Vísir - 28.02.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
0AGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Fjárlaga-
ræðan.
Tþ EGAR öllu er á botninn
hvolft hafa sjálfstæðis-
nienn enga ástæðu til að kvarta
yfir því, að árás var liafin á
fjármálaráðherra, áður en hon-
um gafst kostur á að gera grein
fyrir fjárlögunum á réttum
vettvangi. Hvað sem tilgangin-
um líður hafa þessar ánásir gert
gagn. Þegar flolckar taka upp
samvinnu á þann hátt sem hér
hefir verið gert, er nauðsynlegt
að unnið sé af fullum heilind-
um á allar hliðar. Það þylcir
ekki tiltökumál í hernaði, þótt
óvinaþjóðir leggi tundurdufl til
þess að vinna fjandmönnum
sínum tjón. En þegar slíkum
hernaði er beitt gegn eigin
bandamönnum, eru svik í tafli.
Nú hefir komið í ljós hvaðan
samvinnunni er mest hætta bú-
in. Öllum er Ijóst, að samvinn-
an getur ekki haldið áfram, ef
níðst er á lienni á þann hátt,
sem gert hefir verið í sainbandi
við hið nýja fjárlagafrumvarp.
Þeir, sem hófu þá skothríð, vita
að hún má ekki endurtakast.
En þessi .óvænta skothríð hef-
ir gert sitt gagn, ekki einungis
að þvi leyti, að komist hefir
upp, hvar legið er í fyrirsáti,
heldur einnig með því að draga
athygliria meira að* fjárlaga-
frumvarpinu en annars hefði
verið. Það var næsta eðlilegt, að
menn byggjust við því, að fjár-
málaráðherra gæfist ekki tími
til þess að gera annað en „af-
skrifa“ fjárlög þessa árs á þeim
fáu vikum, sem hann liafði til
undirbúnings frumvarpinu. En
fjárlagaræðan sýndi og sannaði,
að hér hefir verið unnið mikið
og vandasamt starf á undra-
skömmum tima.
Fjármálaráðherrann Iiefir
ekki litið undan. Hann hefir sett
sér að horfast í augu við stað-
reyndirnar. Hann fer ekki inn
á þá braut, að leggja á nýja
skatta til þess að jafria útgjöli-
in, I fyrsta sinni um langt skeið
hefir tilraun verið gerð til þess
að lækka útgjaldahliðina. En
hvar átti að byrja? Átti að taka t.
d.fræðslumáhn eða alþýðutrygg-
ingarnar? Til þess að fram-
kvæma .sparnað á þessum stóru
útgjaldaliðum og öðrum slik-
um, þarf breytinga á löggjöf.
Þeim breytingum verður ekki á
komið, nema með löngum og
rækilegum undirbúningi. Ekk-
ert liggur fyrir um þingviljann
í því efni. Allir flokkar hafa
samþykt launauppbætur til
starfsmanna ríkisins. Hvar á að
taka þau auknu útgjöld? Á síð-
asta þingi var dregið úr fjár-
framlögum til sjávarútvegsins.
Nú lá fyrir umsögn dómbærra
manna um það, að ýmsar land-
búnaðarframkvæmdir gætu
ekki komist á, vegna styrjaldar-
innar. Það er óhætt að fullyrða,
að hver. sá fjármálaráðherra,
sem ekki hefði talið fært að
hækka skatta, hefði farið ná-
kvæmlega sömu leiðina og Ja-
kob Möller: Fært niður áætlun-
ina á þeim liðum, sem ekki er
fyrirsjáanlegt að komi til út-
Ræða fjármálaráðherra Jakobs
Möllers við I. vmr. fiárlaga í gær.
Fjármálaráðherra Jakob Möller fylgdi fjárlögunum
úr hlaði í gær, svo sem venja er til, með ítarlegri ræðu.
Gerði hann þar grein fyrir ríkisrekstrinum s. 1. ár,
áætlunum fjárlaga og raunverulegum tekjum, svo og
útgjöldum ríkissjóðs á árinu.
Rakti fjármálaráðh. allar umframgreiðslur ríkissjóðs og
gerði fulla grein fyrir hvernig í þeim lægi. Rakti hann og
tekjur ársins 1939, sem urðu áð vísu ekki miklum mun Iægri
en árið áður, en hinsvegar jukust gjöldin stórkostlega einkum
vegna gengisbreytingarinnar.
Fer hér á eftir síðari kaflinn úr ræðu fjármálaráðherrans.
Áður en eg vík að fjárlaga-
frumvarpinu fyrir árið 1941,
skal eg gera nokkura grein fyr-
ir skuldum ríkissjóðs í árslokin
síðustu samanborið við árslok-
in 1938.
1938:
Kr.
Föst innlend lán . . 3.822-.575
Dönsk lán .. ...... 6.117.027
Ensk lán
(£142668114) ...31.600.995
Lausar skuldir .... 4.320.694
Samtals kr. . . 45.861.291
1939:
Kr.
Föst innlend lón . . 3.600.000
Dönsk lán .......... 7.940.000
Ensk lán
(£1391134) ...... 35.780.000
Lausar skuldir .... 5.816.000
Samtals kr. .. 53.136.000
Skuldir ríkissjóðs hafa þann-
ig hækkað á árinu um kr.
7.275.000 og stafar sú hækkun
einvörðungu af gengisbreyting-
unni. En með óbreyttu gengi
borgunar, vegna þess að styrj-
aldarástandið stöðvar þær
framkvæmdir, sem útgjöldin
eru ætluð til.
Það er vert að geta þess, að
Eysteinn Jónsson, sem hafði orð
fyrir Framsóknarmönnum við
fjárlagaumræðuna, tók alt
öðruvísi í strenginn en Tíminn
hefir gert. Eysteinn Jónsson
sagði, að ekki væri fyrir það að
synja, að einstakar lækkunar-
tillögur ættu rétt á sér, vegna
ófriðarins. En hinsvegar biðu
önnur verkefni, sem þörf væri
á fé til. Ásökun Eysteins Jóns-
sonar er því ekki sú, að lækk-
aðir hafi verið ýmsir útgjalda-
liðir, sem fyrir eru, heldur sú,
að ekki hafi verið teknir upp
nýir útgjaldaliðir. Eins og nú
hagar til gæti hvaða fjármála-
ráðherra seni væri látið sér í
léttu rúmi liggja, þótt reynt
væri að brýna hann á þvi, að
hann væri ekki nógu fljótur að
koma auga á möguleikana til
hækkunar á útgjaldaliðum fjár-
laganna.
í svarræðu sinni benti Jakob
Möller á það mikla bil, sem væri
milli hans og sumra þeirra, sem
talað hefðu. Haraldur Guð-
mundsson hefði gert ráð fyrir,
að hægt væri að safna í sjóði.
Sjálfur væri ráðherran að glíma
við tveggja og hálfrar miljón
króna gjaldfallnar skuldir og
mundi enn bætast á þá upphæð.
En samtímis væri svo verið að
tala um. sjóðstofnanir, alveg
eins og einhver vandræði væri
að koma í lóg þeim tekjum,
sem til féllu.
Umræðurnar í gær fóru vel
og hóflega fram. Þótt ágrein-
ingur kunni að verða um ein-
stök atriði fjárlaganna innan
þeirra flokka, sem að stjórninni
standa, þá er sýnilegt að sú
hernaðarstefna, sem upp var
tekin, áður en fjármálaráðherra
gafst kostur á að skýra frum-
varp sitt, á sér ekki fylgi meðal
þeirra manna, sem verða að
bera hita og þunga dagsins í
st j órnarsamvinnunni.
Með ræðum sínum i gær
tókst Jakob Möller að feykja
burt því ryki, sem þyrlað hefir
verið upp út af fjárlagafrum-
varpi því, sem hann leggur nú
fyrir Alþingi.
hefðu þær staðið því sem næst í
stað og þó heldur lækkað.
Lausu skuldirnar hafa hækk-
að sem næst því er svarar af-
borgunum af föstum lánum og
kemur sú liækkun fram í
Iilaii[)areikning.sviðjskiftuin við
Landsbankann og verður óhjá-
kvæmilegt að borga þá skuld
niður, enda hefir verið svo ráð
fyrir gert, að tekið yi-ði skulda-
bréfalán innanlands til lækkun-
ar lausum skuldum, samkvæmt
heimild, sem gefin var á haust-
þinginu 1937 lil slíkrar lántöku,
alt að 3 milj. kr., en eftir eru af
þeirri heimild um2300 þús. En
auk yfirdráttarskuldarinnar lijó
Landsbankanum eru fleiri
lausar skuldir sem kallað er
eftir gi-eiðslu á. 100 þús. punda
víxilláninu, sem tekið var í
Englandi 1938, var sagt upp um
síðustu áramót og hefir það nú
verið flutt yfir á Landsbankann,
en greiðslu er krafist á skuldinni
á yfirstandandi ári eigi að síð-
ur. Hluti ríkissjóðs í því lóni
var í árslok 1938 talinn kr.
821.817, en við bætist genigstap
á allri skuldinni er nemur kr.
357.000. Það sem ráðstöfun
þyrfti að gera til þess að greiða
af lausu skuldunum er því:
Greiðsluhalli ó rikisreikningi
1939 kr. 1.470.000. Hluti rikis-
sjóðs í enska vixlinum kr.
821.817, en við bætist gengistap
kr. 357.000, eða saintals kr.
2.648.817.
Nú er það að vísu svo, að lán-
tökuheimildin frá 1937 hrekkur
ekki til slíkrar lántöku, en þó að
úr því mætti að visu bæta, þá
tel eg vonlitið eða vonlaust að
takast mundi að fá slíkt lán inn-
anlands á einu ári.
Hér við bætist svo það, að
fjárlögin fýrir árið 1940 voru
afgreidd á nýafstöðnu þirigi með
572.599 króna greiðslulialla,
auk þess sem ákveðið var að
greiða embættis- ög starfs-
mönnum ríkisins verðlagsupp-
bót ó laun þeirra. Auðsætt er,
með hliðsjón af reynslu síðasta
árs, að til beggja vona getur
brugðið um afkomu ríkissjóðs
á yfirstandandi ári, og gæti svo
farið, jafnvel }xi að beilt væri
til liins ítrasta heimild 22. gr.
fjárl. til að lækka ólögbundin
útgjöld um alt að 20%, að all-
verulegur greiðsluhalli yrði á
ríkisreikn. fyrir þetta ár. Verð-
lagsuppbótina er væntanlega
ekki varlegt að áætla öllu minni
ert 350—400 þús. og yrði þá
greiðsluhallinn alt að 1 miljón
kr. samkv. fjárlögum, en eins
og horfur eru nú í heiminum er
yfirvofandi hætta á því að flutn-
ingar til landsins kunni að tepp-
ast, að meira eða minna leyti,
en þvi yrði óhjákvæmilega sam-
fara, að tekjur ríkissjóðs hlytu
að bregðast að miklum mun.
Það verður því að telja mjög ó-
varlegt, að gera ráð fyrir því,
að komist verði hjó því að
greiðsluhalli verði á fjárlögum,
alt að því sem í þeim er áætlað,
eða 500 þús. til 1 miljón. Verður
þannig að gera ráð fyrir því, að
við þær gjaldföllnu skuldir, sem
eg þegar liefi gert grein fyrir
kunni að bætast á þessu ári alt
að einni miljón króna, sem úr-
ræði verði að finna til að ráð-
stafa, eða að þær skuldir verði
samtals alt að 3Y2 milj. kr.
Þetta var það sem fjármála-
ráðuneytið varð að horfast í
augu við, þegar það átti að fara
að semja nýlt fjárlagafrumvarp
fyrir órið 1941. En svo mjög
sem alt er í óvissu um afkomu
ríkissjóðsins á þessu nýbyrjaða
ári, þá er þó alt í enn meiri ó-
vissu um afkomu næsta árs.
Það eitt virðist mega telja auð-
sætt a"ð fullkomin ástæða sé til
þess að gæta fylstu varúðar í
sambandi við afgreiðslu fjár-
laganna á þessu þingi. Eg taldi
mér því skylt að Ieitast af
fremsta megni við að gera fjár-
lagafrumvarpið þannig úr garði,
að komist yrði að minsta kosti
hjá greiðsluhalla á árinu 1941.
Eg skal hér geta þess, að í lok
síðasta þings, þegar ákveðið
hafði verið að þing kæmi sam-
an aftur að miánuði liðnum, þá
var um það talað að ekki mundu
verða nein tök á öðru en að
sníða hið nýja fjárlagafrum-
varp mjög eftir fjárlögunum
fyrir árið 1940, eins og þau
höfðu verið afgreidd af þinginu
í janúarmánuði. Var það bæði
■ með tilliti til þess, hve naumur
tími var til stefnu og að í raun-
inni virtist ekki likur til þess,
að menn yrðu nokkuru nær um
afkomuhorfur rikissjóðs á ár-
; inu 1941, að einum mánuði
liðnum en menn voru þá. Hins-
vegar breyttist mitt viðliorf til
væntanlegrar afgreiðslu fjár-
laga gersamlega við þá athug-
un ó afkomu síðasta árs, sem
gerð var á þeim stutta tíma og
við það að gera mér grein fyrir
þeim greiðsluerfiðleikum, sem
fram undan voru. En af því live
stuttur tími var til stefnu og að
eg var veikur síðústu vikuna
fyrir þingsetningu, þá varð það
úr að eg varð að láta frumvarp-
ið fara í prentun án þess að bera
það undir samstarfsmenn mina
í ríkisstjórninni fvr en það var
fullprentað. Eg hefi þannig ver-
ið einn um samningu frum-
varpsins og ber einn ábyrgð á
því. Hinsvegar er eg að sjálf-
sögðu, eins og eg lýsti þegar yf-
ir á fundi með hinum ráðherr-
unum, }>egar eg Iagði frumvarp-
ið fram fyrir þá, reiðubúinn til
hins fylsta samstarfs um af-
greiðslu málsins bæði i heild og
í einstökum atriðum.
Til þess að ná greiðslujöfnuði
á fjárlögum, verður fyrst og
fremst að gæta þess, að tekjurn-
ar séu ekki of óvarlega áætlað-
ar, og síðan að sníða útgjöldun-
um stakk eftir þvi. í fjárlaga-
frumvarpi þessu eru tekjurnar
áætlaðar nokkuru lægri en í
fjárlögum ársins 1940. Auka-
lekjur eru áætlaðar 100 þús. kr.
Iægri eða 500 þús. í stað 600 þús.
Þessi tekjuliður varð 662 þús.
árið 1939, en gera má ráð fyrir
að með minkandi siglingum til
landsins lækki þær tékjur að
verulegum mun. Af sömu á-
JAKOB MÖLLER.
stæðum eru útgjöld lækkuð
niður í 300 þús. úr 390 þús. Þær
tekjur urðu að visu miklu
meiri s. 1. ór., en þá gætti sigl-
ingateppunnar að eins síðustu
mánuðina. Bifreiðaskattur er
lækkaður um 60 þús. og áætl-
aður 350 þús., vegna þess að
gera má z-áð fyrir miklu minni
skatti af einkabifreiðum, bæði
vegna skömtunar og dýi’leika á
bensíni. Loks hefir vörumagns-
tollurinn verið lækkaður um
200 þús. vegna þess að gera
verður í'áð fyi'ir allmiklu minni
innflutningi á þeim vörum, sem
þann toll bei-a aðallega, svo sem
kolum og öllum skömtunarvör-
um. Tekjur af reksti'i í'íkisstofn-
ana liafa vez-ið áætlaðar 385 þús.
kr. lægri en í fjárlögum 1940,
og er þar farið eftir tillögum
forstjóra stofnananna. Hinsveg-
ar geri eg ráð fyrir, að skoðanir
geti þó orðið skiftar um einn
þeirra tekjuliða, þó að eg liirði
ekki um að ræða það frekar að
sinni.
Samlcvæmt þessu eru rekstr-
artekjur áætlaðar samtals kr.
17.778.173.00 í stað kr. 18.594.-
830.00 í fjórl. yfirstandandi árs.
(Hinsvegar eru rekstrarútgjöld-
in áætluð kr. 17.857.448.00 í
f járlögum yfirstandandi árs, eða
nokkuru liærri en tekjurnar á
þessu frumvarpi. Til þess að ná
greiðslujöfnuði á frumvarpinu
þurfti því að lækka útgjöldin að
mínsta kosti sem svaraði áætl-
uðum rekstrarafgangi ársins
1940 í viðbættum áætluðum
greiðsluhalla eða um 1300
þúsund, auk áætlaðra útgjalda
vegna verðlagsuppbótar em-
bættis- og starfsmanna rikisins,
samkvæmt ókvörðun síðasta
þings. Við athugun á föstum
lánum rikissjóðs kom i ljós, að
fært mundi að lækka áætlun um
afborganir af þeim um 258 þús.
eða úr kr. 1646 þús. í 1388 þús.
Einnig var komist að þeirri nið-
urstöðu, að nægja mundi að á-
ætla 1.936.178 kr. í vaxtagreiðsl-
ur, eða 134 þús. kr. lægri upp-
hæð en á fjárlögum yfirstand-
andi árs. Það hefir einhversstað-
ar verið véfengt að sú áætlun
geti staðist, og eg skal játa það,
að sjálfum þykir mér hún grun-
samleg. En við ítrekaða athug-
un hefir ekki tekist að finna
neina skekkju í áætluninni, og
liefir henni því ekki verið breytt.
Þrótt fyrir þessa lækkun var þó
eftir að lækka útgjöldin um
1400 þús. kr., ef fullur greiðslu-
jöfnuður átti að nást, auk þess
sem óhjákvæmilegt kynni að
þykja að hækka gjaldaáætlun-
ina á einstökum rekstrarliðum.
Mér þykir það nú allmikilli
furðu gegna, ef nokkurum
háttv. þingmönnum getur kom-
ið það til hugar, að eg hefði ekki
helst kosið að geta gert tillögur
um verulegar lækkanir á bein-
um rekstrarkostnaði ríkisins,
svo sem skrifstofukostnaði og
öðrum kostnaði við fram-
kvæmdastjórn ríkisins, svo sem
t. d. útgjöldum ll. greinar fjár-
laganna. En við athugun á þeim
gjöldum, kornst eg að þeirri nið-
urstöðu, að það mundi þurfa
nieiri undirbúning og breyting-
ar á öllum kerfum en unt væri
að framkvæma i einni svipan.
Þegar það er athugað, hvernig
þessi gjöld hafa vaxið frá ári
til órs, eins og eg gerði grein
fyrir í sambandi við umfram-
greiðslur á 11. grein og 14. grein,
þá er augljóst að það muni lítið
stoða, að reyna að skera þau
gjöld niður með einu penna-
striki, eins og þegar fyrirskipað
var að spara skyldi 10% af
starfrækslukostnaði sjúkraliús-
anna. Eg skyldi vera manna
fyrslur til samvinnu um þær
ráðstafanir, sem óhjákvæmilega
yrði að gera til að ná þeim til-
gangi, en eg er sannfærður um
að þá yrði að byrja á því að
gera róttækar breytingar bæði
á löggjöfinni og öllu stjórnar-
kerfinu. En það virðist mér að
minsta kosti auðsætt, að það
væri ekki til annars en að svikja
sjálfan sig, að fara að lækka þau
útgjöld að vísu „á pappirnum“,
án nokkurs undirbúnings.
Mér telst svo til að útgjöld
ríkissjóðs hafi aukist um alt að
8 miljónum króna ó 11 ára
tímabilinu 1927—1938 og að
nieðtöldum afborgunum af lán-
um um 8% miljón. Vaxta-
greiðslur og afborganir hafa
liækkað um 1700 þús., dóm-
gæsla og Iögreglustjórn um
1150 þús., samgöngumál um
1442 þús., kenslumál 936 þús.,
verklegar framkvæmdir 2550
þús., slyrktarstarfsemi 580 þús.,
Dómgæslu og lögreglustjórn
væri hægt að lækka nieð því t. d.
að fella niður tollgæsluna, sem
mjög hefir vaxið síðustu árin.
En verður það talið fært, eins
og tekjuöflun ríkissjóðs er nú
liáttað? Eða að minka löggæsl-
una? Eða vill háttvirt Alþingi
stíga svo stórt skref til baka i
kenslumálunum, að verulegur
sparnaður verði að? Eða vill það
fella niður alþýðutryggingarn-
ar, sem aðallega eru valdar að
gjaldaaukningunni til styrktar-
starfseminnar ? Eg er reiðubú-
inn til þess að ræða þessar leiðir
við háttv. fjárveitinganefnd, en
eg geri mér satt að segjá litlar
vonir um að sanikoniulag geti
náðst um þær.
Þó eru eftir tveir útgjalda-
flokkar, því að væntanlega dett-
ur engum í hug að komist verði
hjá að inna af hendi vaxta og
afborganágreiðslur, því að hjá
því verður ekki komist að inna
þær af hendi, nema }>á með
þeim liætti að taka ný lán tií að
standast }>ær, og það get eg ekki
séð að fært muni vera eins og
nú er komið. Og eg liefi ekki
getað séð möguleika til útgjalda-
lækkunar í svipinn, sem nokkuð
munaði um, aðra en þá að lækka
enn framlög til samgöngumála
og verklegra framkvæmda. Og
eg er sannfærður um að
greiðsluhallalaus fjárlög verði
ekki afgreidd að þessu sinni,
nema liöggvið verði enn í þann
knérunn, nema þá aðeins á
pappírnum, með því að hækka
lekjuáætlunina eða lækka út-
gjöld, sem vitað er fyrirfram
að ekki muni lækka.
Eg skal nú minna á það, að á
síðasta þingi var gerð veruleg
lækkun ó framlögum til ýmissra
framkvæmda. Framlag til Fiski-
málasjóðs var lækkað um 350
þús. og fjárveiting til landhelg-
isgæslu um 100 þús. Fjárveiting-
ar til samgangna á sjó voru
Frh. á 4. síðu.