Vísir - 30.05.1940, Page 2

VÍSIR
Frá fyrsta sjómannadeginum.
Sjómannadagurinn:
Hátíðahöldin ekki eins f jöl-
breytt og undanfarin ár.
Voi* í lii'iiigliinnýri.
YISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Iíristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
í horfinu!
glöAN í septemberbyrjun í
fyrra haust hefir verið svo
tíðindasamt í heiminum, að
sjaldan hefir meira horið við
á ekki lengri tíma. Fyrsta mán-
uð styrjaldarinnar er Pólland
gersigrað og ráðin tekin af
Eystrasaltsþjóðunum. Næst
kemur röðin að Finnlandi. Eft-
ir hetjulega baráttu verða Finn-
ar að sæta afarkostum. Síðan
er Danmörk tekin herskildi i
einni svipan og mikill hluti
Noregs. Loks beinist baráttan
vestur á bóginn. Holland er ger-
sigrað á fáeinum dögum, Belgía
veitir lengur viðnám. En með
þessari innrás má segja að
stríðið byrji fyrir alvöru. Sneið
af Frakklandi er nú í óvina-
höndum og á Bretlandi er árás-
arhættan fyrir dyrum. jSvona
er umhorfs kring um okkur.
Næstu vikur eða mánuðir geta
valdið aldahvörfum. Og sjálfir
erum við komnir inn á leiksvið-
ið. Síðustu þrjár vikurnar hefir
erlent herlið hafst hér við og
gert sínar varnaráðstafanir.
Einnig hér getur dregið til meiri
tiðinda eil flestir höfðu vænst.
Þegar svona stendur á, er
eðlilegt að mörgum gangi illa
að festa Iiugann við venjuleg á-
hugamál sín og viðfangsefni.
En öryggisleysið og óvissan má
ekki dreifa huganum, og draga
úr framkvæmdunum. Við verð-
um að gera okkur glögga grein
fyrir þvi, hvað okkur er með
öllu óviðráðanlegt, og hvað er
undir okkur sjálfum komið.
Þótt við vitum ekki hvort við
komumst í áfangastað, þá meg-
um við ekki gleyma hvert við
ætluðum. Við verðum að halda
stefnunni meðan kostur er. Það
er undir atvikum komið, hver
árangur verður, en enginn verð-
ur sakaður um áhugaleysi og
deyfð, sem er stefnu sinni trúr
og heldur leiðar sinnar að settu
marki, meðan fært er.
Nú er ekki nema ár þangað
til almennar þingkosningar eiga
að fara fram hér á landi. Ef til
vill hafa einhverjir búist við,
að Jandamæri yrðu þurkuð út
milli stj órnmálaflokkanna við
þá samvinnu, sem. hófst í fyrra
vor. En ekki er þetta orðið enn
sem komið er. Landamerkin
standa óbreytt, þótt ef lil vill
hafi meira „hlaupið á milli“ en
venjulegt hefir verið. Og það
er alveg áreiðanlegt, að þeir,
sem mest liafa sótt á að beita
land náungans, muna vel eftir
sínurn eigin Iandamærum og
eru staðráðnir, að Mta þau ekki
ganga saman.
Það er ekkert ilt við því að
seg.ja, þótt hver flolckur vinni
að framgangi sinnar stefnu,
meðan það er gert á heiðarleg-
an hátt. Ekkert er hættulegra
en það, að gera of lítið úr and-
stæðingum sínum. Forystu-
menn voldugra þjóða eiga óró-
Iegar nætur og þunga drauma
um þessar mundir, af því fyr-
irrennarar þeirra hafa ekki ver-
ið nægilega á verði gegn þeirri
hættu, sem, yfir vofði. Þeim
mönnum, sem á hættuna hafa
bent, hefir verið fálega tekið,
þangað lil það hefir komið í
Ijós, að sú hætta, sem þeir hafa
varað við, er komin alveg að
húsdyrunum.
Það er kominn tími til þess,
að sjálfstæðismenn festi sér í
huga, að á næsía ári fer fram
kosningabarátta. Og það er
nauðsynlegt að þeir geri sér
grein fyrir því, að þegar er far-
ið að undirbúa þá baráttu. Það
erfjarri því, að nokkur „afvopn-
un“ hafi átt sér slað innan sam-
starfsflokkanna, á því marg-
rómaða friðartimabili, sem tal-
ið hefir verið, síðan núverandi
ríkisstjórn settist að völdum.
Sjálfstæðismenn vei-ða líka að
vakna til starfs og dáða fyrir
þá stefnu, sem þeir telja þjóð-
inni hollasta.
Þótt alt sé í óvissu um, fram-
tíð þjóðarinnar, mega sjálfstæð-
•ismenn ekki leggja árar í bát.
Við vitum ekki hvað við getum,
en við eigum að vita hvað við
viljum. Við eigum að halda í
horfinu. Fornir andstæðingar
okkar eru teknir að vígbúast af
kappi. Sjálfstæðismenn verða
að gera slíkt hið sama. Baráttan
cr fyrir dyrum. Við verðum að
vera viðbúnir, þegar hún hefst.
a
Útsvör á Akureyri,
samtals 522.530 kr.
Frá fréttaritara Vísis.
Akurejnri í morgun.
IJtsvarsskrá Akureyrar kom
út í morgun og er jafnað niður
samtals kr. 522.530, og er það
30 þús. kr. meira en jafnað var
niður í fyrra.
Þessir einstaklingar og fyrir-
tæki bera hæstu útsvörin:
S. I. S. (verksm.) . kr. 108.000
K. E. A..............— 45.500
Olíuversl. íslands . — 12.000
Sigf. Baldvinsson . — 10.500
Guðrún Ölafsson . . -— 8.000
Nýja Bíó ............— 7.100
Útsvör Akureyringa eru að
þessu sinni 10% lægri en í
fyrra.
Umsjónarmaður kirkjugarðanna
biður um að vekja athygli fólks
á því, að kirkjugörðunum er lokað
stundvíslega kl. io e. m. Framvegis
verður hringt 5—lO mín. fyrir lok-
un, og aðvarast fólk þá um það
að fara tafarlaust út. Nú eru girð-
ingar svo háar, að fólk kemst ekki
yfir þær, enda er stranglega bann-
að að klifra yfir girðingarnar. Og
framvegis verður þess gætt, að fólk
fari eftir settum reglum.
Óttinn við
innrás.
í Dónár- og Balkanrikjunum,
segir Laycock, einkanlega Ung-
verjalandi og Rúmeníu, horfa
menn áhyggjufullir og kvíðnir
fram í tímann, því að á hverri
stundu getur eitthvað gerst, sem
gefur til kynna, að Þjóðverjar
— sem hafa reynt að kom-
ast að sem bestum viðskifta-
kjörum, með dulbúnum hótun-
um — komi til dyranna eins og
þeir eru klæddir, og vaði inn í
landið með her manns, undir
því yfirskini, að nauðsynlegt sé
að vernda þessi lönd gegn
Bandamönnum. í engri höfuð-
Sjómenn hafa undanfarin ár
efnt til hátíöahalda fyrir stétt-
ina, til þess að hvetja hana til
einingar og vekja athygli á
hagsmunamálum henar, lífs-
baráttu og aðbúnaði öllum. —
Hafa hátíðahöldin verið hin
glæsilegustu og sjómannastétt-
inni til sóma.
Að þessu sinni verður sjó-
mannadagurinn hátíðlegur
haldinn n. k. sunnudag, og lief-
ir fulltrúaráðið, sem kosið er
af öllum sjómannafélögum liér
í bænum, ákveðið fyrirkomu-
lag hátiðahaldanna í öllum að-
alatriðum. '
Sá galli verður að þessu sinni
á gjöf Njarðar, að fáir sjómenn
verða staddir hér í bænum þenn-
an dag, með því að togarar,
flutningaskip o. fl. verða eklci
hér í höfn, en af því leiðir, að
ekki er unt að efna til hópgöngu
eins og tíðkast hefir. Kappróð-
ur, stalckasund og aðrar íþróttir
falla niður af sömu ástæðum.
Annars verður fyrirkomulag-
ið í aðalalriðum svo sem hér
segir:
Kl. 1,30 safnast fólk saman
við Austurvöll og. mæta sjó-
mannafélögin þar með fána
sína. Þá hefst hornablástur og
ræður verða fluttar. Um kvöld-
ið verða skemtanir að Hótel
Borg, i Oddfellowhöllinni og í
Iðnó. Merki dagsins og Sjó-
mannadagsblaðið verða seld á
götunum allan daginn, og hefir
blaðið þegar verið sent i kaup-
staði úti um land og verður selt
þar einnig.
Þá ber að geta þess, að Sjó-
mannadagsnefndin hefir gefið
út bók, }>ar sem birt eru öll þau
kvæði, sem dómnefnd um besta
sjómannasönginn barst í fyrra.
Hefir Vihjálmur Þ. Gíslason
borg Bandaríkjanna er dregið í
efa, að Þjóðverjar leitist við að
finna eitthvað sér til afsökunar,
til aukinnar ílilutunar um mál-
efni Balkanríkjanna. En spurn-
ingin, sem er á allra vörum, er
þessi: Hvaða afsökun geta Þjóð-
verjar fundið?
Lögreglueftirlit
á Dóná.
Meðal annars óttast menn, að
Þjóðverjar muni krefjast þess,
að fá algerlega í sínar hendur
lögreglueftirlit á Dóná, og beri
því við, að siglingar á ánni séu
Þjóðverjum svo mikilvægar,
vegna aðflutninga, að réttmætt
skólastjóri húið bókina undir
prentun. Birtast þarna Ijóð eftir
40 höfunda, sem þátt tóku í
kepninni, og hefst bókin á ljóði
Arnar Arnarsonar: Islands
Hrafnistumenn, er fékk fyrstu
verðlaun, og „Sjómannaljóði“
Jóns Magnússonar, er önnur
verðlaun hlaut. Aðrir höfundar
eru: Aðalsteinn Halldórsson,
Ármann Dalmannsson, Einar
Bachmann, Einar Markan, Far-
fugl, Grímur Sigurðsson, Guðm.
E. Geirdal, Guðm. I. Kristjáns-
son, Guðrún Stefánsdóttir, Haf-
liði M. Sæmundsson, Halldór
Kristjánsson, Helgi Björnsson,
Ifelgi Sæmundsson, Hugrún,
Jakob Jóli. Smári, Jens Iler-
mannson, Jóhannes úr Kötlum,
Jón H. Guðmundsson, Jónas
Jónsson, Kjartan Ólafsson,
Maríus Ólafsson, Rannveig Vig-
fúsdóttir, Rósa Blöndals, Sigfús
Elíasson, Sigurður Baldvinsson,
Skuggi, Sveinn Gunnlaugsson,
Þorsteinn Halldórsson, Þórður
Benediktsson, Þórður Einars-
son.
Við lestur þessra ljóða dylst
ekki, að dónmefndin hefir kom-
ist að réttri niðurstöðu, en þrátt
fyrir það eru mörg kvæði lag-
leg í bókinni og margir góðir
hagyrðingar þar saman komnir
og nokkur skáld. Má vænta þess
að bókin verði keypt, lesin og
sungin, ekki síst af sjómönnum
og sjófarendum, enda er hún
vel þess verð.
Forðum í Flosaporti
var sýnt í gærkvöldi fyrir troð-
fullu húsi áhorfenda, og við feikna
fagnaðarlæti. Næsta sýning er ann-
að kvöld kl. 8)ú.
Berklavörn.
Framhalds-aðalfundurinn er í
kvöld kl. 8yí í Iðnó. Gengið inn
frá Vonarstræti, vestri dyrnar.
sé, að þeir hafi þar alt eftirlit
með höndum.
Ef Þjóðverjar héldi slíkum
kröfum til streitu og hlutaðeig-
andi ríki (Rúmenía, Búlgaría,
Jugoslawa og Ungverjaland)
yrði að láta í minni pokann,
væri réttindi þeirra verulega
skert. Til þess hefir þó ekki
komið enn sem komið er —
Dónárrikin hafa til þessa haldið
fast við kröfur sínar um, að
hvert þeirra um sig hafi áfrarn
eftirlit á sínum kafla árinnar,
eins og áður var. En þar fyrir
vofir sama hætta yfir og áður,
að Þjóðverjar leggi hnefann á
borðið og heimti þetta eftirlit í
sínar hendur.
Það hefir vakið kvíða manna,
að Þjóðverjar hafa sent hvorki
meira né minna en sjö herfylki,
um 140.000 hermanna, til
Bruck-an der Leitha, á landa-
mærum Austurríkis og Ung-
verjalands.
Örlög Ungverjalands
hin sömu og Belgíu?
Ungverjar — eins og flestar
þjóðir í suðausturhluta álfunn-
ar, gera sér ljóst, hversu við-
skiftaleg og fjárhagsleg aðstaða
Bandamanna er sterk, og þar
sem Bandamenn leggja nú
mikla áherslu á, að auka við-
skiftin við Dónár- og Balkan-
Alt fullorðið fólk hér í bæn-
um man eftir því, þegar
Kringlumýri bar það nafn með
rentu, og var bara óásjálegur
mýrarfláki með dálitlu af mó-
gröfum, grár og svipljótur,
bleikur langt fram á vor, og að-
eins með lélegum griphaga um
hásumarið.— Nú er þetta land
alt orðið einn samfeldur mat-
jurtaakur, alt frá Seljalands-
túni og suður að Öskjuhlíð og
gefur af sér mikið af allskonar
matjurtum handa bæjarbúum,
sem þeim gefst kostur á að afla
sér í tómstundum sínum.
Engum mundi nú koma í
hug, að halda því fram, að
ræktun og þurkun þessa lands
liefði ekki verið hið rnesta
nytjaverk, ekki eingöngu vegna
þeirra verðmæta, sem, þar vaxa,
heldur líka fyrir þau tækifæri,
sem það gefur fjölda mörgum
konum og körlum til að kom-
ast í viðskiftasamband við
moldina, sem fjölda margir
hafa bæði yndi og heilsubót að.
Tvö siðastliðin ár, sem eg
hefi haft kynni af þessu starfi,
hefi eg haft sérstaka ánægju af
að athuga það, sem borið hefir
fyrir augu mín, og heyra á tal
fólksins um ráðagerðir og
framkvæmdir við garðræktina,
og uni sigra þess og ósigra, á-
góða og vonbrigði í viðskiftun-
um við moldina.
Því er svo varið með garð-
ræktina, að sá sem hana stund-
ar með alúð, fær þar fjölda af
vandamálum til úrlausnar, og
þó að gott sé að sækja ráð til
lærðra garðyrkjumanna, eru
fjölda mörg atriði, sem garð-
yrkjumaðurinn verður að leysa
•sjálfur, og þá kemur það sér
vel að margt af þessu fólki lief-
ir alið aldur sinn í sveit um
lengri og skemri tíma, og getur
því gripið til gamallar reynslu
og húsráða, sem stundum geta
komið að býsna góðu liði.
Mér dettur í hug í þessu sam-
bandi eitt ráð gegn kartöflu-
myglunni, sem einn kunningi
minn gaf mér í haust, og sagði
að væri gamalt húsráð. Það var
að strá örlitlu af saltpétri yfir
kartöflurnar, þegar það skemda
hafði verið tint úr þeim. Taldi
hann, að margir hefðu bjargað
kartöflum sinum með þessu
í áði. Eg verð að játa, að eg var
vantrúaður á þetta ráð, en þótti
ríkin, óttast Ungverjar, að ef
]ieir verði liðlegir i samningum,
eigi þeir reiði Þjóðverja vísa.
Ungverjar hafa enga löngun
til þess að taka þált í stríðinu
en óttast afleiðingar þess, ef
Bandamenn og Þjóðverjar fara
að togast á um þá, en af því gæti
aftur leitt, að landið yrði orustu-
völlur fyrr en varir. Það kæmi
til innrásar eins og i Belgiu,
Holland og Noreg.
Það er litlum vandkvæðurn
bundið, að komast að þvi hverj-
um augum Ungverjar líta á
þetta. Það er alveg sama hvort
menn tala við bændur eða verka-
menn, aðalsmenn eða Gyðinga
— yfirgnæfandi meiri hluti
þjóðarinnar hefir samúð með
Bandamönnum.
Þetta kann að þykja ein-
kennilegt, en sannleikurinn er
sá, að Ungverjar treysta ekki
Þjóðverjum. Þótt Ungverjar
telji meiri líkur til þess, að Þjóð-
verjar sigri í styrjöldinni — er
samúð þeirra þar fyrir öll
Bandamanna megin. Ungverjar
segja, að þótt Trianonsamning-
arnir, sem gerðir voru eftir
styrjöldina hefði verið mjög
liarðir (þá urðu Ungverjar að
láta Transylvaníu af hendi við
Rúmena) þá myndi Þjóðverjar
setja þeim miklu harðari kosti,
ef þeir ynni sigur í styrjöldinni.
þó sjálfsagt að reyna. Kartöfl-
urnar voru að skemmast, og
var nálægl 15% af þeim þegar
ónýtt, en svo brá við, að þær
hættu að skemmast og geymd-
ust vel, það sem eftir var velr-
ar. Lítur því út fyrir að myglu
sveppurinn þoli ekki saltpétur-
inn.
Það er eftirtektarvert, að
elstu garðarnir eru yfirleitt í
bestri rækt, en mistök á rækt-
uninni tiðusl í nýjustu görðun-
um. Því mun ekki eingöngu
valda, að moldin er orðin
frjórri og mýkri, heldur lika
það, að reynslan hefir gefið
meiri kunnáttu og hvöt til fjöl-
breyttari ræktunar.
Vinnubrögðin í Kringlumýr-
inni bera þess ljóst vitni, að
margt fólk hér í bænum hefir
falslausa ást á moldinni og við-
skiftunum við hana, og kemst
maður ekki hjá að detta i hug,
að margt af þessu fólki hafi
nauðugt skilið við sveitina og
sveitastörfin. Mörg og flókin
atvik liggja til þeirra þjóðflutn-
inga, sem hér er elcki staður til
að rekja. En þar dæma þeir oft
djarft, sem sjálfir hafa fyrstir
runnið af hólmi.
I Kringlumýri er margskon-
ar fólk að verki vor og haust:
Þar eru menn, sem vinna inní-
vinnu, og nota kvöldin og
stundum helgidaga til garð-
vinnunnar; þar eru verkamenn,
sem hafa oft stopula vinnu, og
fá þar liressingu og svolítinn
tekjuauka, og þar eru lika kon-
ur, sem leggja hart á sig að
komast frá börnum og búsönn-
um, en þó þær bagi síst at-
vinnuleysið, skilja þær öðrum
hetur, livað uppskeran gildir í
húinu, og hika ekki við að
fórna sínum fáu frístundúm
heimili sínu til framdráttar.
Það væri sannarlega vert að
athuga hvort ekki væri hægt að
létta eittlivað erfiðleika þessa
fólks við að komast á vinnu-
staðinn, lil dæmis með því að
láta strætisvagna renna franu-
hjá görðunum nokkrum sinn-
um á hverjum degi, því þó að
leiðin sé ekki löng, er hún til
stórbaga, einkum fyrir konur,
og enda fyrir þá menn, sem
hafa öðrum störfum að gegna,.
og styttir vinnustundina i garð-
inum all tilfinnanlega.
B. K.
Teleki
fastur í sessi.
Þrátt fyrir það, að svo kunni
að líta út, sem Þjóðverjar hafi
öll ráð Ungverja í hendi sér,
hafa allar tilrpunir nasista til
}>ess að steypa Teleki greifa, for-
sætisráðherra Ungverja, orðið-
árangurslausar. Paul Teleki er
fastur i sessi — og það er hon-
um til styrktar, að Þjóðverjar
vilja koma honUm frá.
Vafasöm aðstaða
hersins.
Það er oft tekið fram í til-
kynningum í Budapest, að her-
foringjaráðið sé reiðuhúið til
þess að hrinda í framkvæmd
fyrirætlunum til þess að koma i
veg fyrir, að ráðist verði inn í
Ungverjaland. Hinu verður ekki
neitað, að allsterk samúð er í
hernum með nasistum. En það
er sagt um hina lægra settu for-
ingja í hernum, að þótt þeir hafi
orðið fyrir nasistiskum áhrif-
um séu þeir ekki fylgjandi
neinni stefnu, sem af leiðir
liættu fyrir sjálfstæði Ungverja-
lands. Þjóðerniskend Ungverja
er mjög sterk og þeirrar þjóð-
erniskendar mun gæta mjög
mikið, ef til nokkUrra átaka
kemur milli Ungverja og ann-
ara þjóða.
Ungverjar og Rúmenar
óttast að Þjóóverjar taki
þá undir vernd sina.
Amerískur blaðamaður, Harold G. Laycock, hefir undan-
gengnar vikur ferðast um Dónár- og Balkanlönd, til þess að
kynna sér ástand og horfur í þeim hluta álfunnar. Grein hans
er skrifuð fyrir liðlega einum mánuði, en hættan sem vofði yfir
í þessum löndum þá hefir síst minkað, og viðhorf manna lítt
breyst. Fer hér á eftir kafli úr pistli, sem Laycock skrifaði í Bu-
karest.