Vísir - 19.04.1940, Side 2

vi&iai
VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Iíristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Hitaveitan.
QLLUM íslendingum er það
Ijóst að innriás Þjóðverja í
Danmörku hlýtur að valda okk-
ur miklu og margvíslegu tjóni,
en það sem efst er i huga hvers
Reykvíkings eru afdrif hitaveit-
unnar, sem svo mildar vonir eru
tengdar við. Engin líkindi má
telja á því, að sá innflutningur
fáist frá Danmörku sem nauð-
synlegur er til þess að verkinu
verði lokið, en það hefir senni-
lega þá þýðingu að Reykvíking-
ar verða enn um skeið að afla
sér eldsneytis við okurverði, og
miklar fjárupphæðir flytjast úr
Iandi til eldsneytiskaupa, vegna
þess neyðarástands, sem skapast
hefir.
Sú er þó bót í máli að enn er
unnið að þvi að reyna að bjarga
málinu við, og kann svo að fara
að heppileg lausn fáist að lok-
um, þótt allir verði að gera sér
ljóst, að-til þess eru ekki miklar
likur, eins og sakir standa.
Stöðvun hitaveitunnar vekur
ekki aðeins kviða fyrir komandi
vetri, heldur og sumrinu, með
því að svo er atvinnuleysið þegar
tilfinnanlegt og atvinnuhorfur
óglæsilegar, að vart var iá það
bætandi, ef ekki skyldi alger
neyð fyrir dyrum. Þetta er öllum
hugsandi mönnum Ijóst, og allir
vona i Iéngstu lög að vel megi úr
rætast, en þó er svo að sjá, að
til séu enn þeir rnenn, sem þykj-
ast vilja hið góða, en gjöra liið
illa í þeirri trú, að það megi
verða þeim til framdráttar og
leiða þá inn í hið fyrirheitna
land aukins flokksfylgis, eftir
margra ára eyðimerkurgöngu.
Það, sem eftir er af Alþýðu-
blaðinu, gat þessara vandkvæða
á lausn hitaveitunnar sl. þriðju-
dag, og var það með þeim hætti,
sem margan undrar, þótt Reyk-
víkingum væri hann áður vel
kunnur frá haráttu fyrrí ára um
hitaveifuna. Alþýðublaðið fagn-
ar því undir og niðri í, að hita-
veitan kunni að stöðvast, og
kennir það meiri hluta bæjar-
stjórnarinnar, og þó einkum
borgarstjóra, hversu til hefir
tekist. Nú er enginn ágreiningur
um það hvort staðurinn hafi
verið rétt valinn, eða hvort
vatpsmagnið sé nóg, en blaðið
ásakar ofangreinda aðila fyrir
það, að verðhækkun hefir orðið
ó efnivörum á erlendum mark-
aði vegna styrjaldarinnar, rétt
eins og borgarstjórinn og bæj-
arstjörnarmeirihlutinn eigi sök
á þessu tvennu.
Þeir eiga sannarlega ekki að
kasta grjpti, sem í glerhúsi búa,
og það hefði orðið eftirstöðv-
um Alþýðublaðsins fyrír bestu,
að afskifti þess af hitaveitumál-
inu, hefði verið sem minstur
gaumur gefinn úr þessu.
Gleymskan ein hefði hæft þeim
best, enda skulu þau ekki frekar
rakin að sinni. Hitt lýsir ábyrgð-
arleysi á þeim tímum, sem nú
standa yfir, að efnt skuli til
deilumála, sem engan tilgang
hafa, annan en þann, að reyna
að bjarga við þessum viðrinis-
flokki, sem aldrei hefir aflað sér
varanlegs trausts hjá þjóðinni,
en hrekst stöðugt lengra áleiðis
Bæjarbókasafn Reykjavíkur býr
við ómaklega erfið skilyrði.
Frá§ög:D Nig:«rg:eiri§i Friðrik§§onar Iiókavarðar.
í dag eru 17 ár síðan bæjarbókasafn Reykjavíkur var stofn-
að. £ tilefni af því hitti tíðindamaður Vísis forstöðumann safns-
ins, Sigurgeir Friðriksson, að máli, en hann hefir veitt því for-
stöðu frá upphafi. Dugnaður hans, áhugi og lipurmenska eiga
án efa mikinn þátt í hinurn hraða vexti og vaxandi vinsældum
safnsins, enda þótt það búi enn við ómaklega vond skilyrði.
Einkum er þess brýn þörf, að safnið fái miklu rýmra húsnæði.
Var í ráði, að bygt yrði yfir safnið á næstunni, en ófriðurinn
hefir gert þá fyrirætlun að engu, a. m. k. í náinni framtíð. —
Menningarhlutverk það, sem
almenningsbókasöfn vinna,
verður síst ofmetið, og væri vel
til fallið, að Reykvikingar sýndu
bæjarbókasafni sínu skilnings-
vott með því, að hæta liúsnæði
þess í sumar.
Sigurgeir Friðriksson sagði
m. a.:
Safnið var opnað 19. april
1924 með 900 bindum, en mun
nú hafa Um 24.000 bindi. Fyrsta
árið voru lánuð út um 24.5 þús.
bd. en árið 1939 um 147.5 þús.
hd. Alls er tala þeirra bóka sem
út hafa verið lánaðar á safninu
rúm tólf hundruð þúsund.
;7|
Ætli að Reykvíkingar séu eins
bókhneigðir eða e. t. v. bók-
hneigðari en menn annars stað-
ar á landinu?
Því er erfitt að svara. Reyk-
víkingar eru samsafn fólks all-
staðar af landinu, og er því lík-
legt, að þeir séu að eðlisfari e. k.
samnefnari allra Iandsmanna.
Og jafnvel þótt Isfirðingurinn
fái að láni þrefalt fleiri bækur
úr bókasafninu, en Reykvíking-
urinn, þá er það ekki sönnun
fyrir þvi, að ísfirðingurinn sé
bókhneigðari. Þar kemur svo
margt til greina, að ekki er hægt
að telja það hér. Eg vil aðeins
henda á það, að bókasafnið á
ísafirði mun vera lilutfallslega
miklu stærra og fullkomnara og
meira til þess veitt, og hitt, að
ísafjörður er svo lítill bær og
þéttbygður, að bókasafnið er
svo að segja næsti nágranni
hvers manns i bænum. Okkar
litla tilraun með útbú í verka-
mannabústöðunum virðist
benda til þess, að Reykvikingar
til fullrar vansæmdar, m. a. fyr-
ir óhappa liendur, sem halda á
penna fyrir flokkinn.
Þessu flokksbroti væri sæmra
að vinna að því af heilum hug
að aukin yrði atvinna í landinu,
og að margt það yrði reist úr
rústum, sem rifið hefir verið
niður undanfarin ár. Þetta
flokksbrot má vita það, að þvi
er Iangsamlega fyrir bestu að
gefa sem minstan höggstað á sér
í opinberum skrifum, og fullur
skilningur mun vera ríkjandi í
þessu efni hjó sumum þeim,
sem mest mæðir á við það að
bjarga líftórunni, sem leynist
enn með flokknum.
Hitaveitumálið þarf að leysa,
og að þvi eiga allir flokkar að
vinna af fullum drengskap. Hafi
menn verið í nokkrum efa um
nauðsyn hitaveitunnar, hefir
styrjöldin og dýrtíðin nú opnað
augu þeirra, og Alþýðuflokkn-
um er að því engin vansæmd að
hafa skift um skoðun í þessu
mikla hagsmunamáli bæjarbúa,
og gæti þessvegna unnið heill og
óskiftur að framgangi þess.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
haft forystuna í málinu frá upp-
hafi, við misjafnan skilning
annar flokka, en nú þegar allir
þykjast skilja nauðsyn málsins
ætti engi nástæða að vera til að
tefja málið með flokkadráttum
innanlands þegar alt þarf að
vinna út á við.
séu engu miður bókhneigðir en
Isfirðingar. Mitt persónulega á-
lit er, að íslendingar séu að eðl-
isfari eins bókhneigðir og nokk-
ur önnur þjóð, og að Reykvík-
ingar standi þar ekki heldur öðr-
um löndum sínum að baki.
Hinsvegar álít eg að bókhneigð
íslendinga sé alt of lítið ræktuð
enn og henni hvergi nærri full-
nægt sem skyldi, nema ef svo
væri á ísafirði — og þó liklegast
ekki þar heldur. Það veit enginn
um bókhneigð þess fólks, sem
varla hefir kynst öðrum bókum
en barnakenslubókunum, en frá
sjónarmiði bókavarðarins er
þarna ónumið land, sem bóka-
söfnin eiga að rækta.
Haldið þér að greiður aðgang-
ur að bókasöfnum dragi nokk-
uð úr bókakaupum almennings?
Ameríkumenn hafa eftirlanga
reynslu sett fram þá kenningu,
að alþýðubókasöfn auki eigi að
eins Iróklestur, heldur og bóka-
kaup almennings með því að þau
rækti bóklineigð fólksins, ást
þess á bókum og löngun þess til
að eiga bækur. Þetta þótti sum-
um bókaútgefendum hér undar-
leg kenning, og þeir liéldu þvl
fram, að jafnvel þótt hún kynni
að vera rétt í Ameríku, þá hlyti
hún að vera röng hér. Afstaða
þeirra gagnvart bókasafninu,
þegar það var stofnað og vænt-
anlegum áhrifum þess á bóka-
markaðinn, kom mér fyrir sjón-
ir eitthvað á þessa leið: Jafnvel
þótt bókamarkaðurinn hafi ver-
ið svo daufur, að stundum hafi
liðið vika án þess að bóksali seldi
bók, þá er nú fyrst öllu lokið,
þegar bærinn stofnar bókasafn
handa almenningi. Hér eftir
verður varla keypt bók, nema
það litla, sem bókasafnið kaup-
ir. Síðan eru liðin 17 ár, og á þvi
tímabili hefir bókasafnið lánað
nokkuð á aðra miljón binda.
Það byrjaði með að lána 24 þús.
bd. á ári, en lánar nú sexfalt
meira. Og á þessu tímabili hefir
íslensk bókaútgáfa og þá eink-
um reykvísk bókaútgáfa færst í
aukana með því nær ótrúlegum
hraða, og aldrei hefir liún verið
eins afkastamikil, stórhuga og
bjartsýn eins og hún var nú, er
stríðið skall á og gerði alla fram-
tíð óvissa.
Eg fyrir mitt leyti er sann-
færður um, að útlánsstarfsemi
Bæjarbókasafns Reykjavíkur
getur enn þrefaldast á nokkrum
árum, ef það fær þá aðstöðu,
þann bókakost og húsakost, sém
til þess útheimtist. Og mér
kæmi ekki óvart, þótt bókaút-
gáfan og bóksalan tvöfaldaðist
eða þrefaldaðist á sama tíma.
Hvaða, menn sækja mest
bókasafnið?
Bókasafnið sækja menn af
öllum stéttum, en mest ber þar
á verkamönnum og sjómönnum
og skylduliði þeirra, enda munu
þær stéttir vera fjölmennastar.
Konur sækja útlánadeildina litlu
minna en karlar, jafnvel meira
yfir sumarið, og börn sækja
þangað meira en gott þykir, þar
eð ekki er húsrúm í aðalbóka-
safninu, til að taka móti þeim
sérstaklega.
Hverskonar bækur eru mest
lesnar?
Fjórir fimtu af útlánstölunni
eru skáldrit og mest eru það
skiáldsögur. Með þessu er raun-
ar litið sagt annað en það, að
skáldsöguformið er það form
bókmenta, sem ahnenningi fell-
ur best í geð á þessum tímum.
Yæri vel atliugandi, hvort elcki
mætti gera meira að því, en gert
hefir verið, að skrifað fræði-
bækur í slcáldsöguformi. En ef
til vill liafa söguskáldin aðeins
orðið á undan að ná þeirri tækni
i frásögn, sem til þess þarf að
vinna hylli almennings. Skal eg
í því sambandi geta þess, að nú
síðustu árin hafa verið gefnar
út fræðslubækur, sem eru eftir-
sótlar eins og vinsælustu skáld-
sögur og eru þó ekki beinlínis i
skáldsögustil, t. d. „Frá Malaya-
löndum“, „Yirkir dagar“, „Eld-
eyjar-Hjalti“, „Frú Curie“ og
„M. Antoinette“. Menn vilja
fyrst og fremst hafa skemtun af
lestrinum. Eg er viss um að
menn lesa t. d. „Frá Malaya-
löndum“ fyrst og fremst vegna
þess, að þeim þykir bókin
skemtileg. Og þótt menn Iesi
fræðibækur, sem þeim þykja ó-
skemtilegar, er þá víst að þeir
hafi mikið gagn af því? Það,
sem venjulega er kallaður
skemtilestur, eru auðvitað skáld-
sögurnar, þótt líka megi mikið
læra af góðum skáldsögum. Fyr
á árum, þegar mikið var keypt
af erlendum bókum og lítið gef-
ið út hér á Iandi, kom það fyrir,
að eins mikið var lánað af bók
um á erlendum tungum, eins og
á islensku. Nú er lánað þrefalt
til ferfalt meira af skáldritum ó
íslensku, en á erlendum tungum.
Að vísu er mikið lánað af skáld-
ritum, sem þýdd eru á ísl. úr
öðrum málum, en að jafnaði er
meira spurt eftir innlendum
höfundum, þótt nú um skeið
hafi allmikið verið spurt eftir
Cronin og Pearl S. Buck.
Hvaða rithöfundar eru mest
Iesnir?
Engar skýrslur eru til um það,
hvaða höfundar eru mest lesn-
ir, enda er erfitt að lialda skýrsl-
ur um það, og þótt það væri
gert, þá er þess að gæta, að þeg-
ar skortur er á bókum, standa
þeir höfundar best að vigi í
samkeppninni, sem flestar eiga
bækurnar í hillunum. Reyndar
á bókavörðurinn að geta farið
nærri um það, hvaða höfundar
eru mest lesnir, en álit hans ber
ekki að skoða sem óyggjandi
vissu. Lengi framan af árum
þóttist eg viss Um að Einar H.
Kvaran væri.mest lesni liöfund-
urinn. Reyndar var eins mikið
spurt eftir „Jóni Trausta“, en
hans vinsælustu bækur. fengust
ekki. Þegar Einar varð gamail
og hætti ritstörfum að mestu,
mun Halldór Kiljan Laxness
hafa náð metinu, en nú hefir
Halldór fengið hættulegan
keppinaut, þar sem er Guð-
mundur Hagalín. Þrátt fyrir
Iofsverðan dugnað útgefend-
anna, er enn svo fátt gefið út
af skáldritum á íslensku, að
bókasafnið getur ekki valið úr,
en verður að taka það alt, til
þess að hafa „skemtilestur“
handa fólkinu. Nokkuð af þvi
eru lélegir reyfarar, þeir eru
lesnir, eins og liitt. Má vera að
sumum þyki þeir betri, en það
er minna spurt eftir þeim, af
hverju sem það nú lcemur. En
þótt reyfararnir geri ekki annað
gagn, en að skemta fólkinu og
og viðhalda Iestrarkunnáttu, þá
er það ekki einskisvert. Við
höfum i lengstu lög hlífst við að
kaupa lélega reyfara á erlendum
málum, en á þessum síðustu og
verstu tímum flytst svo lítið af
af erlendum bókum til landsins,
að þar er ekki lieldur úr neinu
að velja.
Eru ljóð mikið lesin?
Oft er spurt eftir ljóðabókum
eftir ísl. höf., en lang oftast er
það vegna einstakra kvæða, og
er þá í flestum tilfellum hægt
að nota bækurnar í lestrarsal.
Þess vegna hefir verið komið
þar fyrir dálitlu Ijóðasafni. Þó
verður ekki hjá því komist, að
hafa Ijóð nokkurra innlendra
höfunda í útlánsdeild. Þar er sí-
feld eftirspurn eftir Davíð Ste-
fánssyni. Allmikið er spurt eftir
Einari Benediktssyni, einkum
siðan skáldið dó. Stephan G.
Stepliansson er dálítið lesinn.
Aðrir minna. Af erlendum Ijóða-
bókum er lítið til og ennþá
minna lesið, en Ijóðaþýðingar
Magnúsar Ásgeirssonar eru vin-
sælar.
Á safnið mikið af fræðibók-
um og eru þær mikið lesnar?
Af fræðibókaflokkunum tíu
er sagnfræðin altaf efst á blaði,
og það er vert að geta þess, að
í vetur hefir Bæjarbókasafn
Reykjavíkur lánað á annað þús-
und sagnfræðibækur á mánuði.
Mest er eftirspurnin eftir æfi-
sögum einstakra manna, fyi-st
eftir að þær lcoma út, en jöfnust
er eftirspurnin eftir Islendinga-
sögum. Við bætum í skápinn
einu eintaki á ári af gömlu
útgáfunni og annað til þriðja
hvert ár nokkurum eint. af þeim
sögunum, sem mest er spurt
eftir en það eru: Njála, Grettla,
ísl.-bók og Landnáma, Gunn-
laugs saga, Harðar saga og
Sturlunga. Auk þess kaupum
við 10 eintök af Fomritaútgáf-
unni, jafnóðum og liún kemur.
Yfir veturinn er þetta alt úti, að
kalla, og sífeld eftirspurn eftir
Islendingasögum, sem ekki fást.
Þeir eru ekld allir háir i lofti,
sem spyrja eftir Gretlu og Njálu.
Dálítið hefir verið spurt eftir
ættfræðibókum, einkum í vetur,
og virðist vera að vakna áhugi á
þeirri fræðigrein.
Af fræðibókum er, næst sagn-
fræðnini, mest Iánað af „bókum
ýmislegs efnis“ og eru það mest-
megnis tímarit.
Þar næst er mest l|ánað úr
flokki þeim, er nefnist „Félags-
fræði“ og raunar mestmegnis úr
síðustu undirdeild þess flokks:
„Siðir og sagnir“, með öðrum
orðum, það eru mestmegnis
þjóðsögur. Þó skal þess getið, að
sífeld eftirspum er eftir bók-
inni: „íslenskir þjóðhættir“,
og er livergi nærri liægt að full-
nægja þeirri eftirspurn, vegna
þess að bókin er uppseld.
Þó hefir verið sívaxandi eftir-
spurn eftir ferðabókum hin síð-
ari ár. Hefir aldrei verið hægt
að fullnægja þeirri eftirspurn og
síst nú, því að fátt er til á ís-
Ienslcu í þeirri grein, og erlendar
ferðabækur fást ekki nú, frem-
ur en annað gott.
Þá er nokkur eftirspurn eftir
bókum um atvinnuveginaiiðnað,
verslun, garðyrkju, loðdýra-
rækt o. fl., en lítið er hægt að
sinna þeirri eftirspurn. Til þess
þarf all-mikið af bókum og
fjölbreytt að efni og sífelt nýjar
og nýjar bælcur. Bókum um
þessi efni var einu sinni safnað
í sérstaka skápa og við köllum.
það „teknisku deildina“. Hún
óx reyndar fljótt upp í skápana,
en hefir lítið vaxið siðustu árin,
svo að þetta er nú hvorki heilt
né liálft. Það var í samráði við
Jón Þorláksson, þegar hann var
borgarstjóri, að þessi deild var
mynduð. Hann sagði mér frá
þeirri liugmynd sinni, að koma
„Bókasafni iðnaðarmanna“ fyr-
ir í „Alþýðubókasafninu“ og
koma þar upp myndarlegri
tekniskri deild. Eg varð að
segja, að þvi miður hefðum við
eklci húsrúm til þess, og mun
svo því máli ekki liafa verið
hreyft frekar. En þetta liggur í
loftinu. Eg liefi lieyrt raddir um
það úr fleiri áttum, og er mjög
líklegt, að það verði tekið til
frekari athugunar, þegar safnið
fær rýmra liúsnæði.
Hve margir fengu lánaðar
bækur heim til sín s. 1. ár?
Skrásettir lánþegar safnsins
eru um hálft sjöunda þúsund og
fá þeir að láni um 21 bindi hver
til jafnaðar yfir árið. Enginn
veit hve margir nota bækurnar.
Mjög oft — líkl. oftast — er að
eins einn skrásettur lánþegi á
heimili, en vitanlega lesa miklu
fleiri bækumar, enda eru engar
skorður reistar gegn því.
Um starfsemi og fyrirkomu-
lag bókasafnsins sagði Sigur-
geir m. a. þetta:
Útlánstími safnsins var i
fyrstu ákveðinn að eins tvær
klukkUstundir á dag eða kl. 8—
10 að kvöldi. Síðan hefir útláns-
tíminn smátt og smátt verið
lengdur um 1 klt. á dag í einu,
þar til í vetur, að liann var
lengdur um 2 klt. og eru nú
bækur lánaðar stöðugt frá ld. 2
til 10 síðdegis á hverjum virk-
um degi. I hvert skifti, sem út-
lánstíminn hefir verið lengdur,
hefir aðsókn að safninu aukist
að miklum mun og aldrei eins
mikið og nú í vetur. Sjálfsagt
stafar þetta af þvi, að í hvert
skifti sem útlánstíminn er
lengdur, verður ösin í bráðina
minna fráfælandi en hún var
orðin áður.
Nú er ekki sjáanlegt að hægt
sé að lengja útlánstímann úr
þessu. Það þarf að ætla all mik-
inn tíma til þess, áður útláns-
tíminn byrjar, að raða bóka-
spjöldum frá deginum áður,
raða upp bókum, sem inn hafa
komið og koma öllu útlánssafn-
inu í röð og reglu, en það er að
nokkurU leyti í rústum, fná þvi
kvöldið áður.
Þótt sárt sé, verð eg að segja
það eins og það er. Það er marg-
falt erfiðara að viðhalda röð og
reglu í útlánsdeildinni í Bæjar-
bókasafni Reykjavíkur, heldur
en í nokkuru erlendu bóka-
safni, sem eg þekki. Til þess
liggja þrjár megin ástæður. Hin
fyrsta og stærsta er: þrengsli.
Það er reynt að halda reglu í
hillunum á daginn og svo lengi
fram eftir kvöldinu, sem fært
þykir, en siðustu tímana er ösin
mest og þá er ekki hægt að
komast að til að laga i skápun-
um. Maður, sem nær i bók, ef
til vill yfir höfðinu á mörgum
öðrum, kemst ekki að, til að
setja bókina á sinn stað, þegar
hann er búinn að skoða liana.
Það er afsakanlegt, þótt hann
leggi bókina flata ofan á hinar
bækurnar í þá hilluna, þar sem
hann kann að geta náð til þess.
En svo kemur annar og fer eins
að, og svo einn af öðrum, þar til
mikið af bókunum er komið í
óreglulega bunka í staðinn fyrir
reglulegar raðir, og orðið er
mjög örðugt að finna i hillun-
um nokkura vissa bók.
Önnur ástæðan er sú, að fólk-
ið hefir eklci lært það eins vel
hér og annarsstaðar, að um-
gangast bækur í bókasöfnum.
Þelta sést á því, að regluseminni
er nokkuð ábótavant, einnig
þar i safninu, sem þrengsli eru
síður til baga. En þrengslin eiga
þó vafalaust líka sinn þátt í því,
hve þetta lærist seint.