Vísir - 11.04.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(GengiÖ inn frá Ingólfsstrœti).
Símar 16 60 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
FélagsprentsmiÖjan h/f.
HLUTLEYSI
ÍSLANDS.
Tþ AÐ er óvíst hvort íslending-
ar hafa nokkurn tíma haft
mikilvægari vandamál til með-
ferðar en einmitt þessa dagana.
Alt í kring um okkur geisar ó-
friðurinn með meiri ofsa en
nokkru sinni fyr. Atburðirnir
í Danmörku og Noregi hafa
dunið yfir eins og reiðarslag.
Frá Hollandi, Belgíu, Rúmeníu
og Svíþjóð berast fregnir urn
að verið sé að gera sérstakar
ráðstafanir vegna stríðsins.
Loks heyrist rymja í rússneska
birninum og ótlast menn að
hann muni nú reyna að leyg j i
hramminn vestur að Atlants-
hafi. Það er eins og striðið sé
nú fyrst að komast í algleym-
ing.
Svona er ástandið umhverfis
okkur á þeirri stundu, sem við
höfum orðið að taka öll mál í
okkar eigin hendur. Á þeim
tíma, sem hlutleysi þjóða er
brotið hverrar af annari, höf-
um við íslendingar olckur ekk-
ert til varnar nema yfirlýsing-
una um ævarandi hlutleysi í ó-
friði, sem gefin var út 1918. ÖIl
okkar pólitíska tilvera byggist
á því, að við gerumst aldrei að-
iljar i ófriði.
Það væri rangt að telja sér
trú um, að lilutleysisyfirlýsing-
in sé okkur fullkomin vernd
eins og nú er komið. Yið sjáum
livernig farið hefir fyrir frænd-
þjóðum okkar. Þær liafa gert
alt sem liugsanlegt var til að
halda sér fyrir utan ófriðinn.
Þeim hefir ekki tekist það. Nú
er sá munur á, að þessar þjóð-
ir, þótt smáar séu, eru ekki
vopnlausar. Að því leyti er auð-
veldara að setja okkur kosti, en
jafnframt er það þá líka — ef
syo, -mætti segja — grófara
brot.
Nú verðum við að muna það,
að þær þjóðir, sem við eigast,
bérjast upp á líf og dauða. Þeg-
ar svo er komið, er hver sjálf-
um sér næstui'. Um leið og land
okkar er talið nauðsynlegur lið-
ur í kerfi til sóknar eða varnar,
verður augum og eyrum lokað
fyrir yfirlýsingu okkar um æ-
varandi lilutleysi.
Það væri barnaskapur, að
hugsa sér, að við kæmumst hjá
því, að hlutleysi okkar yrði
brotið áður en ófriðnum lýkur.
Það væri meira að segja gálaus
bjartsýni að hugsa sér, að það
geti dregjjst lengi úr því. sem
komið er. Miklu trúlegra er, að
á hverri stundu geti þeir at-
burðir gerst, sem gera út um
blutleysi okkar í bili. Við þetta
fáum við ekki ráðið.
En í þessu máli er eitt aðal-
atriði, sem allir verða að skilja.
Ekki einungis við sjálfir, held-
ur hverjir þeir, sem telja kynnu
sér nauðsynlegt að brjóta hlut-
Ieysi okkar: Við megum aldrei
brjóta það sjálfir.
Þetta þýðir það, að við meg-
um ekki leyfa neinni þjóð að
gera þær ráðstafanir hér á landi
sem skapjar okkur aðild í ó-
friðnum.
Okkur er Ijóst, að við getum
ekki ráðið við það, að aðrar
þjóðir brjóti lilutleysi okkar. En
þær verða að gera það á eigin
ábyrgð. Við getum og viljum
ekki taka á okkur neina á-
byrgð í þvi efni. Við getum ekki
hindrað verknaðinn. Við getum
mótmælt honum.
Það væri meiri ódrengskapur,
en vænta mætti, jafnvel á ó-
friðartímum, að ætlast til þess
af okkur, að við legðum sam-
þykki oklcar á að lilutleysi okk-
ar væri brotið. Það mundi engu
breyta um liernaðarlega að-
stöðu þess, sem brotið fremdi.
Munurinn væri sá einn, að
varnarlausri smáþjóð væri gert
ekki einungis að framselja,
heldur framselja brosandi þau
réttindi, sem henni eru helgust.
Á þeirri stundu, sem við tök-
um öll málefni í okkar eigin
hendur, er okkur það ofraun,
að krafist sé að við svíkjum
okkur sjálfa. Við mótmælum
allir hvenær sem lilutleysi olck-
ar verður brotið og liver sem
það gerir.
a
Nýtt efni í stað eggja
í Þýskalandi.
Þjóðverjar eru þektir að því
að geta framleitt allskonar svo-
kallaðar gerfivörur, sem þó oft
reynast engu síðri en þær sem
hinar nýju vörur eiga að koma i
staðinn fyrir. Það nýjasta á
þessu sviði mun vera efni, sem
heitir „Milei“ (samsett úr
,,Milch-Ei“==mjólkuregg). Er
það framleitt úr undanrennu
(skummet melk) og mysu
(myse) og er sagt að það hafi
fengið mikla útbreiðslu vegna
gæða sinna og lága verðs. Má
nota það í bakstur, til suðu og
einnig er hægt að þeyta það eins
og egg. Þegar hefir ein verk-
smiðja verið reist til framleiðslu
þessa efnis í Wiirtsburg og
tvær aðrar er verið að byggja.
Dós með 20. gr. af efni þessu er
sögð samsvara fjórum eggj-
um.
Fulltrúaráðsfundur
sjálfstæðisfélaganna ver'Sur i
kvöld kl. 8.30 í VarÖarhúsinu. Á
dagskrá eru skýrslur íulltrúa, en
síðan verður rætt um hin nýju viÖ-
horf og hefur próf. Bjarni Bene-
diktsson umræður.
Avarp
urr
frá
Minnisvarða
druknaða sjómenn og hrapaða
víð Vestmannaeyjar.
Svo sem flestum mun kunnugt í Vestmannaeyjum, hefir þar
verið stofnaður sjóður til minnisvarða fyrir drukknaða sjó-
menn og hrapaða við Eyjar. Hefir Páll Oddgeirsson verið for-
göngumaður þessara sjóðstofnúnar og er formaður sjóðs-
stjórnarinnar.
Minnismerkið er hugsað sem
kapella. Stærð gólfflatar er á-
ætlað 3x4,70 metra. Mun
verða lagt alt kapp á
að liún geti orðið sem vegleg-
ust. Verður marglitt rúðugler í
gluggum en kross á þaki, sem
hægt er að liafa upplýstan um
nætur. Inni verður altari fyrir
öðrum enda kapellunnar. Á
veggjunum verða töflur, þar
sem skráð verða nöfn hinna
látnu. Fyrir framan hvert nafn
verður tölustafur, sem vísar til
æfiatriða þess manns i sérstakri
bók, sem látin verður liggja
frammi í kapellunni. Einnig
vísar tölustafurinn til myndar í
sérstöku myndasafni, sem einn-
ig verður látið liggja þar
frammi. Er gert ráð fyrir að
skráð verði á töflumar nöfn
allra þeirra manria, sem farist
hafa úr Eyjum frá þvi vélbáta-
útgerðin hófst þar árið 1907 og
síðan áfram. Á tímabilinu fná
1907 og til þessa árs myndu það
verða rúmlega 100 nöfn sem
skráð verða; eru það 25 vélbát-
ar, sem farist hafa frá Eyjum á
þessum árum.
Yfir kapellunni á að ríkja
kirkjulegur blær.
Þegar slys ber að höndum er
gert ráð fyrir að kapellan verði
sérstaklega úpplýst.
Frumkvöðlar þessa máls
vænta þess, að kapellan verði
kominn upp innan fárra ára.
Nú er málunum það vel á veg
komið, að stjórn sjóðsins gerh’
sér vonir um, að hægt verði að
liefjast handa þegar í liaust um
sléttun og bráðabirgðagirðingu
á svæði þvi, sem kapellunni lief-
ir verið fyrirhugað, en það er í
í Stakkagerðistúni. Ef til vill
verður einnig liægt að liefja þar
á sama tíma plöntun trjáa.
Vorið 1941 verður svo skipu-
lagður þar trjá- og blómagarð-
ur. Frekari framkvæmdir verð-
ur vart hægt að ráðast í að svo
stöddu, sökum lrins geysiháa
verðs, sem nú er á öllu bygg-
ingarefni.
Sjóðstjórnin hefir :áður snú-
ið sér til Eyjabúa og heitið á j
liðsinni þeirra. til eflingar og
sluðnings þessu málefni. Sér- |
staldega hefir hún beint þeim |
óskum til útgerðarmanna, for- (
manna og sjómanna; þaðan ,
vænti liún sér besta liðsinnis, !
enda brugðust lienni ekki vonir
um þau efni. Þeir brugðust vel
og drengilega við og hefir hjálp !
þeirra orðið giftudrjúg til að
hrinda málinu á veg til fram-
kvæmda.
En betur má ef duga skal.
Enn vantar allmikið til þess að
sjóðurinn sé orðinn það stór,
sem þarf svo útséð sé um að
endalok þessa máls verði þau, er
öllum aðilum sé sómi að. Leyf-
um vér oss því, að fara þess enn
einu sinni á leit við Eyjabúa og
þó sérstaklega við útgerðar-
menn, formenn og sjómenn, að
þeir gleymi ekki þessu málefni,
heldur haldi enn áfram að sýna
því góðvild og skilning og leggi
því lið eftir því sem efni og á-
stæður leyfa.
Ef til vill munu einstaka
menn spyrja:
— Hversvegna er verið að
þessli? — Hvaða þýðingu hefir
það að vera að sýna látnum
mönnum nokkra virðingu? —
Já, livers vegna?
— Hversvegna hefir altaf búið
rík þörf í sálum góðra og dreng-
lundaðra manna til að sýna
þeim mönnum þakklæti og virð-
ingu, sem margt hafa þeim vel
gert? Og hversvegna liafa þeir
kosið að halda á lofti minningu
þeirra að þeim látnum? Og
hversvegna sakna þeir þeirra
manna? Og hvaðan er mönnum
sú hneigð í blóð runnin, að
leggja umönnun og ástríki sitt
til að prýða og fegra leiði ást-
vina sinna?
Er það af fordild eða hégóma-
skap?
Ef nokkur skyni borinn mað-
ur leyfir sér að halda slíku fram
í fullri alvöru, þá má hann vera
í meira lagi heyrnarsljór á
lxljóma þeirra strengja, sem
hrærast inst,og dýpstan og^ann-
astan liljómgrunn eiga i mann-
legum sálum. Og lítt munu þeir
menn hafa reynt hið sára tóm,
sem ástvinamissir myndar í
lífi manna, ef þeir geta haldið
slíku fram í alvöru.
Söknuðui’inn og virðingin,
þakklætisvotturinn við látna
ástvini og velunnara er samgró-
inn eðli voru og á rætur sínar í
því, sem best er og sannast í sál-
um vorum. Hversvegna skyld-
um við þá ekki gera það sem
okkur er unt til að stuðla að því
að þessar tilfinningar geti kom-
ið fram á sem fegurstan og hug-
ljúfastan liátt?
Þetta málefni ætti að vera
okkur öllum hjartfólgið, jafrit
þeim sem sjóinn sækja og ekki
síður hinum, sem eiga ástvini
sína þeirra á meðal, eða þeim
sem eiga starfi þeirra líf sitt
meira og minna upp að unna.
Sjómennirnir eru hetjur
starfsins í orðsins fylstu merk-
ingu. Daglega leggja þeir líf sitt
í hættu fyrir okkur, og alt of oft
berast okkur fregnir um að
þessar hetjur hafi lotið í lægri
haldi fyrir tryllingi þeirra nátt-
úruafla, sem þeir eiga stöðugar
orustur við. Og aldrei ætti okk-
ur að vera þessi harða banátta
hinna hugdjörfu og vösku
manna hugstæðari en einmitt
nú, þegar grimdaræði afvega-
leiddra þjóða leggur þeim nýjar
hættur á braut.
I landi bei’jast einnig hetjur
starfsins sinni baráttu. En þó
þær falli, ber það sjaldan að
með jafn sviplegum liætti og
hinna, sem við hafið striða. Og
ástvinir þeirra geta sýnt leiðum
þeirra umönnun. En ástvinir
hinna föllnu hetja liafsins geta
elcki hlotið þann sefa í sinni
sáru soi’g.------—
Þeirra viljum við minnast. í
kapellunni eiga aðstandendur
þeirra og ástvinir að finna gröf
þeirra. Hún á að vera helgidóm-
ur, helgaður minningu þeirra.
Þaðan eiga að berast þöglar
bænir og þakkir, sem meira
túlka og lengra berast en nokk-
ur orð.
Og sjóðstjórnin mun gera alt,
sem í hennar valdi stendur, til
þess að þessi minnisvarði verði
sem veglegastur. Hún hefir í
því ’skyni snúið sér til færustu
manna um teikningu kapellunn-
ar, — meðal annars til eins héð-
an úr Vestmannaeyjum, sem
nýtur hins mesta álits. Væntir
hún þess að innan skamms
komi fram uppdrættir, sem vel
megi við Una og uppfylli ströng-
ustu kröfur sem hægt er að gera
í þeirri grein.
SUMARGJÖF.
Aðalfnndur Barnavinafél.
Sumargjafar var lialdinn þriðju-
dag 9. þ. m. og gaf formaður fé-
lagsins Steingrímur Arason
skýrslu um störf félagsins á síð-
asta starfsári.
Þau eru í aðalatriðum þessi:
Barnalieimili voru rekin í
Grænuborg -og Vesturborg.
Bæði heimilin störfuðu í sumar
sem daglieimili eins og venju-
lega, en sú nýbreytni var telrin
upp, að hafa vistarheimili í
Vesturborg í vetur.
Samkvæmt skýi’slu gjald-
kera nutu 332 börn vistar á háð-
um heimilunum, en í fyrra ekki
nema^ 280, og samanlagðir
dvalardagar barnanna voru í ár
16628, gegn 12933 í fyrra.
Reksturskostnaður barna-
heimilisins var kr. 23,409,33 á
starfsórinu. Kr. 16,904, 71 árið
áður. Upp í þetta komu meðlög,
samt. að upphæð kr. 7,318,03.
Hefir reksturshalli því orðið
rúml. 16 þús. krónur, í stað
tæpra 12 þús. króna í fyrra. Á
heimilunum hafa um 68,7%
barnanna dvalið ókeypis.
Þetta var 13. árið sem Barna-
vinafélagið hefir starfrækt dag-
og dvalarheimili fyrir börn og
hafa til síðustu áramóta dvalið
1700 börn á heimilunum. Hefir
aðsókn altaf verið meiri, en
hægt hefir verið að taka á mótí.
Hefir félagið þegar hafið und-
irbúning um starfsemi á lcom-
andi sumri, en þar sem félagið
hefir færst allmikið í fang bæði
með því að fá til sín Iærða for-
stöðukonu (við Vesturborg) og
aukið jafnframt starfssvið
heimilanna, þá væntir félags-
stjórnin þess, að Reykvíkingar
láti hendur standa fram úr
ermum og styrki og styðji félag-
ið eftir megni. Vegna aukinnar
dýrtíðar telur stjórnin að rekst-
urskoslnaðar heimilanna muni
hækka um helming og þess
vegna þarf félagið á meira fé
að lialda, en undanfarið.
Úr stjórninni gengu síra
Ámi Sigurðsson, frú Bjarndís
Bjarnadóttir og ísak Jónsson
og voru þau öll endurlcosin.
Nokkrar hugleidlngar
um atvinmihorfur.
Aldrei hefir útlitið í atvinnu-
málum reykvískrar alþýðu ver-
ið jafn ískyggilegt og nú. Salt-
fiskvertíðin, sem á undanförn-
um árum liefir veitt hundruð-
um karla og kvenna atvinnu um
þennan tíma árs, færir nú þessu
sama fólki ekki annað i búið
en fagrar endurminningar um
betri líma. Vinna við húsabygg-
ingar er nú að mestu leyti stöðv-
uð og alt útlit fyrir að engin
byggingarvinna verði í alt sum-
ar. Þannig má telja fullvíst, að
dregið verði mjög alvarlega úr
öllum framkvæmdum, bæði af
hálfu einstaklinga og þess op-
inbera, eftir því sem samgöng-
urnar á sjónum torveldast og
dýrtíðin eykst. Ástandið í at-
vinnumálunum er því alt ann-
að en glæsilegt, og verða því
ekki ráð nema í tíma séu tekin,
ef forðast á að ekki hljótist af
stórkostleg vandræði.
Að vísu gera menn sér miklar
vonir um það, að vinna við hita-
veituna muni nú upp úr pásk-
unum geta byrjað með fullum
krafti, og færi betur að svo gæti
orðið. En hver sem að útkom-
an á þeirri vinnu kann að verða,
þá mun hún aldrei nema að
mjög litlu leyti geta bætt úr því
hörmulega ástandi, sem virðist
fyrir dyrum hjá alþýðu þessa
bæjar. Auk þess var aldrei gert
ráð fyrir því, að framkvæmd
hitaveitunnar þyrfti að skoðast
sem neyðarbjargráð, sem hægt
væri að grípa til í auknu at-
vinnuleysi. Miklu fremur var
það von manna, að sú vinna
mundi, að minsta kosti urn
tíma, geta útrýmt því atvinnu-
leysi, sein' verið hefir óviðráð-
anlegur smánarblettur á þessu
bæjarfélagi síðast liðin 10—12
ár. En sleppum nú öllum tál-
vonum um nýja gullöld, því að
raunveruleikinn, þó kaldur sé,
mun eins að þessu sinni sem
liingað til reynast olckur sann-
orðari, og fræði hans, þó dýr-
lceypt séu, koma hér að betra
haldi. Engin ástæða er þó lil
þess, að vanþakka þá vinnu,
sem hitaveitan á vonandi eftir
að veita mörgum bágstöddum
verkamanni. En þó að gera
megi ráð fyrir þvi, að 5—6
hundruð manns komist að við
vinnu í liitaveitunni, þá er það
samt sem áður ekki nema sára-
bætur fyrir álíka mikinn fjölda
karlmanna og unnið hafa við
saltfiskvertíðina undanfarin ár.
Framkvæmd liitaveitunnar
mun því hvorki megna að lækka
tölu atvinnuleysingjanna frá
því, sem verið hefir, né sporna
við því að liún ekki aukist og
jafnvel margfaldist á næstu
mánuðum.
Það er því alveg óhjákvæmil.,
að finna verður ný ráð til úr-
bóta í þessum efnum, og jafn-
framt að koma 1 veg fyrir það,
eftir því sem föng standa til, að
sú vinna, sem starfrækt hefir
verið, dragist ekki saman og
jafnvel hverfi með öllu.
Tala hinna skráðu atvinnu-
leysingja frá því uiri nýár hef-
ir að jafnaði verið 1000—1200
manns, og þó er það alment við-
urkent, að þeir atvinnuleysingj-
ar muni lítið færri, sem aldi’ei
láta skrá sig. En slíkt verður
vilanlega að teljast mjög svo
aðfinsluvert, þar sem öll und-
anbrögð í þessum efnum liljóta
að leiða til skakkra upplýsinga
á hinu raunverulega ástandi í
atvinnumálunum. Eins og áður
er tekið fram má altaf gera ráð
fyrir því, að 5—6 hundruð
verkamenn og sjómenn hafi
crðið fyrir atvinnumissi, vegna
þess að engin saltfiskvertíð hef-
ír orðið að þessu sinni, og eru
þó ótaldar þær konur, sem orð-
ið hafa fyrir atvinnutjóni af
sömu ástæðum. Við húsabygg-
ingar Iiafa unnið um 900 iðnað-
armenn og eitthvað lítið eitt
færri verkamenn. Allflestir af
þessum mönnum ganga nú at-
vinnulausir, og útlitið i þeirri
vinnugrein er eins slæmt og
það frekast getur orðið, þvi að
álitið er að ekkert byggingar-
efni fáist flutt inn í landið eins
og sakir standa.
Þessi dæmi ættu að nægja til
þess að sýna hve ástandið 1 at-
vinnumálunum hér i Reykjavík
er ákaflega ískyggilegt, og að
ástæðulaust er að þola það til
lengdar, að ekkert verði aðhafst
af hálfu liins opinbera til
viðreisnar atvinnuskilyrðum
þeirra, sem hér eiga lilut að
máli.
Eg gat þess hér að framan,
að hitaveituvinnan myndi að
einliverju leyti geta bætt fyrir
það vinnutap, sem orðið hefði
af saltfiskvertíðinni. En livað
verður svo um alla þá, sem
skerðingin á framkvæmdum
húsabygginga hefir svift rétt-
inum til þess að vinna sér fyrir
daglegu brauði? Þetta er spurn-
ing dagsins i dag, og sú spuríi-
ing heimtar skýrt og ákveðið
svar — án tafar.
En kröfur allra vinnandi
manna eru þær, er hér greinir :
1. að það verði gefið frjálst, að
hyggja ný liús í Reykjavík,
og að gjaldeyris- og innflutn-
ingsleyfi verði veitt fyrir efn-
inu, eftir því sem þörf kref-
ur.
2, að séð verði fyrir því, að
nægilegt efni fáist til við-
lialds og verkstæðisvinnu, og
frjáls sala á því.
Verkanienn, sjómenn, iðnað-
armenn og aðrir þeir, sem þola
verða örbyrgð og neyð af völd-
um vaxandi dýrtíðar og aukins
atvinnuleysis, hljóta að gera á-
kveðnar kröfur til Alþingis og
ríkisstjórnar um að gerðar verði
nú þegar þær ráðstafanir, sem
orðið geta tíl viðreisnar atvinnu-
málum þjóðarinnar yfirleitt. Og
allir sjálfstæðismenn úr þessum
stéttum gera sér miklar vonir
um að það megi takast bæði
fljótt og vel, þar sem atvinnu-
og fjármál þjóðarínnar eru nú
í höndum þeirra manna, sem
þeír hafa kjörið sér til forystu.
Sigurður Halldórsson.