Vísir - 07.02.1941, Qupperneq 2

VÍSIR
I) AGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstrœti)
Símar 1 660 (5 línur).
Verð lcr. 3,00 á mánuði.
Lausasala 15 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Vörnin gegn
dýrtíðinni.
T^INS og nú horfir, er lík-
"■legt að verðlag í landinu
fari liækkandi hröðum skref-
um. Hver einstök verðhækkun
hýður annari heim og á þann
hátt myndast „samképpni“
verðlagsins er tekur þvi stærri
skref sem breytingarnar verða
tíðari. Allt kaupgjald innan-
lands fylgir nú vísitölu verð-
lagsins og hefir því bein áhrif á
alla framleiðslu og starfsemi
þjóðarinnar. Sá kostnaður tek-
ur nú breytingum frá mánuði
til mánaðar og gerir lausan og
ótryggan grundvöllinn undir
öllum rekstri. Þegai' svo dýrtíð-
in fer að færast verulega í auk-
ana raskast verðmæti allra
fastra eigna í landinu og verð-
gildi peninganna og traustið á
þeim fer þverrandi. Slik bylt-
ing hefir jafnan í för með sér
fjárliagserfiðleika, vinnudeilur
og jafnvel hrun þegar frá líður.
Þess vegna er það þjóðarnauð-
syn og í þágu hvers einasta
þegns, að spornað sé af alefli við
vexti dýrtíðarinnar og verð-
lagsþenslu í landinu. Takmark
slíkrar viðleitni á að vera það
að koma i veg fyrir hækkun
vísitölunnar.
Þetta er hlutverk ríkisstjórn-
arinnar og Alþingis. Það er að
visli erfitt verk og vandasamt
en fyrsla skrefið er að hefjast
handa. Engu verður breytt ef
ekkert er gert. Nú lítur helzt út
fyrir að ríkisstjórnin sinni lílið
þessu vandamáli og láli skeika
að sköpuðu. Þó er enginn vafi
á að margt má gera til þess að
stöðva skriðuna sem nú er
komin á hreifingu. Enginn get-
ur sagt fyrir um hvað verða
muni en vel gæti svo farið að
enginn máttur fái stöðvað hrun-
ið síðar ef nú er ekkert að gert.
Vísitalan er miðuð við út-
gjöld verkamannafjölskyldu i
Reykjavík. í janúar 1940 voru
þau útgjöld talin 4322 kr. en i
desember sama ár 5472 kr. Vísi-
talan var 112 í byrjun ársins en
142 í árslok. Útgjaldaupphæð-
inni er skipt i 10 aðalflokka. Af
þeim hefir húsnæði staðið í stað
og er það eini liðurinn sem
liamlar á móti dýrtíðinni. Af
heildarútgjöldunum, 5472 kr.
um áramótin, var um 31 % fyr-
ir kjöt, fisk, mjólk og feitmeti,
37% fyrir erlendar vörur, korn-
vöi-ur, nýlenduvörur, eldsneyti
og fatnað, 6% fyrir garðávexti
og 26% fyrir liúsaleigu og ýmis-
leg útgjöld. Hér er sleppt brot-
um í tölunum. Af þessu er ljóst
að um hluta innlendra afurða
og erlendra vara í vísitölunni er
mjög svipað, ef gert er ráð fyrir
að garðávexlir séu ekki fluttin
inn heldur ræktaðir hér. Þessir
tveir neyzluvöruflokkar ráða
því nær eingöngu um hreifingu
vísitölunnar sökum þess að
lmsaleigan stendur í stað. Innan
þessara vébanda þurfa því þær
aðgerðir að fara fram sem lík-
legar eru til að setja skorður
við þenslu dýrtíðarinnar. Hér
er um tiltölulega fáar vöruteg-
undir að ræða, innlendar og er-
lendar. Alhyglin hlýtur því að
heinast að því á hvern hátt megi
halda niðri eða jafnvel lækka
verð þessara vara. Umfram allt
er nauðsynlegt að lækka verð
erlendu varanna sökum þess að
verðlag innlendu afurðanna fer
mikið eftir því hversu dýrtíðin
vex vegna verðlags á aðfluttum
neyzluvörum.
Það þarf að rannsakast gaum-
gæfilega hver leið sé fær í því
efni að lækka verð Iiinna nauð-
synlegustu neyzluvara, eða að
minnsta kosti sporna við frek-
ari hækkun eftir megni. Mætti
í því sambandi atlmga tolla og
farmgjöld hvort þar er ekki
vegúr til lækkunar. Einnig
mætti athuga möguleika fyrir
opinbernm stuðningi til upp-
hótar á sérstökum vörutegund-
um.
Þetta og ýmislegt fleira er
nauðsynlegt að athuga. En það
þarf að gerast strax því að
straumur dýrtíðarinnar vex
því meir sem lengur líður og
veldur vaxandi truflun í öllum
greinum til lands og sjávar.
Eins og getið var um í Vísi i
gær hófst verkfall loftskeyta-
manna kl. 12 á liád. í gær.
Sáttaumleitanir fóru fram
fyrir milligöngu sáttanefndar í
kaupdeilumálum með þeim ár-
angri, að samningar tókust og
var verkfallinu þar með lokið.
Þá hefir Slýrimannafélag ís-
lands samið við atvinnurekend-
ur og er samningum nú lokið í
öllum kaupdeilum á skipaflot
anum.
í verkfallsmálum hárgreiðslu-
stúlkna og starfsstúlkna á veit-
ingahúsum hefir ekkert gerzt..
iðiul iBilitiinsleyi
Br gildi íe!id$
— — nema á
brezkum vörum,
Gjaldeyris- og innflutnings-
nefnd hefir tilkynnt, að öll
gjaldeyris- og innflutningsleyfi,
sem gefin voru út fyrir 1. jan.
1941, og ekki eru bundin við
kaup frá Bretlandi, skuli felld
úr gildi.
Samkvæmt þessari ákvörðun
verða allir þeir, sem eiga vörur
í pöntun frá öðrum löndum en
Rretlandi, og eiga þæúógreidd-
ar, að sækja um leyfi fyrir þeim
að nýju. i
Frá
Bnnaðarþingfi.
Fundir í Búnaðarþinginu
féllu niður mánudag og þriðju-
dag, vegna lasleika allmargra
fulllrúa; en fjórði fundur þess
var haldinn í fyrradag.
Þar gaf Árni G. Eylands rit-
stjóri Búnaðarþinginu skýrslu
um afkomu blaðsins síðastliðið
og undanfarin ár og hvernig
horfði um útkomu þess fram-
vegis.
Þá voru og lögð fram nokkur
ný mál og vísað til nefnda, og
ennfremur tekin fyrir nokkur
smærri mál, sem nefndir höfðu
skilað áliti og tillögum uip.
Einnig var kosin þriggja
manna nefnd^ til að ræða við
rikisstjórnina um verð á síld-
armjöli. Hana skipa þessir
menn: Helgi Kristjánsson í
Leirhöfn, Þorsteinn Sigurðsson
á Vatnsleysu og Jón Sigurðs-
son á Reynistað.
Fundir Búnaðarþingsins eru
haldnir í Baðstofu Iðnaðar-
manna og hefjast venjulega kl.
1.30.
Hví ekki að koma
þjóðleikhús-
inu upp nú?
Viðtal við Harald Björnsson leikara.
Tíðindamaður Vísis hitti Harald Björnsson leikara að máli
og'bað hann að láta blaðinu í té álit sitt á leiklistarmálum hér
á landi — í hverju hann teldi þeim helzt ábótavant og á hvern
hátt unnt væri að koma þéim í annað og betra horf.
Leiklistaráhugi íslendinga
er mikill. (
„Það er erfitt,“ segir Harald-
ur „að tala um leiklistarstarf
alls landsins, þegar maður er
bundinn við sama staðinn allan
ársins hring og getur ekki sinnt
leikstarfsemi úti um land sem
skyldi. Þó eg viti, að leiklistar-
starfsemi er miklu meiri á
landinu, en margir halda. —
Menn munu víst síst ætla, að
það sé leikið i hverju einasta
þorpi landsins og flestum sveit-
um — sumstaðar oft á ári.
Hvergi hefir verið byggt svo
samkomuhús síðustu 40 ár, að
leiksviði hafi ekki verið komið
þar fyrir.“
„Er leikstarfsemin í sveitun-
um og þorpunum ekki mjög á
byrjunarstigi?“
„Það er ef lil vill ekki rétt að
telja hana á byrjunarstigi, en
hitt má fullyrða, að henni sé í
mörgu ábótavant, sem raunar
er von. Það væri ekki viturlegt
að gera miklar kröfur til leik-
Iistar úti um land — en við-
leitnin er hinsvegar virðingar-
verð. Áhugi íslendinga fyrir
þessari listgrein er víða mikill
og sumstaðar ágætir hæfileikar
fyrir hendi, en þá vantar þjálf-
un og kunnáttu til að geta notið
sin að nokkru.“
Leikskóli.
,„Teljið þér, að hér vanti
leikskóla ?“
„Vel skipulögð kennsla í þess-
ari listgrein er vitanlega jafn
sjálfsögð og í tónlist og öðrum
listagreinum. Á það hefi eg oft
bent, bæði í ræðu og riti. Á síð-
ustu árum hefir og verið unnið
nokkuð að slíkri kennslu af 2
leikurum hér í bæ. í bréfi til
f járhagsnefndar Alþingis í fyrra
gerði eg grein fyrir þessari
nauðsyn, — og staklc upp á því,
að nokkuð af fé því sem gengur
til leikstarfsemi i Reykjavík,
frá bæ og ríki, yrði notað til að
setja á stofn leikskóla, — á
líkan hátt og Tónlistarfélagið
stofnaði sinn skóla fyrir nokkr-
um árum með góðum ár-
angri. — Það er mín bjarg-
föst sannfæring — eins og eg
gat um i þessu bréfi — að það
gæti orðið leiklist íslands til
mikils gagns, að slíkt undir-
búningsnám yrði hafið svo um
munaði — leiksýningum Leilc-
fél. Rvíkur fækkað, og meira
vandað til þeirra, en stundum
hefir orðið raunin á síðustu árin.
Hitt er annað mál, að eins og
málum er nú komið, í leiklist
íslands, yrðu framtíðarhorfur
nemendanna eftir slikt nám,
ekki neitt glæsilegar. Þó má
geta þess, að ýms leikstarfsemi
hér færist mjög í aukana og
mikil vöntun er nú að verða á
leikurum, einkum þeim yngri,
sem eitthvað kunna og &&ta.
Svo að ekki ætti hlutskipti
þeirra að verða neitt verra að
afloknu námi en tónlistarnem-
endanna, sem flestir hafa næga
vinnu.“
„Er ekki unnt að koma hin-
um efnileguslu nemendum' að
hjá hinum stærri leikfélögum
landsins, svo þeir fái að njóta
krafta sinna?“
„Það ætti að vera svo, þó að
reynslan sýni oft annað. T. d.
er það nú mjög fámennur hópur
sem starfar hjá I.. R. í öllum
leikritum — ár eftir ár. Flestir
leikendur, rneira að segja ýmsir
þeir reyndustu, sitja hjá að-
gerðalausir svo árum skiptir.“
„Hvað veldur því?“
„Þvi vil eg svara á öðrúm
vettvangi“.
Lítil leiklistarþróun.
„Teljið þér leiklistína vera á
framfarabraut meðal þjóðar
vorrar ?“
„Nei. Eg liygg að hún standi
því sem næst á sama stigi nú
; hér í Reykjavík og hún gerði
j eftir aldamótin. — Á með-
an málaralist, höggmynda-
list og hljómlist hefir fleygt
fram hérlendis á þessu tímabili,
| stendur leiklistin að mestu í
i stað. Að vísu hefir vinnuaðferð-
! um a. m. k. við undirbúning
suma sýninga farið fram, og
leiksviðstækni liefir batnað frá
því 1929“.
Skortur á málvöndun.
| „Hvað er það sem tafið hefir
fyrir þróun leiklistarinnar, að
' yðar áliti?“
„Mér skilst það helzt vera sú
staðreynd, að menn og konur
sem enga undirbúningsmennt-
S un hafa hlotið, og stundum með
ýms tal- og mállýti, eru liik-
laust tekin inn á aðalleiksvið
íslands, í þýðingarmikil leik-
hlutverk. Með því er ekki von að
: sýningarnar nái tilgangi sinum
eða virðingin fyrir þessari lista-
grein sé meiri en hún er hér í
Rvík. Hvernig myndi það þykja,
ef stór tónverk væru flutt af
|
gjörsamlega óæfðu og ólærðu
fólki — eða ólæi’ðir málarar
stofnuðu til opinbeiTar sýningar
á „Iistaverkum“ sínum? — Það
væri hlegið að því, og ekki að
ástæðulausu. —■ Afleiðing þessa
verður sú, að leikendurnir skilja
ekki livers leiklistin lcrefst af
þeim. En ungt fólk sem ætlar sér
að iðka þessa list, og þá líka
stjórnendurnir, verða að láta
sér skiljast það, að hún ki-efst
mikils, og að mörgu leyti meira
en flestar aðrar listir. -—■ Við
höfum ekki tíma til að bíða í
20—30 ár eflir, að nýliðar
læri eingöngu af reynslunni,
og smá arfist, þar til þeir
hafa náð þeiiTi tækni og kunn-
áttu, sem ýmsir af elztu leikur-
um okkar hafa náð á heilli ævi.
— Hvar sem er í heiminum er
það talin sjálfsagðasta skylda
góðra leikhúsa og leiklistar að
bjóða leikhúsgestum aðeins fag-
urt mál. Hér er ekki um slíkt
hugsað sem skyldi, og fá marg-
ar sýningai’nar óhjákvæmilega
ýmsa list- og tæknigalla, sem
ekki verður um flúnir á meðan
þessi hlið leiklistarinnar er van-
rækt.“
Okkur vantar leikhús.
„Með hvaða ráðum teljið þér
að hægt sé að skapa nýtt við-
horf í þróun leiklistarinnar?“
„Leiklistin kemst aldrei úr
kútnum hjá okkur fyrr en leik-
húsið kemst upp. Okkur vantar
hús. Og það eru húsnæðisvand-
ræðin sem er bein orsök flestra
þeirra galla og vandræða leik-
starfseminnar, sem eg hefi
minnzt á hér að framan. —
Með leikhúsinu ætti t. d. að
komast á fullkominn vinnufrið-
ur, en hann er ekki fyrir hendi
nú. Ilið væntanlega Þjóðleikhús
okkar er stór bygging og rúm-
góð, sem getur' veitt fleirum
liúsnæðislausum listgreinum
húsaskjól en leiklistinni einni.
Tónlistarstarfsemi bæjarins á
ekkert vai’anlegt athvarf. Og er
það ekki vansalaust að flytja
vei’ður meistai’averk hinna
miklu tónskálda í vagngeymslu
i höfuðstaðnum. Það hefir líka
stundum legið nærri. að snng-
félög hæjax’ins yrðu að hætta
starfsemi sinni vegna húsnæð-
isvandi’æða. 1 Þjóðleikhúsinu
getum við a. m. k. fyrst um
sinn geymt listasöfn vor, sem
um þessar mundir eru gjörsam-
lega húsnæðislaus.
Leikhúsið getur borið sig.
Ef Þjóðleikhúsið liefði vei’ið
komið upp núna, hefði vei’ið
auðvelt að láta rekstur þess bera
sig með kvikmyndasýningum,
og þar að auki fá nokkuð upp í
byggingai’kostnaðinn.
Eg, og margir fleiri sem um
þessi mál hugsa og til þekkja,
erum þeirrar skoðunar að
okkur heri að fullgera Þjóð-
leikliúsið á næstunni, að hefjast
handa nú þegai’, skapa atvinnu
fyrir iðnaðarmenn vora — þvi
mikill hluti kostnaðar þess sem
eftir er, innifelst í vinnu — þó
nokkurt útlent efiii þyrfti að
kaupa.
Það verður að koma til kasta
næsta þings hvað gert verður í
þess'u miáli, og þá hlýtur sú
spurning að vakna, livort sterl-
ingspundin sem bankarnir neita
að laka á móti, séu annars stað-
ar betur komin en í listastofnun
sem heldur hróðri, list og menn-
ingu þjóðar vorrar uppi.“
Útgáfa leiklistarrits.
„Sjáið þér ekki önnur ráð til
að örva leiklistarstarfsemina í
landinu, en byggingu Þjóðleik-
liúss?“
„Þjóðleikhúsið er án efa
fremsta og veigamesta atriðið,
þó að margt annað komi til
greina.“
„Þér eruð farinn að gefa út
leildistarrit, sem þér nefnið:
Leikhúsmál?"
„Já. Það er vísir að slíku riti,
en sem á að stækka í fram-
tíðinni og þá verður efni þess
jafnframt yfirgripsmeira. Eg
liafði útgáfu þessa tímarits fyr-
ir löngu í huga, en allskonar
örðugleikar liafa hamlað fram-
lcvæmdum þar til að fyrsta
heftið kom út í fyrravor, þó
örðugleikarnir liafi aldrei verið
meiri síðustu 10 ár.“
„Hvernig hefir útgáfan geng-
ið?“
„Ágætlega í alla staði. Það
eru þrjú hefti komin út og tvö
þau fyrstu þegar uppseld.“
„Hefir blaðið verið selt
víða ?“
„Nei. Það hefir að eins verið
selt í einni einustu bókabúð
(Eymundsen) en elckert í lausa-
sölu.
Eg hefi gert mér far um að
vanda til „Leikhúsmála“, bæði
að efni og ytra frágangi. Eg hefi
reynt að forða gömlum fróðleik
varðandi leikstarfsemi, frá al-
gerri gleymsku með því að skrá
liann í ritið, enda er það eitt af
hlutverkum „Leikhúsmála“ að
verða framvegis ábyggilegasta
heimildarritið sem við kemur
leiklistarmálum Islands.
Síðan blaðið byrjaði að koma
út, hafa ýmir örðugleikar við
útg. vaxið. — Allt liækkað í
verði. — Samhandið við Nol’ð-
urlönd slitnað, en þar átti eg
vissa á annað liundrað áskrif-
endur, bæði meðal leikara og
annara listanianna, og svo með-
al ýmsra vina minna og leik-
húsmanna.“
„Hafið þér ekki fengið kaup-
endur að blaðinu vestan hafs?“
„Jú, um 20 íslendingar i Kan-
ada og Bandaríkjununl*f hafa
gerst áskrifendur. En allar
sendingar tíl útlanda eru erfið-
ar og óvissar.“
Hneykslanleg mistök.
I gærkveldi var í dagskrárlið
Útvarpsins „Séð og þeyrt“ flutt
ávarp lil ísfenzku þjóðarinnar
frá Pétri Benediktssyni sendi-
fulltrúa Islands í Bretlandi. *
Hafði ávarp þetta verið tekið á
hljómplötu af hrezka útvarpinu
(B. B. C.), sem sendi það að
gjöf til útvarpsins hér.
Ávarpið var hið skörulegasta
bæði að efni og flutningi, enda
frá þeim fulltrúa landsins lcom-
ið, sem nú gegnir einna mestri
ábyrgðarstöðu við bezta orðstír,
og sent hingað sem gjöf af
mlerkustu fréttastófnun Breta-
veldis.
Það verður þvi að telja það
fullkomið hneyksli, að elcki
skyldi neitt vera um það til-
kynnt fyrirfram í Útvarpinu,
að ávarpið yrði flutt og það
skuli hafa verið falið undir ó-
merkilegum dagskrárlið næst á
eftir Afríkuerindl Sigurðar Ein-
arssonar.
Verður að krefjast þess af
útvarpsráði, að það sjái um, að
ávarpið verði flutt aftur á til-
hlýðilegum tíma og það tilkynt
fyrirfram og þessi alvarlegu
mistök þar með færð til betri
vegar.
FyririestMi* iim
frauska list.
Fyrsti fyrirlesturinn í gær,.
I gærkvöldi liélt ræðismaður
Frakka fyrsta fyrirlestur sinn
um „Franska myndlist frá 1800
til vorra daga.“
Prófessor Alexander Jóliann-
esson, relctor kynnti fyrirlesar-
ann fyrir áheyrendum og þakk-
aði honum fyrir þann velvilja,
er hann sýndi háskólanum.
Rektorinn minnti á, að síðast-
liðinn vetur liefði hr. Voillery
haldið fyrirlestra Tim „Frakk-
land fyrir liandan höfin“ og þá
þegar sýnt, að liann væri ekki
aðeins „góður ræðismaður held-
ur einnig góður ræðumaður“.
I upphafi fyrirlestrar síns
benti ræðismaðurinn á, hve rík-
an þátt listir yfirleitt hefðu á-
vallt átt í lífi Frakka. Síðan
benti hann á, hve listamenn alls-
staðar í heiminum-hefðu orðið
fyrir sterkum áhrifum af
frönskum málurum síðustu 140
ára, en að því loknu talaði hann
um „klassiska skólann“, „róm-
antiska skólann“ og „skóla
landslagsmálaranna frá 1830“
eða „skólann frá Fontaine-
bleau“.
Þeir málarar, sem ræðismað-
ur talaði sérstaklega um, voru
David, Ingres, Gérard, Prud’liou,
Gros, Delaeroix, Théodore
Rousseau, Millet. — Skugga-
myndir voru sýndar af nokkr-
um þekktum verkum þessara
málara.
Áheyrendur voru margir, og
fékk fyrirlesturinn hinar beztu
Undirtektir, enda hinn fróðleg-
asti og skörulega fluttur.
/