Vísir - 23.10.1943, Qupperneq 3

VlSIR
Laugardaginn 23. október 1948.
Jóhann Sæmundsson ylirlæltnir:
Skilnaðurinn
við Dani.
Nýlega var þess farið á leit hér í blaðinu, að einhver hinna
270 manna, er sendu Alþingi áskorun varðandi frestun
á afgreiðslu sjálfstæðismálsins, gerðu grein fyrir þeim duldu
rökum, er hlytu að liggja fyrir og réttlæta slíkar undirskriftir.
Nýlega hefir blaðinu borizt grein frá Jóhanni Sæmundssyni
lækni, þar sem hann gerir grein fyrir málstað þeirra, er undir
skjalið hafa skrifað. Að vísu ber hann ekki fram ný rök fyrir
máli sínu, og engin rök önnur en Alþýðublaðið hefir hampað
að undanförnu. Þrátt fyrir það telur ritstjórnin rétt að birta
greinina, ekki til þess að gerast málsvari undirskrifenda, heldur
til hins að sýna málstað þeirra fulla sanngirni, og mun þó mjög
orka tvímælis að málstaðurinn sé þess verður, enda þótt þessi
eina undantekning sé gjör.
Sambandslögin eru samning-
ur milli tveggja aðila, íslands ög
Danmerkur.
Það er frjálst og fullvalda Is-
land, sem er aðili að þessum
milliríkjasamning, og þvi ber að
halda liann. Fullveldi íslands er
þó ekki jafnaugljóst hehninum
ög við óskum að það sé, og veld-
ur því einkum konungssam-
bandið og það ákvæði, að Danir
fari með utanríkismál íslands í
umboði þess. Þessvegna óskum
við íslendingar sambandsslita,
væntanlega sem einn maður.
Sambandslagasáttmálinn er
óuppsegjanlegur í 22 ár, en strax
eftir árslok 1940 mátti krefjast
endurskoðunar á honum. Sú
endurskoðun gat liaft í för með
sér eitt af þrennu: Endurnýjun
samningsins, breyttan samning
eða alger sambandsslit. Þetta
síðasta viljum við. Þótt svo ó-
líklega færi, að Danir vildu ekki
fallast á sambandsslit með sani-
komulagi, er oklcur samt tryggð-
ur réttur til þeirra einhliða, þeg-
ar þrjú ár eru liðin frá því að
krafan um endurskoðun lcom
fram, sbr. 18. grein laganna. En
það er samningsbundið að við-
ræður fari fram milli þjóðanna,
áður en til slíks komi.
Ekkert liefði verið okkur
fremur að skapi en að samn-
ingnum liefði verið sagt upp
formlego þ. 1. jan. 1941, þegar
fyrsta daginn, sem það var
heimilt. En þetta var ekki gert.
I stað þess átli að slytta leiðina
að markinu, með þeim rökum,
að Danir hefðu vanrækt samn-
inginn.
Samningurinn er tvíhliða
samningur, gerður af tveim að-
ilum, og skuldbindur báða jafnt,
Islendinga og Dani. Skyldan um
efndir samningsins hvílir jafnt
á báðum, ek'kert fremur á Dön-
um en okkur, því að Danir eru
engin yfirþjóð, er beri þyngri
skyldur í því efni en við.
Við höfum leyft að konungur
íslands, sem jafnframt gegnir
konungsembætti í Danmörku,
Sæti í Danmörku. Við liöfum
gengizt undir að íslenzkur ráð-
herra sigldi með stjórnarerindi
og löggjafarmál á konungsfund,
til þess að þau gætu öðlazt stað-
festingu með. undirskrift beggja.
Okkur bar að búa utanríkismál
íslands í hendur danska utan-
ríkismálaráðuneytisins, því að
Danmörk getur enga samninga
gert fyrir íslands hönd, nema
samþykki réttra, ísienzkra
stjórnarvalda komi til. Þessi at-
riði gera augljósa nauðsyn þess,
- að sæmilega greiðar samgöngur
og samband sé milli beggja
landanna.
Með hernámi Danmerlcur, 9.
apríl 1940, var þetta samband
rofið. Eftir það var báðum að-
iium ókleift að rælcja skyldurn-
ar, er hvildu jafnt á hvorum-
tveggja eins og að framan grein-
ir, svo að við væri unandi. Var
þetta ástand Dönum að kenna?
Var stríðið, eða hernám Dan-
merkur, Dönum að kenna?
Mánuði síðar var Island lier-
numið. Eftir það var okkiir enn
síður kleift að efna samninginn
að fullu að okkar leyti. Var þetta
Dönum að kenna?
Danir liafa móðgazt út af því,
að forráðamenn okkar fóru að
hvetja til sambandsslita í skjóli
þess, að samningurinn væri úr
gildi fallinn, vegna vanefnda
Dana. Þeir vilja ráða málinu
til lykta á grundvelli samnings-
ins, en liarma það, að kenning-
unni um vanefndir sé lialdið
fram. Við getum ekki ráðið
skoðunum Dana, og ef svo færi
að þeir neituðu að viðurkenna
vanefndirnar, en við héldum
þeim fast fram, er ekki annað
sýnna, en skjóta yrði málinu til
milliríkjadómstóls, eða jafnvel
alþjóðadómstóls. Ef til þess
kæmi, að beitt yrði hörku í mál-
inu, er augljóst mál, að við yrð-
um að sanna vanefndir á Dani
og jafnframt að við hefðum
elcki vanefnt neitt.
Það er því miklum efa bund-
íð, hvernig úrskurður t. d. al-
þjóðadómstóls myndi falla. En
við mcgum ekki eiga neitt á
hættu í skilnaðarmálinu. Það er
enginn hetjuskapur né sjálf-
stæðisbarátta að tefla málinu i
tvísýnu, þar sem réttur okkar
er alveg skýlaus og óvéfengjan-
legur, ef við viljum aðeins láta
svo lítið að fylgja ákvæðuln
sáttmála, sem við höfum sjálfir
undirritað og lofað að virða,
sáttmála, sem er merkasti milli-
rikjasamningur sem íslenzka
ríkið hefir gert. Happa og
glappastefna á engan rétt á sér
við lausn þessa máls og öll á-
byrgð hvílir á okkur sjálfum í
þessu efni.
Þegar til stóð að ráða skiln-
aðarmálinu til lykta í fyrrasum-
ar á grundvelli vanefndakenn-
ingarinnar, ráðlögðu Bandaríldn
okkur að gera það ekki. Af öllu,
sem fram er kornið, er ljóst, að
þessi bending álti rót sína að
rekja til þeirrar skoðunar
Bandaríkjastjórnar, að okkur
bæri að fara þá leið, sem við
höfðum skuldbundið okkur til
að fara samkvæmt sambands-
lögunum. Áður höfðu Bretar
ráðlagt að fara sömu leið, fara
í öllu eftir fyrirmælum sátt-
málans. Því fer þess vegna alls
Ijarri, að vanefndakenningin
liafi hlotið viðurkenningu þess-
ara ])jóða. Báðar þessar þjóðir
hafa lýst yfir því, við komu sína
hingað, að þær viðurkenndu
frelsi og fullveldi Islands, og það
að vonum. Með því vildu þær
tjá okkur, að þær liefðu alls
ckki i hyggju að leggja ísland
undir sig. Þar sem þessar sömu
þjóðir hafa báðar ráðið okkur til
að virða sambandslögin, er ó-
leyfilegt að álykta, að þessi,’við-
urkenning eigi að tákna það, að
þær telji sáttmálann úr gildi
fallinn, eins og gert er í ræðu
Bjarna Benediktssonar borgar
stjóra (sbr. Lýðveldi á íslandi,
bls. 13), eða að samningsgerðin
við þessar ^jjóðir um hervernd
Bandaríkjanna feli í sér slíka
viðurkenningu, af því, að þær
hafi ekki gert samninginn við
danska utanríkisráðherrann og
konunginn úti í Danmörku, her-
numinni af Þjóðverjum!
Hér er teflt á tæpasta vaðið í
röksemdafærslu. Slíkar rök-
semdir tefla málinu í tvísýnu, ef
farið væri eftir þeim.
Bretar og Bandaríkjamenn
hafa ráðlagt okkur að fara þá
lögmætu leið, sem mörkuð er í
sambandslögunum. Við vitum
ekki hver afstaða þeirra muni
verða, ef við gerum það ekki.
Þetta, og ekkert annað, liggur
fyrir um afstöðu þeirra. En
sjálfir berum við ábyrgð á að
þræða leiðina rétt, gera -enga
skissu.
Enn virðist standa til að ráða
skilnaðarmálinu til lykta á ann-
an veg en þann, sem sambands-
lögin mæla. Mér virðist sú leið
of tvísýn til þess að liún sé far-
in, eftir allt, sem á undan er
gengið. Við megum ekki stofna
málinu sjálfu í hættu með gá-
leysi, og lieldur ekki sæmd okk-
ar á þeim tímum, þegar barizt
er fyrir því meðal annars, að
samningar milli þjóða séu virt-
ir eins og ber. Við höfum ekkert
sterkara vopn en geta skirskot-
að til orðheldni okkar sjálfra og
virðingu fyrir lögum og rétti í
viðskiptum við aðrar þjóðir.
Og við megum ekld sljóvga þetta
vopn. Sambandslögin mæla svo
fyrir, að þjóðirnar ræðist við um
endurskoðun þeirra, alveg eins,
þótt við höfum lýst yfir því, að
við óskum sambandsslita. Að-
stæður beggja þjóðanna eru nú
slikar, að þær gela ekki ræðzt
við, til þess að útkljá málið eins
og þeim báðum ber að gera, á
grundvelli laga og réttar, með
gagnkvæmu trausti. Eru nokkur
dulin rök, sem mæla með því,
eins og ástatt er, að við skulum
fremur leggja út í tvísýnu, en
fara þá leið að þráðu marki, sem
er alveg hrein og byggð á ský-
lausum rétti okkar sjálfra?
Það eru fleiri en 270 Islend-
ingar, sem óska þess i einlægni,
að happa og glappastefnan í
skilnaðarmálinu verði lögð til
hliðar, en málið leyst á grund-
velli laga og réttar.
Jóhann Sæmundsson.
KATRÍN MIKLA. Þýðandi
Freysteinn Gunnarsson,
útgefandi li.f. Leiftur. —
Reykjavík 1943.
Katrin mikla, sem Gína Ivaus
hefir skrifað, Freysteinn Gunn-
arsson íslenzkað og Leiftur li.f.
gefið út, er mikill fengur fyrir
islenzkan bókamarkað.
Bók þessi er í senn skemmti-
lega rituð og fróðleg og kynnir
lesandanum eina stórbrotnustu
konu og mikilhæfasta persónu-
leika, sem uppi hefir verið á
síðari öldum og sagan kann að
greina frá, Katrínu mildu
drottningu og einvalda Rússa-
veldis. Hún var eigi borin til
þess tignar- og valdastóls, en
hamingja hennar, rás viðburð-
anna, og miklir hæfileikar
hennar sjálfrar ruddu lienni
brautina til valda.
I bókinni er Katrin miklu lýst
frá þvi að hún var barn í Þýzka-
landi og þar til hún sofnaði hin-
um langa svefni austur í Rúss-
Iandi.
Katrín mikla var ein liinna
svokölluðu „menntuðu ein-
valda“ og var liún handgengin
ýmsum þekktustu og frægustu
andans mönnum Evrópu á
þeim tima, og með lienni og
franska heimspekingnum Volt-
aire voru miklir kærleikar.
Katrín mikla var kona gáfuð
mjög og ágætlega lærð. Fyrst
eftir að hún kom til valda
reyndi hún að framfylgja liug-
sjón sinni um liið upplýsta ein-
veldi, og það verður tæplega
fært lienni til skuldar, eins og
málunum var hátlað, þó að hún
yrði siðar að lækka seglin í
þeim efnum.
Hjúskapur liennar var alger-
lega misheppnaður og er þangað
að rekja hina miklu ásthneigð
liennar á síðari liluta æfinnar.
Skapgerð hennar var ofin úr
hinum undarlegustu þáttum;
kænska, gáfur, heppni, ástriður
og snilli voru megin-þættirnir.
Hún réð miklu í stjórnmálum
Evrópu og liafði mikil álirif á
samtíð sina, en líf og saga henn-
ar sjálfrar er þó miklu merlci-
legra og á engan sinn líka.
Freysteinn Gunnarsson hefir
islcnzkað bókina af mestu prýði
eins og vænta mátti og af út-
gefandans liálfu hefir ekkert
verið lil sparað og er fi'ágangur
allur hinn bezti.
Þeim sem ætla að fá sér þessa
bók, en það ættu sem flestir að
gera, er ráðlagt að gera það sem
fyrst, því að bókin rennur út.
Effó.
Sven Hedin: Ósigur og
flótti, — 1 umróti kín-
verskrar borgarastyrjald-
ar. — Hersteinn Pálsson
íslenzkaði.
Fáir munu þeir íslendingar
vera, sem ekki liafa heyrt get-
ið sænska landkönnuðarins
fræga, dr. Sven Hedin, sem auk
iandkönnuiíarstarfsemi sinnar
og fei'ðalaga, er víðfrægur sem
snjall rithöfundur. Þessi nýja
bók, sem er fyrir skömmu lcom-
in á íslenzkan bólcamarkað, mun
auka verulega kynni manna af
þessum fi'æga Svia, sem land-
könnuði og rithöfundi, auk þess
sem í liana er að sækja geisi-
ínikinn fróðleik.
Höfundui’inn skýrir frá því í
formála, að í ágúst 1933 liafi
miðstjórnin í Nanking falið sér
að rnæla fyrir tveim bílvegum
„rnilli hins raunverulega Kína
og Sinkiang, og stjói'na leið-
angri til þessa fjai'læga land-
flæmis.“
Þegar heim til Sviþjóðar kom
vai'ð di’. Hedin ljóst, að efnið
gat ekki rúmast í einni bók, og
varð að lokum til þríþætt ferða-
saga: Sti-íðið, vegui'inn og stöðu-
vatnið, en í þessai’i fyi'stu bók,
sem kemur fyrir almennings-
sjónir, er lýst liinni blóðugu
styrjöld, sem lagði Sinkiang í
auðn 1931—34, en leiðangurs-
menn flæktust inn i seinasla
þátt hennar, nauðugir, viljugir.
I sérstökum inngangi er sagt
frá styrjöldinni í Sinkiang og
saga landflæmanna, sem bera
þctta nafn, að nokkru rakin, og
því næst ýmsir lielztu viðburð-
ir styrjaldarinnar, lýst hei-fei’ð-
unx „hins mikla hests“, Ma
Ghung-yin hershöfðingja, sem
liktist riddaranunx á liinunx
bleika hesti, eins og slcýrt er frá
í „Opinberun Jóhannesar“:
„Og eg sá, og sjá: Bleikur hest-
úr. Og sá, er á honum sat, hann
hét Dauði, og Ilel var í för með
honum, og þeim var gefið vald
yfir fjói'ða hluta jarðarinnar,
lil þess að deyða íxieð sverði og
hungri og drepsótt og láta nxenn
farast fyrir villidýrum jarðax’-
innar.“ —— „Við áttum okkur
einskis ills von er við héldum
inxx í riki þessa manna.“
Hefst svo frásögnin um það
sem á daga leiðangursmanna
þar dreif. Sú frásögn er hvort-
tveggja í senn fróðleg og
skemmtileg, og það gefur henni
aukið gildi, að sá, er frá segir,
er annar eins nxaður og dr.
Hedin.
Bókin er pi-ýdd miklum f jölda
hálf- og heilsíðumynda, sem
prentaðar eru á myndapappír,
og myndasíðunum fyrir komið
í bókinni, þar sem bezt á við.
Ennfi’emur fylgir stór upp-
dráttur, sem, gerir mönnum auð-
veldai-a að glöggva sig á fi’ásögn
bókarinnar.
Bókin er 244 bls., auk mynda,
í stóru bi’oti.
Hersteinn Pálsson liefir þýtt
bókina og leyst það vel af
liendi. Mun þetta vera níunda
bókin, sem hann hefir þýtt.
A. Th.
Úrval íslenzkra
bókmennta á ensku.
Richard Beck, prófessor við
háskólann í Noi'ður-Dakota í
Bandarikjunum, hefir nýlega
gefið út á vegum Amei'ican-
ScandinavianFoundation úrvals-
safn íslenzkra nútiðarbók-
nxennta, er lxann nefnir Iceland-
ic poems and stories (Prince-
town University Press). Eru í
safni þessu birtar enskar þýð-
ingar á kvæðum og sögum (eða
sögubrotum) eftir 28 skáld, frá
Bjarna Thorarensen til Halldórs
Kiljans Laxness. íslenzku skáld-
in eru: Bjarni Thorarensen, Jón-
as Hallgrímsson, Grímur Tlxonx-
sen, Ben. Gröndal, Páll Ólafsson,
Steingr. Thorsteinsson, Matthias
Jochumsson, Kristján Jónsson,
Jón Stefánsson (Þorgils gjall-
andi), Gestur Pálsson, Stepli. G.
Stephansson, Ein-ar H. Kvaran,
Þorsteinn Ei'hngsson, Hannes
Hafstein, Einar Benediktsson,
Þorsteinn Gíslason, Guðm. Frið-
jónsson, Jón Trausti, Guðm.
Guðmundsson, Kristín Sigfús-
dóttii', Jóhann Sigurjónsson,
Hulda, Jakob Thoi'arensen, Jak-
ob Smári, Davíð Stefánsson,
Guðnx. IJagalín, Ka'istmann Guð-
nxundsson og Halldór Kiljan
Laxness.
Er ljóst af þessu, að nxörg
nöfn vantar þeirra manna, er
sæti eiga á skáldþingi, en við því
má eigi búast, að í úrvalsi’iti eins
og þessu sé unnt að birta þýð-
ingar eftir öll þau íslenzk skáld,
er það ættu skilið. Veldur nx. a.,
að mjög erfitt er að þýða kvæði
og verður því að notast við þær
þýðingai', er gerðar hafa verið,
oft af liandahófi, og bii'zt hafa
i tímaritum og blöðum vestan
liafs. Hinsvegar ber útgefandi
ábyrgð á því að velja þær einar
þýðingar, er fi'anxbærilegar
nxega teljast. Kvæðin era flest
þýdd af Jakobínu Johnson, 24
samtals, eftir ýms skáld. Næst-
ur er Watson Kirkconnell, er
þýtt hefir 10 kvæði, Skúli John-
son nxeð 4 þýðingar, en aðrir
ljóðaþýðendur eru Eiríkur
Magnússon (Sveri’ir konungur),
Charles Wliarton Stoi'k, Kenxp
Malone, Runólfur Félsted,
Magnús Á. Árnason og Villxj.
Stefánsson (2 vísur eftir Stein-
grím Tlioi'steinsson). Sögui-nar
eru flestar þýddar -af Mekkin
Sveinson Pex-kins, sanxtals 12,
eina hefir Jak. Johnson þýtt,
aðra Rich. Beck, og 2 þýðingar
eru eftir Axel Eyberg og Jolxn
Watkins í sameiningu.
Það er vitanlega ógerningur
að leggja nokkurn dónx á þessar
þýðingar án nákvæms sannan-
burðar. Sunxar ljóðaþýðingarn-
ar eru prýðileg-a gerðar, aðrar
miður, eins og gengur. Úrval
þetta mun vekja forvitni margra
bóknxenntamanna í enskumæl-
andi löndunx, ekki sízt vegna
þess, að stutt æviági'ip fylgir
ixverjum höfundi, er Rich. Beck
liefir samið. Skýrir hann þar
frá helztu ritstöx’funx hvers liöf-
undar og einkennunx lians. Eru
þessar stuttu lýsingar ritaðar af
iniklum lilýleik í garð íslenzku
skáldanna og tekst honum víð-
ast pi'ýðilega og benda á sér-
kennileik livers eins.
I ítai’legum fornxála lýsir
Rich. Beck þróun íslenzlíra bók-
nxennta frá byrjun rómantísku
stefnunnar og fram á vora d-aga.
Eru þar dregnar glöggar marka-
línur og gerir hann sér far um
að sýna fram á samhengið við
fornbóknxenntirnar og hversu
íslenzk skáld séu í sínu innsta
eðli þjóðleg, þrátt fyrir margs-
konar áhrif af erlendum tízku-
stefnum í nálægum löndum.
Richard Beclc er, eins og
kunnugt er, óþi’eytandi elju-
maður til allra starfa. Auk
kennslustarfa sinna og vísinda-
legra ritgerða ritar liann blaða-
greinar, flytur fyi'irlestra um Is-
land og íslenzkar bólcmenntir
víðsvegar í Amei'ílcu, er forseti
Þjóðræknisfélagsins og nýlega
skipaður íslenzlcur ræðismaður í
Norður Dalcot-a. Hann er elcki
síður í’æðismaður Islendinga í
andlegum niáluni og mega ís-
lendingar bæði austan hafs og
vestan vera honum þalcklátir
fyrir hans milcla og ötula starf.
A. J.
HVAÐ BER
"gómaI
HERNAÐUR
PÉTURS TRÚBOÐA.
Pétur Sigurðsson er enn á
lcreilci í Alþbl. 7. þ. m. og er nú
sýnu lægra á honum í'isið en áð-
ur. Fyrir rúnxum nxánuði lcom
liann fram með lxina glæsilegu
hugnxynd sína um stórveldastríð
og nxinjónanxoi’ð til þess að fyr-
irbyggja andmæli gegn bann-
pólitílcinni. En um leið og hann
hafði lolcið við málsgreinina
var þessi snilldar-liugnxynd
strönduð á fallbyssuleysi og lier-
nxannaleysi. Nú er hann búinn
að færa sig það niður, að hann
hugsar ekki hærra en að slcora
mig á hólnx og lcljúfa í herðar
niður, og er það óneitanlega tals-
verður afsláttur. En jafnvel
þetta lítilræði strandar jafn
slcjótlega og liitt — á tízkunni,
þvi auðvitað dugar elclci lireysti
„stórveldis“ á boi'ð við P. Sig.
til að brjóta í bága við hana.
En þó lélegt sé útlitið fyrir P.
Sig. til að sjá vigaferladrauma
sína rætast, þá má sanxt vera að
liann þurfi elclci að lenda í vand-
ræðum með starf við sitt hæfi.
Noklcrar persónulegar óþolclca-
dylgjur, i þessai’i síðustu grein
hans, gefa ótvh'æða bendingu
unx að hann nxuni geta orðið
sænxilega efnilegur „black-
mailer", ef liann tekur sig til.
Það er litlu ógöfugri iðja en hitt,
krefst lítillar hugprýði og er
vænlegri til framdráttar og
meira í sanxræmi við tízlcuna, að
minnsta lcosti hér á landi. Ef til
vill væri það vert athugunar fyr-
ir P. Sig., livort hann ætti elclci
að leggja sig eftir þessari „sér-
grein“ í tómstundum sinum frá
trúboðinu. Heniaðurinn er,
hvort senx er, alveg farinn út um
þúfur og í’itdeilur er trúlegast
að hann lxætti sér elclci út í fram-
ar, enda lítur út fyrir, á eynxd-
artóninum í þessai'i síðustu í'it-
snxíð hans, að hann fýsi að snxxa
sér undan.
Grímxir meðlijálpari og Gísli,
sá er Grettla segir frá, þóttust
lílca báðir ærin „stórveldi“ á
sinni tíð, en elclci er þess gelið, að
gambur þeirra yrði að verulegu
hneyksli eftir að þeir voru liýdd-
ir. Vonandi stendur P. Sig. elclci
þessum gönxlu lcollegum sínum
svo milcið að baki, að liann láti
sér ekkert segjast við þá ráðn-
irxgu, sem hann hefir nú fengið.
Bjarni Jósefsson.
Fylgist með íjöldanum og fjölsækið VARÐARVELTUNA á morgun.