Vísir - 28.12.1943, Page 2

VÍSIR
DAGBLAÐ
Ctgefandi:
BLAÐAÚTGÁPAN VÍSiR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaagsson,
Hersteiun Pálsson.
Skrifsíofa: Félagsprentsitiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstrœti).
Simar: 1 6 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Þróun.
*
unnár Thoroddsen alþingis-
maiður vék aS því í erindi,
er hann flutti í útvarpiö í gær-
kveldi, aö háværar raddir væri
uppi um það, að endurbæta
þyrfti til stórra muna þá stjórn-
skipan, sem við búum nú
við. -Tttldi liann að vonum, að
Alþibgi' ætti að hafa þar for-
gönguná,- irieð þvi að þá væri
tryggk að eðlilegar umbætur
yrðu geéðar, en jafnfrámt varð-
veitti Alþingi með þvi móti þann
heiðtir^ess, er það skipar í aug-
um áÚra liugsandi íslendinga.
lianglát og úrelt stjórnskipan
hlyti ;É(ð, spilla fyrir þeirri lýð-
ræð!sUUgsjþn, ,sem kynslóðirnar
hefð-u barizt fyrir síðustu aldirn-
ar og vildu halda i heiðri.
Vissulega eru þetta orð í tíma
töluð, en hitt er sönnu nær, að
flestir alþingismenn hafa allt til
þessa daufheyrzt um of við
kröfum þjóðarinnar um eðlileg-
ar réttarbætur. Á næsta ári verð-
ur íslenzka lýðrikið stofnað.
Verða þá væntanlega sett stjórn-
skipunarlög til bráðabirgða, en
jafnframt unnið að endurskoð-
un þeirra og þær nýjungar upp
tcknar, sem tímabærar og
hyggilegar þykja. Varðar miklu
að unnið sé að slíkri lagasetn-
ingu áf fullri víðsýni, með því
að með lögum skal land byggja,
en ólögum eyða. Þá meginreglu
héldú forfeður oklcar i heiðri og
mætlum við hennar énn minn-
ast, ef vel á að takast. Þótt deila
megi um stjórnskipunarlaga-
frumvarp það, sem lagt verður
fyrir Alþingi eftir áramótin, er
ekki áð éfa að þingmenn hafi
fullan vilja á að taka sánngjörn
og gjörhugsuð sjónarmið til
greina, áð svo miklu leyti, sem
uniit er í sambandi við þá ný-
skipan , sem gerð verður á mál-
uni til hráðabirgða. Má því
vænta að verulegar breytingar
verði gerðar á frumvarpinu frá
því, sem það er nú, einkum varð-
andi kjör forseta og valdaskipt-
ingu hans og Alþingis, en báð-
um þessum aðilum er ætlað að
fara með konungsvaldið að
nokkru. Þeirri skiptingu verð-
ur að liaga svo, og tryggjá jafn-
frarnt aðstöðu forsetans á þann
veg, að menn sjái þegar í upp-
hafi, að loggjafinn hyggist að
skapa traust og festu hinu nýja
lýðríki til handa. Veldur miklu
hversu á er haldið í upphafi, og
þar mega ekki þrengstu flokks-
sjónarmið né klíkuhagsmunir
nokkrii um ráða.
Þegar ofangreind bráða-
birgðalöggjöf hefir verið sett,
hefst annar þáttur þessa löggjaf-
arstarfs, er felst i þvi, að bera
fram nýmæli, er tryggi annars-
vegar að Alþingi verði rétt
mynd af þjóðinni sjálfri, en
liins vegar að starfsemi þess
geti komið að tilætluðum notum
á hverju sem veltur. Má segja,
að ekki sé þetta auðleyst verk-
efni, -— en hvað um það, —
vilji Alþingi njóta fulls og ó-
skerts trausts, verður að koma
fram verulegum breytingum á
skipan þess og skilyrðum, þann-
ig að um það streymi lifandi
blóð þjóðarinnar í stað þess að
það standi og sé orðið að steini,
öllum til meins og ama. Reynsla
allra landa á öllum öldum sann-
Þriggja Ara Istörf iþróttanefndarimiar.
Rúml. hálfri millj. króna varið til íþrótta-
mannvirkja og íþróttastarfsemi í landinu
¥ þróttanefnd ríkisins hefir nú starfað um rúmlega
* ÞriííS ja ára bil óg hefir á þeim tíma innt mikið
þarft starf af liendi í þágu íþrótta og líkamsræktar.
Nefndin hefir m. a. úthlutað rúml. hálfri milljón króna
til íþróttamannvirk ja og eflingar íþrótta í landinu, enda
hefir íþróttakennsla bæði meðal félaga og skóla marg-
faldazt á þessu stutta tímabili. Margskonar árangur ann-
ar hefir orðið af störfum íþróttanefndar.
íþróttanefnd ríkisins var
skipuð i fyrsta sinn haustið
1940, þeim Guðm. Kr. Guð-
mundssyni, sem var formaður
hennar, Ben. G. Waage og Aðal-
steini Sigmundssyni. Hefir
iþróttanefndin ásamt íþrótta-
fulltrúanum Þorsteini Einars-
syni sent frá sér ítarlega skýrslu
um störf þau, sem þegar er bú-
ið að inna af hendi.
Viðfangsefni íþróttanefndar-
innar hafa verið margþætt, þó
íþróttakennara, félaga og stofn-
ana samkvæmt beiðni.
í íþróttalögunum er ákvæði
um það, að ekkert félag getur
öðlast styrk úr íþróttasjóði,
nema að það sé innan vébanda
I. S. í. eða U. M. F. í. Þetta hefir
orsakað félagaaukningu beggja
sambandanna til muna. Þannig
hefir félagatala í. S. í. aukizt
frá því 1941 og þar til nú úr
115 félögum í 157 félög, en með-
limafjöldi er nú alls um 21000.
íþróttanefnd og íþróttafulltrúi ríkisins.
Frá v. til h. Aðalsteinn Sigmundsson, Þorsteinn Einarsson,
Guðmundur Kr. Guðmundsson og Ben. G. Waagé.
Félög U. M. F. í. voru 94 tals-
ins árið 1941 en eru nú 151 og
aðallega úthlutun fjár úr
íþróttasjóði, skipting landsins í
íþróttahéruð, samning reglu-
gerða og úrskurður mála, sem
nefndina hefir varðað o. m. fl.
íþróttafulltrúinn hefir unnið
í nánu sambandi við nefndina
að öllum málum, sem liana
hefir varðað, hann liefir starfað
að iþróttamálum skólanna i
sambandi við fræðslumálaskrif-
stofuna, unnið í samráði við
stjórnir í. S. I. og U. M. F. í. að
málum er varðar hina frjálsu
iþróttastarfsemi landsmanna og
loks haft á heridi eftirlit með
byggingu íþróttamannvirkja
og hjálpað til við útvegun efnis.
Á þeim þremur árum sein
íþróttanefndin liefir starfað Iief-
ir hún úthlutað rúmlega hálfri
milljón króna, sem alþingi hefir
veitt lienni til úthlutunar.
Tíu íþróttamannvirki eru þeg-
ar fullgerð sem notið hafa styrks
eða láns frá íþróttanefnd, 22
eru í smíðum sem stendur, þar
af 7 sundlaugar og 12 íþrótta-
vellir, en sex iþróttamannvirki
hafa notið styrks frá nefndinni
til lagfæringar. Þá eru enn ó-
talin sjö íþróttamannvirki sem
lieimilað hefir verið að styrkja,
en verkin i undirbúningi. Auk
þessa liefir iþróttanefndin veitt
fjárstyrk til félagaheilda, stofn-
ana, íþróttafræðslu, áhalda-
kaupa o. fl.
íþróttanefndin liefir annast
skiptingu landsins í sérstök
íþróttasvæði eða íþróttahéruð
og eru þau 21, sem ná yfir dreif-
býli og þorp en 7 yfir kaupstaði
eingöngu. Þá hefir nefndin fal-
ið íþróttafulltrúa að sjá um
kaup á allmiklu af íþróttabók-
um og íþróttatækjum, sem síð-
an hefir verið dreift meðal
ar, að ólífrænt samband þjóð-
ar, löggjafa og framkvæmda-
valds á sér aldrei framtiðar-
skilyrði. Byltingar í einni eða
annari mynd sjá fyrir því. Slík
þjóðfélagsfyrirbæri ber að forð-
ast í lengstu lög, og það er unnt
að gera með eðlilegri þróun,
sem byggist á skilningi og víð-
sýni þeirra manna, sem þjóðin
felur umboð sitt hverju sinni.
meðlimafjöldinn 8200.
Þá hefir iþróttakennslan ver-
ið margfölduð við það sem áð-
ur var innan samhándanna.
Það, að löggjafinn liefir látið
sig skipta íþróttamálin hefir
stórmikil áhrif á liugi alþjóðar
til íþróttamálanna, enda má víða
sjá þess merki, bæði í dreifbýli
óg kaupstöðum. Þá gætir áhrifa
íþróttalaganna ekki hvað sízt
innan skólanna. T. d. hefir þátt-
taka barnaskólahverfa í sund-
námi og leikfimi vaxið um
meira en helming frá því 1940-
41. I framhaldsskólum hefir
sundnámið einnig aukizt nokk-
uð, en ekki að sama skapi,
vegna þess líka, að þar var að-
staðan viða strax frá upphafi
hetri.
Fyrsta iþróttanefnd ríkisins
hefir starfað í þrjú ár. Eins og
kunnugt er andaðist Aðalsteinn
Sigmundsson kennari s. 1. vor,
en í hans stað tók ungfrú Rann-
veig Þorsteinsdóttir sæti í
nefndinni.
Bókmenntaíélags-
bækurnar komnar út.
Bókmenntaf élagsbækurnar í
ár eru komnar út. Þær eru þrjár
að tölu, Skírnir, Upphaf leik-
ritunar á íslandi eftir dr. Stein-
grím Þorsteinsson og Á Njáls-
búð eftir dr. Einar Ólaf Sveins-
son. i
Efni Skirnis að þessu sinni er:
Drengskapur, kvæði eftir Guð-
finnu frá Hömrum, Islendingar,
grein eftir dr. Guðmund Finn-
bogason, Goðorð í Rangárþingi,
grein eftir Halldór Hermanns-
son, Grónar grafir eftir Gunn-
ar Árriason frá Skútustöðum,
Vísindi, heilbrigð skynsemi og
velsæmi eftir Irving Langmuir,
Þrír sælkerar eftir 0. P. Stur-
zen-Backer, Sögulegar samstæð-
ur eítir C. A. C. Brun, Ræðis-
menn eftir Agnar Kl. Jónsson,
Davíð konungur eftir Ásmund
Guðmundsson, Auður og ör-
birgð í íslenzkri prédikun síð-
ustu 100 árin eftir Jakob Jóns-
son, Náttúrufegurð í fornbók-
menntum vorum eftir Guðmund
Finnbogason, Ritfregnir, skýrsl-
ur o. fl.
Bólc dr. Steingríms um upp-
haf leikritunar á íslandi er 5—
6 arka bók. I formála fyrir henni
kemst höf. m. a. svo að orði:
„Eg hafði ekki ætlað mér að
hirta þessa ritgerð, fyrr en mér
gæfist tóm til að auka hana og
semja sögu íslenzkrar leikrit-
unar frá upphafi og fram á vora
daga. Nú er hinsvegar sýnt, að
j mér mun varla vinnast thni til
þess á næstunni, þótt eg voni,
að síðar fái eg samið áframhald-
ið og f jallað um þau leikrit, sem
girnilegri eru til viðfangs og
viðkynningar.“
Bók dr. Einars heitir fullu
nafni „Á Njálsbúð — bók um
mikið listaverk.“ Er þetta óbeint
framhald á bók dr. Einars „Um
Njálu“, sem út kom á vegum
„Menningarsjóðs fyrir nokkur-
um árum. Bókin er að mestu
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR:
VOPl% ftlJÐM«íA
Sjónleikur í 5 þáttum eftir Davíð Stefánsson.
Davíð Stefánsson hefir í leik-
riti þessu klætt nútima-fyrir-
bæri í fornan búning, og má þó
segja að ávallt liafi harðstjórn
einvaldanna verið söm við sig,
enda er því viðburðunum
hvorki markaður tími né staður.
Leilailið fjallar sem sagt um
örlög og baráttu eins þeirra,
slyrk hans og veikleika, strið
lians út á við og inn á við, of-
metnað hans og óstjórn, feigð
lians og fall fyrir vopnum guð-
anna. Sigrar hans út á við hafa
gert hann sterkan, en þjóðin
verður veikari og veikari því
lengra sem liður á baráttu hans.
Kiirr og ókyrrð eyks t í landinu
frá degi til dags. Boðendum
friðar og sátta eykst fylgi. Vopn-
lausir en í krafti andans ganga
þeir gegn harðstjóranum og
láta ekki kúgast. Friðlausir
verða þeir að hafast við á mörk-
um, en þessir birkibeinar óttast
ekki krossgöngu sina til jiess að
bera æðstu hugsjón sina — ríki
friðárins — fram til sigurs.
Spámenn og spekingar boða
kenningu KrisLs — ekki bylt-
ingu heldur þróun. Allt sem af
útlielltu blóði vex er illt og í
dauðanum undirorpið. Andleg-
ur þroski þjóðanna skapar end-
anlega frið. Falleg kenning, sem
á langt í land.
Menn bjuggust við miklu, er
það spurðist að Leikfélag
Reykjavíkur hefði valið „Vopn
guðanna“ til jólasýningar — ef
til vill of miklu og því kunna
sumir að hafa orðið fyrir nokkr-
um vonbrigðum. Leikritið er
ekki eins heilsteypt og vera
skyldi — sumir kaflar þess allt
að því óþarfir, svo sem inn-
gangur fyrsta þáttar, sem er
prýðilega saminn út af fyr-
ir sig — aðrir meira en
vafasámir svo sem fjallræð-
an .— eiijkum ef menn freist-
ast til að bera hana saman
við aðra ræðu kunnari með
sama nafni. Smærri efnislegir
annmarkar skulu ekki raktir, en !
þeir eru finnanlegir og auðvelt
úr þeim að bæta. Sumir kaflar
leiksins bera á sér „naivan“ j
blæ, en það er einkenni allrar
trúar og trúarlegra liugsjóna og
samin upp úr háskólafyrirlestr-
um, sem dr. Einar hélt í fyrra-
vetur. Er þetta allmikið rit, eða
um 180 bls.
þarf því ekki að virða á verra
veg. Boðskapur leiksins sem
heildar er hinsvegar sigildur, og
leikritið er víða þrungið gull-
vægum skáldskap og andagift,
en Ijómandi leikni liins ógæta
Ijóðskálds nýtur sin prýðilega í
framsögn Ævars Kvarans og
Lárusar Pálssonar. Mörg atriði
leiksins eru með ágætum, frum-
leg og viðfelldin og yfir því sem
heild er ævintýrablær að ís-
lenzkum sið. Skáldið hefir
tæknina til að bera og sér fyrir
sér sviðið, — allt annað og meira
en lcompuna í Iðnó! Það gefur
Ieikendum ósvikin tækifæri til
að reyna á getuna og leiksviðs-
meisturum engu minni úr-
lausnarefni. I fyrsta Jxelti Ieiks-
ins virtist mér skorta nokkuð á
að leiktjöld og annar umbúnað-
ur væri svo sem til var ætlaát, én
í öðrum þáttum voru þau með
ágætum, enda hefir Lárus Ing-
ólfsson þráfaldlega sýnt að
hann er starfi sínu fyllilega vax-
inn. Leikstjórn hefir farist Lár-
usi Pálssyni mjög vel og ber
vafalauSt að þakka honum hve
fáir og smáir misbrestir voru á
leikmeðferð allri, þar sem fjöl-
Ntnlka
óskast í vist 1. jan. Sérher-
bergi. — Sími 5017.
Góflnr blli
Góður fólksbill óskast til
kaups. Uppl. í síma 4781,
milli 7—8 í kvöld.

Scrutator:

J&Mx abmmy^s
Tapazt hefir
merkt firmapu.
Finnandi vinsamlega Jæðinn
að skila þvi i
Leiktjöld.
Það er nýlokið frumsýningu á
meiri háttar leikriti í ISnó. Sýning-
in á Vopnum guffanna er af hálfu
Leikfélagsins mjög vönduð, svo að
heita rriá að þar sé valinn ma'ður
í hverju rúmi. En tæplega hefir
nokkur lagt sig eins fram og mál-
arinn, sem leiktjöldin gerSi og bún-
inga. Það er einkum tvennt, sem
til greina kemur við mat á slíku
verki, annarsvegar í hve nánu sam-
ræmi það er við leikinn sjálfan,
hitt hversu tekizt hefir að leysa við-
fangsefnið innan þess ramma, er
leiksviðið sjálft sníður. Það mun
tæplega á byggðu bóli vera ráðizt
í skrautsýningu á minna leiksviði en
í Iðnó. Álíka lítil leiksvið sjást að
vísu annars staðar, en á þeim er
sjaldan leikið annað en stofuleikrit.
Til samanburður má geta þess, að
hér á landi eru jtó nokkur leiksvið
stærri en þetta, m. a. í Vestmanna-
eyjum og á Akureyri. Ef leiktjalda-
málarinn hefði frjálsar hendur og
þyrfti um ekkert að hugsa, annað
en tjöldin, mætti auðvitað koma
miklum tjöldum inn á sviðið. En
þess verður jafnframt að gæta, að
svigrúm sé nóg fyrir leikara og
aðstoðarfólk. Um tjöldin í Vopn-
um guðanna má segja, að mjög vel
hafi verið leyst úr þessum tvöfalda
vanda. Þau eru fögur á að líta og
í fullu samræmi við blæ leiksins,
og þau eru ekki of viðamikil — gefa
leikendum tækifæri til að hreyfa
sig. Fyrsta leiksviðið er veikast i
byggingu, því að það er ávallt erfitt
að sýna verkefnið: skrautgarð og
hallarmúr. Þó er vandséð, að bet-
ur hefði mátt takast, vegna stærð-
arhlutfalla leiksviðsins. En annað
sviðið, hásætissalurinn, vakti óskipt-
an fögnuð, sakir einfaldrar stil-
hreinnar byggingar. Sviðið er klætt
dumbrauðum ofnum tjöldum, til
hægri er hásæti á þrepum, á bak-
sviði tvær sívalar granítsúlur og
milli þeirra svalir, en í baksýn tveir
turnar og landslag. Súlur og turn-
ar eru „plastisk". Þriðja sviðið sýn-
ir klettaborg konungs, málað „kúb-
ískt“, án þess að tilraun sé gerð
til að eftirlíkja „eðlilega" kletta.
Virðist gert með ráðnum hug til
að undirstrika hinn óhugnanlega
anda þáttarins. Fjórða sviðið er
aðdáanlega fagurlega byggt utan
um merki krossins, minnir að ein-
faldleik á hinar hjartahreinu kirkju-
myndir gömlu ítölsku meistaranna.
Buningar.
Lárus Ingólfsson hefir víða við-
að að sér hugmyndum í hina marg-
breyttu búniriga leiksins. Það, sem
einkum vekur athygli er hin ná-
kvæma samsetning lita og það,
hversu mikið samræmi er milli bún-
inga og leiktjalda. Menn taki eftir
búningum konungs, ríkiserfingja og
særingamanns i hallarsalnum. En
án þess að búningum sé breytt, falla
búningar þessir prýðilega við ger-
ólík tjöld í klettaborginni. Andstæð-
an milli konungs og spámanns er
þrýðilega undirstrikuð í búningum
þeirra, og þrír búningar erlendra
sendimanna eru mjög frábrugðnir
að stil og gerð, en mynda þó list-
ræna heild á leiksviðinu. Er hér
.aðeins nefnt fátt hinna fjölbreyttu
búninga, í því skyni að benda á
það,'að búningalistin á sínar sér-
stöku listarreglur, enda þótt hún
lúti heild leiksins, engu síður en
leiktjöld. Lárus Ingólfsson hefir
með. ytra búnaði þessa leiks sýnt,
að hann er sjálfstæður listamaður,
þjálfaður og frjór í hugsun og er
íslenzkri leiklist hinn þarfasti mað-
ur. — Ekki verður þó skilizt svo
við þessar hugleiðingar, að ekki sé
þökkuð frammistaða ljósamanns-
ins, sem þrátt fyrir lága rafspennu
tókst að gefa litunum líf og merk-
ingu, en án góðra ljósa væru feg-
urstu tjöld og búningar þýðingar-
laus með öllu.
Opinber opinberun opinbers
embættismanns.
Til viðbótar þeim opinberu
stofnunum hins opinbera, sem þeg-
ar eru opinberar orðnar, vantar op-
j inbera stofnun, er hafi það hlut-
verk að varna hinu opinbera þess
að skipta sér af því, sem hinu opiri-
bera kemur ekki við.
Allranáðugast.
ísak ísax,
Opinberunarbíók.
Húshjálp
Kona, alvön öllum hús-
störfum, óskar eftir góðu
herbergi á næstunni gegn
vinnu, mikilli eða lítilli, eftir
samkomulagi.
Tilboð, merkt: „Samkomu-
lag“, leggist inn á afgr. Vísis
fyrir finnntudagskvöld.
Stúlka
óskast. Fæði og húsnæði. —
Uppl. Kaffi Svalan, Lauga-
vegi 72.
íbiiðapskiip
til sölu, 3 herbergi og eld-
hús. Efstasundi 24.