Vísir - 03.01.1944, Blaðsíða 2

VlSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 60 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Helgi Bergsson, skrifstofustjóri:
Alvara dagsins.
ott er og nauðsynlegt að
geta glaðzt og gert sér
dagamun. Hefir það verið tal-
inn góöur og gildur siður hér
í landi að fagna nýju ári með
margvísleglu móti, og mun svo
hafa verið gert um land allt,
en þrátt fyrir það hafa borizt
annarlegir ómar inn á hvert
heimili, sem skyggt hafa á gleð-
ina qg vakið ugg í hverju hjarta
að þessu sinni. Sorgarleikur
styrjaldar þeirrar, sem núerháð,
liefir aldrei ómað hærra en ein-
mitt nú um áramótin. Augljóst
er að nýja árið verður örlaga-
rikt fyrir allar þjóðir heims,
en ekki einvörðungu þær, sem
nú blæðir út á vígvöllunum. í
því efni er ekki rétt að eins
dauði sé annars brauð, en all-
ar þjóðir verða að bera sam-
eiginlega byrði þess böls, sem
mannkynið hefir enn einu
sinni leitt yfir sig. Menn gera
sér vonir um að ófriðinum
muni Ijúka hér í álfu á þessu
ári, en um það er ekkert unnt
að fullyrða. Hverjum degi verð-
ur að nægja sín þjáning í því
efni, en betur væri að árið boð-
aði langþráðan frið.
Erlendir stjórnmálamenn
eru svartsýnir á horfurnar.
Þannig hafa forystumenn brezk
ir lýst yfir því, að á árinu muni
frekari skortur verða ríkjandi,
en þekkzt hafi til þessa. Þjóð-
irnar hafi keppzt við vígbún-
aðarframleiðsluna, en síður
sinnt framleiðslu matvæla, en
af þvi leiði aftur skort á slík-
um nauðsynjum. Er þó skömmt
un upp tekin á flestum vöru-
tegundum, þannig að ekki er
þeim eytt í óhófi, en þrátt fyr-
ir það er talið að vörueklan
verði svo tilfinnanleg, að
skömmtuninni vei-ði að halda
uppi næstu árin eftir styrjald-
arlokin, þar til framleiðslan sé
komin í eðlilegt og fast horf.
Hafi þessir menn rétt fyrir sér,
er enginn vafi á að frekari erf-
iðleikar eru fram undan fyr-
ir íslenzku þjóðina en þekkzt
Iiafa til þessa. Þótt tilfinnan-
legur skortur hafi verið hér á
innlendum neyzluvörum, hafa
erlendu vörurnar fengizt í
þeim mæli, sem nauðsyn hefir
krafizt og allt gengið í því efni
slysalitið til þessa. Hins veg'ar
er engin trygging fyrir því, að
svo muni reynast, einkum ef
skortur verður á vörutegund-
um þessum á erlendum mark-
aði og kann þá að fara svo,
að yið verðum, sem aðrir, að
herða á sultarólinni. Fullkom-
ið gáleysi væri ,ef þjóðin gerði
sér þetta ekki ljóst, einmitt nú
um áramótin, og byggi sig und-
ir með fullri djörfung að mæta
þeim erfiðleikum, sem fram
undan kunna að vera.
Stríðið hefir bakað islenzku
þjóðinni margs konar erfið-
leika innanlands, samfara
stundar velgengni. Aldrei hef-
ir þjóðin verið sundraðri en nú
og óhæfari til sameiginlegra
átaka. Innanlandsfriði þarf að
koma á, og þeim mun frekar,
sem ætlunin er að þjóðin taki
endanlega stjórn allra sinna
mála í eigin hendur á árinu.
Aukin réttindi skapa auknar
skyldur, — ekki einstökum
Verzlunin árið 1943.
Við síðustu áramót varð vart
við þó nolckuð mikinn ugg með-
al þeirra, er starfa að innflutn-
ingsverzluninni. Gerðu menn
fastlega ráð fyrir því, að ýmsar
torfærur yrðu á vegi aðflutn-
inganna til landsins. Hefir sjálf-
sagt ríkt of sterk tilhneiging til
að draga slíkar ályktanir af
þróun síðustu heimsstyrjaldar.
Reynslan hafði sömuleiðis fært
mönnum heim sanninn um á-
lirif hinnar algeru hervæðingar
í Bretlandi, en þar í landi hafði
öll framleiðsla á venjulegum
borgaralegum gæðum ýmist
staðnað, minnkað, eða verið
hæll með öllu. Þessi þróun hlaut
að endurspeglast i vaxandi út-
flutningstregðu frá því landi og
um leið auka ótta manna hér
heima á alvarlegum sam-
drætti í innflutningsverzluninni.
Að öllu óbreyttu var það rök-
rétt að hugsa sér, að því lengra
sem núverandi aðalinnkaupa-
land okkar kæmist í hinni al-
gjöru liervæðingu sinni, myndu
sömu einkennin koma i Ijós í
ríkara mæli. Því ber heldur
ekki að neita, að sömu aðal ein-
kennin liafa gert vart við sig i
Bandarikjunum og í Englandi,
enda þótt við höfum enn sem
komið er fengið þörfum okkar
fullnægt og ef til vill meh’a en
það á sumum sviðum. Loforð-
unum um fullnægingu þarfa
okkar hefir verið framfygt að
mestu; allar brýnustu nauð-
synjar ahnennings hafa fengist
hér á markaðnum, auk þess sem
landið hefir fengið inn ekki ó-
álitlegan liluta varnings til
framleiðsluþarfa.
Samt sem áður verður með
engri sanngirni sagt, að uggur
manna hafi verið með öllu á-
stæðulaus. Kaupsýslumenn liafa
orðið að horfast í augu við þá
slaðreynd að þurfa að kaupa
inn vörur, er farið hafa sí
hækkandi í verði, og sem í ein-
stökum tilfellum hafa ekki átt
við hefðarbundnar neytzlu-
venjur okkar. Þar á ofan liafa
bætzt afgreiðsluerfiðleikar
vestra og sífelldur skortur á
skipakosti.
Viðskiptaerfiðleikar þessir
liafa þó í flestum tilfellum
naumast orðið annars valdandi
mönnum til handa, heldur
hverjum einstaklingi og þjóð-
félagsþegni. Réttindin eru sam-
eign og skyldurnar sameigin-
legar. Þjóðin verður að liaga
sér skynsamlegar en hún hef-
ir gert, enda er ekki annað
sýnna, en að fyrir verulegum
hluta hennar vaki að gera allt
það, sem unnizt liefir á undan-
förnum áratugum, að engu,
glata verðmætum, sem sköpuð
liafa verið, án þess að gefa
nokkuð í staðinn. Sliku böli
verður að afstýra og þar með
hruninu. Það verður að sætta
stéttirnar, og sjá svo um að
engin stétt auki réttindi sín á
kostnað annarra. Eitt verður
yfir alla ganga, eftir því, sem
við verður komið, og jafn-
framt þarf að hefja markviss-
an undirbúning að ráðstöfun-
um, sem bjargað geta við at-
vinnu og fjárhagsmálum þjóð-
arinnar eftir stríðið, svo sem
aðrar þjóðir heims leggja nú
mikla stund á. Áramótagleð-
in er liðin hjá, en alvara starfs-
dagsins blasir við augum. Þar er
einnig gleði að finna, — ef til vill
þá einu og sönnu gleði, en hún
mun því aðeins finnanleg, að
hver maður geri skyldu sína
gagnvart sjálfum sér og þjóð-
félaginu í heild, og þá er að
reyna kappann, er á hólminn
kemur.
en því að átt liafi sér stað tíma-
bundin yöntun einstakra vöru-
tegunda, en að þvi hefir hin
stórkostlega eftirspurn í land-
inu sjálfu stuðlað á sinn hátt.
★
Þeirri skoðun var haldið all
mjög á lofli um síðustu áramót,
að ef ekki næðist nein lausn á
dýrtíðarmálinu svo kallaða,
sem verið liefir kjarninn i öll-
um pólitískum og hagrænum
umræðum öll styrjaldarárin, þá
væri ekki annað sýnna, en að út-
flutningsverzlun landsmanna
stöðvaðist. Alla haustmánuðina
hafði sú hlið kostnaðarins, er
snýr að framfærsluvísitölunni
tekið hvert stökkið upp á við
af öðru meðan afurðaverð út-
flutningsgreinanna stóð í stað.
Slík þróun réttlætti að líkum
þá bölsýni, er gerði vart við sig.
Til þess að mæta þessum og
öðrum vandamálum tókst þing-
inu ekki að mynda stjórn.
Skipaði því ríkisstjóri utan-
þingsstjórn í miðjum des. 1942,
og lýsti ríkisstjórn þessi það
höfuðviðfangsefni sitt að halda
dýrtiðinni í skefjum og færa
hana niður eftir því sem unnt
væri.
Þann 19. des. gaf hin nýja
ríkisstjórn út lög um verð-
stöðvun, þar sem allar verð-
hækkanir voru bannaðar til fe-
brúarloka; frest þennan hugðist
ríkisstjórnin nota til að koma
nánari festu á þessi mál.
II.
Þann 16. jan. birtist stefna
stjórnarinnar í viðskiptamálum
í lögum um innflutning og
gjaldeyrismeðferð. Stefna þessi
var áframhald þeirrar stefnu,
er áður hafði ríkt um nauðsyn á
margskonar aðhaldi í viðskipt-
unum við útlönd, en tekið var á
málunum með meiri festu og
allt eftirlit fært í hendur eins
aðila, Viðskiptaráðs, er fékk
meiri yfirráð yfir viðskipta-
málunum en nokkur einn aðili
hafði haft til þessa. Var það
talið nauðsynlegt bæði frá
innanríkis- og utanrikis-
sjónarmiði. Viðsldptaráði var
falið að ákveða, hvaða vör-
ur skyldi flytja til landsins, ráð-
stafa farrými i skipum, er ann-
ráðstafa gjaldeyri til vöru-
kaupa erlendis og annara nauð-
sj’nja, úthluta innflutningi á
vörum til innflytjenda og setja
þau skilyrði um hann, sem
nauðsynleg kynnu að verða
vegna ófriðarástandsins eða
viðskiptaskilyrða, annast inn-
flutning brýnna nauðsynja eftir
ákvörðun ríkisstjórnarinnar, ef
hún teldi sýnilegt, að innflytj-
endur sæu elcki þörfum þjóðar-
innar borgið eða aðrar ástæður
gerðu slílcar ráðstafanir nauð-
synlegar, fara með verðlags-
ákvarðanir og -eftirlit, með
nokkurum undantekningum,
svo og vöruslcömmtun.
Allar þessar ráðstafanir hafa
að líkum skert mjög sjálfs-
ákvörðunarrétt þeirra, er við
innflutning fást, en hinsvegar
hafa þeir tekið þessum ráðstöf-
unum með skilningi með tilliti
til þeirra viðhorfa, er skapast
hafa bæði í innkaupamálum og
siglingamálum.
Enda þótt kaupsýslumönnum
hafi oft vonum fremur tekist að
afla nauðsynlegra vara vestra,
án afskipta þess opinbera þar,
liafa afgreiðsluerfiðleikarnir
stöðugt ágerst eftir því sem
fleiri og fleiri fyrirtæki, sem áð-
ur störfuðu beint eða óbeint í
þarfir almennings, annað hvort
fengu önnur viðfangsefni eða
hafa orðið að draga úr fram-
leiðslu sinni vegna hráefna-
skorts og þannig komist í af-
greiðsluþröng um leið og birgð-
ir gengu til þurrðar. Þeim vör-
um hefir því' stöðugt fjölgað,
sem eingöngu er hægt að afla
gegn forgansleyfum eða fyrir
bein afskipti stjórnarvaldanna
vestra. Sumar þessar vörur eru
keyptar með aðstoð Viðskipta-
ráðs, sem gerir innkaupin með
talsvert öðrum hælti en áður.
Þetta hefir haft þær óhjákvæmi-
legu afleiðingar í för með sér,
að vörustraumurinn hefir orð-
ið ójafnai’i, skapað ofgnótt
annað veifið, en vöruvöntun
hitt, sem siðan elur tilhneigingu
til kapphlaups meðal neyt-
enda.
★
Aðhaldi Viðskiptaráðsins hef-
ir einkum verið beint að við-
skiptunum við Ameriku. Ilins-
vegar hafa flutningar frá Eng-
landi gengið mjög gr'eiðlega til
þessa, en erfiðleikarnir á því að
fá vörur þaðan hafa vaxið mjög.
Um seinustu áramót var mál-
um svo komið vestra, að um
40000 snxál. biðu afskipunar og
er það álíka magn og skip í
eigu landsmanna megna að
flytja á einu ári. Heildar inn-
flutningur okkar var unx 200.-
lagsstjóx'i haft afskipti af nær-
fellt allri verðlagningu, er und-
ir hann hefir heyrt og stax-fsemi
hans, þannig átt í það minnsta
óbeinan þátt í því að halda visi-
tölunni niðri.
Verðlagsþróunin hefir á þessu
ári oi’ðið stöðugri en nokkru
sinni áður síðan styrjöldin skall
á, og veldur þar mestu sú stefna,
er upp var tekin „að greiða nið-
ur dýrtíðina“, að vinnulaun
stóðu í stað á árinu, að verð-
hækkun á aðfluttum vísitölu-
varningi varð ekki mikil, þar
sem forðast var að láta frakt-
liækkunin verka á þær, og að
endingu gætti nú ekki í sama
mæli og áður áhrifa setuliðsins
000 smál., en af þeim fluttum ' á viðskiplakerfi þjóðarinnar
við 90550 smál. frá Ameríku
1942. Til þess að ráða hót á
þessu öngþveiti gaf Viðskipta-
ráð út skrá um forgangsfluln-
inga, þannig að brýnustu nauð-
synjunx var tryggður forgangs-
flutningur og heimflutningi lítt
nauðsynlegra rúmfangsmik-
illa vax’a frestað um sinn. Með
aðstoð yfirvaldanna í Banda-
ríkjunum unx útvegun auka-
skipa og smávegis flutningum
með skipum herstjórnarinnar
tókst á árinu að koma flutning-
unurn í sæmilega gott horf, enda
þótt nokkur þúsund smálesta
j liggi stöðugt tilbúin til afskip-
j unar.
! Skipaferðir voru all mikið
tíðai’i en árið áður og voru alls
farnar 117 ferðir. 75 frá Banda-
ríkjunum og 42 fi’á Bretlandi.
Árið 1942 var tala þessara ferða
í sörnu röð: 96, 47, 45. Flutn-
ingsgjöld i Bretlandsfei’ðum
héldust óbreytt, en þann 8. maí
hækkuðu flutningsgjöld í Amer-
íkusiglingum um 50%; -þó gilti
þessi hækkun aðeins ahnennar
vörur, íjfni minni nauðsyn var
á. Farmgjöld á slikum varningi
höfðu þá stigið um 342% frá
styrjaldarbyrjun, en farm-
gjaldahækkun á skömmtunar-
varningi, fóðui-bæti og áburði
og nokkrum öðrum hrýnum
nauðsynjum nam 130—134%.
★
Eins og áður greinir var
Viðskiptaráði fengið það starf
að fára með verðlagsákvarðanir
og vex’ðlagseftii’Iit, sem sett var
undir stjórn sérstaks verðlags-
stjói’a, er gera skyldi sínar til-
lögur til ráðsins. Hefir verð-

Hirðusemi
og umgengnismenning.
JJinn lesenda þessara dálka send-
ir þakkir sínar fyrir umræður
þær og greinar, senx „Bærinn okk-
ar“ birtir einu sinni í viku hverri,
á mánudögum, og sendir eftirfar-
andi bréf, er varöar útlit bæjarins
og umgengni borgaranna:
★
jyjig hefir tekið sárt að sjá hið
mikla ósamræmi hér í bæ,
og hiröuleysi, sem svo víða mætir
auganu. Hefi eg einnig oröiö undr-
andi yfir aö sjá hversu lengi einn
og annar ósójni hefir fengið að
standa eða liggja óáreittur og í
friði fyrir borgurum og heilbrigð-
isstjórn. $koðun mjn er sú, ag ekki
megi lengur dragast að. hafizt sé
handa um að prýða og fegra bæ-
inn, og útrýma eftir megni öllu
ósamræmi og hirðuleysi, sem víða
yfirgengur allt, sem litið verður
í borgum og bæjum nágrannaland-
anna.“
*
jgg held að umgengnismenning
utanhúss — hirðusemi og
smekkvísi, sé eitt það, sem við ís-
lendingar cigum að mestu ólært,
og má það merkilegt heita, jafn
prýðileg og hibýli nxargra eru hið
innra nú á dögurn, en þar stönd-
um við áreiðanlega ekki að baki
nágrannaþjóðum.
Veit eg þess dæmi um kunn-
ingja mína, sem ætíð hafa allt
hreint og fágað innanhúss, svo sem
bezt verður á kosið, en vanrækja
með öllu húsagarðinn.
Má t. d. utan við sum hús sjá alls
kyns spítnabrak, koppa og kyrnur,
sem liggur þar óhreyft og safnast
fyrir, Þó er oft um að ræða snotra
grasbletti, sem liggja vel við sól,
en vanhirtir og ömurlegir allan árs-
ins hring.
Svipaða sögu má eflaust segja
frá ótrúlega mörgurn stað, í sveit-.
um og bæjum þessa Iands.“
*
H irðun og fegrun sjálfra hús-
anna er mjög víða ábóta-
vant. Göngum t. d. aðal-verzlunar-
götuna, Laugaveg, og virðurn fyrir
oss húsin til beggja handa.
Eg hvgg að við myndurn óvíða
á byggðu bóli erlendis sjá eins
sundurleit og ömurleg hús útlits
við aðalverzlunargötur. — En
hversu auðvelt er þó að bæta úr
helztu ♦ágöllunum, aðeins meo því
að hreinsa og mála húsin jafnað-
arlega, einkum þau eldri, sem víð-
ast marka heildarsvip götunnar enn
senx komið er.
Þótt leiðinlegt sé til frásagnar,
er rjki og bær hér euginn eftirbát-
ur í hirðuleysi. Eru þar augljós
dæmi, opinberar byggingar, svo
sem SafnahúsiS og Sundhöllin, sem
vissulega mætti lífga og prýða
með meiri umönnun-og nokkruro
málningarkollum, að ekki sé ’.alað
i um húðun með íslenzkum berg-
tegundum."
*
■JJ m götur og gangstéttir mætti
rita langt mál, svo mikið ó-
fremdarástand rikir í þeim efn-
um. — Það er þó máske ekki með
öllu óeðlilegt, eins og sakir standa,
að ólag sé í þeirn efnurn, en þar
er vissulega rnikið og nauðsynlegt
verkefni að vinna fyrir hinn unga
bæjarverkfræðing, sem byrjar
starf sitt á þessu ári, og miklar
vonir standa til.
Ber að stefna að malbikun eða
steypu allra gatna í bænum, sem
ætti að verða næsta stórmál verk-
legra framkvæmda á eftir hitaveit-
unni.
Fyrr Iosnum við ekki við götu-
rykið, og það er sízt hollara koia-
reyk. En þegar það hvorttveggja
er horfið, getum við búist við milc-
illi svipbreytingu á bænurn okkar.“
Breyting götunafna.
nnar lesandi þessara dálka
skrifar nxér, og biður u u að
komið sé á framfæri þeirri tillögu,
að breytt verði uin nafn á Túngötu,
og framlengingu hennar til vest-
Mögxileikai’ jafnvægis julcust
við það.
1 desember 1942 náði vísitala
fi’anifæi’slukostnaðar hánxarki
og komst í 272 stig, en lækkaði
þegar í janúar niður 263 stig,
íneð því að vissar innlendar
vörur vox’u verðbættar úr xdkis-
sjóði. í lok ársins er vísitalan
259 stig og hefir þannig lækkað
Möguleikar á jafnvægi jukust
eða um 4.8%.
III.
Utanríkisverzlunin.
Viðskiptaveltan við útlönd
hefir enn vaxið að krónutölu.
Heildarúlflutningur nam í nóv-
emberlok kr. 213.5 millj. miðað
við kr. 193.9 millj. í fyrra, en
verðmæti innflutnings kr. 226.5
millj. borið saman við kr.
213.5 millj. i nóvembei’lok árið
1942.
Á árinu 1942 raskaðist verð
út- og innfluttra vara landinu í
óhag vegna þeirra stórkostlegu
hækkana, er áttu sér stað á
frakt- og ti-yggingamarkaðin-
um, samtímis þvi að vöruinn-
lcaupin beindust meira til Amer-
íku en áður hafði verið. Hver
verða muni þróunin á þessu ári
er of snemt að segja um, þar
sem endanlegar tölur um magn
útfluttra og innfluttra vara ligg-
ur ekki fyrír, en gera verður
ráð fyrir að áframhald verði ó
þeirri þróun, er liófst á fyrra ári.
Útflutningsverzlunin var rek-
in með sama sniði og árið áður.
Bretland var langstæi’sti lcaup-
andinn á útflutningsvarningi
okkar, en liann var greiddur af
Bandai’íkjastjói-n í dollurum, og
okkur þannig ti’yggð nauðsyn-
urs, Holtsgötu, og þær látnar heita
einu og sáina nafni.
Telur bréfritarinn eölilegra aö
núverandi götunöfn veröi flutt í
þann bæjarhluta, sem hafa -tún og
-holt aö viöskeyti, svo sem Hátún
eða Einholt o. s. frv., enda vísa
nöfnin oröiö á ákveðna bæjarhluta,
sem veröa æ til meiri glöggvunar
vegfarendum eftir því sem bær-
inn þenst út. T. d. mela-hverfi,
valla-hverfi, túna-hverfi, liolta-
hverfi o. s. frv.
Að vísu er konxin nokkur heftS
á Túngötu-nafnið, sem bindur göt-
una viö ákveöinn stað í bænum.
En engu að síður er full ástæða
til þess að samræma sem mest
götunöfn i hinurn einstöku bæjar-
hverfum.
í Vesturbæ, þar sem Túngata
liggur til sjávar, eru götunöfn
kennd við velli eða sjávarheiti,
(Sólvallagata, Ásvallagata, Ránar-
£ata, Öklugata).
Mundi þá nafanbreyting Tún-
götu fylgja öðru hvoru þessara
hverfa i nafnavali, ef ástæða þætti
til breytingar.
Einn með fegurstu og bezt hirtu görðum bæjarins er hjá Haraldi
Árnasyni, kaupmanni, við Laufásveg. Myndin sýnir garðhorn með
blómabeðum. í baksýn er hár og fagur trjágróður, en litill gosbrunn-
ur úr fjörugrjóti undir tröppum.