Vísir - 16.05.1942, Page 1

Ritstjóri:
Kristján Guðiaugsson
Skrifstofur:
Félagsprentsmiðjan (3. hsð).
Ritstjórl 1
Blaðamenn SJmi:
Auglýsingar 1660 • t
Gjaldkerl 5 llnur
Afgreiðsla
32. ár.
Reykjavík, laugardaginn 16. maí 1942.
87. tbl.
Þjóðverjar tílkynna
íall liereli.
Fyrsta mexikanska
skipinu hefir nú verið
sökkt í þessari styrjöld.
Það var á siglingu að næt-
urlagi og fór í öllu eftir
þeim fyrirmælum, sem
möndulveldin segjast
virða, þefíar skip hlut-
lausra eru á ferð. Var það
með lögboðin ljós og
upplýstan fána.
Mexikanska þingið hef-
ir verið kvatt saman til
fundar vegna þessa og
var hverjum þingmanni
tilkynnt, að taka ætti á-
kvörðun um styrjaldar-
yfirlýsingu á hendur
möndulveldunum.
Mexikó sleit stjórn-
málasambandi við þau
fyrir nokkuru og Cama-
cho, forseti, hefir lýstyfir
því, að Mexico styðji
Bandaríkin í einu og öllu.
Gremja mikil er í Mexi-
ko vegna þess að skipinu
var sökkt og í gær grýtti
mannf jöldi í Mexico City
þýzka klúbbinn í borg-
inni.
Rús§ar herða sókii'
ina til Kharkov.
Göring sviftur flugstjórninni, segir Moskva.
Þjóðver jar hafa tilkynnt, að hersveitir þeirra og
Rúmena hafi nú tekið borgina Kerch, norð-
austast á tanganum, sem ber nafn hennar.
Hafði orustan á skaganum þá staðið í viku,(en hún hófst
föstudaginn 8._þ. m. samkvæmt herstjómartilkynningu
Þjóðverja, sem gefin var út fyrri hluta þessara viku.
Rússar hafa ekki játað fall Kerch, en þeir hafa áður kannast
við að þeir færi lialloka fyrir ofurefli Þjóðverja, enda þótt þeim
tækist að valda miklu mannfalli i liði þeirra á undanhaldinu.
Hinsvegar segja Rússar að sókn þeirra hjá Kharkov fari
harðnandi með degi hverjum og standist Þjóðverjar þeim ekki
snúning.
Þjóðverjar gefa að öðru leyti
litlar upplýsingar um töku
Kerch, en segja, að ekki sé bú-
ið að kasta tölu á alla fangana
né heldur herfangið, sem féll
í liendur þeirra.
Af sókn Rússa hjá Kharkov
segja þeir, að Rússar hafi þeg-
ar misst 200 skriðdreka í þeim
bardögum, en hinsvegar hafi
þeir sjálfir misst aðeins 5 skrið-
dreka.
Þjóðverjar segja frá land-
göngutilraun, sem lið úr rúss-
neska flotanum hafi gert norð-
ur við íshaf fyrir skemmstu
og hafi Finnar og Þjóðverjar
Danir og Norðmenn í
London minnast fóstur-
sinna.
Lnn<1 iin al>rcf frá Bjarna Gnð-
mnndssyni l»laðafnl|trua.
Síðast liðinn fimmtudag minntust Danir í London þess, að
daginn eftir — þ. e. í gær — voru 30 át liðin frá því að
Kristján X Danakonungur tók við völdum þar í landi, er faðir
hans, Friðrik VIII var látinn. Var haldin vegleg guðsþjónusta
af þessu tilefni í kapellu Mary ekkjudrottningar í Marlborough
House að viðstöddu ýmsu stórmenni.
Meðal þeirra, sem voru við
guðþjónustuna, var Pétur Bene-
diktsson, sendiherra Islands og
Rewentlow, greifi, sendiherra
Dana, sem hefir gengið í flokk
frjálsra Dana. Danski safnaðar-
pfesturinn í London, síra Jen-
sen, messaði, en að lokinni guðs-
þjónustunni ávarpaði Rewent-
low greifi söfnuðinn úr kórdyr-
um.
Hélt hann stutta ræðu um hið
merka starf konungs i þágu
lands og þjóðar í Danmörku og
lét að lokum í ljós þá ósk, að
konungur mætti sem fyrst lifa
I>á stund að verða aftur frjáls
konungur frjálsrar þjóðar.
Á morgun, 17. maí, minnast
Norðmenn í London fullveldis-
dags síns með árdegisguðsþjón-
ustu i kirkjunni „St. Martin’s in
tlie Fields“, sem er við Trafalg-
ar-torg, en um nónbil verður
mikil samkoma i Coliseum-
leikhúsinu, sem er eitt stærsta
leikhús Lundúnaborgar. Full-
trúar Norðurlandaþjóðanna og
allra bandamanna verða við-
staddír.
I áframhaldi af ræðu Chur-
chills, þar sem hann ræddi um
gashernaðinn, hefir hrezka
stjórnin hafið útbreiðslustarf-
semi í því skyni að hvetja fólk
til að bera gasgrímur og vera
viðbúið, ef til gasárása kemur.
Freguir hafa borizt frá aust-
urvígstöðvunum, sem herma,
að þýzka hernum hafi verið út-
hlutaðar nýjar gasgrímur. Ekk-
ert bendir þó til þess að gasi sé
beitt þar eystra. Menn eru þeirr-
ar skoðunar hér, að sóknin á
Iverchtanga sé fyrsta skrefið til
sóknar gegn Kákasus.
Svíar efla nú landvarnir sinar
af kappi. Síðastliðinn laugáfdag
var haldinn allsherjar-loftvarna-
og heræfing í Stokkhólmi. Var
beitt bæði hermannabyssuni og
smáfallbyssum. Sama dag var
fyrsti Svíinn tekinn til fanga
fyrir landráð og njósnir gegn
landi sínu.
25 ára hjúskaparafmæli.
Á niorgun, þ. iy. maí, eiga þau
hjónin frú Anna N. Gísladóttir og
Guðmundur Guðjónsson kaupmað-
úr 25 ára hjúskaparafmæli. Héim-
ili þeirra er á Leifsgötu 11 hér í 'bæ.
tekið hraustlega á móti, fellt
marga af Rússum, en hinir
komizt undan sjóleiðina.
Rússar tilkynna, að þeir hafi,
eftir 3ja daga sókn á 80 km.
breiðu svæði, eyðilagt eða tek-
ið 254 fallbyssur, 250. skrið-
dreka og 40 flugvélar. Segja
Rússar, að menn þeirra sæki
fram af miklum móði og sé
þeir óvenju gunnreifir. Hraða
þeir framsókninni m. a. með
því að sitja eða standa á skrið-
drekunum, sem ryðjast fram
gegn víggirtum stöðvum Þjóð-
verja.
í fregnum erlendra blaða-
manna frá Moskva, er getið um
fyrsta öfluga gagnáhlaupið,
sem Þjóðverjar gerðu með
skriðdrekasveit. Lauk þeix-ri
viðureign þannig, að Rússar
skutu 34 skriðdrekanna í bál,
en 40 urðu fyrir svo miklum
skemmdum, að þeir stöðvuðust
og voru ónothæfir. Á einum
stað misstu Þjóðverjar 2500
menn, að sögn Rússa.
ÞÝZKU HERMENN-
IRNIR BREYTTIR.
Lundúnafregnir herma, að
dr. Göbbels hafi ritað grein um
þýzku liermennina á austur-
vigstöðvunum í tímaritið „Das
Reich“.
Fjallar greinin um þá breyt-
ingu, sem orðin er á hermönn-
unum. Þeir sé harðleitari á svip
og einkennilegur glampi sé í
augunum, en að auki tali þeir
minna en eftir hina sigursælu
sókn gegn Frakklandi og síð-
ar suður Balkanskaga.
GÖRING
SETTUR AF?
Moskva skýrir frá því, að
Göring, marskálkur, hafi ver-
ið sviptur yfirstjórninni á flug-
liernum i Rússlandi og lönd-
unuin við Miðjarðarhafið. Hef-
ir útvarpið i Moskva þessa
fregn eftir heimildum i Genf
í Sviss, sem það telur áreiðan-
legar.
Arftakar Görings eru sagðir
þeir Milch og Kesselring. Þá
á Göring líka að hafa verið
sviptur stjórninni 'á birgða-
söfnun fjirir flotann og Hitler
að hafa tekið við stjórninni á
hinum nýju stormsveita-lög-
regludeildum.
Bardagar að
fjara út í
Burrna.
Bardagar- virðast mí vera að
fjara út í Burma, þar sem Bret-
ar hafa næstum hörfað út úr
landinu að vestan, en Japön-
um verð.úr , ágengt við að
hreinsa til að austan og norðan.
Brezkum flugvélum tókst að
tefja svo fyrir Japönum i
Chindwin-dalnum, að hersveit-
ir Alexanders, hershöfðingja,
fengu mjög þarfa hvíld frá bar-
dögum i rúman sólarliring.
Hafði ekki slegið í bardaga aft-
ur fyrri en í morgun.
Japanir tilkypna, að þeir
lialdi áfram að hreinsa til i
norðausturhluta Burma, þar
sem skipulögð mótspjTna sé
úr sögunni.
'Japanir tilkynna einnig, að
þeir hafi hafið sókn í Hu-peh-
fylki í Kína og unnið allmikla
sigra þar. (Hankow er í því
fylki).
Nýja ríkisstjórnin
•T*ilkynnt var á fundi Alþingis í dag myndun hinnar
nýju ríkisstjórnar, og verður hún þannig skipuð:
FORSÆTISRÁÐHERRA Ólafur Thors, sem jafn-
framt gegnir utanríkismálum, nokkrum þætti atvinnu-
mála, sjávarútvegsmálum og landbúnaðarmálum, sem
Hermann Jónasson gegndi áður.
FJÁRMÁLARÁÐHERRA Jakob Möller, sem jafn-
framt gegnir dómsmálum, félagsmálum, iðnaðarmál-
um o. fl.
VIÐSKIPTAMÁLARÁÐHERRA Magnús Jónsson,
sem jafnframt gegnir kirkju- og kennslumálum og ein-
hverjum þáttum atvinnumála.___,
Skúli Skúlason:
Norðmenn halda
17. mai hátíðlegan.
Varðarfundur
á morgun.
heldur almennan fund fyrir alla
Sjálfstæðiskjóendur, í Gamla
Bíc, á morgun kl. 1 * l/i e. h.
Til unmeðu á fundinum verð-
ur: Kjördæmamálið og stjórnar-
skiptin og mun Magnús Jónsson
ráðherra hefja umræður. —
Einnig munu margir aðrir af
þingmönnum flokksins taka til
máls.
Á fundinum verður skýrt frá
gangi þessara mála, frá upphafi.
Engar móttökur
verða í ræðismannsbústað Norð-
manna 17. maí. Gestum verður veitt
móttaka í sendiherrabústaðnum við
Fjólugötu.
Messur á raorgun.
Messur í dómkirkjunni á morg-
un. Kl. 11 síra Friðrik Hallgríms-
son. Engin síðdegismessa.
H allgrímsprcstakaU. MessaÖ í
Austurbæjarskólanum á morgun kl.
2. Síra Sigurbjörn Einarsson.
Fríkirkjan í Reykjavík. Messað
á morgun kl. 2, sr. Árni Sigurðsson
— Unglingafélagsfundur (loka-
fundur) kl. 4 í Baðstofu iðnaðar-
rnanna. Fermingardrengir þessa
vörs boðnir á fundinn.
Hafnarfjarðarkirkja. Messað í
Hafnarfjarðarkirkju á morgun kl.
2. Síra Garðar Þorsteinsson.
Útvarpið í kvöld.
Kl. 19.25 Þingíréttir. 20.00 Frétt-
ir. 20.30 Leikrit: „Það logar yfir
jöklinum", eftir Sigurð Eggerz
(Leikfélag Akureyrar. Leikstjóri
Ágúst Kvaran). — Útvarpað frá
Akureyri. 22.00 Fréttir. 22.10 Dans-
lög. 24.00 Dagskrárlok.
Útvarpið á morgun.
Kl. 10.00‘Morguntónleikar (plöt-
ur): Norsk tónlist. 11.00 Messa í
dómkirkjunni (síra Friðrik Hall-
grímsson). 12.15 Hádegisútvarp.
13.15 Útvarp Norræna félagsins:
a) Lúðrasveit leikur á Austurvelli.
b) 13.30 Ávarp frá svölum Alþing-
ishússins (herra Sigurgeir Sigurðs-
son biskup). c) 14.00 Norsk messa
i dómkirkjunni. 15.30—16.30 Mið-
degistónleikar (plötur) : Norsk tón-
list. 18.30 Barnatími. 19.25 Hljóm-
plötur: Lyrisk svita , eftir Greig.
20.00 Fréttir. 20.20 Einsöngur (Ein-
ar Markan): Norsk lög. a) Neu-
pert: Syng mig hjem. b) Grieg:
1. Med en vandlilje. 2. En svane.
3. Ungmöen. 4. Váren. c) johs.
Svendsen: Serenade. (Páll Isólfs-
son leikur undir). 20.40 Erindi:
Noregur (Thorolf Smith). 21.00
Upplestur: Dagur Noregs, kvæði
eftir Tómas Guðnnmdsson (höf.
flytur). 21.05 Norsk kórliig (plöt-
ur). 21.35 Útvarpsnljómsveitin:
Norsk tónlist. 21.50 Fréttir. Dans-
lög til 23.00.
Ávarp
vegna Noregssöfnunarinnar,
birtist í Vísi á mánudag.
Vér íslendingar eigum ekki
ennþá þjóðhátíðardag, i réttri
merkingu þess orðs. Þrír dagar
liafa tekið við hver af öðrum,
sem minningardagar þjóðarinn-
ar; fyrst 2. ágúst, dagur stjórn-
arskrárinnar frá 1874, þá 17.
júní, fæðingardagur Jóns Sig-
urðssonar og loks 1. desember
— dagur fullveldisviðurkenn-
ingarinnar 1918. Verzlunarstétt-
in hafði í öndverðu hátíðahald
2. ágúst með liöndum hér í
Reykjavík, og síðan er dagurinn
orðinn fridagur verzlunar-
manna og þeirra aðalliátiðis-
dagur. — Það voru íþróttamenn
íslands, sefm tóku forustuna um
hátíðahöldin 17. júni og halda
liann enn liátíðlegan, þó að
minna kveði að lionum,
en áður var. <)g loks eru
það stúdentar, sem halda sjálf-
stæðisdaginn, 1. desember, há-
tíðlegan, þann dag, sem, sam-
kvæmt alþjóðavenju ætti að
heita þjóðardagur íslendinga.
Það er þannig los á þessu máli
enn, eins og eðlilegt er í tingu
þjóðfélagi. En enginn gengur
]>ess dulinn, að tímans vegna er
17. júní lang sjálfsagðasti dag-
urinn til þess að vera þjóðardag-
ur okkar. Og i fyrra gerðust at-
burðir, varðandi sjálfstæði ]>jóð-
arinnar, sem gefa þessum dégi
gildi, auk þess, sem liann sem
afmælisdagur Jóns Sigurðsson-
ar hefir gildi,, sem að sama skap
er því meira, sem Jón Sigurðs-
son var tvímælalaust höfundur
íslenzks sjálfstæðis, ótvíræðar
en aðrar þjóðir geta sagt um
sína ágætustu menn.
1-
Með eldri þjóðum er komin
meiri festa í hátiðahald þjóðar-
dagsins en hjá oss. Og dagurinn
á morgun gefur sérstakt tilefni
til þess að minnast nokkrum
orðum þjóðardags nánustit
frændþjóðar okkar, Nörð-
manna, — 17. maí.
Nokkrum sinnum hefi eg
dvalið í Danmörku á þjóðardegi
Dana og einu sinni í Svíþjóð, á
þjóðardegi Svía. Og þó að þar
væru fjölbreytt hátiðaliöld og
mikill mannfagnaður, þá gét eg
ekki neitað þvi, að þetta var ekki
nenia svipur lijá þeirri sjón, er
eg lifði, er eg sá 17. maí í Berg-
en, árið 1925 og síðar i ýmsuiri
smábæjum í Noregi. Mér fannst
þá, að „17. maí“ væri allt annað
en allur þjóðarfagnaður, sem eg
hafði séð áður. Og mér finnst
það enn. *
Og lesandinn mun spyrja: —
Hvað er það þá, sem setur þenn-
an svip á daginn — og bæinn?
Því er mjög fljótsvarað: Það
eru börnin!
Þó að allar stéttir eins þjóð-
félags væru samtaka í þvi, að
ganga i skrúðgöngu um göturn-
ar, líalda skemmtanir utan húss
og innan og gleðjast í samhug
um dásemdir ættjarðar sinnar
og frelsi hennar, þá yrði það
enginn „17. mai“ án barnanna.
Það er hægt að halda þróttmikl-
ar ættjarðarhvatningarræður,
hyngja fögur ljóð og strengja
þess heit, hátt eða i hljóði, að
vilja ættjörð sinni allt, en samt
getur aldrei orðið neinn „17.
maí“ úr því. En þegar allt þetta
gerist og börnin ganga i fána-
fylkingu, deginum til heiðurs,
þá er það -— 17. maí, yndisleg-
asti dagur allra þjóðardaga.
Það er í Bergen. Sól og vor í 1
lofti, enda gengu þá svo miklir
þurkar í sex vikur samfleytt,
að til vandræða horfði vegna
vatnsleysis — sjaldan þessu
vant. En þetta vor'var að hrinda
af Bergeii lygasögunni um, að
það rigndi alltaf þar.
Við skólana 1 bænum eru
börnin að tínast saman, hvert að
sínum skóla. Stór og lítil, efn-
aðra inanna börn og fátækra
manna börri, en öll hrein og
prúðbúin og með lítinn fána í
hendinni. Suni bera þau fánann
sámárivafinn, þegar þau koma.
P2n infiári skannns koma þau út
aftur, á ákveðinni stundu, með
kennurUnum sinrim, og nú er
haldið til kirkju. Méssugerðin
17. maí en fallegasta barnaguðs-
þjónusta, sem nokkursstaðar
gefur að lita.
Að lokinni méssugerðinni er
að jafnaði hlé, og hver fer
helin tii sín til matar. Eri á eftir
hefst aðalskrúðgangan, um göt-
úrnár. Í Bergen er til sérstakt
fyrirbrigði, sem eg má til að
geta liér *•— það eru hinar svo-
nefridu hógsveitir 2— Buekorps
— dréngiá. Þeir hafa fornt lag
á félagsskap sinum, og munu
þétta Verá leifar frá áhrifum
Hansastaðakaupmaririanna í
Bergen. Þeir hafá sjálfir lúðra-
sveitir, bg leika uri-dir á skrúð-
göngunnii aulc ,;fullvaxinna“
hljómsveita.
■ Barnafagnaðinum. 1 á götum
úti lýkur þegar dégi tekur að
lialla.: Fýíkirigunni 'ér slitið, en
á þéim skémmturiuíri, sem sér-
staltlegd énfhaldriar fyrir börn-
iri, eru þau í hópUm— og fjöldi
þeirra i þjóðbúningúm.
Eg minnist 17. mai næstu 2
árin eftir þetta. Það var i Nes-
byen i Hallingdal. Það hafði vor-
að heldur ílla, og sumarið var
ekki koniið að fullu. Einasta
Framh. á 3. síðu.