Vísir - 20.09.1940, Blaðsíða 2

Vis ÍR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengi'ð inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausa’sala 10 og 25 aurar,
Félagsprentsmiðjan h/f.
Ávarp
skólastjóranna.
k uðvitað er nokkur dagamun-
“ ur. En sum kvöld má
segja, að varla verði þverfótað
í miðbænum fyrir erlendum
liermönnum. Og þó væri rangt
að halda því fram, að meira
færi fyrir þessum mönnum en
vonlegt mætti þykja. Enginn
veit áuðvitað með vissu, hvað
þeir eru margir, enda skal eng-
um getum að því leitt. En það
er óhætt að segja, að hér er um
gríðariniklð lið að ræða að til-
tölu við fólksfjöldann í landinu.
Aldrei fyr höfum við íslend-
ingar þurft að búa í slíku sam-
hýli við erlenda þjóð. Þessi
mikli mannsöfnuður kemur
hingað öllum almenningi að ó-
vörum. Það er svo fjarri því, að
við hefðum búist við slíkum
heimsóknum, að við höfð-
um þvert á rnóti talið,
að slikt kæmi aldrei til
greina, hvernig sem umheim-
urinn annars endastingist. Þess
vegna getur engum manni kom-
ið það á óvart, þótt allmikil
röskun fylgi slíkuin tíðindum.
Hér hafa risið ýms vandamál
í sambandi við þetta breytta á-
stand. Það sem mönnum rennur
að vonuin mest til rifja er nið-
urlægjandí framkoma ýmsra
kvenna, bæði af háum og lágum
stigum, við liina bresku her-
menn. Ennfremur hefir
drykkjuskapur bæði erlendra
manna og innlendra stundum
leitt til óþægilegra árekstra.
Þessi tvö atriði hafa verið rædd
svo mikið opinberlega, að ekki
skal frekar fjölyrt um þau hér.
★
Að þessu sinni skal að eins
rætt um framkomu ahnennings
i daglegu lífi. Merkir menn úr
kennarastétt hafa setið hér á
fundi undanfarið og' rætt þessa
hhð málsins, sérstaldega að því
er snertir æskulýðinn. Hafa þeir
sent frá sér ávarp til þjóðar
sinnar, þar sem íslendingar eru
hvattir til að sýna fullkomið
hlivtleysi í framkomu sinni,
„vera kurteisir en þó einarðir, í
þeiin viðskiftum við seluliðið, er
ekki verður komist hjá. Er
mikils virði, að æskulýð lands-
ins sé bent á, að virðing þjóðar-
innar, sæmd skólanna og sómi
hvers nemanda er í hættu, ef út
af er brugðið“. Ennfremur segir
í ávarpinu: „Frelsið er dýrmæt-
asta hnoss hverrar þjóðar. Því
að eins getur þjóð vor vænst að
öðlast það aftur, að hver og einn
geri sig þess maklegan með
framkomu sinni, og missi aldrei
sjónar á baráttu þjóðarinnar á
undanförnum áratugum, né
lieldur á þvi markmiði, er allri
þjóðinni ber að keppa að.“
Það er ekki að efa að þessi
brýning af hálfu forráðamanna
skólanna er af fullum hug mælt
og er vonandi að húri komi að
gagni. Skólastjórarnir eiga
vissulega skilið stuðning allra
góðra marina í því „að halda
heOhrigðum þjóðarmetnaði vor-
um vakandi“.
En í þessum efnum er það al-
menningsálitið, sem sker úr.
Það ér ékki til neins að prédika
fyrir sauðsvörtum almúganum,
að hann skuli hafa sem allra
minst samneyti við Iiina erlendu
hermenn, ef þeir menn, sem
hafa verið valdir lil þess að vera
sérstaklega á verði í utanríkis-
málum þjóðarinnar, sækjast eft-
ir félagsskap hinna erlendu her-
manna. Þegar slíkir menn sitja
á útisamkomum breskra her-
manna, með breska hermanna-
skikkju yfir sér, er það ekki til
þess fallið að auka metnað al-
mennings í umgengni við setu-
Iiðið.
Vonandi er að ávarp skóla-
stjóranna beri tilætlaðan árang-
ur. Það er fjarri því að við get-
um búist við að losna við setu-
liðið í bráðina, að nú berast
hingað fregnir um að Bretar og'
Kanadamenn séu sammála um
að hafa mikinn herafla á Islandi.
Þetta virðist benda til þess, að
enn geti verið aukins liðs að
vænla. Það er þess vegna nauð-
synlegt að við leitumst við að
lialda þjóðarmetnaði okkar vak-
andi.En þaðverðurbest gert með
]iví, að þeir sem tekið hafa að
sér að vera útverðir þjóðarinn-
ar í viðskiftum við aðrar þjóðir,
gangi á undan með góðu eftir-
dæmi, en sýni ekki metnað sinn
einungis í því að kenna öðrum
að lifa. Ávarp skólastjóranna á
ekki síst erindi til slíkra manna.
a
Aukið setu-
lið á íslandi.
Kraía Kanada og
Bandaríkjana.
London í morgun.
Samkvæmt fregnum sem bor-
ist liafa frá Bandaríkjunum og
Kanada, liefir landvarnanefnd
Bandaríkjanna og Ivanada rætt
um það, að nauðsynlegt sé vegna
öryggis Norður-Ameríku, að
mikið setulið sé haft á íslandi
meðan styrjöldin stendur.
Blaðamönnum var skýrt frá
því í Ottawa í gær, að Bretar og
Kanadamenn væri á einu máli
um, að liér á landi yrði að hafa
öflugt setulið.
Vísir átti í morgun tal við ut-
anríkismálaráðherrann, Stefán
Jóh. Stefánsson, og spurðist
fyrir um, að hve níiklu leyti ís-
lenska rikisstjórnin liefði fylgst
með þessum málum.
Ráðherrann tjáði blaðinu, að
við íslensku ríkisstjórnina hefði
ekki verið rætt um þessi mál,
og væri henni ókunnugt um
þær ráðagerðir, sem fram hefðu
farið varðandi Island í land-
varnanefnd Bandaríkjanna og
Kanada, að öðru leyti en því,
sem tilkynt liefði verið í breska
útvarpinu í gærkveldi.
Hér er um alvarlegt mál að
ræða, sem full ástæða er til að
gefa gaum, með því að í því
felst aukin hætta fyrir sjálf-
stæði þjóðarinnar og athafna-
frelsi. Að vísu má segja, áð
þetta komi ekki allskostar á ó-
vænt, með því að nokkuð mátti
sjá fyrir að liverju stefndi, er
Bretar hernámu landið, en með
þessuiri ráðstöfunum öllum
þokast hættan nær og nær ís-
lensku þjóðinni, og ekki er ó-
hugsandi að átök styrj^ldarað-
ilanna verði háð hér við land
fyr en varir. Þótt betur kunni
að fara en á horfist verða ís-
lendingar að, gera sér þess fulla
grein, hvað vera kann framund-
an, og 'stjórnarvöldin verða að
gera allar nauðsynlegar ráð-
stafanir, sem unt er, til þess að
birgja þjóðina upp með vörurn
og nauðsynjum, torveldist sigl-
ingar íslenskra skipa landa í
millum um langan tíma eða
skamman.
Islenska þjóðin verður að
Frh. á 3. síðu.
ViHijálmiii» Þ6r sk:ýr‘ii» frá:
Dragast Bandaríkin
fyr en varir inn í
stríðið?
Skifti íslendinga við Yestnr-
heim og framtíðarhorfur.
Hvað segið þér um að vera
kominn liingað aftur i fámenn-
ið, spyrjum vér.
„Við því er ekkert nema gott
eitl að segja, og mér er það mik-
ið ánægjuefni að liafa fengið
tækifæri til að vinna að málum
þjóðarinnar liér lieima, þótt
mér liði i alla slaði vel í Ame-
ríku og þar yndi eg hag minum
hið hesta. Hið sama get eg sagl
um konu mína, og börnin vönd-
ust fljótlega umhverfinu, eink-
um eftir að þau tóku að ganga i
skóla og liöfðu numið málið“.
l Hvað getið þér sagt mér um
viðskiftin við Ameríku?
„Eg geri ráð fyrir, og vona
það fastlega, að þau viðskifti
eigi fyrir sér að aukast mjög
frá því, sem nú er. Þó er þetta
ekki vandkvæðalaust. Ber þar
fyrst til, að í Ameríku liefir
veruleg verðhækkun á vörum
ekki átt sér stað, sem stafar að
sjálfsögðu af því að Evrópu-
markaðurinn er lokaður, og eft-
irspurnin þvi miíini en ella. Af
þessum sökum eiga Ameríku-
menn einnig erfitt með að skilja
hið háa verð, sem þarf að vera á
íslenskum úlflutningsvörum, og
einnig hitt að aðstaða okkar af
völdum styrjaldarinnar er öll
önnur en þeirra, sem m. a. or-
sakast af liinum löngu og dýru
flutningum hingað til landsins
og frá því. Tollar eru einnig
verulegir og mjög tilfinnanlegir
fyrir okkur, og það svo mjög að
ekki getur komið lil greina að
selja ákveðnar vörutegundir á
Amerikumarkaði. Mætli þar
nefna síldarlýsi og fleiri slíkar
vörutegundir. Isaðan og roð-
dreginn fisk gætum við selt á
Ameríkumarkaði eins og vera
vildi, en við stöndum þar samt
illa að vígi, sem slafar af því að
tollur á slíkum fiski er gífurlega
hár, — nemur 2 sentum á
pundið. Þar kemur einnig til at-
hugunar að til Bandaríkjanna
er fiskur fluttur frá Nova-
Scotia og Newfoundland, og
stöndum við mjög liöllum fæti
i samkepniimi vegna miklu
lengri flutninga. Til þess að fá
verulegan markað í Bandarílcj-
unum, sem við gætum sætt okk-
ur við, þyrfti að lækka tollana
verulega.“
Eru líkur til að tollarnir fáist
lækkaðir?
„Það sem bakar okkur aðal-
lega erfiðleika i þvi efni eru
samningar Bandaríkjanna við
aðrar þjóðir. Toltlækkuninni er
mjög erfitt að koma í gegn af
þeim sökum, að ef inn á slíkt
væri gengið viðokkuríslendinga
myndi verða litið svo á að toll-
Iækkunm yrði að koma öðrum
þjóðum til góða, — þjóðum sem
/selja miklu meira á Ameríku-
mai'kaði og hafa yfirleitt miklu
meiri viðskifti þar en við.“
Hvað um niðursuðuvörurn-
ar?-
„Eg tel að einmitt á því sviði
sé um mjög álitlegan markað að
ræða fyrir okkur Islendinga, og
á þann útflutning eigum við að
leggja megin áherslu. Það eru
aðallega Skandinavar, sem slika
vöru kaupa, en þeir eru góðu
vanir, með því að niðursuðu-
vörur hafa flust til Bandarílcj-
anna bæði frá Noregi og Svi-
þjóð, en þær þjóðir báðar standa
fremst ó sviði þessarar fram-
leiðslu. Eins og sakir standa er
með öllu lokað fyrir innflutn-
ing á niðursuðuvörum frá þess-
Svo sem getið var hér í blaðinu í gær er Vilhjálmur Þór
bankastjóri nýlega kominn hingað til lands ásamt fjölskyldu.
sinni, eftir tveggja ára dvöl vestan hafs. Vann hann þár í fyrstu
á vegum íslandsdeildar heimssýningarinnar, en síðar gerðist
hann ræðismaður íslenska ríkisins, er Bandaríkjastjórn viður-
kendi sjálfstæði landsins, nú í vor, og sendu hingað ræðismann.
Tíðindamaður Vísis hitti bankastjórann að máli að Hótel Borg,
seinni hluta dags í gær, og fékk greiða úrlausn á öllu því, sem
hann hafði hug á að kynnast, enda er Vilhjálmur maður ein-
beittur og skjótur í svörum.
um þjóðum til Bandaríkjanna,
og við eigum að nota tækifærið
til þess að vinpa inn framleiðslu
okkar, en fyrsta skilyrðið til
]iess að svo megi verða, er að
varan sé mjög vönduð. Komi
fram gallar í upphafi spillir það
fyrir, en það er ekki vandalaust
að sneiða hjá því, og mætti til
dæmis nefna, að það er aðeins
ein verksmiðja í Noregi, sem
tekur fulla ábyrgð á því að vör-
una megi geyma mánuðum
saman í liita, án þess að liún
skemmist, en allar aðrar niður-
suðuverksmiðjur taka ekki á
sig slíka ábyrgð. Annars vil eg
talca það fram að niðursuðuvör--
ur okkar liafa yfirleitt reynst
vel, sérstaklega fiskbúðingur og
fiskbollur, niðursoðin og reykt
síld, murta o. fl.“
Hvað um síldarsölu til Banda-
ríkjanna?
„Fyrir íslenska síld er trygg-
ur markaður eins og sakir
standa, en sá er galli á gjöf
Njarðar, að markaðurinn er
mjög takmarkaður og fer
minkandi. Stafar það af því að
sú tilhneiging er mjög rík
vestra, einkum meðal yngri kyn-
slóðarinnar, að fá allan mat svo
að segja tilbúinn á borðið. Þótt
roskna kynslóðin hafi nent að
liafa fyrir því að gera síldina til,
eins og hún kemur liéðan, er all
öðru máli að gegna um hína
yngri. Af þessu leiðir að mark-
aðurinn þrengist í Bandarikjun-
um, og verðum við að liaga
framleiðslunni eftir því.“
Teljið þér að íslendingum
geti orðið hagur að auknum og
framhaldandi vörukaupum í
Bandaríkjunum ?
„Eins og sakir standa eru
innkaup vestra okkur mjög liag-
stæð, og landbúnaðarvörur t. d.
korn, er með lágu verði. Hitt er
aftur sennilegt og raunar víst,
að þegar alt er orðið frjálst og
ef tollaskilyrðin eru hin sömu
og nú, þá geti t. d. Englendingar
selt okkur jafn ódýra og ódýr-
ari kornvöru, Iieldur en liún er
fáanleg á Bandaríkjamarkaði.
Hvað sem um slík framhaldandi
viðskifli verður, tel eg hitt mik-
ið happ fyrir íslensku þjóðina.
að hún hefir tengt nánari bönd
inenningar og vináttu við þegna
Bandaríkjanna, og okkur er það
mjög mikils virði að hafa lio.I-
ustu þeirra. Eg tel það t. d. mik-
ið liapp, hve greiðlega gekk að
fá viðurkenningu Bandaríkjá-
stjórnar á sjálfstæði voru, eftir
að Danmörk var hernumin, og'
það út af fyrir sig gekk greiðleg-
ar vegna aukinnar kynningar
millum þjóðanna og átti þátt-
taka íslands i heimssýningunni
sinn rika þátt í því.“
Hvað sögðu blöðin veslra um
hernám íslands?
„Um það ræddu þau lítið.
Alt druknaði í öðrum hryllilegri
atburðum, — blóðhaðinu i Hol-
landi, Belgíu og svo Frakklandi,
sem liófst um sama leyti.“
Hver virðist yður afstaðan
vestra til styrjaldarinnar?
„Menn ganga þess ekki duld-
ir að Bandaríkjaþegnar liafa
mjög mikla samúð með Bretum,
og í rauninni ágerist sú til-
. lmeiging með degi hverjum og
kemur greinilega fram í blöð-
unum, að Bandaríkjunum, beri
að láta alla hjálp í té, að því
undanskildu að senda herlið lil
vígvallanna í Evrópu. En mér
sögðu aldraðir menn, sem
mundu árin 1914—1918, að þrö-
unin í Bandaríkjunum nú, væri
nákvæmlega hin sama og þá. í
fyrstu var aðeins talað um að
veita Bandamönnum stuðning
án styrjaldaríhlutunar beinnar,
en svo fóru leikar fyr en varði,
að Bandar. drógust inn í stríð-
ið. Mér kæmi það ekki á óvart
að eins færi nú; mun það einn-
ig almenn trú manna i Banda-
ríkjunum. Kröfur eru þegar
farnar að koma fram um það að
Bandaríkin verði að gæta beinna
hagsmuna sinna vegna styrjald-
C
arinnar, og þær kröfur ágerast
og vinna fylgi. Er einn liður í
þeirri stefnu að komið vcrði á
alsherjar verslunarbandalagi
millum ríkjanna veslan hafs,
sem myndi verða mikill stuðn-
ingur hinum breska málstaö.
Hvað síðar gerist leiðir timinn
í ljós.“
Hvað um íslendinga i New
York?
„Þeir eru þar nokkrir, en
meðal þeirra var mjög lítið fé-
lagslíf til skanuns tima. Á 20
ára fullveldisafmæli Islands
buðum við hjónin öllum Islend-
ingum, sem við náðuiri til, i eft-
irmiðdagsdrykkju, og smám
saman hefir viðkynningin auk-
ist, enda hittast nú Islendingar í
New York öðru hvoru og efna
til sameiginlegs gleðskapar.
Þriggja manna nefnd annast all-
an undirhúning funda þessara,
og er ætlunin að lialda þeim
uppi i vetur. Mér er óliælt að
fullyrða, að þáttlaka oklcar í
heimssýningunni, siglingar ís-
lenskra skipa til Vesturheims
og skipun íslensks ræðismanns
í New York hefir vakið ríkari
þjóðernistilfinningu í hjörtun
þeirra Islendinga, sem vestra
dvelja, og þeir telja sig bundna
þjóðinni sterkari böndum en
nokkru sinni áður, þótt þjóð-
erniskend þeirra hafi ávalt ver-
ið rík ófölskvuð.“
*
Vilhjálmur Þór fór í morgun
ásamt fjölskyldu sinni til Akur-
eyrar. Mun liann dvelja þar
fram að mánaðamótunum, en
hinn 1. október n. k. tekur liann
við stöðu sinni sem einn af
bankastjórum Landsbankans.
Islenisklr s|®iiieiiii
400 mann§ við
Sprera§£pii var vai*psiié ú slífpád
bjarga nm
Bretland.
Asea, cfii fl&¥. Arifii-
i’orn nærgtaddir.
Eins og skýrt var frá í nokkurum hluta af uppiagi
blaðsins í gær björguðu áhafnir togaranna Arinbjarnar
hersis og Snorra goða f jölda erlendra manna við Bret-
land aðfaranótt s. 1. mánudags. — Vísir hafði í gær tal
af Magnúsi Eþinólfssyni, er var skipstjóri á Snorra goða
í síðustu ferð hans út og skýrði hann blaðinu svo frá
þessu:
Við vorum staddir um 10 sjó-
mílur suðaustur af eyjunni
Rathlin i írska sundinu, þegar
við sáum skip gefa frá sér neyð-
armerki — senda upp flugelda
— 2—3 mílur frá skipinu. Þá
var kl. iy2 aðfaranótt mánu-
dags.
Jafnframt gaus upp eldur i
skipinu, en við sáum flugvélina,
sem ráðist hafði á það fljúga
yfir því. Við snérum þegar í átt-
ina til liins nauðstadda skips, en
Arinbjörn hersir, sem þar þarna
líka og var nær því, varð á und-
an okkur á vettvang. Meðan við
voi-um á leiðinni þangað flaug
þýska flugvélin tvo hringi yfir
okkur, en lét okkur alveg af-
skiftalausa.
Þegar við koinum að sldpinu
var Arinbjörn farinn að taka þá
upp, seiri komust í björgunar-
bátana, 'en vegna þess að
sprengjan hafði lent á bátadekk-
inu miðju, höfðu margir bátarn-
ir eyðilagst, annaðhvort við
sprenginguna eða af eldi. Fjöldi
manna var 'á flekum umhverfis
skipið og mikill fjöldi hékk i
köðlum á skipshliðinni og köll-
uðu á hjálp.
Við skutum út björgunarbáti,
sem cr vélknúinn og fór-
um þegar að taka merin um
borð til okkar og gekk starfið
greiðlega, þvi að til allrar ham-
ingju var besta veður. Þegar við
höfðum unnið að björguninni
drjúga stund, kom breskur
tundurspillir og dráttarbátar á
vettvang og selti haim líka bát
á sjó, en ekki tókst að koma vél
lians af stað, svo að liarin varð
að engu liði.
Jafnslcjótt og tundirspillir-
inn var kominn fórum við að
flytja mennina um borð í hann
og lólc hann við þeim öllum.
Lögðumst við upp að honum og
tók hanu einnig við þeim, sem
komnir voru um borð til okkar.
Á skipinu voru alls um 620
manns, 500 hermenn, breskir og
franskir og 120 manna áliöfn.
Við munum þó ekki liafa bjarg-
að svo mörgum, og hljóta þvi