Vísir - 13.12.1943, Blaðsíða 5

VÍSIR
Mánudaginn 13. des. 1943.
Jónas Gfiömundsson:
Hin gjörbreyttu vidhorf.
Hver§veg:na er
Alþing:! ó§tar£hæft?
í síðustu grein minni benti ,
eg m. a. á það, að fullkomin
nauósyn væri orðin á að menn
áltuðu sig á hinum gjörbreyttu
viðhorfum sem orðin eru bæði
í stjórnmálum og á flestum öðr-
um sviðum. Fyrr en menn átta
sig á þeim, viðurkenna þau og
taka afleiðingunum af þeim,
eða réttara sagt fara að haga sér
samkvæmt því sem óhjákvæmi-
legt er, verður engin lausn feng-
in á neinu þvi vandamáli sem
þjóðina skiptir nokkru. Til þess
að gera þessari gjörbreytingu
full skil þyrfti mjög langt mál,
en liér verður aðeins drepið á
fáein mikilvæg atriði vegna hins
takmarkaða rúms.
Menn furða sig að vonum á
þvi ástandi, sem nú rikir á Al-
þingi en eg held, að það séu
sárafáir, sem i fullri alvöru
leggja fyrir sjálfa sig spurning-
una: Hversvegna er Alþingi ó-
starfhæft? og leitast við að
finna svar við lienni. Hvað sem
annars má segja um Alþingi
bæði fyrr og síðar er það aug- j
Ijóst, að Alþingi hefir alla jafna
verið svo góð „vasaútgáfa“ af
þjóðinni sjálfri, sem annars hef-
ir verið kostur að fá. Og svo er
það enn í dag, nema hvað Al-
þingi er nú liklega enn sannari
mynd af þjóðinni og þjóðfé-
lagsástandinu en það liefir
nokkru sinni áður .verið.
Að dæma Alþingi sem stofn-
un eða einstaka þingmenn
óvægilega er þvi bæði rangt
og alveg vita tilgangslaust.
Þó þetta þing, sem nú sit-
ur, og er alveg óstarfhæft,
yrði sent heim og kosið yrði á
ný, án þess nokkuð annað gerð-
ist, mundi það eitt verða, að
enn óstarfliæfara þing kæmi i
þess stað. Langflestir sömu
þingmennirnir mundu koma
aftur, sömu þingflokkarnir
mundu bítast áfram, sömu rifr-
ildismálin verða upptekin, sömu
bleklcingarnar fram bornar og
sömu vinnubrögðin viðhöfð. Að
likindum mundi sú ein breyt-
ing verða, að þeir flokkar sem
verst vilja þjóðinni, mundu eitt-
hvað auka fylgi sitt.
Þjóðin og þingið liafa þetta
líka „á tilfinningunni“, þvi ef
einhver von hefði verið um
breytingu til batnaðar hefði
verið sjálfsagt að rjúfa þingið
vorið 1943 og efna til kosninga.
En það var ekki gert, enda alveg
þýðingarlaust. Það er af þessu
og mörgu öðru augljóst að það
er ekki fyrst og fremst þingið,
sem er i einskonar „álögum“
heldur þjóðin sjálf .
En hvað veklur þessum „álög-
um“, sem á þjóðinni' virðast
livíla? Eg ætla að svara því strax
og reyna síðan að færa nokkur
rök að svarinu. Ástæðan til ó-
fremdarástandsins, bæði á Al-
þingi, en þó einkum með þjóð-
inni sjálfri, er sú, að þjóðin hef-
ir ekki enn áttað sig á hinum
gjörbreyttu viðhorfum í stjórn-
málum, fjármálum, félagsmál-
um og atvinnumálum, sem
skapast hafa síðasta áratuginn,
en þó alveg sérstaklega síðustu
4—5 árin.
Mönnum er það að mestu hul-
ið enn, að hin stórkostlegasta
breyting liefir farið fram svo að
kalla á öllum sviðum þjóðlífs-
ins. Og þó að merkilegt kunni að
virðast er ástæðnanna fyrir
breytingunni ekki fyrst og
fremst að leita í þróuninni inn-
anlands, því hún mótast meir en
menn almennt gera sér ljóst
af því, sem erlendis gerist, lield-
ur er hennar að leita í hinni
miklu byltingu, sem fram hefir
verið að fara í heiminum und-
anfarinn áratug og sem nú
stendur hvað hæst.
Kenningin um
f lc kkaskiptinguna.
Fyrir einum áratug síðan var
hin viðurkennda kenning um
flokkaskiptinguna og grund-
völl stjórnmálalífs og skipulags-
hátta i aðalatriðum þessi: I
heiminum stendur yfir barátta
milli tveggja megin stefna eða
, skipulaga“. Annarsvegar er
auð.valdsskipulagið (Kapitalism-
inn) sem haldið er uppi af
„borgaraflokjkunum“ hverj u
nafni sem þeir nefnast, er revna
að viðlialda og efla þetta skipu-
lag. Ilinsvegar er jafnaðarstefn-
an (Sósialisminn), sem borin er
fram af sósialdemokrötum og
kommúnistum, er leitast við að
útrýma auðvaldsskipulaginu og
koma á sameignarskipulagi þó
þá greini á um aðferðir þær er
nota skal. Lokabaráttan milli
þessara tveggja stefna átti að
verða sú, samkvæmt kenningu
sósíaldekókrata, að jafnaðar-
stefna myndi með hægfara þró-
un smátt og smátt breyta auð-
valdsskipulaginu svo, að hægt
yrði að taka upp jafnaðar-
stefnu. En samkvæmt kenningu
kommúnista, nasista og ýmsra
borgaralegra flokka átti loka-
baráttan að verða á þá lund,
að auðvaldsskipulagið breyt-
ir sér i fasisma — þ. e. í ofbeldis
og einræðisstefnu — og það
verður „siðasta stig“ þess skipu-
lags. En þegar að þvi stigi dreg-
ur mun „verkalýður“ heimsins
sameinast undir forystu komm-
unista (með Sovét-Rússland
sem aðalleiðtoga) og milli þess-
ara tveggja höfuðstefna — fas-
ismans (nazismans) og komm-
únismaris — stæði svo loka-
viðureignin. Um samvinnu eða
samstarf milli kommunismans
annarsvegar og „fasismans" og
„auðvaldsins‘‘ hinsvegar átti
aldrei að geta orðið að ræða
samkvæmt þessu grundvallar
boðorði flokkaskiptingarinnar.
Og ekki verður því neitað,
að vinnubrögðin i stjórn-
mála- og fjármálaheiminum
bentu til þess að þetta mundi
rétt vera. En þessi skoðun
hefir reynzt hreinasta blekk-
ing og hin háskalegasta villu-
kenning. —■ Þegar fasism-
inn (nazisminn) hóf úrslita-
baráttuna, fékk hann hið eina
kommunistaríki veraldarinnar
sem til var — Sovét-Rússland —
í bandalag við sig og beindi sókn
sinni aðallega gegn „auðvalds-
ríkjunum“, en ekki gegn höfuð-
vígi kommunismans. Fyrsti
þáttur yfirstandandi styrjaldar
var stiííð milli fasismáns og
kommunismans annarsvegar og
hinna lýðræðissinnuðu „auð-
valdsríkja“ liinsvegar. Sá þátt-
ur stóð þar til i júni 1941. Þá
verður sú breyting á að komm-
unisminn og nasisminn lenda i
ófrið liver við annan en aðal
auðvaldsríki heimsins — Bret-
land og Bandarílcin —- fá eins-
konar „frí“ í styrjöldinni. Upp
úr þeirri breytingu hefst svo
samvinna milli kommunismans
og „auðvaldsins“, og sú sam-
vinna hefir síðan haldizt og
helzt enn og hefir nú náð há-
marki með hinum sameigin-
legu ráðstefnum Bretlands,
Bandaríkjanna og Rússlands,
fyrst í Moskva og síðan í
Teheran. Þessi gjörbreyting
hefir valdið því, að grundvöll-
urinn undir allri hinni gömlu
flokkaslciptingu hefir hrunið og
öngþveiti skapast. Fasisminn,
sem átti að vera „siðasta stig
auðvaldsins“, er nú í stríði við
öflugustu ,auðvalds‘-ríki heims-
ins, einmitt þau ríki sem liann
átti að verða „siðasta stigið“ hjá.
Kommunisminn, sem átti ávallt
að verða „höfuðandstæðingur
fasismans“, varð bandamaður
hans fyrst en síðan bandamað-
ur „auðvaldsins“, sem hann
taldi höfuð skyldu sína að út-
rýma.
Hinn algjöri ruglingur og
ringulreið á þessu, sem var und-
irstöðuatriði allrar flokkasldpt-
ingar og liagkerfa bæði hér
og erlendis, er það sem veldur
því öngþveiti, sem nú ríkir í
öllum greinum i flestum lönd-
urn.
Hér yrði of langt inál, að
telja upp öll þau atriði, sem
benda mætti á og sýna, að algjör
breyting er á orðin hjá hinum
svonefndu „auðvaldsríkjum“.
Sem dæmi má t. d. aðeins benda
á, að fyrir fáum dögum boðaði
Bretakonungur það í hásætis-
ræðu sinni til beggja deilda
brezka þingsins, að fyrir þetta
þing mundi verða lögð merkileg
frumvörp um félagsmálefni, þ.
á. m. frumvarp um algjöra út-
rýmingu atvinnuleysis að stjæj-
öld lokinni. Fátt sýnir betur
en þetta, að auðvaldsskipulag-
ið í sinni gömlu mynd hefir al-
gjörlega gefizt upp og er orðið
sér þess meðvitandi að það
verður að rýma fyrir nýjum
tíma, sem er að koma. Sömu
söguna er að segja frá Banda-
ríkjunum, Svíþjóð og Brezku
samveldislöndunum — m. ö. o.
öllum þeim „auðvaldsþjóðum“,
sem mega hugsa og þora að
tala.
„Erum við á vitlausraspítala?“
Ef við litumst um liér heima
verður hið sama uppi á teningn-
um nema hvað við erum í því
sem öðru dálítið á eftir flestum
öðrum þjóðum. Lítum snöggv-
ast til flokkanna. I meðvitund
alþjóðar hefir Sjálfstæðisflokk-
urinn ávallt verið höfuðmál-
svari atvinnurekendastéttarinn-
ar, eða þess sem helzt væri hægt
að kalla „auðvald“ á íslandi. Þó
hann hafi neitað að liann væri
það eingöngu. Nú er þessi flokk-
ur orðinn að verulegu leyti
„verkalýðsflokkur“, og síðustu
árin hefir eitt aðalmálgagn hans
látið svo um mælt hvað eftir
annað, og það með nokkurum
rétti, að hann væri orðinn
„stærsti verkalýðsflokkur lands-
ins.“
Kommúnistar, sem prédikað
hafa „handalögmál“, „byltingu“
og fordæmt íiversltonar „makk
við auðvaldið“, eru nú orðnir
álika ,kák“-flokkur og Óla-
Skans-dans-flokkur og þeir hafa
rnest ákært Alþýðuflokkinn
fyrir að vera undanfarin ár, og
í stað þess að taka upp „vinstri-
samvinnu“, sem þeir sífellt liafa
tjáð sig fúsa til, sækja þeir nú,
að þvi er sýnist, fastast í sam-
vinnu við „auðvaldið“, sem þeir
áður kölluðu. Framsókn, sem al-
mennt var talin „frjálslyndur
vinstri-flokkur“, og kommún-
istar hvötlu fylgismenn sína til
að kjósa 1927, er nú talinn af
kommúnistum enn verra
„íhald“ en Sjálfstæðisflokkur-
inn. „Framsókn er afturhalds-
flokkur-------í ýmsum efnum
afturhaldssamasti flokkur
landsins,“ segir Brynj. Bjarna-
son í pésa sínum um „Vinstri
stjórn“.
Ýms af málefnum Alþýðu-
flokksins,. sem borgaraflokk-
arnir vildu hvorki heyra né
sjá fyrir fáum árum- — Fram-
sókn og Sjálfstæði — vegna
þess að Alþfl. væri þar allt of
„róttækur“, en kommúnistar af
því að Alþfl. væri ekki „nærri
nógu róttækur“ - keppast þessir
flokkar nú um að „endurbæta“
að eigin sögn. Nægir þar að
benda á verkamannabústaði,
tryggingar-löggjöf, skipulag á
fisksölu og mjólkursölu, hrað-
frystihús og margt fleira.
Með öðrum orðum: Framsókn,
sem var „frjálslyndur vinstri-
flokkur“, er orðinn aðal „aftur-
haldsflokkur“ landsins, Sjálf-
stæðisflokkurinn, sem var aðal
atvinnurekendaflokkur og í-
haldsflokkur landsins, er nú
orðinn „stærsti verkamanna-
flokkur“ landsins að eigin sögn
og miklu „frjálslyndari“ en
Framsókn að dómi kommún-
ista. Kommúnistar, sem voru
byltingaflokkur og harðsnúnasli
andstæðingur „auðvaldsins“, er
nú einhver mesti „kák“flokkur
þingsins og dansar „Óla Skans“
upp á kraft við „auðvaldið“, sem
hann ætlaði aðallega að berja á,
hvar sem því yrði við komið, s.
s. i bæjarstjórnum, verkalýðsfé-
lögum og jafnvel á sjálfu Al-
þingi. Alþýðuflokkurinn sýnist
i þessum dansi vera álílca
ringlaður og hinir og sýnist
ekki fremur en þeir hafa
áttað sig á því, livað hefir gerzt.
Þetta algera stefnuriðl flokk-
anna gerir þingið óstarfhæft og
þjóðina ruglaða.
Þegar þetta er grannskoðað,
munu þeir verða margir, sem
taka undir með Brynj. Bjarna-
syni, er hann spyr í pésa sínum:
„Erum við meðal heilbrigðra
manna, eða erum við á vil-
lausraspítala?“
Crelt skipulag.
Svipað því, sem hér var sagt
sagt um flokkana og flokkariðl
þeirra, er þetta á flestum öðrum
sviðum þjóðlífsins. En livernig
stendur á þessu stefnuriðli allra
flokka? Það stendur þannig á
því, að það þjóðskipulag, er við
höfum búið við, er orðinn slíkur
blendingur af auðvaldsskipulagi
og jafnaðarstefnu, að það getur
á engan liátt lengur fullnægt
þeirri þróun, sem nauðsynlega
þarf að fara fram. Þróunin er
búin að sprengja skipulagið. Það
er orðið óskapnaður og óstarf-
hæft og verður það þar til
umsköpun þess hefir farið-
fram.
Ákveðnum þætti í þróunar-
sögu hins isl. þjóðskipulags er
lokið. Honum lauk, er samtök
þeirra stétta, sem skarðastan
hlut höfðu frá borði borið —
verkamanna og bænda — urðu
svo sterk, að þær stéttir urðu
ráðamestu stéttir þjóðfélagsins
á þingi og utan þess og gátu orð-
ið allsráðandi í landinu hvenær
sem þær vildu.
Nú er þvi stigi náð, og það
þýðir ekkert að ætla sér að snúa
lijóli þessarar þróunar aftur á
bak, það mundi skapa borgara-
slyrjöld og ógnaröld í landinu.
Gott dæmi um hið mikla vald
þessara stétta í þjóðfélagi okk-
ar er skipun nefndar þeirrar,
sem á.það reyna að koma fram
lækkun vísitölunnar. Sú nefnd
er eingöngu tilnefnd af bænda-
og verkamannasamtökum. At-
vinnurekendur og aðrar stéttir
koma þar livergi nærri. Alþingi
„þorir“ engin lög að setja, sem
ganga í berhögg við þessar tvær
stéttir. Gerðardómslögin, sem
ókleift reyndist að framkvæma
gegn vilja verkamanna, færðu
mönnum lieim sanninn um, að
það væri þýðingarlaust að setja
slilc lög.
En þjóðin sjálf liefir ennþá
ekki viðurkennt þá staðreynd,
að þjóðskipulagið er orðið ó-
starfhæft, og fyr en hún verður
viðurkennd og menn fara að
| haga sér samkvæmt því, fæst
engin lækning á ástandinu sem
er. Þangað til munu flokkarnir
hjakka í sama farinu með sömu
slagorðin, sömu deilumálin,
sömu bardagaaðferðirnai-, sama
lánleysis aðgerðarlej'sið og ná
sömu niðurstöðu og nú — engri,
eða verra en engri.
Þetta, sem hér hefir verið
drepið lauslega á, er áreiðanlega
meginorsök þess ástands, sem
nú rikir, og fyr en þjóðin áttar
sig á þvi til fulls, að gamla tíma-
bilið er liðið og nýtt hafið, verð-
ur engin bót ráðin á núverandi
ástandi, hvorki á Alþingi né ann-
arsstaðar. Stóx-kostleg lieims-
bytling er nú að fara fram, sem
snerta mun öll lönd og allar
þjóðir heimsins. Gamli timinn
lcemur aldrei aftur. Við getum
að sjálfsögðu slcapað „kreppu“
hér með því að liafast eldd að
og með því að misskilja eða vilja
elcki skilja þá þróun, sem, nú er
fram að fara og búin er að
sprengja hið gamla skipulag
vort. Við bjuggum oldcur að
mestu til dýrtíðina með þeim
hætti að framkvæma ekki i tælca
líð það, sem augljóst var að
þurfti að gera þá strax, til að
hafa hemil á henni. Við erum nú
fyrst — 1943 — að basla við að
framkvæma sumar þær dýrtíð-
arráðstal’anir, sem gera hefði átt
strax 1940, og nú lcoma þær
fleslar að litlu gagni saman-
borið við það, sem þá liefði ver-
ið. Á likan liátt geturn við auð-
vitað „búið til“ alvinnuleysi og
lireppu á flestum sviðum, ef við
höfum livorki vit né manndóm
til þess að horfast í augu við
staðreyndirnar, fyr en það er
um seinan.
Nýtt þjóðskipulag.
Það, sem þess vegna verður að
gera nú þegar, er að taka allt
okkar þjóðfélagskerfi til ræki-
legrar endurskoðunar. Og það
má ekki liorfa í þó það lcomi við
hagsmuni einhverra og kosti
miklar fórnir á ýmsum sviðum
að lconia nauðsynlegum breyt-
ingum i framkvæmd. Allar at-
vinnugreinir okkar verður bein-
línis að endurskipuleggja. Sú
endurskipulagning eða „um-
breyting“ verður að fara fram á
vísindalegum og hagfræðilegum
grundvelli, en ekki pólitíslcum.
Það getur eldci lengur verið um
það að ræða, að það fái að vera
„tilfinningamál“ einhverra svo-
kallaðra stjórnmálamanna,
livort stór, ræktanleg svæði af
íslandi slculi látin ónytjuð og
fúna niður til einskis gagns, eða
livort þau skuli telcin til rælct-
unar og ábýlis fyrir hundruð eða
jafnvel þúsundir manna. Yið
erum vaxin upp úr þeirri vit-
leysu.
Það má heldur ekki vera kom-
ið undir geðþótta fáeinna
manna, hvort gert er út á fislc
eða síld á íslandi eða hvorí hér
er rekinn iðnaður, sem veitt get-
ur arð og atvinnu. Vilji þeir,
sem fé eiga, ekki leggja féð í
atvinnurekstur, verður þjóðin
sjálf að grípa til annara ráða,
frekar en að svelta eða selja sig
i erlendan þrældóm. Að sjálf-
sögðu er það enn heppilegasta
leiðin, svo langt sem náð verð-
ur með þeim hætti, að einstak-
lingar eða félagsheildir leggi fé
sitl í atvinnurekstur þjóðarinn-
ar og taki þar bæði nokkra á-
hætlu og eigi rétt á hæfilegum
arði og vernd þjóðfélagsins til
starfa. Sú leið sýnist eiga lang
bezl við einstaklingshyggj u
norrænna og engilsaxneskra
þjóða. En að það eitt eigi að
ráða, ef einstaklingsframtakið
ekki nægir, nær vitanlega engri
átt.
Svipað er að segja urn hús-
næðismálin. Það má ekki og get-
ur eldci lengur verið háð
duttlungum einhverra „ósýni-
legra“ máttarvalda í þjóðfélag-
inu, hvort menn, sem ætla að
reisa sér heimili og hafa til þess
slcilyrði, geti fengið hæfilegt
húsnæði til íbúðar eða ekki.
Það mál verður að leysa
sem hvert annað raunhæft
viðfangsefni alþjóðar, án
allra „tilfinninga“ og vanga-
veltna um livað „passar fyrir
flokkinn“ eða „stefnuna“.
Alla félagsmálalöggjöf þjóð-
arinnar verður að endurbæta
stórkostlega. Fi'æðslulcerfi lands-
ins verður að umsteypa, því það
hefir reynzt illa á flestum svið-
um. *
Sveitarstj órnarskipulaginu
þarf að gjörbreyta og færa mik-
ið af verlcefnum Alþingis til
fjórðungsþinga, svo sveitarfé-
lögin verði liinum mikilvægu
verlcefnum vaxin, sem, þeirra
bíða i framtiðinni.
Útrýming atvinnuleysisins
verður beinlínis að verða stjórn-
arskrárákvæði, líkt og fátækra-
framfærslan varð það, um 1874.
Verði það, mun því smátt og
smátt útrýmt með slcynsamlegri
löggjöf, líkt og tryggingar eru
nú að útrýma gömlu fátækra-
framfærslunni.
Bankapólitíkin verður að mið-
ast við hina breyttu stefnu og
aldrei er liægara um vik að
breyta lienni en einmitt nú, þeg-
a*r skuldir við bankana eru til-
lölulega litlar, bankarnir sjálfir
\el stæðir og erlendar inneign-
ir miklar.
En öll þessi breyting þarf að
fara fram, noklcurnveginn sam-
timis og undir stjórn, sem hef-
ir öruggt fylgi alls meginhluta
þjóðarinnar til framkvæmd-
anna.
Hvernig má þetta verða?
Svo mun margur spyrja.
Hvernig er liægt að lcoma fram
slíkri allsherjar endurskoðun
þjóðskipulagsins og taka upp
nýja stefnu mitt í öllum þessum,
glundroða og gaui'agangi? Auð-
vitað verður það elcki gert á fá-
um vikum eða mánuðum. En
það má gerra á tiltölulega fáum
árum, ef liafizt er lianda strax -
og komið i veg fyrir það alls-
herjar hrun, sem framundan er
og sumir flokkar landsins bein-
linis stefna að að framkalla. Það
er athyglisvert, að einn af flokk-
um þingsins skuli hafa lýst sig
opinberlega ánægðan með ó-
starfhæfni Alþingis og vinni að
því á öllum sviðum, að auka
glundroðann. Slikt er talandi
tálcn þess, sem verða mun, ef
elcki verður neitt að gert.
En til þess að takast megi að
framkvæma hina nauðsynlegu
slcipulagsbreytingu verður þjóð-
in að hverfa frá hinum nei-
kvæðu bardagaaðferðum og
taka upp jákvæða stefnu og
starfsaðferðir. Það verður að
liætta að ljúga að þjóðinni í
blöðum og á mannfundum og
umfram allt verður þjóðin sjálf
að hætta að verðlauna ósann-
indamenn og rógbera með
fylgisaukningu við hverjar
kosningar. — Meðan hún
gerir það, sígur sífellt á ógæfu-
hliðina, enda bera slíkir menn
og floklcar þjóðarhag alls ekki
fyrir brjósti. Þeir ætlazt beinlin-
is til þess, að ávallt fari ver og
ver, unz allt veltur um koll. Þá
er þeirra timi kominn, en þá er
lika þjóðin glötuð.
Þjóðin verður að læra að
skilja það, að þessar eilifu
skammir i blöðum, á mannfund-
um og allsstaðar, þar sem þjóð-
mál eru rædd, eru vita gagns-
lausar. Aðdróttanir, blelddngar,
fagurgali, flaérð, ósannindi og
‘ livað það nú allt heitir, sem við
liana er beitt, eru eingöngu
svefnlyf, sem verið er að gefa
henni inn, til þess liægara sé
að afvegaleiða liana, ræna liana
bæðl fé og valdi og hneppa
hana loks í fjötra. Á þetta allt
liefir hún nú'hlýtt í 25 ár sem
sjálfstæð þjóð og nú sér hún
árangurinn: Óstarfhæft þing —
sundurtætt þjóð — hrein glötun
framundan, ef ekki tekst að
snúa við nú þegar.