða
allan kostnað sakarinnar.
Aukin demantakaup.
í Ameríku þykir það góðs viti,
þegar demantainnflutningur til
landsins eykst. Fyrri hluta þessa árs
jókst hann, og fyrstu fimm mán-
uðina nam hann 18.801.342 dollur-
um.
þorskstofninn og
Islenski
síðustu
sóknir á
Eins og eðlilegt er hefir ekki
verið lögð önnur eins rækt við
neina tegund íslenskra nytja-
fiska eins og þorskinn. Prófes-
sor Johns. Schmidt gi-undvallaðj
þorskrannasóknir hér við land,
er skyldu hafa það mark að
kynnast þorskstofninUm, stærð
hans og breytingum frá ári til
árs. Eg var svo heppinn, að fá
að vera með í þessu starfi frá
byrjun, og það féll í minn lilut,
að vinna úr öllum þeim gögn-
um sem safnað var fyrstu þrjú
árin, 1928—1930. Áður voru
lifnaðarhættir þorsksins orðnir
vel kunnir, vegna rannsókna dr.
Bjarna Sæmudssonar og
Schmidts prófessors, og höfðum
við þvi góðan grundvöll að
byggja á.
Þessi þrjú fyrstu ár var rann-
sakað næstum þvi 60.000 af
þorski og næstu sjö árin, sem eg
starfaði hjá Fiskifélaginu var
rannsakað um 140.000, og síðan
Atvinnudeild Háskólans tók lil
starfa hafa bæst við um 70.000.
Samtals ná því rannsóknir okk-
ar nú yfir h. u. h. einn fjórða úr
miljón af þorski.
Það hefir komið ljós, að góð
þorskveiði stendur á tveimur
megin máttarstólpum, en þær
eru síærð þorskstofnsins og
hagkvæmar göngur hans. Með
því að fyrra atriðið verður að
skoðast sem megin grundvöllur-
inn undir veiðinni, höfum við
lagt höfuðáherslu á að kynna
okkur það niður í kjölinn.
Það hefir komið i ljós, að
enda þótt vanalega sé að ræða
um marga árganga af fiski í
aflanum (10—16), eru það ein-
stakir, fáir árgangar, sérstak-
lega sterkir, sem skapa góðan
árangur.
Á árunum 1930—1935 bygð-
ist vertíðaraflinn aðallega á
tveimur stoðum, árganginum
frá 1927 og 1924. Eftir 1935
hefir þessara árganga ekki gætt
að verulegum mun, vegna þess
hversu gamlir þeir eru orðnir
og slitnir. Tveir aðrir árgangar
frá 1926 og 1927 liafa þó fylt
svolítið U]>p í skörðin, en ekki
nándar nærri nóg.
Hlutverk rannsóknanna síð-
astliðin ár hefir verið og verður
í framtíðinni það, að kanna
hvort góðir árgangar eru í upp-
siglingu. Á árunum 1936—37
fóru tveir nýir árgangar að gera
vart við sig, sem virtust ætla að
verða góðir, en þeir voru frá
1930 og 1931 og átti fyrst að
bera á þeirn í vertíðaraflanum
1938 og 1939 og svo úr því í
nokkur ár. I samræmi við þetta
má benda á, að miðað við fyrir-
höfn náði vertíðarveiðin lág-
marki árið 1937, en siðan hefir
hún heldur aukist, en þó ekld
eins mikið og eg hafði gert mér
vonir um. Ástæðan til þess að
aflinn hefir ekki aukist meira
en raun hefir á.orðið, er að mín-
um dómi alls ekki þvi að kenna,
að stofninn sé of smár, heldur
óhagstæðum göngum.
Til þess að sanna það, að
veiðin á þessu ári hefir að Iang-
verulegu leyti bygst á þessum
tveimur árgöngum vil eg benda
á nokkrar tölur:
rann-
honum.
Á síðastliðinni vertíð gerðu
þessir tveir árgangar rösklega
52% af línuaflanum i Yest-
mannaeyjum, en rösklega 44%
af netaveiðinni. í Keflavík niámu
þeir um 50%, bæði af neta og
lóðaveiðinni. Samsvarandi tölur
eru fyrir Reykjavík 58% og
fyrir Akranes 59%. Að lokinni
vertíð virðist þessi fiskur ekki
hafa gengið að verulegum mun
i kalda sjóinn hér við land. Þar
hefir viða borið mest á yngra
fiski, sérstaklega á árganginum
frá 1934, sem gerði 43% af afl-
anum á Hornafirði, 45% af afl-
anum á Norðfirði og 53% af
togaraafla fyrir norðan land, að
lokinni vertíð.
Um útlitið fyrh næstu vertíð
mætti segja, að þorskstofn-
inn hér við land virðist vera
nægilega stór til þess að skapa
góða veiði, bæði getum við nú
bygt á þessum tveimur fyrr-
nefndu árgöngum, sem hafa
þegar skilað góðum skerf í
stofninn, og um þann siðari er
það sérstaldega að segja, að
megnið af honum liefir alist
upp við Grænland (árg. 1931),
en þar er vöxturinn miklu liæg-
ar en hérna og kynþroskinn fer
seinna i hönd. Yegna þess miá
gera ráð fyrir, að mikið af þess-
um árgangi komi í fyrsta skifti
hér á miðin næsta ár og 1941.
Annað mál er það hvernig
þessi fiskur liagar göngum sín-
um, þegar liingað er komið. í
fyrra byrjaði vertíðin óvanalega
vel, en brást helst þegar liún álti
að standa sem liæst. I hitt eð
fyrra var að nokkru leyti sömu
söguna að segja. Yið sáum líka
s. 1. sumar, að síldveiði tók Und-
an, þegar hún er annars vön að
vera best, þ. e. um hásíldveiði-
timann. Sameiginlegt einkenni
á þessari óreglu, miðað við afla-
hrögð undangenginna ára, er
það, að veiðin virðist helst vilja
bregðast á þeim tíma vertiðar-
innar, livort sem um síldar- eða
þorskvertíð er að ræða, þegar
heitast er í sjóinn. Liggur því
hendi næst, að kenna hinum ó-
vanal. háa sjávarhita, sem hér
hefir verið undanfarin ár, um
þá óreglu í fiskigöngunum, sem
verður að teljast ábyrg fyrir
veiðileysinu. Einmitt þetta, að
veiðinni hættir helst tilaðbregð-
ast, þegar hlýjast er í sjónum,
getum. við sett í samhand við
hinn mjög aulcna liita undan-
farin ár. Við höfum líka séð, að
til dæmis þorskurinn hefir vax-
ið hér miklu hraðara á síðari ár-
urn en áður var títt. Þannig
hefir á þessu ári 6—9 vetra
þorskur verið að meðaltali 20
cm. lengri miðað við aldur held-
ur en árið 1931.
Rannsóknir, sem við höfum
gert á sjávarhita við botninn,
þar sem þorskurinn er að
hrygna, hafa leitt í ljós, að hit-
inn þarf helst að vera innan iá-
kveðinna marka, til þess að
hrygning fari fram í stórum
stil, nefnilega 6.5 til 7.5 stig á
Celsiusmæli. Hækki nú sjávar-
liitinn yfirleitt verður þorskur-
inn að færa sig dýpra eða norð-
ar, þar sem botnhitinn er þessi,
en þá er hann kominn út fyrir
vanalegar veiðistöðvar, þar sem
aflabrestur er yfirvofandi hvað
stór sem stofninn er.
Við Islendingar ættum að
hafa lært svo mikið af reynslu
tveggja undanfarinna ára, að
við ættum ekki að láta þriðju
vertíðina, eins og tvær þær síð-
ustu, koma að okkur alveg ó-
vörum og óundirbúnum. Svo
framarlega sem þorskveiðarnar
eru nokkurs virði fyrir okkur
ætturn við að gera alt, sem í
olckar valdi stendur, til þess að
fylgjast nákvæmlega með
þorskstofninum og þeim eðlis-
þáttum sjávarins, sem ætla má
að Iiafi áhrif á hann, þegar frá
byrjun vertiðar. Það er ekki á
nokkurs manns valdi að segja
fyrir um það livort slíkar rann-
sóknir bæri tilætlaðan árangur,
þegar á fyrsta ári, en það er ó-
verjandi, að fljóta sofandi að
feigðarósi með jafnmikilvægt
fjöregg eins og þorskveiðarnar
og of seint, að fá krampa í
handleggina af ákafa, þegar
april er genginn í garð og alt er
komið í óefni.
Frii
Gnílaug I. Jðnsdóttir |
Þann 11. þ. m. andaðist frú
Guðlaug Ingibjörg Jónsdóttir
að heimili sínu og stjúpdóttur
sinnar, Smáragötu 6, hér í bæ.
Frú Guðlaug fæddist 20. mars
1860 og var elst barna lijón-
anna séra Jóns próf. Guttorms-
sonar og frú Guðlaugar M.
Jónsdóttur í Hjarðarholti í Döl-
um. Þegar á barnsaldri var hún
mjög námfús og bókhneigð og
hafði jafnt yndi af að lesa
fræðihækur sem annað. Naut
hún meiri menntunar hjá föður
sínum en þá tiðkaðist um ung-
ar stúlkur. Hún var líka mjög
sönghneigð. Á uppeldisárum
hennar var gamli kirkjusöng-
urinn almennur, en veturinn
1881—82 lærði hún organleik
hjá Jónasi Helgasyni organista
og varð eftir það forsöngvari í
Hjarðarholtskirkju meðan liún
dvaldi heima. Hún var barna-
kennari á heimili foreldra
sinna og víðar og sótlu þá til
hennar niámfúsir unglingar úr
nágrenninu og kendi hún bæði
til munns og handa og þótti
hún ágætur kennari. Og á
sunnudögum safnaðist til henn-
ar ungt fólk og æfði hún þá
með því söng og minnist það nú
á gamals aldri með ánægju
gleðistundanna sem þessir
söngfundir veittu. Hún hafði
yndi af að hjálpa og likna sjúk-
um, græða sár o. fl.; las hún
þvi lækningabækur bæði inn-
lendar og útlendar og fékk sér
lyf svo hún gæti hjálpað þeim
sem til hennar leituðu, því þá
var læknislaust í Dölum.
Árið 1889 giftist frú Guðlaug
Andrési Bjarnasyni söðlasmið
og bjuggu þaú á Laugavegi 11
þar sem hann andaðist ái-ið
1908. Þau eignuðust 4 syni,
Jón, f. 1891, d. 1911, nemandi
Vid<»S vid .írsia Frl€ls*Ik«s©sa
íiikiiræðing:.
Tíðindamaður Vísis hefir farið á fund Árna Frið-
rikssonar fiskifræðings og spurt hann hvað liði þorsk-
rannsóknunum og hvernig útlitið væri á næstu vertíð.
Sagðist honum svo frá:
5. hekkjar Latinuskólans, Gísli,
verslunarm., f. 1900, d. 1933.
Kristinn, málax’ameislara og
Guttorm liúsameistara, þáðir
búsettir hér í bæ, en dóttir
Andrésar af fyrx*a hjónabandi
er Elín handavinnukennari við
barnaskólann hér.
Sambúð þeirra Iijóna Var ætíð
hin alúðlegasta og heimilishrag-
ur hinn besti. Var lxeimilið opið
fyrir ættingjum og vinum og.
þar oft rnai'gt námsfólk er
hingað le'itaði einhverrar ment-.
unar, einnig var þar tekið á
móti sjúklingum er leituðu til
læknanna og greitt fyrir þeim
á ýmsan liátt og fundu þar
margir athvai’f. Og þótt heim-
ilið væri þannig mannmargt,
fór þar alt vel úr hendi, naut
þar fyrst og fremst hins ágæta
heimilsföður og þess livað hjón-
in voru samhent, en einnig
Kristbjargar systur Andrésa.-
sál. er dvaldi á heimili þeirra I
16 ár. Hún andaðist 1906.
Fi*ú Guðlaug var stilt og góð
kona, hagsýn og liyggin. Eftir
lát manns síns bjó hún lengi á
Laugavegi 11 og nxeð aðstoð
sona sinna og stjúpdóttur tókst
henni að halda svipuðum heim-
ilisbi-ag og áður. Hjá henni and-
aðist móðir hennar í hárri elli,
senx eftir að hún misti mann
siixn liafði flult til þeirra hjóna.
En nú í nxörg ár var frú Gxxð-
laug hjá stjúpdóttur sinni og
naut óvenjulega mikils ástríkis
,og umönnixnar, enda elskaði
hún hana senx sína eigin dóttur
og það var hennar heitasta ósk
að fá að lifa og deyja hjá henni,
frá þvi heimili, senx lxún liafði
skapað henni. Nú ]>ráði hún
lausnina í ljósi trúarinnar.
Blessuð sé minning hennar.
Vinkona.
Fróðlegí lof
og maklegf.
I.
Mig dreymdi að eg stæði úti
veti'arkvöld og virti fyrir nxér
himininn. Stjörnubjart var, og
að vísu svo, að langt bar af
því senx eg liefi nokkur sinni i
vöku séð. Fjölda af stjörnuxxm
var að sjá, sem skinU stói-um
bjartar en jafnvel hin silfur-
blikandiVeuus, og ekki einungis
hjartar, lxeldur noklaxð á annan
ogeinkennilega unaðslegan liátt.
Eg vaknaði hrátt og fór að hug-
Ieiða þennan svo óvanalega
góða drauxn, og til hverra slilli-
áhrifa Iiatíh mundi vera að
rekja. Mintist eg þá þess, að eg
hafði daginn áður, átt nokkuð
rækilegt samtal við hinn unga
vísindamann dr. Trausta Ein-
arsson, senx tekið hefir doktors-
próf i stjöx-nufi’æði við þýskan
háskóla og einnig lagt stund á
jai’ðfi-æði. Kom nxér í lixig, að i
augunx þeirra, sem kunnugt
væri unx náttúrxilögnxál það
senx eg hefi fundið og nefnt
stillilögnxálið (tlxe biodynamical
law of determinants), nxundi
það vera nxeir en lítið lof urn
hinn uiiga vísindanxanix ef eg
segði frá draumi þessunx. En eg
hefi oft, þegar eg' lxefi getað
konxið þvx við, skrifað eitthvað
urn unga og byrjandi xxáttúru-
fræðinga — og þó rauxxar fleiri
—• sem þeinx gæti að liði oi’ðið^.
II.
Einnig af þeirri ástæðxi ei’ vert
að segja frá draumi þessunx, að
liann er mjög góð hjálp til að
átta sig á því mjög svo þýðing-
armikla einkenni di'aumlifsins,
sem eg hefi þó ekki orðið var
við að þeir sem rannsakað hafa
draxuna hafi veitt eftirtekt, að
oss ber nálega aldrei í drauma
það sem; oss er kunnugt úr
vöku. Kemui’ vel í ljós þegar vér
íhugunx þetta, hversu fjax-stæð-