Vísir - 19.12.1942, Blaðsíða 5

VÍSIR
Laugardaginn 19. des. 1942.
Bæknr á lólamarkaðiiinm
Sigurður Nordal:
ÍSLENZK MENNING.
. ÍJtgef.: Mál og menning.
Hér er á engan hátt ætlunin að
kveða upp dóm um, rit þetta, —
til þess brestur mig alla þekk-
ingu.
Hér mun því ekki að sinni
upp talið hvað ritiö hefir til síns
ágætis, annað en það, að út af
því liafa risið liarðar deilur,
löngu áður en prentunin hófst,
og þær deilur eru ekki nema
að litlu leyti útkljáðar ennþá.
Ilöfundurinn víkur að þessu lít-
illega í formála bókarinnar og
skýrir frá því, að úr því að hoö-
izt hafi, — liafi hann og kosið
að bókin yrði útgefin af forlagi,
sem átt hefði fjölda öruggra
kaupenda, í stað þess að gefa
hana út í fáum tölusettum ein-
tökum. Höfundurinn kemst svo
að orði, að því er deilur þessar
varðar:
„Þetta rit ber ekki minjar
neinnar annarar stjórnmála-
skoðunar en minnar eigin. Hún
er ógn einföld, helzt í því fólgin,
aS takmark allrar stjórnar og
stjórnmála sé að leyfa sem flest-
um, helzt öllum, einstaklingum
að njóta sín, ráða sér og þroks-
ast við eðli þeirra og hæfi, búa
þeim sem bezt skilyrði þess, —
forsjá annarra nái því betur til-
gangi sínum sem hún er í meira
hófi höfð. Mér er engin launung
á þessu, og ég er alveg eins fús
til að segja það þeim, lesendum,
sem kunna að vera á gagnstæðu
máli.“
lÓsköp saklaus virðist slík
stjórnmálaskoðun vera, og ekki
ástæSa til að hefja áróður gegn
bókinni hennar vegna.
Höfundur hefir tileinkað hók-
ina Árna Magnússyni, Hannesi
Árnasyni og Charles Eliot Nor-
ton, en vegna fjárframlaga þess-
ara manna til sjóðstofnana átli
liöfundurinn þess kost að dvelja
langdvölum erlendis. Getur
hann þess, sem er og reynsla
annarra Islendinga, að í fjar-
lægðinni hafi hann lært að meta
land og þjóð, og er bókin sprott-
in af ást höfundar til þessa.
Sigurður prófessor Nordal
ritar slétt og fellt islenzkt mál,
— svo tilgerðarlaust og fagurt,
að algert einsdæmi mun vera.
Tungan lýtur sömu lögmálum
og listin í því efni að: allt liið
látlausa er fagurt. Mættu það
margir rithöfundar muna aS
skaðlausu, þótt margir séu
kallaðir, en fáir útvaldir.
Kaflar hókarinnar eru þessir:
Forspjall, Landnám, Lög, Heið-
inn dómur, Hirðskáld, Þjóðveldi
og að lokum athugasemdir. Er
bókin 360 bls. að þykkt og i
stóru broti.
St
Efni bókarinnar verður vænt-
anlega rakið nánar af þeim, sem
þess eru um komnir, en því lét
eg hennar getið hér, að eg vildi
engan þátt ,eiga í því, að sígilt
ritverk gleymdist í stundargildi
jólabókaflóðsins.
K. G.
Frú Roosevelt segir frá. —
Jón frá Ljárskógum þýddi.
Egill Bjarnason gaf út. —
Það mun vera óhætt að segja
það, að sjálfsæfisaga Eleanor
Roosevelt sé einstölc i sinni röð
meðal þeirra hóka, sem nú eru
gefnar út í tuga og ef til vill
hundraðatali.
Hún er um þá konu, sem
einna þekktust mun i heiminum,
ekki fyrir að vinna fegurðar-
verðlaun á baðstöðum eða aðrar
líkar listir, sem kvenfólkið sæk-
ist víða eftir, heldur fyrir það,
að hún er eins raunverulega
,.First Lady“ í Bandaríkjunum
og hægt er atS fylla þá stöðu.
Frú Roosevelt er eklci aðeins
eiginkona forsetans heldur er
hún athafnasamur blaðamaður,
því að liún ritar daglega í mörg
hundruð blöð víðsvegar í land-
inu og er þar að auki eftirsótt-
asti ræðumaður úr hópi kvenna
sakir mælsku sinnar.
Þessu marki hefir frú Roose-
velt náð með atorku sinni og
einbeittni, og sjálfsæfisaga
hennar hregður ljósi yfir har-
áttuna að því marki. Hún er
fróðleg og lærdómsrík — jafnt
fyrir karla sem konur. En þó
mun kvenþjóðin hafa sérstak-
lega gaman af að kynnast þess-
ari kynsystur sinni, eklci sízt
ungu stúlkurnar, sem geta
margt af henni lært, því að liún
er góður kennari.
Jón frá Ljárskógum hefir
leyst þýðinguna óaðfinnanlega
af liendi.
J.
Guðmundur Friðjónsson: —
Utan af víðavangi, kvæði.
Útg. ísafoldarprentsmiðja
h.f. 1942.
Um kvæði þessi segir höf.
sjálfur, að undir niðri séu þau
helguð lífinu og starfinu í land-
inu og tungunni. Þau eru gerð
á sjöunda tug æfi hans, flest, en
nokkur eftir að á áttræðisald-
urinn kom.
I þessum formálsorðum er í
rauninni sagt, það sem segja
þarf til skýringar þessari bók.
Hún er ekki byrjandaverlc neins
byltingasinna, lieldur fastmót-
uð lífsslcoðun og lífsstefna
þroskaðs manns, sem sér fótum
sínum forráð og hefir myndað
sér fasta lífsskoðun, sem líka
einkennir mjög anda þessarar
bókar.
Höfuðinntak lífsstefnu höf-
undar er manndómur, vit, þekk-
ing, hetjuskapur, trygglyndi,
gæzka og trú.
Þessara einkenna gætir svo
að segja í öllum kvæðum
skáldsins. Hann er islenzkur í
lund, og íslendingur i anda.
Hann vill endurheimta þjóð
vora frá nýjabrumi, tízkuöfl-
um, sundurlyndi og fláræði og
vekja hana til vitúndar um Is-
lendingseðli sitt eins og það var
á þeim „góðu gömlu dögum“.
Guðmundur Friðjónsson hef-
ir lagt meiri stund á sagnagerð
en ljóðagerð, enda lætur honum
sagnagerðin hetur og í henni
eru lians snjöllustu afrek að
finna. Hinsvegar hefir hann
ýmsa kosti sem Ijóðskáld og
þá mikla. Hann er kjarnyrtur,
getur dregið upp sterka mynd
í fiáum orðum, kann íslenzkt
mál flestum betur og hefir auk
þess svo sterk höfundarein-
kennj, að tæplega verður villzt
á þeim.
En þetta er ekki einlilítt og
einhvernveginn finnst mér
Guðmundi mistakast oftar en
skyldi að yrkja góð kvæði, enda
þótt efniviðurinn sé góður og
víða skemmtileg tilþrif í þeim.
Hann nær ekki fyllilega tökum
á efninu, nær ekki að byggja
það upp i heilsteypt og fullkom-
ið listaverk. Það er næsta
sjaldan sem Guðmundi tekst
að ná stíganda i kvæðin, þannig
að efnið í þeim rísi sem vaxandi
alda, er síðan skellur yfir og
brotnar er að endalokum kem-
ur. Honum tekst oft bezt við
fyrstu vísurnar, eða í miðju
kyæði og virðist lítið skeyta
um Iiað þótt slíkt dragi mjög
úr heildaráhrif unum. En
skáldlegra tilþrifa og orð-
snilldar er viða að leita i kvæð-
unum og þess vegna munu þau
verða kærkoinin þeim er ís-
lenzkri tungu og ljóðagerð
unna. Bezt finnst mér skáldinu
takast við að draga fram ein-
stakar persónumyndir, en einna
lakast í heimspólitískum ádeil-
um. Kvæði er heitir „Nótt“
þykir mér einna jafnhezt, en
fleira er þar góðra kvæða, og
sem heild þótti mér bókin betur
lesin en ólesin.
Þ. J.
Kristján Friðriksson: Smá-
vinir fagrir. Unglingasaga.
Útg. Kristján Friðriksson,
Reykjavík 1942.
Kristján Friðriksson sendir
frá sér frumsamda bók, ætlaða
unglingum, er hann nefnir
„Smávinir fagrir“. Bók þessi er
nær 100 siður í stóru broti og
prýdd fjölda mynda, litmynda,
ljósmynda og strikmynda úr
jurtaríki íslands.
Sjálfur segir bókarhöfundur,
að bókin sé ekki skráð í þvi
skyni að semja skáídverk, lield-
ur til að reyna að vekja áhuga
unglinga á gildi og fegurð gróð-
urríkis Islands.
Tilgangurinn er ágætur, —
strax vegna lians hlýtur bókin
að vekja á sér athygli. Það
þeim mun fremur sem flestar
barnabækur, sem hér eru gefn-
ar út — og hversu ágætar sem
þær eru, fjalla um erlent efni.
Hér er um unglingabók að í’æða
sem gerir náttúru okkar eigin
lands að höfuðviðfangsefni og
reynir að vekja ást og velþókn-
un barnanna á henni. Auk þessa
gera myndirnar hörnunum
miklu auðveldai-a fyrir að skilja
efnið og læra af því.
Annars er efni bókarinnar
skáldsaga, saga af dreng og
telpu, sem keppast um að
þekkja seixi flest hlóm. Það
sem sigraði í keppninni fékk
í-auðblesóttan fola 1 verðlaun.
Sagan er látlaust og vel sögð,
oft bregður fyrir skáldlegum
tilþrifum, sem hvergi fara þó
út yfir skilning bax-nanna né
næmi þeirra. Einkunx tekst
höfundi vel að lýsa náttúru-
stemningum og flétta inn í
þær fallegum og lifandi sögum
af einstaldingum jurtaríkisins.
Eins og áður er tekið fram,
eru „Smávinir fagrix%“ lxelgaðir
gróðurríki íslands. Eg liygg að
höfundi muni takast með þess-
fari bólc sinni að vekja og glæða
áliuga unglinga fyrir hlómum
og jurtunx, og þá er lika tilgang-
inum náð. Að vísu verður
bókin ekki skoðuð sem
kennslubók í grasafræði — þvi
að til þess stiklar höf. á of stóru
og fer of fljótt yfir — en ó-
beinlinis dregur lxún athygli
unglinganna að blómununx og
fegurð þeiri’a.
Einn galli finnst nxér þó á
bókinni senx unglingabók.
Hann er sá, að höfundur skilur
við söguna sem óleyst viðfangs-
efni.
Þetta getur verið gott og
blessað fyrir fulloi’ðna - stund-
um jafnvel sjálfsagt, en afstaða
barna og unglinga er allt önn-
ur. Þau lxeillast ekki af við-
fangsefnum sínum nema þau
fái leyst úr öllurn spurningum.
Og börn svara sér ekki sjálf —
þau heimta svai’ið af þeim, sem
þau spyrja, en sætta sig ekki
við óleysta gátu, sem þau verða
að bi’jóta heilann um.
En hvað senx þessu líður er
bókin ein hin tilvaldasla gjöf
til barna og unglinga, því hún
glæðir hjá þeinx ást til íslenzkr-
ar náttúi’u og þeirrar fegurðar
sem þar er að finna. En slíka
ást ætti foreldrum að vera
kappsmál að vekja hjá börnum
sínum, ekki sizt nú.
Prentun og band bókarinnar
hefði mátt takast betur, enda
þótt maður sé hættur að kippa
sér upp við það að sjá áþekk
mistök á bókum yfirleitt.
Þ. J.
P. G. Wodehouse:
Snabbi. Kaflar úr sögu fjái’-
aflamanns. Páll Skúlason
þýddi. Spegillinn gaf út.
Wodeliouse mun einliver vin-
sælasti höfundur Breta, — ekki
einvörðungu i heimalandinu,
heldur og um allan hinn enslcu-
mælandi heim. Hann á fjölda
aðdáenda viða um lönd, og vel
er liann kunnur íslenzkum les-
endunx, sem kynnt lxafa sér
enskar bókmenntir að einhverju
ráði. Wodehouse skrifar nxjög
léttan og þægilegan stíl, en beit-
ir gjarnan mállýzkuxxx heima-
landsins, eftir því sexxx við á, og
er ekki á annara fæi’i að þýða
bækur liaixs en þeirra, senx vel
eru lieinia í enskri tungu.
Ukridge, — sem lilotið lxefir
xxafnið Snabhi í þýðingu Páls
Skúlasonai’, ber á sér öll beztu
einkenni höfundarins, og Páli
hefir tekizt svo þýðingin, að
bókin gæti þessvegna verið
frumskrifuð á íslenzka tungu.
I blöðum liefir þess verið getið
að bækur Wodeliouse hefðu
ekki verulegt bókmeixntagildi.
Mér er ekki kunnugt unx að sú
skoðun hafi konxið fram axxn-
arstaðar en lxér. Sannleikurinn
er tvímælalaust sá, að þrátt fyr-
ir alla gamansenxina tekst
Wodehouse ávallt að skapa
heilsteyptar persónur, — þær
eru sjálfum sér samkvæmar
og jafn sannar og liið daglega
líf, eins og það blasir við aug-
um hvers einstalclings. Þótt
Snabbi sé t. d. prýðilegur Breti
og mótaður fyrir brezka lesend-
ur, gæti fordæmið alveg eiixs
vei’ið fengið hér á landi eða yf-
irleitt hvar, senx vera skyldi.
Þeir, sem lesa bækur Wode-
house eins og „reifara“ og hugsa
svo ekkert um þær frekai’, telja
þær vafalaust léttmeti, en þann-
ig gætu þeir lesið hvaða bók,
sem er, — og það sannar á eng-
an hátt að þessir nxenn hafi
rétt fyrir sér. Woodehouse hefir
nxargt ágæti til hi-unns að hei’a,
en hann er skemmmtilegri en
flestir aðrir höfundar og er það
hans höfuðkostur.
Fjáraflanxaðurinn Snabbi S.
Snobbs mun afla sér almennra
vinsælda liér á landi og það á
hann skilið. Ganxansenxin í
bókinni er góð og ósvikin vara,
en það verður ekki sagt um
sumt af því, senx nú er á boð-
stólum. Efni bókarinnar skal
ekki rakið. Þvi eiga menn að
kynnast sjálfir.
K. G.
Rödd hrópandans.
Þetta er bókin, sem vekja
nxun mesta athygli og unxtal
um jólin. Hún er eftir brezka
blaðanxanninn Douglas Reed,
sem íslenzkir lesendur kaxxnast
við af bólcinni Hi’unadans
lieimsveldanna. I bókinxxi Rödd
lirópandaixs gagnrýnir höfund-
urinn sti’íðsundirbúning Bi*eta
og ínargt fleira, senx honunx
virðist hafa aflaga farið í
brezku þjóðlífi. Þá segir hann
einnig frá loftárásunum á
London og undanhaldinu við
Dunkirk, svo og mörgu fleiru,
sem vakið hefir alheimsathygli.
Douglas Reed er snillingur
með pennann og óvæginn á-
deiluihöfundur. Slíkir nxenn
þyrftu að vera uppi með hverri
þjóð. Enginn, senx byi’jar á
þessari bók getur lagt hana frá
sér, fyrr en liann er búinn að
lesa liaixa alla.
X.
Gunnar Widegren: Lubba,
— það er eg sjálf. íslenzk-
að hefir Haraldur Sigurðs-
son. Útgefandi: Bókaút-
gáfan Hjartaþi’istur. —
Rvik 1942.
Ef menn gera ekki lcröfu til
sígilds hókmenntalistavei’ks,
heldur til skemmtilegrar bólcar,
þá er Lubba ein skemmtilegasta
bók til dægradvalar senx völ er
á. Hún er allt í senn: fjörlega
og skenxmtilega rituð, full af
góðlátlegri kýmni og spenn-
andi frá upphafi til enda —
þó mest er að sögulokum kem-
ur.. Lubba segir frá ungri
stúlku — hún hét Lubba af þvi
að hún var með flókið hár eins
og liaixn Lubbi — en hann var
hundur. Henni gramdist þetta
nafn a. nx. lc. til að byrja með,
en þó fékkst hún eklci til að
gegna öðru nafni en þessu. En
það skemxxitilegasta við þessa
bók er ef til vill hinn óvæixti
endir — nxann rekur i roga-
stanz í síðustu línum liókai’inn-
ar og gapir af undrun. Og ein-
mitt þetta eru einkenni góðrar
skemmtilestursbókal’.
Þ. J.
Ferð án fyrirheits. Ljóð eftir
Stein Steinarr. Útgefandi
Heinxskringla.
Það verður ekki unx það deilt
að Steinn Steinarr er skáld í
bezta lagi og einn slyngasti lyx’-
iker, sem við eigum.
Hann er maður koniungur,
en lætur nú frá sér fara fjórðu
ljóðabókina, og nefnir liana
Ferð án fyrirheits. Bókin sjálf
gefur þó mikil fyrirheit uixx
Stein og enginn vafi er á að
hoxxunx verður, í framtíðinni,
skipað á bekk ixxeð okkar beztu
skáldum. Steinn slær á nxarga
strengi í ljóðum sínuxxi og kenn-
ir þar ýnxissa gi’asa.
Hann yrkir jöfnunx hönduixx
hárfína og viðkvæma lyrik, og
heldur kuldaleg kvæði um ýms
fyrirbrigði okkar ágæta þjóð-
félags.
Hann er oft snxellinn og liitt-
inn og eru margar slíkar af-
bragðs Ijóðlínur í bókinni, þó
uni óskyld efni séu.
Það er erfitt að segja um
lxvaða kvæði séu betri en önnur
í þessari bók. Þau eiga sér öll
sinn sérstæða og persónulega
þokka. Og það er sama livort
Steinn yrkir unx ástir sínar,
vonir og vonbrigði, liina eilífu
haráttu nxannsandans, þakkar
fyrir skáldastyrkinn, flytur
frunxvarp um samræmt fornt
göngulag eða hvað annað, sem
hann velur sér að yrkisefni,
kvæðin eru öll vel gerð og sum
frábærlega.
Eg vel af handahófi tvö
kvæði úr bókinni, sem sýna
nokkuð tvær lxliðar á skáldskap
Steins, þær sem eru kannske
nxest áberandi og einkennandi
fyrir hann.
Undanhald samkvæmt
áætlun.
Eg var móðgaður, hæddur,
svívirtur, kvalinn og kúgaður
af kumpánum nokkurum, sem
allt virtust geta og mega.
Og þótt eg sé maður á sigur
sannleikans trúaður,
sýndist nxér stundum þó von
minni í flestu geiga.
Að endingu sagði eg
yfirdrottnunar valdinu
í alvöru stríð á hendur, án
nokkurrar vægðar.
Og styrkur minn liggur allur
í undanlialdinu,
þótt einhvei’jum sýnist það
nxálstaðnum litið til þægðar.
Og strið mitt er nútímastríð,
en eklvi af því taginu,
að standa til lengdar í tvísýnum
vopnabrýnum.
Þið vitið að jörðin er hkt og
knöttur í lagirtu,
og loksins kenxst nxaður
aftan að fjandnxanni sinum.
Hitt kvæðið sem eg vel heitir:
i
Það vex eitt blóm fyrir vestan.
Það vex eitt blóm fyrir vestan
og vornóttin nxild og góð
kemur á Ijósunx klæðum
og kveður þvi vögguljóð.
Eg ann þessu eina blómi,
sem aldrei eg fékk að sjá.
Og þangað horfir nxinn hugur
í hljóðri og einmana þrá.
Og því geng eg fár og fölur
með framandi jörð við il.
Það vex eitt blóm fyriy vestan
og veit ekki, að eg er til.
Kvæði þessi eru eingöngu
valin af handahófi en ekki sem
sýnishorn þess bezta í bókinni.
— En þeim senx liafa ganxan af
skemmtilegum Ijóðum vil eg
í’áðleggja að fá sér þessa bók
og yfirleitt að fylgjast með
fei’ðalaginu lians Steins, það
verður án efa lærdómsrikt og
skemmtilegt þó að hann, af
einskærri hæverzku vilji ekki
gefa nein fyrirheit að svo
stöddu.
Fi’ágangur bókarinnar er all-
ur liinn snotrasti.
F. Ó.
•
Bertha Holst: TÓTA. — Saga
unx litla stúlku. Hersteinn
Pálsson íslenzkaði. Útgef.:
H.f. Leiftur, Rvík.
Þetta er saga um 12 ára
telpu, tápmikinn ærslahelg, sem
þráir frjálsi’æði og vill njóta
bernsku sinnar. En hún sætir
þeim ömurlegu örlögum að
hljóta „tanxningu“ náinna að-
standenda. Tóta litla tekur upp
stríðið og berst af nxætti gegn
kúguninni, hún ber að visu sig-
ur af hólmi en þá er liún bug-
uð. Hún „fellur saman“ og legst
veik — en þegar liún stendur
upp úr veikindunum hafa að-
standendur hennar séð sig um
hönd og komið auga á það ó-
réttlæti sem henni hefir verið
gert.
Þetta er boðskapur þessai’ar
barnabókar, en hann á bara
miklu meira erindi til foreldra
og annai’ra aðstandenda barna
en til bai’nanna sjálfra. Það
felst í bókinni áþreifanlegur
og — því miður — átakanlegur
sannleikur, sem hefir gert allt
of oft vart við sig meðal for-
eldra banxa. Þeir vilja oft og
einatt móta barnið eftir eigin
geðþótta, en gæta þess síður
en skyldi, að í barninu er nýi’
persónuleiki að glæðast, en
hann gerir það því aðeins að
séreinkenni barnsins fái notið
sin í þvingunarlausu frelsi.
Þótt eg telji bókina þarfari
fyrir foreldra en börn, er hún
engu að síður góður og
j skemmtilegur lestur fyi’ir yngri
kynslóðina.
Hersteinn Pálsson hefir leyst
þvðinguna vel af hendi.
Þ. J.
Sú bókin, senx alnienningur
virðist sækjast einna mest eftir
þessa dagana, er „Söguþættir
af landpóstunum", eftir Helga
Valtýsson, kennai’a og rithöf-
und.
Hún er uppseld þessa stund-
ina, meðan bókbandið er að
reyna að fylgjast með eftir-
spurninni enverður aftur fáan-
leg í hókaverzlunum á morgun.
Þessi bók er einstök í sinni
röð fyrir það, liversu fróðleg og
þjóðleg lxún er í senn. Þeir
menn, sem hún er helguð, eru