Vísir - 14.03.1944, Qupperneq 2

VlSIR
DAGBLAÐ
Útgefandí:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 16 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Féalgsprentsmiðjan h.f.
Fánamálið.
FÁNAMÁLIÐ var mikið
hiamál á sinni tíð, meðan
Islendingum var óheimilt að
nota sérstakt þjóðareinkenni
inn á við sem út á við. Stúdentar
liöfðu forystuna heima og er-
lendis, ungmennafélög og önnur
félagssamtök héldu dyggilega á
eftir, og segja má að almenn-
ingur fylgdi málinu fram ein-
liuga og af mesta kappi. Fjölda
samþykktir voru gerðar um allt
land í einum og sama dúr, atvik
sem gerðist hér á Reykjavíkur-
liöfn lét öldurnar stíga einna
hæst, og loks náði málið fram
að ganga þannig, að íslenzk
skip sigldu um heimshöfin með
íslenzka þjóðarmerkið við hún.
Eftir að þjöðin öðlaðist sjálf-
stæði sitt árið 1918 var engu
líkara en að hún gleymdi að
liún hefði um langa hrið barist
fyrir sérstökum þjóðfána. Ein-
staka menn drógu hann þó að
liúni á hátíðum og tyllidögum,
en lengra náði rælctarsemin
ekki. Allur almenningur lét sér
nægja að hafast ekki að, horfa
í hezta falli á annara manna
fána, dá litfegurð lians, en hitt
datt mönnum ekki i hug að þeim
hæri að fylgja fordæminu í því
efni. Fæst hús í Reykjavík liafa
fánastengur, og enn færri úti
um land. Alger undantekning
mun vera að fánastengur séu á
bóndabæjum, hvað þá að fán-
inn sjáist þar blalcta. Sumir
unglingar hafa sennilega aldrei
séð íslenzka fánann nema á
póstkortum á heimilunum, eða
á mannamótum, þar sem hon-
um hefir verið tjaldað og honum
hefir ekki þurft að víkja um set
fyrir flokksmerkjum, sem eng-
an þjóðlegan lit hafa borið.
Vegna þessa ömurlega ástands
vöktu þeir alþingismennirnir
Gunnar Thoroddsen og Sigurð-
ur Bjarnason máls á því á þingi
þvi, sem nú hefir verið frestað
um stund, að ástæða væri til að
hvetja menn til frekari notkun-
ar íslenzka fánans og virðulegr-
ar meðferðar i einu og öllu.
Báru þeir fram tillögu á þing-
inu þess efnis, að Alþingi álykt-
aði að lýsa yfir þeirri ósk og á-
skorun til allra landsmanna, að
efld sé og aukin notkun íslenzka
fánans og virðing fyrir honum
sem tákni hins íslenzka þjóð-
ernis og fullveldis. Hægast væri
að ná einhverjum árangri í
þessu efni með samvinnu við
bæjarstjórnir, sýslunefndir og
hreppsnefndir um land allt, auk
samvinnu við einstök félags-
samtök, er vinna að menningar
og þjóðernismáium. Jafnframt
yrði séð svo fyrir að jafnan séu
fánastengur og fánar fáanlégir
í landinu, og sett skuli sérstök
löggjöf varðandi vernd og með-
ferð íslenzka fánans.
1 greinargerð er m. a. komist
svo að orði: „Of fáir fslendingar
hafa skilið til fulls þýðingu fán-
ans. Allt of fáir þeirra eiga hinn
fagra fána þjóðarinnar. Notkun
hans þarf að auka, virðingu
hans að efla. Stjórnarvöld lands-
ins þurfa að eiga sinn þátt í
þvi.“ Gunnar Thoroddsen, sem
framsögu liafði af hálfu þeirra
tillögumanna, komst svo að
orði að í íslenzkum lögum væru
nú engin ákvæði til verndar ís-
Ræktun í gróðurhúsum
eykst hröðum skrefum.
Miklu me ri framleiðsla s.l. ár en
venð hefup áður, þrátt fypip
erfiö veöursltilyrði.
Framleiðsla garðávaxta í gróðurhúsum hefir farið allmikið
í vöxt á síðasta ári, að því er Ólafur Einarsson fram-
kvæmdastjóri Sölufélags garðyrkjumanna hefir tjáð Vísi. —
Lætur nærri að framleiðsla tómata hafi aukizt um allt að 20%
frá því á árinu áður.
Tómataframleiðslan í ár mun
hafa numið samtals um 120
smálestum, eða um 23 þúsund
kössum á Suðurlandsundirlend-
inu og í Borgarfirði, en á þessu
svæði er aðal gróðurhúsaræktin
hér á landi. Lætur nærri að
tómataframleiðslan hafi aukizt
um 20% frá því sumarið 1942.
Agúrkuframleiðslan hefir
einnig færzt í vöxt og mun
framleiðsla þeirra liafa numið
um 12 smálestum á siðasta ári
liér sunnanlands. Þá hefir vin-
berjaframleiðslan aukizt meir
en urn helming.
I fyrravetur var mikið byggt
af nýjum gróðurhúsum og ef
miða hefði mátt við þær ný-
byggingar, hefði mátt búast við
enn meiri aukningu gróðurhúsa-
ávaxta en raun varð á. En veðr-
áttan hefir sitt að segja, einnig
í gróðurhúsunum, 'og í mikilli
kuldatíð eins og var í fyrrasum-
ar, verður vöxturinn allur hæg-
ari en ella. í vetur hefir verið
komið upp nolckru af gróður-
húsum, en þó miklu minna en
gert var í fyrravetur.
öll framleiðsla garðávaxta,
svo sem kartaflna, rófna og kál-
metis, var langt fyrir neðan það,
sem Iiún Iiefir verið undanfarin
ár. Sérstaklega var hún léleg á
Vestur,, Norður- og Austurlandi
og með lélegra móti á Suður-
landi.
Rófnai’ækt er nú alveg að
leggjast niður í nágrenni
Reykjavíkur, vegna kálmaðks,
sem herjar á kálið og eyðilegg-
ur uppskeruna. Breiðist kál-
maðkur þessi út og er illt að
stemma stigu fyrir hann.
Hafinn undirbúningur að
ísL landfræðiorðabók.
Hafinn er undirbúningur að samningu landfræðiorðabókar
(nomina geographika) hér á landi, og er það Þórhallur
Þorgilsson bókavörður, sem ráðizt liefir í samningu þessa mikla
ritverks.
Það er á að gizka ár frá þvi
að Þórhallur byrjaði á þessu
verki og hann telur að það muni
taka sig mörg ár ennþá þar til
verkinu verði lokið. Býst hann
við að það verði um 1800—2000
bls. að stærð og í þvi eiga fyrst
og fremst öll útlend landfræði-
lieiti að koma, sem finnast í ís-
lenzkum bókmenntum að fornu
og nýju. Ennfremur landfræði-
heiti, sem koma fyrir í kennslu-
bókum og við landafræði-
kennslu i öllum almennum skól-
um.
Hvert orð verður með mál-
fræðí-, sögu- og landfræðiskýr-
ingum, og hefir Þórhallur farið
fram á það við þekktan land-
fræðikennara að taka að sér
hina landfræðilegu hlið þessa
máls. Sérstökum reglum verður
fylgt um framburð ýmissa
landfræðiheita úr fjarskyldum
tungumálum, og ennfremur at-
hugað að hve miklu leyti rétt er
að íslenzka landfræðiheiti, eða
nota gömul heiti, sem fyrir-
finnast i fornbókmenntum vor-
lenzka fánanum, en hinsvegar
væru í þeim ströng refsiákvæði
varðandi óvirðingu, sem annara
þjóða fánum kynni að vera sýnd.
Hér væri um ósamræmi að
ræða, sem ekki gæti kallast
sæmilegt né viðunandi. Notkun
fánans ætti að auka svo, að
landið yrði baðað í fagurri fána-
breiðu, þegar lýðveldið verður
stofnað og æ síðan á helztu há-
tíðastundum þjóðarinnar, til
varanlegs marks um hið frjálsa
íslenzka Iýðveldi, og til þess að
lialda vel vakandi tilfinningu
íslendinga fyrir þjóðerni sínu
um allan aldur.
Tillagan fékk góða afgreiðslu
á þingi, og væntanlega verður
henni fagnað af þjóðinni allri,
á þann hátt að þjóðfáninn verði
ahnennt tekin í notkun og hann
liafður í heiðri, sem hið sýni-
lega og talandi tákn íslenzks
fullveldis og viljans til að varð-
veita það á hverju sem gengur.
um, en komizt seinna úr notk-
un.
Þórhallur Þorgilsson segir
að aldrei hafi verið brýnni þörf
á slíkri bók en einmitt nú, þeg-
ar svo mörg landfræðilieiti bera
á góma í blöðum og útvarpi og
oft og einatt með mismunandi
framburði og mismunandi staf-
setningu. Ef tir þetta umrót með
erlend landfræðiheiti kemst
tungan hlátt áfram í liættu.
Sem dæmi má nefna orðið
Binna. Það er skrifað Birma i
íslenzkum kennslubókum og
nemendum í skólum kennt að
bera það eins fram. I blöðum
er það ávallt skrifað Burma, og
í útvarpi og manna á meðal er
það hvorki borið fram birma né
burma, heldur börma. Þetta
segir Þórhallur, að brjóti þvert
gegn lögmálum íslenzkrar
tungu og sé ekki annað en eftir-
hermur, sem eigi að liverfa úr
íslenzku máli. Það sé og hlut-
verk hinnar nýju landfræði-
orðabókar að samræma útlendu
heitin við íslenzkt ritmál og ís-
lenzkan framburð.
Þórhallur liefir eklci leitað
fyrir sér um útgefanda að þessu
riti sínu. En manni dettur í liug
að liér sé verkefni fyrir Menn-
ingarsjóð. Hér verður um liand-
bók að ræða, sem liverjum ein-
asta manni er nauðsynleg, og
ætti erindi inn á hvert heimili i'
landinu. Um leið dettur manni í
liug að spyrja hvenær samin
verði orðabók yfir íslenzk ör-
nefni og landfræðiheiti, með
málfræði-, sögu- og landfræði-
skýringum.
Verzlunarskólablaðið,
sem gefiÖ er út af Málfundafé-
lagi Verzlunarskólans er nýlega
komið út með fjölbreyttu efni og
vandað að frágangi. Helzta efni er:
Síðasta skrefið (Ásgeir Ólafsson),
ViðtaJ við Svein M. Sveinsson for-
stjóra, Nokkur orð um Nemenda-
samband Verzlunarskóla íslands,
Lærdómsdeild og' framhaldsnám
(Vilhj. Þ. Gíslason), Vináttan,
Elskhuginn (þýdd saga), Félagslíf-
ið á síðasta ári, Þú nafnkunna land-
ið (Magnús Guðjónsson), Frjálsir
menn í frjálsu landi (Þórhallur
Arason), Verzlunarskólanemendur
erlendis, Fullveldi Islands (Halldór
Sigurðsson) o. m. m. fl.
Ekkjan með börnin sex,
afh. Vísi: 20 okr. frá N.N.
Gjafir til Vinnuheimilis berklasjúkl.,
sem borist hafa seinustu daga:
Hf. Nýja Bíó io.ooo kr. Björn
Hjaltested, stórkaupm. 5.000 kr.
Almenna byggingarfélagið hf. 5.000
kr. Hampiðjan h.f. 5.000 kr. Hvann-
bergsbræður 5.000 kr. Árni B.
Björnsson, gullsm. 5.000 kr. Veið-
arfæraverzl. Geysir h.f. 1.000 kr.
H. f. Sanitas 1.000 kr. H.f. Lýsi
I. 000 kr. Starfsfólk Reykjavíkur-
hafnar 2.280 kr. Starfsfólk Sanitas
h.f. 1.000 kr. Starfsfólk ísafoldar-
prentsm. 660 kr. Starfsfólk Gas-
stöðvar Rvíkur 618 kr. Starfsfólk
Haraldar Árnas. h.f. 1.200 kr.
Starfsfólk Veiðarfæraverzl. Geysir
h.f. 510 kr. Starfsfólk Búnaðar-
bankans 220 kr. Starfsfólk Stein-
dórsprent h.f. 222 kr. Starfsfólk
Litir og Lökk 400 kr. Starfsfólk
Tóbakseinkasölunnar 685 kr.
INNRÁSARFORSPJALL, I:
„Beztn íiicuiiiiKi til
V e§tnr-Evrópii“,
segfir Ifiiíler
en heima fyrir sker hann upp herör meðal barna, gamal-
menna, haltra og blindra.
Eftir GORDON YOUNG,
forstjóra fréttastofu Daily Ex-
press í Stokkhólmi.
—o—
Þýzku hermennirnir, sem
menn okkar munu verða að
berjast við í Vestur-Evrópu,
munu verða gunnreifir og á-
gætlega búnir að öllu leyti, en
þol þeirra og burðir munu ekki
verða fyllilega jafnmiklir og
meðalhermanna bandamanna.
Þetta stingur fyrst í augun,
er maður athugar það, sem
komið hefir í Ijós við eftirlitsför
Rommels og frétzt hefir til
Stokkhólms. Sú borg er nú
„bezti skjárinn“, sem að Ev-
rópu veit, vegna hinna mörgu
stjórnmálasambanda og ágætu
samgangna við höfuðborg
Þýzkalands.
Mörg smáatriði, sem þar hafa
vitnazt, benda til þess, að marg-
víslegar og miklar breytingar
hafa verið gerðar á þýzka hem-
um, síðan hann fór hrakfar-
irnar miklu við Stalingrad.
Þessar breytingar eru fyrst
og fremst orðnar vegna hins
mikla manntjóns, sem Þjóð-
verjar hiðu þá. Stjórnmálaer-
indrekar telja, að Hitler sé bú-
inn að missa fimm milljónir
manna — fallna, fanga og lím-
lesta — síðan liann lióf innrás-
ina í Pólland.
Þörfin mikil.
Þessir rnenn telja, að Hitler
liafi nú um 300 herdeildum yfir
að ráða eða um 3.6 milljónum
manna. En vart meira en helm-
ingur þessa liðs er bardagalið,
hitt sér um aðflutninga og önn-
ur nauðsynleg störf að baki
viglínunum.
En vegna þess, live þörfin
fyrir nýjan herafla er njikil,
hafa jafnframt verið gerðar æ
minni kröfur til liæfni og
lireysti hermannanna. Þarf
ekki annað en að lesa auglýs-
' ingarnar í þýzku blöðunum
þar sem beðið er um sjálfboða-
liða í beztu deildirnar, til þess
að skilja, að hverju stefnir.
Eg hefi t. d. fyrir framan mig
„Berliner Lokalanzeiger", þar
sem „lífvarðarfylkið", Adolf
Scrutator:
'JZjjudAbi gJ!m£mw£S
Máninn líður.
Þorsteinn Stephensen bjó þessa
sögu til útvarpsflutnings, stjórnaði
leikflokki og lék sjálfur Orden
borgarstjóra. Var þetta mjög á-
nægjulegur flutningur, honum og
samstarfsmönnum til sóma. Hafði
Þorsteinn stytt söguna í meðförum,
blandað mjög haglega saman frá-
sögn og leik eftir sömu aðferð og
Lárus Pálsson beitti við Mýs og
m-enn. Jón Aðils gerði frásögnina
mjög lifandi, en heldur hefði eg
kosið að heyra hann í einhverju
hlutverkanna. Rödd hans er full-
stórbrotin fyrir þulshlutverkið.
Sagan tekur á sig nýtt líf í útvars-
flutningi, ög fer ekki hjá því að
mörgum hafi þótt þessi meðferðin
skemmtilegri en fljótlegur augna-
lestur, enda þótt ýmsu hafi eðlilega
þurft úr að sleppa. Eitt dramatískt
atriði fannst mér vanta: þegar liðs-
foringinn fær hláturskastið, um leið
og hann segir að flugurnar hafi
lagt undir sig flugnapappírinn, eink-
um vegna þess að til þess atriðis
er síðar vitnað í sögunni. John
Steinbeck samdi söguna með það
fyrir augum, að henni yrði auðveld-
Iega breytt í leikrit, og hefir leik-
ritið verið sýnt víðar um heim við
góðar undirtektir. Hefði verið gam-
an að sjá þetta leikrit með svipaðri
hlutverkaskipan á leiksviði, en ekki
verður á alit kosið.
Utvarp úr SundhöIIinni.
Það er orðið all-langt síðan út-
varpað hefir verið atburðum og frá-
sögn, og kom það líkt og endranær
í hlut Helga Hjörvars í gærkveldi
að lýsa afmælissundmóti K.R. Þetta
útvarp fór að mörgu leyti í handa-
skolum, og átti hann þar sjálfur oft
ekki litla sök. Það verður að átelja,
að hann var hvað eftir annað að
gefa rangar upplýsingar um atriði,
sem hver einasti starfandi íþrótta-
maður eða íþróttafréttaritari gat
vitað um. Á stundum lenti útvarp-
ið í hlægilegustu fíflalátum, svo
sem þegar hann var að reyna að
teyma „hafmeyjar" sínar að fón-
inum, en þær gerðu ekki annað en
flissa og tauta einhverja vitleysu.
Eða þegar hann „setti met“ í hverju
sundi og varð síðan að leiðrétta
jafnharðan. Loks var „sett met“ í
síðasta sundinu, en það var fyrsta
met, sem sett hafði verið í slíku
sundi, „og því ekki sambærilegt við
önnur met eldri“, eða eitthvað á
þá leið. Það er misskilningur að
fá ekki vanan íþróttafréttaritara til
að annast slíkt útvarp, því að efnið
son líklega hafa hreinsað sig betur
af henni. Það hefði að minnsta kosti
verið hressandi að heyra eitthvað
um sápu- og konsúlalyktina til til-
breytingar.
ólafur Hvanndal.
Eg get ekki orða bundizt að
minnast ofurlítið á góðan vin okk-
ar blaðamannanna í dag, því að Ól-
afur Hvanndal prentmyndameist-
ari á afmæli.. Ólafur varð fyrstur
íslendinga til að leggja þá iðn fyr-
ir sig, og hefir hann kennt þeim
öllum, sem að þessari iðn standa,
en það er orðinn dálaglegur hópur.
Ólafur stundaði nám í Þýzkalandi
og stofnaði prentmyndagerð sína að
loknu námi. Var hún fyrst til húsa
á efsta loftinu í Gútenberg, síðan
í Mjóstræti, en þaðan fluttist hann
fyrir nokkrum árum á Laugaveg I,
þar sem áður var prentsmiðjan Acta
(Edda). Ólafur er mikill verkmað-
ur og snillingur til alls, er vanda
þarf. Hann er drengur góður og
hjartahreinn og vill hvers manns
vandræði leysa. Hann er og veifi-
skati mikilli (í hinni fornu merk-
er einkum ætlað þeim, sem fylgjast j ingu þess orðs), enda gleðimaður
með í íþróttum og metum, en í
öllu slíku virtist hinn gamli glímu-
maður eins og álfur út úr hól. Lýs-
ingin á skrautsundinu keyrði þó
fram úr öllu, hvað andlega fátækt
snerti, og mundi sjálfur Bör Bör-
og vinfastur. Munu honum að sjálf-
sögðu berast margar hamingju- og
vinaóskir í dag, og fegin vildi hægri
hönd mín þrýsta hans hönd, þótt
eigi geti af orðið í dag, sökum for-
falla.
Hitler-sveitin í SS-liernum,
auglýsir eftir 16 ára piltum,
sem geti byrjað herþjónustuna
á 17. afmælisdegi sínum. Lág-
markshæðin, sem ki’afizt er, er
172 sentimeti-ar, en fyrir stríð-
ið var enginn maður tekinn i
þessa sveit, nema liann værí
185 sentimetrar á sokkaleistum
og fullra 19 ái*a. Á örfáum ár-
um liafa lcröfurnar því verið
minnkaðar svo, að nú er kraf-
izt tveggja ára lægra aldurs og
minni liæðar, sem nemur 131
sentimetrum.
En við hlið þessarar auglýs-
ingar frá SS-hernum eru aðrar
frá flugmálai-áðúneyinu, þar
sem 16 og 17 ára di’engir eru
hvattir til að ganga í flugher-
inn eða skriðdrekadeild Gör-
ings.
Vaxandí
erfiðleikar. '
Hinar minnkandi kröfur, sena
gerðar eru til einvalaliðs Hitl-
ers, eru táknrænar fyrir þær
breytingar, sem jafnan eiga sér
stað á herjum, sem eiga í löngu
stríði.
En margt annað bendir til
erfiðleikarma, sem Þjóðverjar
eiga við að stríða, vegna þess
hvað herinn gerir kröfur tii
mikils hluta af mannafla þjóð-
arinnar, svo að hann verður
jafnvel að taka þá menn, sem
mundu ekki vera tækir í her-
þjónustu undir venjulegum
kringumstæðum. Þessir erfið-
leikar eru miklu meiri en Bret-
ar eða Bandaríkjamenn hafa
enn fundið tií.
Ferðamenn, sem lcoma frá.
Þýzkalandi, segja meðal annars
frá því, hvað þeir rnenn eru að
öllu leyti lakai’i nú en áður, sem
vinna ýmis störf heima fyrir í
landinu. Þeir hafa séð eineyga
menn, einfætta eða einhenda
menn, sem mundu hafa verið
leystir frá herþjónustu með
sæmd áður fyrr. Þeir eru nú
settir til að gæta brúa og iðju-
vera.
Starfsmenn Rauða krossins
hafa sagt frá því, að Pólverjar
og Rússar hafi iðulega verið
neyddir til að taka að sér varð-
störf í fangabúðum í stað rosk-
inna Þjóðverja, sem hafa verið
sendir til vígvallanna.
Þjóðverjar hafa heldur ekki
farið neitt i launkofa með það,
að þeir nota drengi á aldrinum
12—15 ára í loftvarnabyssu-
sveitum og rússneskir fangar
eru jafnveLnotaðir til þess að
bera skot að loftvarnabyssunum
og hlaða þær.
Of aldraðir.
Þetta táknar þó ekki, að
þýzka hei’inn skorti með öllu
mannafla, en það táknar hins-
vegar, að þeir menn, sem þóttu
áður aðeins færir til að gegna
störfum heima, eru nú sendir
fram til orustu.
Beztu hermennirnir — sem
eru á aldrinum 20—30 ára —
hafa týnt mjög tölunni í Rúss-
Iandi og N.-Afríku. Þetta leiðir
aftur til þess, að megnið af her
Hitlers eru menn, sem eru axm-
að hvort undir tvítugu eða yfir
þrítugt, m. ö. o. ekki á sem bezt-
um aldri.
En á móti þessu vegur, að því
er að Bretum og Bandaríkja-
mönnum snýr, að Hitler er bú-
inn að senda allar beztu lier-
deildir sínar til Vestur-Evrópu.
Yfirmanni innrásarvarnanna
verður ekki ætlað að liafa neina
l