Vísir - 13.07.1940, Blaðsíða 2

VlSIR
Verslunin
Verslunarskýrslur fyrir árið ! ið 1937, en árið 1938 liefir hann
fl
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Samtök verslun-
arfólksins.
JJLÞÝÐUBLAÐIÐ ritar enn í
gær um verðlagsupþbótina
til verslunarfólksins, og skín
nú í gegn það, seni áður hefir
verið haldið fram. hér í blaðinu,
að Alþýðusambandið ágirnist
nú mjög liðsauka frá þessiim
mönnum. Virðist svo sem eina
vöm blaðsins fyrir slælegri
framgöngu félagsmálaráðherra
sé sú, að ef hann veiti málstað
verslunarmanna fnllan stuðn-
ing sinn, komi hann í veg fyrir
að stéttarfélag þessara manna
leiti fuíllingis Alþýðusambarids-
ins, og gangist undir að greiða
því skatta og skyldur. Er því
sú fjárkúgunarstefna búin að
afhjúpa sig, sem menn grunaði
að undir byggi, að Alþýðuflokk-
urinn telur verðlagsuppbótina
sjálfsagða, — ef verslunarstétt-
in gengst inn á að greiða veru-
legan hluta af henni til Alþýðu-
sambandsins, og styrkja þannig
starfsemi flokksins.
Oft hefir Alþýðublaðið verið
seinheppið í málflutningi sín-
um, en sjaldan svona hreinskil-
ið, — s'vona óþægilega hrein-
skilið fyrir flokk sinn. En þetta
ásamt öðru því, sem fram er
komið i málinu, skýrir viðhorf-
in, og getur að \ássu leyti orðið
til leiðbeiningar og viðvörunar,
eftir því, sem við á, en það
skilja verslunarmennirnir sjálf-
ir allra manna best.
Þegar þessi mál eru rædd,
verða menn að gera sér grein
fyrir því hve viðhorfin hafa
breytist frá upphafi styrjaldar-
innar. Þá var það yfirlýst stefna
ríkisstjórnarinnar, að bún
myndi eftir mætti vinna gegn
aukinni dýrtíð í landinu, og
um það voru allir í rauninní
samála, að nauðsyn bæri til að
gert yrði. Viðkvæðið var þá, að
eitt skyldi yfir alla ganga, og
það fanst flestum eðlilegt og
sanngjarnt. En það var einn
flokkur manna í landinu, sem
undi þessu eklci, þótt hann
hefði í upphafi góð orð um, og
það voru fulltrúar Framsóknar-
flokksins, sem sæti áttu á þingi,
og hinir, sem þeir höfðu kjörið
og skipað í verðlagsnefndir |
mjólkur og kjöts. Þessir menn
knúðu fram verðhækkun á
landbúnaðarafurðum, en þar
með var skriðan komin á hreyf-
ingu, og nú liafa allar stéttir
fengið kjör sín bætt, í sam-
ræmi við aukna dýrtíð eða á-
hættu, nema verslunarmanna-
stéttin.
Verslunarmannafélag Reykja-
víkur hefir með sérstökum
samningum við kaupmenn
komið fram kjarabótum til
handa félagsmönnum sínum,
án nokkurs stuðnings eða vel-
vildar frá hendi löggjafans eða
stjórnarvaldanna. Réttur stétt-
arinnar til kjarabóta hefir ekki
fengist viðurkendur af þeim,
og er ekki annað sýnna en að
þybbast verði við í lengstu lög,
þótt almenningsálitið fordæmi
slikt. En vel mega fulltrúar
framsóknar og socialistar vera
þess minnugir, að þessi þrái og
fjandskapur bitnar ekki þyngst
á verslunarmönnum hér í bæn-
um, Iieldur miklum mun frek-
ar á starfsbræðrum þeirra úli
uin landið, og þá ekki síst á
starfsmönnum kaupfélaganna,
sem engin samtök hafa sín í
millum sér til trvggingar. Þess-
ir menn munu sannarlega skilja
bvað að þeim snýr, og vel kann
það að sannast á sínum tíma.
Nú horfir málið. þannig við,
að Sjálfstæðisflokkurinn viður-
kennir rétt verslunarmanna
skilyrðislaust, socialistar við-
urkenna bann, en setja viss
fjárkúgunarskilyrði, sem þeir
að vísu geta ekki svínbeygt
verslunarmenn til að ganga inn
á, og munu því heikjast á er á
þing kemur. Framsókn ein sýn-
ir málinu fjandskap, en styrkur
þess flokks nægir ekki til að
drepa málið, er á þing kemur.
Verslunarstéttin mun því að
lokum fá leiðréttingu mála
sinna, en hún hefir lært af
reynslunni, og veit bvar-' hún
má vænta1 skilnings og styrktar.
Það má segja, að reynslan hafi
orðið dýr í krónutali, en hún
skapar skilyrði til aukinna sam-
taka og aukins starfs innan
verslunarstéttarinnar, er stend-
ur utan við aurasöfnunarhring
Alþýðusambandsins.
Ferdafélagið:
Síöuferð o. fl. um
helgina.
í dag fór 18 manna hópur á
stað á vegum Ferðafélagsins. —
Fyrst er ekið að Landmanna-
helli og dvalið þar i nótt. 1
fyrramálið verður svo haldið á-
fram austur til Fiskivatna og
dvalið þar í 2 daga. Þaðan far-
ið í Laugar, Jökulgil og Eld-
gjá skoðuð. Siðan verður haldið
áfram austur í Kýlinga og Jök-
uldali og niður á Síðu. Þátttaka
í ferðinni var svo mikil, að
margir urðu frá að lrverfa, því
fleiri en 18 gátu ekki komist
með.
Á morgun verður farin önnur
ferð, að Gullfossi og Geysi.
Verður komið að Brú og Hlöð-
um og einnig að Skálholti.
Sett verður sápa í Geysi, til
þess að fá hann til þess að
gjósa.
Þess skal getið, að ferðin
verður óvenjulega ódýr. Lagt
verður af stað kl. 8 í fyrramál-
ið. —
Bessastaðir
seldir.
Vísir liefir frétt, að í dag verði
gengið frá samningum um kaup
á Bessastöðum. Er það Sigurð-
ur Jónasson framkvæmdastjóri,
sem kaupir eignina af Björgúlfi
Ólafssyni lækni.
Lögfræðis og fasteignaskrif-
stofa Gunnars Sigurðssonar frá
Selalæk annaðist söluna.
Eiim á ári.
Fyrir sjö árum var reist nýtt
ríkisfylki í Pennsylvaniafylki i U.
S. A. Á þessum sjö árum hefir sjö
föngum tekist aS strjúka, en allir
náðst aftur fíjótlega.
★
Paradís hinna fótgangandi.
Hvergi í heimi munu fótgang-
andi menn njóta jafnmikilla fríð-
inda og í Salt Lake City í Banda-
ríkjunum. Ökumenn eiga altaf að
víkja fyrir þeim, er þeir fara yfir
götu, en geri þeir þaS ekki, eiga
þeir á hættu að vera sektaSir eða
settir í fangelsi.
★
Brynjur nauðsynlegar.
Læknir einn i Bretlandi hefir
hafiS baráttu fyrir því, aS hver
einasti hermaSur verSi útbúinn
meS „brynju" um brjóstholiS. —
Læknir þessi var meS í Heims-
styrjöldinni, en þá höfSu 6o%
hinna særSu hlotiS sár af öSru en
byssukúlum. Eiga þessar „brynj-
ur“ aS vernda hermennina fyrir
brotum úr sprengjum o. þ. h.
1938 hafa nýlega borist Vísi frá
Hagstofu Islands.
Innflutningurinn.
Arið 1938 liefir verðuppliæð
innflutnings verið 50.5 milj. kr.
•en útflutnings 58.6 milj. kr. Er
það bvorttveggja heldur lægra
en næsta ár á undan, innflutn-
ingurinn 2.8 milj. kr. lægri, en
útflutningurinn aðeins 0.4 milj.
kr. lægri. Verðmagn útflutn-
ingsins 1938 liefir farið fram
úr verðmagni innflutningsins
um 8.1 milj. kr., en árið á und-
an var mismunurinn minni,
5.7 milj. kr.
Innflutningur á matvælum,
drykkjarvörum og tóbaki, svo
ög vörum til framleiðslu þess-
ara vara, nam 8.0 milj. kr. árið
1938 og er það svipuð upphæð
eins og næsta ár á undan. Þó
hefir vörumagnið aukist, en
verðið aftur á móti lækkað,
einkum á efnivörunum. Alls
nam þessi innflutningur árið
1938 tæpl. 16% af innflutningi
ársins. Innflutningur þessara
vara skiftist þannig, að matvör-
ur, drykkjarvörur og tóbak var
flutt inn fyrir 4.4 milj. la\, en
vörur til framleiðslu þessara
vara fyrir 3.5 milj. kr.
Árið 1938 hefir neyslan auk-
ist af kaffi, tóbaki og léttum
vínföngum, en af sykri hefir
liún minkað.
Innflutningur á sykri hefir
vaxið afar mikið á síðustu 50
árum. Neysla á ínann hefir ríf-
lega fimmfaldast og hefir verið
yfir 40 kg. á mann síðustu árin
og jafnvel 47 kg. árið 1937. Er
það mikið samanborið við önn-
ur lönd. Árið 1937 var hún
minni í flestum löndum Norð-
urálfunnar, nema Danmörku
(50 kg.), Bretlandi (46 kg.) og
Svíþjóð (44 kg.). Á Nýja Sjá-
landi og i Bandarikjunum var
hún lika meiri (51 og 43 kg.)
Neysla af kaffi og kaffibæti
hefir aukist töluvert síðan um
1890. 1886—90 komu ekki
nema 4 kg. á mann að meðal-
tali, en 1916—20 meira en 7
kg. Síðan hefir neyslan verið
nokkru minni tiltölulega, en
1938 liefir hún verið með lang-
mesta móti (7% kg.)
Innflutningur á kaffibæti,
brendu kaffi og öli er horfinn
og innlend framleiðsla komin í
staðinn. Innflutningur á efni-
vörum til landbúnaðarfram-
leiðslu hefir aukist frá árinu
1937 úr 1.268.000 kr. upp í
1.450.000 kr.
Verðmagn innflutnings af
vörum til iðnaðar, útgerðar og
verslunar val° mjög svipað og
árið næsta áður, eða tæpar 19
milj. kr. Kol hafa verið flutt
inn fyrir nærri 1 milj. kr. minni
upphæð, en árið áður, sem staf-
aði af verðlækkun þeirra. Inn-
flutningur á framleiðslutækj-
um hefir staðið í stað á árinu,
en innflutningur á neysluvör-
um, öðrum en matvörum hefir
lækkað um rúma 1 milj. króna.
lítflutningurinn.
Fiskafurðirnar eru yfirgnæf-
andi í útflutningnum. Hafa þær
að verðmæti verið rúmlega 48
milj. kr. árið 1938. Fyrstu 5 órin
eftir aldamótin var útflutning-
urinn að meðaltali 15 þús. tonn
á ári, en óx stöðugt, uns hann
komst upp í 100 þús. tonn árið
1932. Hefir hann því alls 6—7
faldast á þessu tímabili. Þó hef-
ir útflutningur á fullverkuðum
saltfiski eklíi vaxið nærri eins
mikið (aðeins þrefaldast), en
aukningin er þeim m,un meiri
á óverkuðum saltfiski og ís-
fiski. Frá 1932 minkaði fiskút-
flutningurinn aftur og var
kominn niður i 55 þús. tonn ár-
aftur hækkað upp í 62 þús.
tonn. Einkum hefir saltfiskút-
flutningurinn minkað afarmik-
ið. 1938 var bann kominn niður
i 22 þús. tonn, sem er ekki nema
rúml. þriðjungur af því, sem
hann var, er hann komst liæst
(62 þús. tonn árið 1933). Út-
flutningur á óverkuðum fiski
var með minsta móti 1935—
1937, en bækkaði 1938 upp í 22
þús. tonn, og hefir hann ekki
verið svo hár síðan 1929. Is-
fisksútflutningurinn var líka
heldur hærri 1938 lieldur en
undanfarin ár, 17 þús. tonn.
Nokkur útflutningur á harð-
fiski hófst árið 1935 og óx tölu-
vert 1936 og 1937, en minkaði
aftur 1938.
19,38 var síldarútflutningur
meiri heldur en nokkurt ár áð-
ur síðan 1915. Það ár var síld-
arútflutningurinn að visu
nokkru meiri, en þá var mikill
hluti af útflutningnum eign
Norðmanna, sem höfðu lagt
afla sinn hér á land.
Landbúnaðaraf urðirnar eru
annar aðalþáttur útflutnings-
ins. Árið 1938 voru þær útflutt-
ar fyrir 8.8 milj. kr., en það
var þó ekki nema 15% af út-
flutningsverðmagninu alls það
ár. Helstu útflutningsvörurnar
eru saltkjöt, fryst kjöt, ull og
saltaðar sauðargærur.
Saltkjötsútflutningur fer
minkandi, en hinsvegar vex út-
flutningur á frystu kjöti.
Áður var mikill útflutningur
af lifandi hrossum, en sá út-
flutningur hefir minkað. 1906
—10 voru flutt út 3876 hross
árlega að meðaltali, en 1931—-
35 ekki nema 896. Árið 1934
voru flutt út 936 hross, 978 ár-
ið 1935, 565 árið 1936, 537 árið
1937 og 371 árið 1938.
Frá 1937 til 1938 hefir vöru-
verðið lækkað á útflutningsvör-
unum að meðaltali um 6.8%.
Þessi lækkun hefir þó ekki
komið jafnt á allar útflutnings-
vörurnar.
Það eru landbúnaðarvörurn-
ar, sem tiltölulega mest hafa
fallið i verði. Mest hefir verð-
fallið verið á ullinni, um 40%
frá árinu á undan. Á söltuðtim
sauðargærum hefir það verið
14%, á frysta kjötinu 8%, en
saltkjötið liefir selsf fyrir held-
ur hærra verð en árið áður.
Af fiskafurðunum hefir verð-
fallið verið mest á síldarlýsinu,
um 38% frá árinu á undan, á
hrognum hefir það verið 12%
og þorskalýsinu 10%, en liins-
vegar hefir verðið á fiski og síld
og síldar- og fiskmjöli verið
heldur hærra lieldur en árið á
undan.
í
Yiðskifti við einstök lönd.
Mesta viðskiftaland íslands
er Bretland. Árið 1938 kom
þaðan 28.1% af innflutningn-
um, og er það svipað hlutfall
eins og árið á undan. Útflutn-
ingur til Bretlands hækkaði
1938 og hefir yfirleitt farið
hækkandi á síðari árum, nam
20.5% af útflutningnum árið
1938. Við Bretland er verslun-
arjöfnuður óhagstæður, inn-
flutningur þaðan er meiri en
útflutningur, en munurinn hef-
ir þó farið minkandi á síðari
árum.
Næst viðskiftunum við Bret-
land ganga viðskiftin við
Þýskaland. Árið 1938 kom
23.6% af innflutningnunj, frá
Þýskalandi, en 16.0% af út-
flutningnum fór þangað. Árin
1936 og 1937 var Þýskaland
hæst af útflutningslöndunum
með nálega 19% af öllum út-
flutningi 1937, en 161%% árið
1936. — Innflutningurinn frá
Þýskalandi hefir farið hækk-
1938.
andi á þessum árum og 1938
var innflutningurinn 2%2 milj.
kr. hærri en útflutningur þang-
að, en aðgætandi er, að í inn-
flutningnum er meðtalinn
flutningskostnaður varanna frá
Þýskalandi til Islands. Viðskift-
in milli Islands og Þýskalands
eru reikningsviðskifti (clear-
ing) samkvæmt samningum,
svo að það sem fæst fyrir út-
fluttar vörur þangað, fæst ekki
útborgað, Iieldur er einungis
varið til greiðslu á vörum
keyptum þar í landi. í árslok
1938 var jöfnuður, að lieita
mátti, á þessum reikningi.
Þriðja mesta viðskiftaland
Islands er Danmörk. Innflutn-
ingur þaðan fer tiltölulega
minkandi, en útflutningur
þangað aftur á móti vaxandi.
Þó varð útflutningurinn til
Danmerkur 1938 ekki nema um
% á móts við innflutning það-
an. Af öllum innflutningi 1938
kom 14.9% frá Danmörku, en
af öílum útflutningi fór aðeins
9.8% til Danmerkur.
Viðskiftin við Noreg og Sví-
þjóð eru einnig allveruleg. Frá
þessum löndum kom 1938
16.9% af innflutningnum
(8.7% frá Noregi, 8.2% frá Sví-
þjóð) og þangað fóru 18.2% af
útflutningnum (8.5% til Nor-
egs og 9.7% til Svíþjóðar).
Fyrir nokkrum árum bafði
Island mikil viðskifti við suð-
urlönd (Spán, Italíu og síðar
Portúgal), en alveg einhliða,
flutti mikið út þangað, en mjög
lítið aftur inn þaðan. Árið 1934(
var Portúgal efsta landið í röð-
inni um útflutning frá Islandi
og tók við 171/2% af öllum út-
flutningnum, en síðan hefir út-
Tíðindamanni Vísis gafst
tækifæri til að heimsækja börn-
in, sem eru á vegum Sumar-
dvalar barna i Staðarfellsskól-
anum, er þeir Þorsteinn Scb.
Thorsteinsson lyfsali, formaður
Sumardvalar barna, og Arn-
grímur Kristjánsson skólastjóri,
ásamt ungfrú Sigríði Bach-
mann yfirhjúkrunarkonu voru
á eftirlitsfefð og kynningar- i
ferðalagi um Vestur- og Norð-
urland nú þessa dagana. Þeir
komu til Stykkishólms á mið-
vikudagskvöld, en lagt var af
stað á fimtudagsmorgun með
m.b. Gretti frá Stykkishólmi,
með matvöru til sumardvalar-
lieimilisins. Þegar komið var
að Staðarfelli mættum við bros-
andi andlitum barnanna; sem
voru nýstaðin upp frá miðdeg-
isverðarborðinu og átlu nú að
ganga til stundar hvildar eftir
matinn. Okkur var boðið til
stofu, en þar var forstöðukon-
an, fröken Ingibjörg Jóhannes-
dóttir, skólastýra, og skýrði liún
okkur frá tilhögun heimilisins.
Börnin, sem eru frá þriggja til
ellefu ára, vakna kl. 8i/>, klæð-
ast þá og laga til í herbergjum
sínum, það er að segja 2—3
þeirra eldri og eru þeim gefnar
einkunnir fyrir, sem skrásettar
eru á blað á hurðinni. — KI. 9
borða þau hafragraut og drekka
mjólk, síðan leika þau sér, úti
eða inni, eftir veðri. Kl. 12 er
miðdegisverður, og eftir hann
er hvíldartími, síðan leikir,
hópferðir, og þá safnað blóm-
um og sagt til um heiti þeirra,
og í sambandi við þessar ferðir
eru þau látin skrifa hvar þau
hafi fundið blómin og fleira um
flutningur þangað farið sílækk-
andi og var 1938 ekki nema
1 % % af útflutningnum. Við It-
alíu hefir verið gerður samn-
ingur um reikningsviðskifti
(clearing), svo að útflutningur
þangað borgast að mestu í vör-
um þaðan. Þetla hefir orðið til
þess að auka innflutning það-
an, en hinsvegar hefir útflutn-
ingur þanga^ minkað. Árið
1938 hækkaði þó útflutningur
þangað aftur töluvert. Nam
hann 4.8 milj. kr. eða 8.2% af
öllum útflutningi, en innflutn-
ingur þaðan nam 4.4 milj. kr,
eða 8.8% af öllum innflutningi.
Þegar spænska borgarastvrjöld-
in hófst 1936, brapaði útflutn-
ingurinn til Spánar stórkost-
lega niður, og 1937 var hann
ekki nema rúml. 360 þús. kr.,
eða aðeins 0.6% af öllum út-
flutningnum, en fjórum árum
áður (1933) hafði Spánn tekið
við 28.8% af útflutningi Is-
lands. Árið 1938 tókst þó aftur
að selja til Spánar saltfisk fyrir
tæpar 3 milj. kr.
Aftur á móti er sumra ann-
ara landa farið að gæta meir í
útflutningnum heldur en áður
og þá fyrst og fremst Banda-
ríkjanna. Hefir útflutningur
þangað verið allmikill hin síð-
ari ár, og árið 1936 nam hann
11% af öllum útflutningnum.
1937 og 1938 var hann þó held-
ur minni og aðeins rúml. 9%
af útflutningnum 1938. Er það
einkum lýsi og síld, sem þang-
að hefir farið. Þá hefir og einn-
ig verið töluverður útflutningur
til Hollands (síldarlýsi og síld-
armjöl), og nokkur til Póllands
(síld), Belgíu (sildarmjöl) og
Frakklands (hrogn). Auk þess
hefir útflutningur hafist til
landa, sem lítið eða ekkert gætti
áður i útflutningi frá íslandi,
svo sem, Brasilíu, Argentínu og
Kúba (saltfiskur).
þau. Svo um miðjan daginn
drekka þau mjólk og borða
brauð og kökur með og svo er
kvöldverður kl. 7 og kl. 8—8i/>
er farið að liátta og sofa. Nokk-
ur börn eru í 3 daga hvert látin
! læra að leggja á borð, baka
kaffibrauð og ýmislegt, sem
þeim getur komið að gagni og
þau liafa ánægju að. Einnig
stendur til að drengirnir fái að
smíða og elstu börnin fari í
grasaferðir með kennurunum,
og seinna fara svo börnin í
berjaferðir og liver veit nema
þau komi með ber til möinmu
sinnar, er þau koma til bæjar-
ins eftir sumarið.
Eg brá mér fram á ganginn
til þess að bafa tal af börnun-
um, því eg heyrði til þeirra inn
í stofuna, og eirin drengjanna
kallaði: „Hver vill vera hestur-
inn minn.“
Það fyrsta, sem eg rak aug-
11)1 í er eg ætlaði inn í lierbergi
lil þeirra var, að þau eru skírð
ýmsum bæjanöfnum, svo sem
„GIaumbær“, „SunnuhvoIl“,
„Breiðablik" o. fl. I herbergj-
unum sofa 2—10 börn alt eftir
stærð herbergjanna. Börnin
voru að sauma á dúkkurnar
sínar, teikna, spjalla saman eða
sýna hvort öðru dótið sitt. Öll
voru þau ánægð, vel útlítandi
og brún af sól, og er þau voru
spurð, bvort þau skemti sér vel,
svöruðu þau öll einum rómi:
„Já“. Hvort þeim langaði nokk-
uð heim: „Nei“. Og við öllum
spurningum voru svörin eftir
þessu. Öll voru börnin liress og
kát og léku við hvern sinn
fingur.
Húsakostur og allur aðbún-
Börnin i Staðarfelli
biðja að heiisa.