Vísir - 29.06.1944, Blaðsíða 2

VISIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgcfandi:
BIAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 6 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Uppvahningai.
Qerðu öðrum gott, og þakkaðu
fyrir að hann drepur þig
ekki, var einhverntíma sagt, og
svo virðist, sem fullyrðingin
hafi við nokkur rök að styðjast,
lesi menn ritstjórnargreinar
Þjóðviljans. Bandaríkin hafa
stutt málstað íslenzku þjóðar-
innar vei og drengilega, og jafn-
framt tryggt að þjóðin hefir
fengið hið nýstofnaða lýðveldi
viðurkennt út á við, með því að
ríða fyrst á vaðið og viður-
kenna það. Felst ekki í þessu
sú fullyrðing, að lýðveldið hefði
ekki fengizt viðurkennt enda
þótt, með því að öll frjáls og
frjálslynd ríki hafa sýnt okkur
fullan skilning og vinsemd, sem
aldrei verður ofmetið. Rússar
hafa að vísu enn ekki sent okk-
ur neina opinbera kveðju eða
viðurkenningu á því, sem fram
hefir farið, en vafalaust rekur
að því fyrr eða síðar, þegar tóm
gefst til vegna eðlilegs annrík-
is. Er þaðan alls góðs að vænta,
einkum þegar vitað er að flokk-
ur manna hér á landi mun gera
allt, sem í hans valdi stendur til
að afla slíkrar viðurkepningar,
og ef dæma má eftir öðru atferli
þeirra verða þeir ekki frekar á-
hrifalausir i ráðstjórnarríkjun-
um en annarsstaðar í hciminum.
Hitt er aftur miklu varhuga-
verðara, að þessi flokkur á-
hrifamanna virðist hreinlega
hafa sagt Bandaríkjum Norður-
Ameríku stríð á hendur, án þess
að skiljanleg ástæða sé fyrir
hendi, en vafalaust liggja þar
einhver dulin rök á bak við, sem
réttlæta orðtakið, sem i upphafi
var greint og íslenzka þjóðin
kýs ekki að verði að áhrínsorð-
um, að því er þakklæti hennar
snertir.
Kommarnir hafa nokkuð til
afsökunar í þessu efni. Þeir hafa
fundið síðustu dagana að þjóðin
forsmáir þá og skammast sín
fyrir framferði þeirra. Auðnu-
leysingjar hafa þeir verið nefnd-
ir manna á meðal, af þvi að þeir
sldluðu auðu á Þingvöllum. Vel-
sitjendur í auðnuleysinu voru
þeir einnig, er þingi Bandaríkj-
anna var vottað þakklæti af Al-
þingi Islendinga, enda sögðu
sumir að tyggigúmmí hefði ver-
ið á stólsetunum og þvi hefðu
þeir ekki getað risið upp, en að
aðrir hefðu verið festir við f)au
með téygjum, með því að þeir
risu upp til hálfs, en köstuðust
niður í sætin aftur, svo að sá í
yljarnar, — og sátu þeir þann-
ig allir. Þetta ósjálfráða atferli
er tekið óstinnt upp fyrir
kommunum, -—jafnvel um of.
Menn eru farnir að vorkenna
þeim vegna auðnuleysisins.Þetta
gremst þeim og því æpa þeir
hátt. Nú er um að gera að snúa
vörn í sókn, ráðast á Bandarík-
in og jafnframt smápeð eins og
Vísisliðið og Hriflunga, og hver
veit nema að öskuröpunum tak-
ist að villa mönnum sýn? Loku
er nú sennilega fyrir það skotið.
Verk þeirra sjálfra tala orðun-
um hærra, og þjóðin hefir skil-
ið, að línurnar hafa skýrzt og
eru að skýrast. Hvera ofsagrein
kommanna eykur andstyggðina
á þeim. Það er um að gera'að
lejda kommunum að skrifa og
tala, — skrifa mikið og tala
mikið, — og þá er öllu óhætt.
Merkilegt rit um ísland.
luniö er að þýðlgrnn Ferðabokar
Sveins Pál§§onar.
Þrír náttúrufræðingar, þeir Pálmi Hannesson, rektor, Jón Ey-
þórsson veðurfræðingur og Steindór Steindórsson Menntaskóla-
kennari, vinna um þessar mundir sameiginlega að því að þýða og
búa undir prentun eitt gagnmerkasta rit, sem um ísland hefir
verið ritað á erlendu máli, en það er Ferðabók Sveins Pálssonar.
Telja þeir að ritið verði tilbúið til prentunar um næstu áramót.
Tíðindamaður Vísis átti tal við Pálma Hannesson rektor, og
skýrði hann svo frá: .
minnisstætt, hve innilega hann
hað þess, að við yngri menn-
irnir kæmum ritum Sveins
Pálssonar á prent. Og síðan
.1930 liefir þetta mál verið á
döfinni hjá okkur náttúrufræð-
ingunum, þó að ekki hafi kom-
ið til framkvæmda fyrr en nú.
Fyrst var í ráði, að gefa
Ferðabókina út á dönsku, orð-
rétt og stafrétt eftir handrit-
inu, en við nánari atliugun þótti
þetta ekki fært vegna þess að
handritið var aldrei búið til
prentunar, og er það því mikið,
sem Sveinn Pálsson myndi
sjálfur hafa leiðrétt, málið ekki
vaadað og margt um ritvillur.
Varð því niðurstaðan sú, að
■ snúa Ferðabókinni á íslenzku,
og erum við nú að þýða hana
þrír, .Tón Eyþórsson, Steindór'
Steindórsson og eg.“
Hverjir standa annars að út-
gáfunni?
„Hið íslenzka náttúrufræði-
félag og Læknafélag íslands
hafa frá upphafi lagt þessu
máli lið og heitið því stuðningi.
En annars er óráðið um útgef-
anda. Þess eins skal getið, að
mér finnst bókin ekki fullkosta,
nema bún sé gefin út með full-
kominni vandvirkni og prýði
á allan hátt. Geri eg helzt ráð
fyrir, að hún verði i 4 blaða
broti og þá sennilega i tveim
bindmn, með myndum og upp-
dráttum. I bókinni verða ferða-
sögurnar sjálfar og heildarrit-
gerðir, sem Sveinn samdi á
ferðum sínum, um jökla á ís-
landi, um Skaptárelda og loks
lýsing Hegranesþings. ♦
í dagbókunum kennir margra
grasa, þar segir m. a. frá sjúk-
dómum manna, þjóðháttum og
náttúrufari og frásögnin öll ber
vitni um gáfaðan og gagnmerk-
an mann, — að mínum dómi
einn af þeim fáu snillingum,
sem hér hafa aldur sinn alið.“
Kvikmyndafélagið Saga h.f.
Nýr þáttur í menningar-
lífi íslenzku þjóðarinnar.
„Eins og kunnugt er, ferðað-
ist Sveinn Pálsson læknir hér
á landi árin 1791—97. Fyrra
hluta þessa tímabils var liann
á vegum Náttúrufræðifélags-
ins i Kaupmannahöfn, er veitti
honum rannsóknarstyrk, en
hætti því árið 1794, sennilega
fyrir áhrif Magnúsar Stephen-
sens.
Um ferðir sínar ritaði Sveinn
dagbók á dönsku og með
fljótaskrift. Er hún í þrem
bindum, og tvímælalaust eitt
gagnmerkasta rit, sem skráð
hefirverið um ísland. Skal þess
getið, að Sveinn skildi fyrstur
allra fræðimanna á jörðunni
eðli jökla og lýsir því í þessu
riti svo vel, að okkur nútíma-
mennina rekur i rogastanz.
Hefði liann vafalaust hlotið
heimsfrægð, ef hann hefði ekki
setið hér grafinn í fásinni og
fátækt og rægður í þokkabót.
En fyrir þetta varð hann ekki
skilinn af samtíð sinni, og bæði
hann og Ferðabókin gleymd-
ist. Jónas Hallgrímsson bjarg-
aði Ferðabókinni og kom henni
í eigu Bókmenntafélagsins, en
Þorvaldur Thoroddsen sýndi
fram á það, hver yfirburða
fræðimaður Sveinn hafði ver-
ið. Og það var einmitt Þorvald-
ur Thoroddsen, sem átti upp-
tökin að því, að eg er að brjót-
ast í þessari útgáfu..,
Síðustu árin, sem Þorvaldur
lifði, átti eg nokkrum sinnum
tal við hann, og mér er harla
Spánskur gerfiriddari barðist
við vindmyllur. Kommarnir
fara að dæmi hans. Þeir ímynda
sér óvini, sem þeir berjast við.
I stað þess að vinna fyrir þjóð
sína, vinna þeir gegn henni.
Þeir ættu að beita áhrifum sín-
um á allt öðrum vettvangi og
afla þjóðinni viðurkenningar á
lýðveldinu. Þetta geta þeir
vafalaust, af því að þeir eru
svo vel séðir erlendis. Þar er
lika verkefni, sem þeim hæfir.
öðrum eins mönnum er alger-
lega ósamboðið að kveða niður
Vísisliðið, Hriflunga og Banda-
ríkin. Þar leggst og litið fyrir
kappana. Vilji þeir vinna þjóð
sinni gagn hljóta þeir að breyta
um stefnu og beita öllum kröft-
um sínum að því að tryggja
hið nýstofnaða lýðveldi með
öðrum góðum Islendingum, —
svo sem Vísisliðinu. Það er orð-
ið of langt um liðið frá því er
kommarnir hugsuðu sjálfstætt
síðast, og þess vegna eru þeim
gefnar þessar vinsamlegu leið-
beiningar. Þeir fá „stivkrampa"
í heilann af óvananum og ár-
angurinn verður eftir því. Þjóð-
in misskilur allt hið góða, sem
fyrir þeim vakir og finnst eins
og að þeir geri allt hið illa,
sem þeir vilja ekki. Almenning-
ur verður að vera góður við
kommanna, — umbera þá svo-
lítið, meðan þeir eru að komast
til ráðs og rænu. Hver veit,
nema einhverjir þeirra komi þá
í Vísisliðið sér til sáluhjálpar.
Hverjum iðrandi syndara er vel
tekið á himnum, og hví skyldí
þeim ekki ‘einnig vera vel tekið
hér á jörð. Verst er að komm-
arnir eru í dauðateygjunum, —
en það er of seint að iðrast eft-
ir dauðann, jafnvel þótt síðasta
syndin sé sú, að berjast við
vindmyllnur og eigin uppvakn-
inga. Það er líka óhætt að gera
kommunum gott úr þessu, —
þeir drepa engan, nema eigiS
fyigi-
JJÚ fyrir skömmu var sett á
stofn fyrsta kvikmyndafé-
lag hér á landi. Eru stofnend-
ur þess 1*1 að tölu, allt þekkt-
ír borgarar hér í bæ. Fram-
kvæmdastjón fyrirtækisins er
Sören Sörensen, en formaður
félagsstjórnar Haraldur Á.
Sigurðsson, meðstjórnendur
þeir Helgi Elíasson fræðslu-
málastjón, Hákon Bjarnason
skógræktarstjóri og Jónas B.
Jónsson fræðslumálafulltrúi.
Aðrir stofnendur en hér að
framan greinir eru: Birgir
Kjaran hagfræðingur, Emil
Thoroddsen píanóleikari, dr.
med. Halldór Hansen, Indriði
Waage leikari, Magnús Kjaran
stórkaupmaður og Þorsteinn
Einarsson íþróttafulltrúi. Félag-
„Kvikmyndaf élagið
Eiga þeir menn, sem að félag-
inu standa, mildar þakkir skilið
fyrir framtakssemina.
ið heitir
Saga h.f.“.
Markmið
þessa er
að vinna
með töku
og þjóð.
að taka
kvikmyndafélags
fyrst og fremst
að landkynningu
mynda af landi
Þá er og ákveðið
fræðslukvikmyndir,
leikþætti um fróðleg efni, t. d.
þegar fram í sækir kvikmynd-
un Islendingasagna. Ennfremur
hyggst félagið að flytja inn
fræðslukvikmyndir, hentugar
fyrir skóla, trúarlegar kvik-
myndir, sem byggjast á biblíu-
sögum, og í sambandi við allt,
sem að framan er sagt, verður
svo komið upp fræðslukvik-
myndasafni, þar sem fræðslu-
stofnanir geta fengið myndir
lánaðar. Komið verður upp
ferðabíóum á vegum félagsins,
til þess að sýna innlendar og
erlendar myndir hjá þeim, sem
illa eru settir í þessum efnum.
Þá hefir félagið í hyggju, þegar
fram líða stundir, að koma sér
upp kvikmyndahúsi, og er það
gert sérstaldega í menningarleg-
um tilgangi.
Allir Islendingar fagna þess-
ari nýjung og vona af heilum
hug, að starf þetta megi takast
vel og verða til mikils gagns
fyrir land og þjóð í framtíðinni.
Útvarpið í kvöld.
Kl. 19.25 Hljómplötur: Söng-
dansar. 19.40 Lesin dagskrá næstu
viku. 20.20 tltvarpshl j ómsveitin
(Þórarinn GuÖmundsson stjórnar) :
a) Franskur forleikur eftir Kéler-
Béla. b) „Draumur engilsins" eftir
Rubinstein. c) Vals eftir Popy. d)
„Nautvígamaðurinn frá Andalúsíu“
eftir Rubinstein. e) Mars eftir Ur-
bach. 20.50 Frá útlöndum (Jón
Magnússon). 21.10 Hljómplötur:
Lög leikin á celló. 21.15 Upplest-
ur: „Hetjur á beljarslóð", bókar-
kafli (Karl Isfeld ritstjóri). 21.35
Hljómplötur: Rússnesk lög.
Næturakstur.
B.S.Í., sími 1540.
Njósnarinn.
í dag kom í bókabúðir unglinga-
sagán „Njósnarinn", eftir ameríska
rithöfundinn J. Fenimore Cooper,
í þýðingu Olafs Einarssonar. Gerist
sagan á tímum frelsistríðs Banda-
ríkjanfia, og er um mann, sem starf-
ar í Ieynjþjónustu föðurlandsvina
og lendir í ótal bættum og ævin-
týrum. Cooper er meðal vinsælustu
rithöfunda allra tíma, sögur hans
ætíð hressandi og skemmtilegar,
enda hafa þær verið gefnar út hvað
eftir annað á flestum tungum heims.
Útgefandinn er Bókfellsútgáfan h.f.
Hvítar blússur
og mislitar.
Dragtir.
Sumarkjolar.
Tekið fram daglega.
KJÓLABÚÐIN
Bergþórugötu 2.
Scrutator:

r
^jOudJvi cJÍmmnwjfyS
OJ
Verzlunaránauðin.
Eg hitti kunningja minn á göt-
unni í gær, aldraðan mann, sem
dregið hefir sig út úr veraldar-
vafstrinu að mestu. „Þið voruð að
stofna lýðveldið," sagði hann, „og
blöðin hafa skrifað margt og mikið
um hýðingu Hólmfasts, sem seldi
nokkra smáfiska utan lögboðins
verzlunarsvæðis. Um þrjú hundruð
ár eru liðin frá því er það gerðist.
Nú í dag eru bændur sektaðir fyr-
ir að selja mjólkurflösku og rjóma-
pela, — en þó ekki hýddir, eins
og Hlómfastur, með því að öldin
er að því leyti mannúðlegri. Þegar
mjólkurlöggjofin var fyrst sett,
hafði eg tal af skipstjóra, sem kom
til kauptúns eins hér í nágrenninu.
Þar tók hann um borð töluvert af
áfengi og sigkli svo til Reykjavík-
ur. Er hann var kominn miðja vega,
hvarflaði að honum sú hugsun, að
nú hefði hann farið óvarlega, —
ekki vegna þess að hann hafði tek-
ið áfengið meðferðis — heldur öllu
frekar vegna hins, að strangt eftir-
lit var haft um þær mundir með
mjólkurflutningum, og vafalaust
yrði skipið rannsakað gaumgæfi-
lega. til að leita að rjómaflösku eða
mjólkurbrúsa, og þá gat áf^ngið
auðvitað komið í leitirnar. Svo eruð
þið, sem áfellist danskinn fyrir að
hýða Hólmfast og mælið mjólkúr-
lögunum bót, eða amist ekki við
þeim neitt verulega. Hvenær ætli
þjóðin komist á það þroskastig, að
hún lofi ekki það hjá sjálfri sér,
sem hún lastar hjá öðrum ? Það eitt
er víst, að til þess þarf meira en
þrjár áldir.“
óeðlileg ágengni.
Þétta sagði sá mæti maður,

þá datt mér í hug, að ekki væri úr
vegi að athuga málið nánar, og
aunar fleira í sambandi við það.
Löggjafinn hefir að undanförnu
unnið markvisst að því að drepa
atvinnulif landsmanna og eðlilega
þróun atvinnuveganna í dróma, en
búa í þess stað til einskonar „Er-
satz“-atvinnuvegi, —< gerviþróun til
að sýnast, en vera ekki. Fleiri hlægi-
leg dæmi en þetta mætti nefna, þótt
smámunir einir verði til taldir, en
ekki lagt út í að gagnrýna heildar-
kerfið. Þegar Áfengisverzlun rik-
isins var stofnuð, átti hún, svo sem
nafnið bendir til.'að hafa með hönd-
um einkasölu á áfengi. Þannig var
þetta í framkvæmdinni í fyrstu, en
þá kom fram kunnasta og jafnframt
nýjasta stétt þjóðfélagsins, „rón-
arnir“ svokölluðu, sem þóttust ekki
vera upp á áfengisverzlunina komn-
ir, keyptu sér bara hoffmanns-
dropa, vanilledropa og allskyns aðra
dropa, sem áfengi var í, og fram-
leiddu „hristinginn" alkunna, sem
varð vinsælasti drykkur þeirra, —
svo vinsæll, að þeir litu ekki við
áfengi hinnar lögboðnu verzlunar.
Verzlunin varð að lifa, og þá fékk
hún því til vegar komið; að hún
fékk einnig einkasölu á hárvötnujn,
andlitsvötnum, ilmvötnum og „ess-
ensum“ til slikrar framleiðslu. Þessi
ofangreindu „vötn“ voru að mestu
vínandi með margskyns ilmefnum
saman við. Er lögin gengu í gildi,
tóku menn að flytja hingað til Iands-
ins sambærileg „vötn“, sem enginn
vínandi var í, heldur blávatn og
ætheriskar olíur, en þá rak að því
að Áfengisverzlunin krafðist einka-
sölu á vatninu líka. Sýnist verzlun-
in vera komin æði langt frá upp-
haflegum tilgangi sínum, enda eng-
in ástæða til að meina verzlunar-
mönnum og þá einkum lyfjabúðum,
að kaupa inn slíkar vörur, sem mik-
ið eru notaðar ti lsnytingar og jafn-
vel á sjúkrahúsum. Þetta var ekki
tilgangur laganna, þótt framkvæmd-
in hafi orðið önnur upp á síðkast-
ið, þegar lögin eru túlkuð eins
þröngt og verða má. Áfengisverzl-
unin er ekki lengur áfengisverzlun,
heldur áfengis- og vatnsverzlun, en
vatnið er meinlaust og gagnslaust
og á þar ekki heima. Að svo miklu
leyti, sem menn skipta við áfengis-
verzlunina með vínanda, geta þeir
sjálfir lagt vatnið til, og önnur
„vötn“ eiga þar ekki að vera.
Þannig mætti nefna tugi og ef til
vill hundruð dæma. Löggjafinn hef-
ir greitt veginn fyrir því að ríkið
hefir troðið sér inn á eðlilegt at-
hafnasvið borgaranna, og mega þeir
tæpast um frjálst höfuð strjúka, en
reka sig allsstaðar á boð og bönn
hins opinbera. Utan við allt þetta
fellur svo gerfiiðnaðurinn, sem Ey-
steinn Jónsson kom upp í skamm-
sýni sinni, og er raunverulega þjóð-
inni byrði og að engu gagni, endá
dauðadæmdur á venjulegum friðar-
tímum, sé innflutningurinn gefinn
frjáls. Þar er oftast eitt sjónarmið,
sem til greina kemur, — að græða
sem mest á framleiðslunni, — en
verð og vörugæði koma varla til
athugunar, sé miðað við sambærilega
erlenda framleiðslu.
íslenzka þjóðin mætti sannarlega
gæta þess vel, að áfellast ekki danska
valdið, sem hýddi Hólmfast á sinni
tíð, þegar aðalráðamenn hennar hafa
Iagt allt kapp á að fara að dæmi
þess valds og leggja fjötra á þjóð-
ina í margskyns myndum*.
Þórður á Móíells-
stöðum 70 ára í dag,
I dag er Þórður Jónsson
á Mófellsstöðum í Skorradal
70 ára, en hann hefir sem kunn-
ugt er, verið alblindur frá sjö
ára aldri. — Er Þórður löngu
þjóðkunnur maður fyrir smiðar
sínar og þann snillibrag, sem á
þeim er. Hann er prýðilega gáf-
aður maður, vinsæll og vel lát-
inn af öllum, er til lians þekkja.
Frá Þórði er nánar sagt í
Sunnudagsblaði Vísis, er kemur
út um næstu helgi.
Þann 17. þ. m. varð bróðir
Þórðar, Vilmundur Jónsson
bóndi á Mófellsstöðum, 60 ára,
en þ. 29. f. m. varð frú Guð-
finna Sigurðardóttir, kona Vil-
mundar, 50 ára, svo segja má,
að það sé mikið urn „stóra
daga“ á Mófellsstöðum um þess-
ar mundir.
Vilmundur og Guðfinna eru
bæði hinar mætustu manneskj-
ur og um margt fyrirmynd ann-
ara í búskap. — Heill og ham-
ingja fylgi öllum afmælisbörn-
unum á ókomnum árum.
M. E.
Eldfast
GLER.
H0LT
Skólavörðustíg 22.
Miðstöðvar-
eldavel
í góðu standi, til sölu á
Frakkastíg 11.
Stúlku
vantar strax á
Elli- og hjúkrunarheimilið
GRUND.
Upplýsingar gefur yfirhjúkr-
1 unarkonan.
Vil skipta á nýjum
h jólbarða
stærð 519, fyrir belgminhi
hjólbarða á sömu felgu. —
Uppl. í síma 2463 eftir kl. 6.
5 manna íiíll
á góðum dekkum er til sölu
á Njálsgötu 6 ld. 6—8 í
kvöld. — Verð kr. 30.000,00.
Sími 5708.
Afgreiðslustúlku
vantar.
Þvottahús
Reykjavíkur.
Laufskála-café.
Nokkrar stúlkur vantar
nú þegar. Uppl. í dag kl.
2—4 í síma 1965.