Vísir - 13.08.1943, Blaðsíða 3

VÍSIR
HVAÐ BER
dGÓMA
Henry J. Taylor:
Vísir hefir beðið Bjarna Jcsefsson efnafræð-
ing um Iýsingu á helztu eiturtegundum sem
mönnum hættri til að leggja sér til munns. —
Fer grein hans hér á eftir:
I>ér liafið mælzt til þess, að eg
léti blaði yðar í té nokkrar upp-
lýsingar um-efni þau, er niestu
máli skipta við hinar svokölluðu
„áfengiseitranir“, sem hér hafa
nú um skeið verið svo ískyggi-
léga tíðar og nú siðast hafa orð-
ið flestum lilutum ofar í hugum
manna, vegna viðburðanna í
Vestmannaeyjum í byrjun þessa
mánaðar.
Eg hefi einu sinni áður gert
nokkra grein fyrir þessu á
pyrenti, við samskonar tækifæri,
— enda þótt ekki væri þá um að
rðasa jafn stórfelld manndráp
og nú, — og skal eg hér rifja það
upp og bæta nokkru við, þó
sennilega komi að litlu haldi.
Það efni, sem valdið hefir
næstum öllum þeim slysum,
sem orðið hafa hér, af þessu
tagi, er hið svonefnda methanol
(öðru nafni methylalkóhól,
einnig oft nefnt tréspíritus).
Þetta efni er að mörgu leyti
líkt vínanda (nieðal annars
,,áfengt“) og því mjög hætt við
að það sé i misgripum tekið
fyrir hann, en er hinsvegar svo
eitrað, að heita má að dauðinn
sé vís, ef nokkurs að ráði er
neytt af því. Víða í fræðibókum
er talið að 8—10 gr. af því geti
valdið alvarlegum veikindum,
hlindu og jafnvel dauða. Kemisk
formúla jæss er CH3OH og var
það áður einkum unnið úr tré
með þureiming (þaðan stafar
nafnið tréspíritus), en er nú
mest unnið úr blöndu af kolein-
sýringi (CO) og vatnsefni (H.>):
CO + 2H2 -» CH3 OH.
Methanol er mjög notað í
ýmsum iðnaði og getur í ýmsum
tilfellum komið í staðinn fyrir
vinanda, nema vitanlega alls
ekki til drykkjar. Einnig getur
verið varasamt að nota það í
staðinn fyrir brennslusþritt, því
J)að er full-eldfimt til þess. Og
ógerningur er að breyta því í
vínanda.
Af því að metlianólið er al-
geng vara og oft flutt með skip-
um, ber það einatt við, að tunn-
ur með því rekur á fjörur hér
við land. Einkum liafa verið
rnikil brögð að því síðan ófriður
sá hófst, sem nú stendur yfir.
Það verður því varla nógsam-
lega brýnt fyrir mönnum, að
gjalda varhuga við sjóreknum
vökvum, sem líkvjast yínanda að
lykt, útliti, bragði o. s. frv. Lík-
urnar eru langsamlega mestar
fyrir að þar sé um methanól að
ræða.
Vínandi, (ethylalkóhol, etha-
nól) er, eins og áður hefir ver-
ið sagt, ærið líkur methanólinu
útlits og einnig að lykt og bragði.
En hann hefir allt aðra kemiska
samsetningu (formúlan er CH3
CH2 OH) og er framleiddur á
allt annan hátt (með gerjun í
sykri, eins og flestum er kunn-
ugt). Það er fremur sjaldgæft,
að hann reki hér á fjörur.
Aceton, CH3 CO CH3, er eitt
efnið, sem mjög mikið hefir
rekið af hér við strendurnar á
undanförnum árum. Það likist
vínanda og methanóli að því
leyti, að J>að er litlaus, fremur
léttur, eldfimur vökvi, sem
Lrennur með daufum, reyklaus-
um loga, en er hinsvegar svo ó-
líkt þeim hvað lykt (og bragð)
snertir, að varla ætti að geta
valdið misgripum. Þó munu
dæmi til, að menn liafi rejnit
að nota það til drykkjar, en ekki
er mér kunnugt um slys af þeim
orsökum. Hvort það er „áfengt“
eða sérlega eitrað er mér ekki
kunnugt, en óhætt rn.un þó að
fullyrða, að það sé ekki heppi-
legt til neyzlu, enda virðist
hvorki lyktin né bragðið sérlega
f reistandi!
Benzín hefir rekið hér mikið,
en ekki hefi eg heyrt getið um
slys í sambandi við það, enda
ótrúlegt að nokkur leggi sér það
til munns. — Geta má þess i
þessu sambandi, að benzin er nú
mjög oft blandað blýtetraethyl,
sem er mjög sterkt eitur.
Loks má minnast á vökva til
fyllingar á mótorkæla, því enda
J>ótt liann sé að flestu ólikur víni
og vínanda, þá leikur ]>ó sterkur
grunur á, að reynt hafi verið að
nota hann til drykkjar og orðið
að slysi. Vínandi eða methanol
mun varla vera notað í hann,
heldur mun aðalefni hans oftast
vera ethylenglykol, CH20H •
CH2 OH. Það er litlaus vökvi,
nokkuð þykkur, ísætur á bragð,
og að öllum líkindum eitraður,
þó ekki fari reyndar af þvi mikl-
ar sögur, þar sem. efni þetta mun
yfirleitt alls ekki verið notað
neitt til neyzlu eða lyf ja. En auk-
þess mun kælavökvinn að jafn-
aði innihalda meirá eða minna
af öðrum efnum (auk vatns),
m. a. einhver litarefni, og er
sízt á hollustu ]>eirra að ætla. —
Glyserín er líka stundum notað
i kælavökva, en ekki mun það
geta tahzt eitrað, en reyndar al-
veg gagnslaust sem „áfengi“.
Það vai'...auðvitað alveg sér-
staklega óheppilegt, að einnútt í
söinu svifum og allt það rekald,
sem hér hefir nokkuð verið lýst,
fór að berast í hrönnum að
ströndum landsins, skyldu ár-
vakrir „bann“-postuIar byrja
tilraunir sínar til að fiska í hinu
grugguga vatni stríðsólgunnai’.
I því „fiskiríi“ hefir þegar marg-
ur ófagur dráttur verið dreginn,
þó út yfir taki þessi síðasti i
Vestmannaeyjum. En úr því
valdhafar þeir, sem nú hafa enn
á ný látið teyma sig út í bann-
pólitíkina, hnfa ekkert getað
lært eða munað af fyrri ára
i-eynslu — hvi skyldi þá almenn-
ingur muna, þó eg skrifi aðvar-
anir gegn ólyfjaninni?
Þ j óðarnauðsy n.
Forspjall.
í blöðum, tímaritum og á
mannfundum liefir verið rætt
mikið um nauðsyn og ágæti lýð-
ræðis þjóðar vorrar. Kosti lýð-
ræðisins vilja allir viðurkenna,
en vanmætti þess er naumast
nefnt.
Þráttað er um það, hversu
fljótt eigi að slíta máttlausa lop-
bandið, sem nú er eftir af fjötr-
um vorum við Dani. Haldlaus
þráður út á við er gerður að höf-
uðatriði, en innvortis mein-
semdum er lítill gaumur gefinn.
Krabbameinið, sem nú vex ört
í þjóðlíkama vorum og ormarn-
ir, sem naga rætur lýðræðisins
innanlands, eru hættulegri en
lopbandið.
Eigi skulu menn ætla, að sam-
líking þessi lúti að þeim komm-
iinistum einum (eða nazistum
— þvi allt er nú sama tóbakið),
sem ljá sig til flokksfylgis, með
fegruðu nafni. Nei. Kommún-
istar og nazistar, það er að segja
í jandmenn liins sanna og frjálsa
lýðræðis, dylja sig með margs-
konar vinsælli nöfnum. Þeir
munu vera til i öllum stjórn-
málaflokkunum hér á landi, og
máske líka utan þeirra.
Fjandmenn hins frjálsa lýð-
veldis tel eg alla þá menn, sem
aðeins hugsa um eigið gagn og
hag eins flokks eða einnar stétt-
ar, án tillits til alþjóðar heilla.
Þeir eru gegnsýrðir, annaðhvort
af kommúnisma eða nazisma.
Alveg jafnt, í hvaða flokki sem
þeir eru eða félagi. Jafnt livort
sem þeir eru bændur, sjómenn,
iðnaðarmenn, verzlunarmenn,
embættismenn, verkamenn eða
uppgjafamenn, og jafnt hvort
¥iðskiptastríðið ogr
vopnaskipti þess.
Bak við orusturnar á vígvöllunum geisar viðskiptastríðið milli
hernaðaraðiljanna, og hlutlausu löndin, Spánn, Portúgal, Sviss,
Sví]>jóð og Tyrkland, liafa sínar sögur að segja. Ameríski blaða-
maðurinn Henry J. Taylor hefir ferðazt um öll þessi lönd, síðan
stríðið brauzt út, og segir í þessari grein frá einkennilegum stað-
reyndum um viðskipta og framleiðslumál. Greinin er stylt úr
“Saturday Evening Post”.
Ameríka selur Franco benzín.
Japanir selja Rússum gúmrní.
Wölfram úr brezkum náinum
fer til Þýzkalands. Tyrkir káupa
skriðdrekabyssur af Þjóðverj-
um. Listinn er lengri, þó að
ótrúlegt kunni að virðast við
fyrstu sýn. En nauðsyn spyr
ekki að hernaði, og það eru ým-
is sjónarmið, sem taka verður
með, þegar viðskiptahömlum
og ráðstöfunum er beitt, því að
oft græðist engu minna á því
að gera viðskiptin en banna þau.
Það er þessvegna óþarfi að
verða uppnæmur, þótt maður
frétti um slíka verzlun, sem að
ofan getur. Það þarf ekki alltaf
að vera undansláttur eða eftir-
litsleysi, sem veldur þvi að
bandamenn gera ýmsar við-
skiptaráðstafanir, sem á papp-
írnum kunna að virðast fjar-
stæðar eða sviksamlegai' við
striðsmarkmiðin.
Eg liefi ferðast um öll hlut-
lausu löndin fimm og átt tal
við háttsetta ráðamenn um við-
skipti við stríðsþjóðir, og eg get
fullyrt, að á viðskiptasviðinu
geisar ófriðurinn af engu minna
kappi en á vígvöllunum, og að
bandamenn eru þar eins og ann-
arsstaðar í sókn.
Við skulum byrja á Spáni, þvi
að tæplega er um annað meira
talað en einmitt viðskipti Banda-
ríkjanna við þennan lilédræga
bandamann Þ.jóðVerja.
Spánn er litlu betur settur,
hvað matvælaástand snertir, en
Grikkland eða Búlgaría. Miguel
de Rivera, sonur einvaldans
gamla, er landbúnaðarráðherra
Spánar. Hann skýrði mér frá
þvi, að Spánn ætti nú 40%
minna af landi í rækt en fyrir
borgarastríðið. Spánn missti 1
milljón manna í því stríði, og er
það meira en Bretar misstu á
4 árum síðustu heimsstyrjald-
ar. Landið missti dráttardýr og
járnbrautir eyðilögðust. Það er
hungursneyð í ýmsum héruð-
um, en samt liggja matvæli
undir skemmdum annarsstaðar,
af því að það er ekki hægt að
flytja þau burtu. I>að er þess
vegna dreifing matvæla, sem er
aðal-vandamál Spánar. En
dreifinguna er aðeins hægt að
annast með flutningabílum, og
flutningabílana vantar benzín.
Hungursneyðin stafar þvi af
benzín-neyð.
Dr. Eberhard von Stohrer,
sendiherra Hitlers í Madrid,
bauð Spánarstjórn benzin, gegn
því að Þýzkaland fengi afnot
af spænskum höfnum og flug-
völlum handa flugher sínum og
kafbátum. En Spánn hafnaði
boðinu.
Það var ekki hægt fyrir
Bandarikin að neita svo sjálf-
sagðri aðstoð við Spán, einkum
þegar þess er gætt, að Spánn
ræður löndum beggja vegna
Gibraltarsunds og er engan veg-
inn neitt smávægilegt hei-veldi.
Bandamenn urðu því ásáttir
um að Spánn skyldi fá ameríska
olíu. En olían, sem gnægð var
af í Ameríku, var ekki flul
Spánverjum í amerískum eða
brezkum olíuskipum, heldur
notuðu Spánverjar til þess sín
eigin skip, sem livort sem er
myndu ekki hafa flutt fyrir
bandamenn, og olían myndi
ekki liafa komizt til banda-
manria að heldur, þvi að olíu-
flutningarnir takmarkast af
þeim skipastól, sem nothæfur
er til flutninganna. Ennfremur
samþykkti Franco að oss skyldi
heimilt að sannfæra oss sjálfa
um það á staðnum, að olían færi
ekki til óvinanna, og höfðum
vér því liönd í bagga með dreif-
ingu liennar innan Spánar.
En enginn gefur olíu, og
Spánn . nýtur ekki hlunninda
láns- og leigulaganna. Hinsveg-
ar eru peningar einskisvirði nú
á timum. Það getur hver prent-
að þá að vild. Það sem Spánn
lætur lcoma í staðinn, er kork,
olívuolía, kvikasilfur og járn-.
steinn. Viðskiptin eru því engan
veginn ábatalaus fyrir banda-
menn.
Niðurl.
EIGUM NOKKUR SETT AF
heldur eru menn eða konur.
Slíkur menn eru átumein og
nagandi ormar í þjóðfélaginu.
Og þeir ritstjórar og gasprarar
a málfundum, sem slá sífellt á
strengi lægstu hvata til sérhags-
muna, tortryggni og úlfúðar al-
mennings, eru flugurnar, sem
eggjunum verpa. Úr þeim eggj-
um koma ótal nagdýr utan á
rætur lýðræðisins.
öfugstreymi.
Æskulýðurinn er bráðlátur,
framsækinn og ævintýragjarn;
er því auðvelt að leiða hann af-
vega, bæði án þess að hanri viti
j.'að og skilji til hlítar, og lika
n þess að hann vilji láta illt
leiða af sér á nokkurn hált, fyrir
ig eða þjóðféfagið.
Æskulýðurinn er nú staddur
hættulegri braut, sem hann
þarf vel að atliuga hvert muni
feiða hann.
Eigi aðeins unga fólkið, held-
ur lika býsna mikill hluti roskna
édksins hér á landi, virðist vera
. rðinn * sólginn i munað,
skemmtanir og peningagræðgi
með lítilli fyrirhöfn. Og þar með
ýnist heldur aukast en lagast
'stundvisi, ólöghlýðni, van-
i rða og undanbrgð frá störfum
samningum. Fólkið vill með
iulli fyrirhöfn „brauð og leiki“,
eins og RÓmverjar forðum.
Þann veg ber sagan vitni um
mörg víti, sem varast þarf.
Bölsýni.
Þó kallað verði bölsýni og
afturhald, að minnast þannig á
lesti þjóðar vorrar og hættur
lýðræðisins, þá er þó fyrsta
nauðsyn þjóðarinnar að þekkja
galla sína og þar næst að ráða
bót á þeim. „Rílci, sem í sjálfu
sér er sundurþykkt, mun í eyði
látið verða.“ Þetta er gömul
speki og nýr sannleikur. Sjálf-
stæðisdagar ríkis þess eru taldir,
sem er úrræðaiaust og máttlaust
gegn fáeinum ofstopamönnum.
Eigi er það lýðræði líklegt til
langlífis, sem lætur 20—30
vopnlausa menn bjóða sér byrg-
in, og hefir engin úrræði önnur
en lúta að vilja þeirra. Lítið stoð-
ar það, þó að slikt ríki sé skreytt
með alfrjálsu lýðræðisnafni.
Það er jafnt fyrir því að feta sig
áfram ofan í sökkvandi dýki
argasta einveldis.
Þjóð vor virðist nú vera að
komast á þetta stig. Þjóðin sú,
er heila öld liefir barizt fyrir
lýðræðis-frelsi sínu, eigi með
vopnum, lieldur með fórnfýsi,
speli og krafti viljans lijá beztu
sonum þjóðarinnar og sönnum
föðurlandsvinum.
Amerískum
karliiiaiiiiaftötiiui
Stór númer.
Ennfremur stórar
KVENKÁPUR.
Úrval af
KJÓLUM og SLOPPUM.
• 6)
VerzL VALHOLL
LOKASTfG 8.
EIN BEZTA
Kaífi og mafsala
bæjarins til sölu nú þegar.
Verð 65 þúsund krónur.
Tilboð auðkennt „65 þúsund krónur“, sendist Vísl fyrir
mánudagskvöld.
Sheetrock þilplötur
(GIBS-PLÖTUR)
fyrirliggjandi.
Hvítar, og ennfremur í furu-, mahogny-
og hnotulit.
Stærð 4X8 og 4X10 fet.
Sænk-ísL verzlunarfélagið h.f.
Rauðará (Skúlagötu 55). Sími: 3150.

VERZIUNIN ’-n -v
EDINBORG
Hurðaskrár
með handföngum. Lamir og smekklásar.
I
fyrirliggjandi.
Á. Einarsson & Funk
Tryggvagötu 28. Sími 3982.
Móðir mín,
Sólveig Benediktsdóttir
andaðist í Landakotsspítala aðfaranótt 12. þ. m.
Anna Bjömsdóttir.
■ i.nMI
8iejil.iij.lim-