Vísir - 05.08.1944, Blaðsíða 3

VISIR
Mennirnir þrír, sem ráða örlögum
Tyrklands.
Eftir Emil Lengyel.
Tyrkland liefir til skamms
tima kallað sig vin Þýzkalands
og verið jafnframt bandalags-
ríki Stóra-Bretlands. Þetta er
rnilcil mótsögn, en margt er
mótstöðukennt í fari * Tyrk-
lands. Annað dæmi um }>að er,
að enda þótt Tyrkland eigi sér
lýðræðisstjórnarskrá, liefir
þjóðin falið þrem voldugum
mönnum vald á lífi sínu og lim-
um.
Sá hezt kunni af hinum þrem-
ur foringjum Tyrklands er Is-
met Inonu forseti, sem her nafn-
ið „foringi þjóðarinnar“.
Hann er annar forsetinn i
röðinni, eflirmaður liins ódauð-
lega Ataturks, sem heiðraður
hefir verið með nafninu „eilífi
foringinn“.
Annar i röðinni af þremenn-
ingunum er formaður tyrk-
neslca herforngjaráðsins Fevzif!
Cakmak marskálkur. Sá þriðji
er tiltölulega nýr maður á op- j
inberum tyrkneskum vettvangi,
forsætisráðherrann
Saracoglu.
Frami þessara þriggja vitru
manna í liinu austræna riki, sem
samið hefir sig að liáttum vest-
rænna ríkja — slcýrir að mestu
leyti hina miklu tyrknesku mót-
setningu.
Fyrsti vitri maðurinn.
Fyrst hitti eg forseta Tyrk-
all hermaður. Inonu er horg á
norðvestur Tyrldandi, þar sem
hann vann sigur á her Grikkja
fyrir rúmum tveim áratugum,
en þessi orusta endurvakti
tyrknesku þjóðemistilfinning-
una.
Þýzlialand getur eldvi haldið
Suðausur-Evróim nema að hafa
aðgang að Dardanellasundi.
Tyrkir eru hinsvegar ákveðnir i
því að halda yfirráðunum yfir
sundinu, og Englendingar eru
liarðánægðir með það.
Þar að auki skilja Englend-
ingar hugsunarhátt liinna end-
urvaknandi Austurlandaþj óða,
sérstaklega Tyrkja, en Þjóð-
verjar sk!ja enga aðra en sjálfa
sig og telja Tyrki af annars
flokks kynstofni.
Loks heldur Inónu því fr'am,
að Tyrkland eigi að vera ný-
tízku ríki, stjórnmálalega — og
efnalega. Þeir þurfa á iðnaðar-
vörum að halda og til þess að
geta fengið þær, þurfa þeir
Sukru | fjármagn, en England og fjár-
magn er það sama fyrir Tyrki.
Mótsetningin í stjórnmála-
stefnu Tyrkja skýrist, ef ævi-
ferill Inonus er athugaður. Upp-
liaflega fékk hann hernaðar-
menntun sína í Þýzkalandi og
þýzkir herforingjar skipulögðu
tyrkneska herinn, er soldáninn
réði ríkjum, en i þeim her barð-
ist Inonu i fyrri lieimsstjTjöId-
lands i skrifstofu hans, sem j nmi.
Það var þá, sem hann féklc
megnustu óbeit á liinum „af-
burða“ þýzku bandamönnum
virðist vera með algerlega am-
erísku sniði. Þar eru símar og
raðir af rafmagnsköllurum, sem
liann getur kallað á ritara sína
með. Inonu er miklu líkarl
og um leið fylltst liann aðdáun
á Bretum, sem hann harðist við.
presti i sveitaþonpi en foringja j Bæði aðdaunina og obeitina
voldugrar þjóðar. Ilann brosir befir hann ennþá.
afsökunarbrosi. Hann er gul-
leitur á hörund, lágur vexti, 69
ára að aldri að þvi er talið er.
Vegna þess, hve liann er lítill,
en þó sterkur, liafa samlandar
hans gefið lionum nafnið „pip-
arinn“. Hann er stilltur maður
og — þegar svo ber undir —
heyrnarlaus. Það er sagt um
hann, að honum geti misheyrzt
meira og misskilið fleira en
nolckur annar Tyrki, sem nú er
Annar vitri maðurnn.
Annar maðurinn af þre-
menningum Tyrldands er Cak-
mak marskálkur.
Nafnið, sem þýðir tinna, gef-
ur til kynna það álit, sem Tyrkir
liafa á honum. „Járnkarlinn“
og „hermaðurinn með arnar-
augun“ eru viðurnefni, sem
arabiskir liirðingjafloldcar á
eyðimörkinni hafa gefið hon-
á lífi — ef hann vill það við hafa. j um, því að þeir halda, að augu
Nafn hans er það eina, sem
bendir til þess, að bann sé gam-
óeðlilegu hraðsímatekjur ekkert
annað en sjúk tekjubólga, en
enginn heilbrigður tekjugrund-
völur, sem hægt er að byggja
á. Hún hjaðnar um leið og séð
er fyrir hinni eðlilegu síma-
sambandsþörf.
Nú hefir verið stungið upp á
því, að afnema öll hraðsímtöl
og má vel vera að því reki, þótt
tæplega myndi það þykja vin-
sælt, frekar en aðrar neyðar-
ráðstafanir, og er heldur engin
veruleg úrbót fyrir simanotend-
ur. Hinsvegar væri æskilegt að
menn leituðust við að nota
meira ritsíniann í stað símtala
en nú er gert, til þess að létta
á talsímaafgreiðslunni, á meðan
ekki er hægt að f jölga talsíma-
samböndunum. Á þetta sérstak-
lega við staði eins og Reykjavík
—Akureyri og Reykjavík—
Siglufjörður, þar sem er beint
ritsímasamband milli. Það er
auðvitað mál, að oft er þægi-
legra að reka erindi sin með
simtali en símskeyti, en í æði
mörgiun tilfellum gerir sím-
skeytið sama gagn, og með til-
liti til l>ess, að þetta er í raun-
inni eina úræðið i bili, er þess
að vænta, að símanotendur not-
færi sér það eftir þvi sem unnt
er' I \
1. águst 1944.
Guðmundur Hlíðdal.
hans liafi yfirnáttúrlegt afl.
Cakmak er á svipuðum aldri og
Inonu. Hann er einnig lágur
vexti en þéttur á velli. Hann er
stórskorinn í andliti, einbeittur
, á svip, en eg liefi séð það breyt-
ast i einu vetfangi i glettnislegt
skólastráksandlit, munninn
opnast til að skellihlægja og
dökk augun ljóma.
Lifnaðarhættir marslcálksins
eru jafn einkennilegir og göngu-
lag gamallar bardagahesta.
Hann bragðar ekki áfengi. Það
er elcki svo að hann hafi and-
styggð á áfengi. Hami er einlæg-
ur Múliameðstrúarmaður og
veit ekki einu sinni, hvemig það
er á bragðið.
Hann er engu hrifnari af
Þjóðverjum en Inonu, en liann
hefir lært margt af þeim. Með
því, sem hann hefir af þeim
numið, hefir hann breytt ber-
fættum floklcum manna í ný-
tizku lier.
Hann hefir ágætum bardaga-
mönnum á að skipa, mönnum,
sem eru afkomendur kynflokka,
sem stjórnuðu löndunum austan
Miðjarðarliafs og mörgum Ev-
rópulöndum til tiltölulega
skamms tíma.
Það er tahð að Gokmak hafi
um það bil 1.500.000 fullbúhma
hermanna og æfða skæruliðs-
flokka.
Herinn er vel vopnuin búinn,
sem augsýnilega eru amerisk.
Her Cakmaks var s& fyrsti og
Iengl sá eini, hlutlausi her, sem
félclc hergögn frá Bandarílcjun-
um með láns- og leigulcjörum.
Megnið af her Tyrlclands hef-
ir lengi liaft aðselur i liinni
frægu Cliataldjarlinu í Evrópu,
en hún liggur milh Marmara-
liafs og Svartahafs, andsipænis
Þjóðverjum i Búlgariu.
f
Forsætisráðherra Tyrlclands
Þriðji vitri maðurinn.
Sulcru Saracoglu er „ungling-
ur“, aðeins 55 ára. Hann er líka
lágur maður vexti og eins og
Colcmalc, samanrelcinn.
Á nafni hans er milcill munur
liinna foringja Tyrklands. Það
þýðir „sonur söðlasmiðs“. In-
oun og Calcmalc eru hermenn,
en Saracoglu er horgari, fyrr-
verandi lögfræðingur.
Saracoglu er mjög ólíkur
stjórnmálamanni. Hann virðist
alltaf lcunna illa við sig og brún
stór augun í lionum eru lcringl-
ótt innan undir stórum gleraug-
um með svörtum umgjörðum,
sem Tyrkirnir kalla ameríslc
gleraugu.
Saracoglu hefir gaman af að
sýna á sér Ameríkusnið. Hann
fór i heimsókn til Ameriku fyr-
ir 14 árum. Hann innleiddi þann
pólitiska sið í Tyrlclandi, að
kyssa hörn til að vinna sér fylgi,
en slíkt var algjör nýung þar.
Frá 1938—1942 var Saracoglu
utanríkisráðherra Tyrlclands.
Hann var sjónarvottur að þvi,
að veldi Hitlers flæddi yfir Ev-
rópu, sá Þýzlcaland gleyi>a vold-
ugar þjóðir, og þýzlca lierinn
geisast eins og hvirfilvind aust-
ur á bóginn og kremja hvert
landið á fætur öðru undir járn-
liæl sínum. Hann sá liann þeys-
ast niður með Dóná og bruna
gegnum Búlgariu allt til landa-
mæra Tyrklands.
Nazistar réðu þá yfir geisi-
miklu afh og þeir áttu allsstaðar
frumkvæðið. Þeir hefðu getað
rofið Chataldjalínuna og brotizt
yfir sundið. En þeir staðnæmd-
ust snögg\’ast við landamæri
Tyrklands — og töpuðu strið-
inu.
í viðslciptum sínum við Þjóð-
verja liefir Saracoglu verið háll
eins og áll. Hann hefir beðið á-
telcta og aðeins opnað munninn
til þess að lofa.
Þjóðverja vantaði lcróm.
Hann lofaði þeim lcrómi. Þjóð-
verjar sögðu, að sambúð Tyrkja
og Rússa væri of innileg. Sara-
coglu sneri upp á sig við Rússa
um stundarsalcir.
Hversu milclum árangri Sara-
coglu hefir náð með stjórnmála-
stefnu sinni má bezt sjá á þvi,
að Tyrkland er eina landið milh
Sviss og Indlands, sem erlendir
herir liafa elcki vaðið yfir.
Mennirnir þrír, sem stjóma
1 Tyrlclandi, vita vel, að Þýzka-
land getur aldrei verið ná-
granni; annaðhvort verður það
að vera sigurvegari eða sigrað.
Þetta er aðalástæðan fyrir þvi,
að þeir hafa snúizt á sveif með
sameinuðu þjóðunum. Næstu
daga sameinast þeir e. t. v.
bandamönnum i haráttunni
gegn Evrópu Hitlers. Þegar þeir
gera það, taka yfirráð Hitlers i
Evrópu að styttast.
Athugasemd.
Herra ritstjóri!
Eg leyfi mér hér með að beið-
ast þess að þér birtið í heiðruðu
blaði yðar eftirfarandi
Atugasemd:
Á slcopsíðunni í siðasta
Sunnudagsblaði Vísis er mynd,
sem eftir texta hennar að dæma
á að sýna handatiltektir lög-
taksmanna hér i bæ, er þeir
taka úr vörzlum manns lög-
telcna muni. Að visu ber text-
inn það með sér, svo fráleitur
og fjarri öllum sanni sem hann
er, að myndatölcumaður blaðs-
ins hefir brugðið sér á leilc, er
hann setti hann saman, en þar
eð gamanið er elclci með öllu
græskulaust, þykir mér lilýða
að gera nánari grein og settari
fyrir atvilci því, sem hér mun
vera um að ræða.
Það er upphaf þessa máls, að
26. júni s.l. var eg ásamt tveim
réttarvottum staddur i húsi
einu hér í bæ,til þess, eftir lcröfu
bæjargjaldkera Reylcjavíkur, að
gera lögtak í eignum ungrar
konu, er þar bjT, til tryggingar
ógoldnu útsvari hennar fyrir ár-
ið 1943, að upphæð kr. 40,00
(elcki kr. 100,00, eins og sagt er
í texta myndarinnar). Eins og
venja er til, mæltist eg til þess
við konuna, að hún greiddi út-
svarið, svo að eigi þyrfti að
kom^jj^jgtaks, en hxin kvaðst
eigi ^Kj^jað, þar eð hún hefði
enga^pfnga. Kona þessi er ný-
gift IrtRJaldra iðnaðarmanni, í
góðum efnum og vildi nú svo
til, að hann bar að i þessum
srifum og hugði eg að hann
mundi orðalaust greiða þetta
lítilræði fyrir konu sína. En það
var öðru nær. Hann vatt sér að
mér með miklum þjósti, kvað
útsvarið ranglega á konima lagt
og kvaðst aldreigi mundu
greiða það, hvað sem það kost-
aði. Eg benti honum kurteislega
á, að hér væri hann á rangri
Ieið, þvi að ef hann teldi út-
svarið óréttmætt, bæri homnn
að skrifa bæjarráði og gera
kröfu um að það yrði fellt í
burtu. Hinsvegar væri tilgangs-
laust fyrir hann að þrátta við
. mig um þetta, þvi að eg hefði
elclci vald til þess að fella niður
útsvör manna. Maðurinn, sem
nú var lcominn i alveg óskilj-
anlegan hugaræsing, svaraði
því einu til, að hann hefði ekk-
ert við bæjari'áðið að tala og
endurtólc það, að hann myndi
aldrei greiða útsvarið, liverju
sem tautaði. Lét hann í þessu
sambandi ýms ókvæðisorð falla
um mig og forráðamenn bæjar-
ins, sem eg vitanlega lét mig
engu skipta. Ur því sem kom-
ið var lá elclci annað fyrir en
að framkvæma hið umbeðna
lögtak. Frammi á ganginum í
íbúð þeirra lijóna stóð drag-
lcista. Konan lýsti því yfir við
mig, að hún væri hennar eign,
og gerði eg þvi lögtak í drag-
lcistu þessari fyrir útsvarsslculd-
inni. Að því búnu fór eg ásamt
réttarvottunum á brott. —
Nokkru síðar sama dag hringdi
eiginmaður gjörðarþola mig
upp og tjáði mér það, að kona
hans ætti eklci áðurgreinda
dragkistu, heldur væri hún eign
dóttur sinnar (skv. texta mynd-
arinnar óttast hann, að hxin
höfði á hann slcaðabótamál út
af tölcu draglcistunnar!). Vitan-
lega hélt eg mér að yfirlýsingu
lconu hans i þessu efni, enda
var framkoma hans öll með
þehn hætti, að hæpið var að
talca hann trúanlegan. —
Þá kem eg að síðara þætti
þessa máls, töku dragkistunnar
úr vörzlum gjörðarþola. Er hð-
inn var alllangur tími frá lög-
talcinu, en engin greiðsla liafði
verið innt af hendi, fóru lög-
taksmeimirnir heim til gjörðar-
þola til þess að sækja hinn lög-
telcna hlut. Fóru þeir lcurteis-
lega fram á það við liina ungu
lconu (gjörðarþola), að hún
tæmdi skúffur dragkistunnar
áður en þeir færu á brott með
liana, en hún þverneitaði og
kvaðst ekki koma þar neitt
nærri. Höfðu þeir því elclci önn-
ur ráð, en að tæma slcixffurnar
sjálfir. Gerðu þeir það og lögðu
innihaldið á gólfið i ganginum,
‘eins gætilega og snyrtilega og
hægt var. Fóru þeir síðan á
brott með draglcistuna. Mynd-
ina, sem að framan getur, kann-
ast lögtaksmennirnir elclci við
og fullyrða þeir, að hún lú#óti
að vera „sett í senu“ til þess að
fá fram hin réttu „dramatíslcu“
áhrif, eða að hún sé atvilci því,
sem frá hefir verið skýrt, með
öllu óviðkomandi. Er liið fyrra
elclci óliklegt, því að eftir þvi
sem maður gjörðarþola hefir
tjáð mér, leið langur tími frá
því, að lögtalcsmennirnir fóru á
brott með draglcistuna og þar
til hinn slyngi myndatölcumað-
ur Vísis kom á vettvang, eftir
pöntun þessa heiðursmanns.
Enda hygg eg, að lítið myndi
verða úr myndasmiðnum, ef
hann ætti að staðfesta það, að
lögtalcsmennirnir hefðu gengið
svo frá, sem myndin og texti
hennar greinir.
Um framlcomu hinnar ungu
lconu við áðurnefnt tælcifæri
höfðu lögtalcsmennirnir hins-
vegar ýmislegt að segja, en það
slcal elclci ralcið hér, enda má
virða henni til vorkunnar, að
liún hcfir vafalaust verið undir
áhrifum frá ofsa manns síns og
þvi varla verið sjálfráð orða
sinna og athafna. En hitt gegnir
furðu, að blaðamaður slculi ljá
sig til sliks erindareksturs sem
þessa fyrir Pétur og Pál, að al-
gjörlega órannsölcuðu máli. Er
það til lítillar sæmdar sjálfum
þeim og þeim, sem þeir starfa
hjá og bendir á meira dóm-
greindarleysi og hvatvísi en
gera verður ráð fyrir hjá full-
orðnum mönnum, jafnvel þótt
þeir hefðu fátt annað til brunns
að bera en að geta telcið
„skemmtilegar“ myndir.
Með þökk fyrir birtinguna.
Sigurður Grímsson
fulltrúi borgarfógeta.
Atlis. Fulltrúi borgarfógeta
hefir hér að ofan svarað með
HITATOFLUR
til að hita npp primusa og gasluktir,
’ fyriiliggjandl
,G E Y SIB" H/F
Veiðarfæraverzlun.
Seglaverkstædi
okkar verður lokað vegna sumar-
leyfa frá 8.—22. ágúst.

„G E Y SIR" H/F
Veiðarfæraverzlun,
-dÉ.
löngu máli Iítilli mynd, sem telc-
in var að fram farinni lögtaks-
gerð. Vísir hefir ekkert til þess-
ara mála lagt annað en að birta
mynd af sérkennilegum atburði,
en geta þess jafnframt að gerð-
arl>oli myndi vafalaust fá við-
reisn mála sinna leitaði lianra
eftir. Gerðarþoli sver og sárt við
leggur að lögtalcsmenn hafi
slcilið svo við sem inyndir sýnir,
þannig að verkin tali á henni.
Allt þetta mál virðist vera við-
kvæmt'mjög og eklci sizt hefir
fulltrúa borgarfógeta runnið í
slcap, þótt hann láti bræðina
bitna á Ijósmyndaranum. Frá
ritstjórnarinnar hálfu skal nú
þetta eitt lagt til málanna al-
mennt: Þótt menn séu löggiltir
til að framkvæma fógetagerðir
eiga þeir að sjálfsögðu að haga
gerðum sínum svo sem siðuðum
mönnum sæmir. Slikir gerning-
ar eru elclcert mei'kilegri en önn-
ur’ störf daglegs lífs, en heldur
leiðinlegri fyrir þá, sem i þeim
standa. Eins verða þessír- menn
þó aé gæta og það er að láta,
slcapið elclci hlanpa með sig í
gönur, og muna það ölhi öðru
frelcar að þeir eru þjónar al-.
mennings en ekki heirar, þótt
þeim sé falið ofurlitið vald. Von--
andi verður myndín tíl aðvör--
unar, þannig að ekki verði á-
stæða til að þjjr ta fleirí. Er út-
rætt um málfð af blaðsíns hálfu,
enda engín ástæða til’ blaða-
slcrifa þótt myndir séu birtiar af
atnurður úr daglegu lifi. IVíítí-
una verður gerðarþoli að jafna
við rétta aðila og telcst það vafa-
laust.
Ritstj.
Minkur sást á
Laugaveginnm
i gær.
I gærdag um 4-leytið var
maður nolclcur á gangi á Lauga--
vegi og var hann staddur á móts.
við verzlunina Málning og Járn-
vörur. Beint á móti þeirri verzl-
un er liús i smíðum og hefir ver-.
ið grafinn skurður fyrir austur-
gafli læirrar byggingar. Sá mað-
urinn mink skjótast upp úr
þeim skurði yfir gangstíginn
milli hxíssins, sem er i smíðum
og næsta húss. Lagði hann Ifeið
sína upp fyrir húsið, en gægðist
síðan fyrir húshornið. Maður
þessi veitti honum eftirför upp
fyrir húsið, en þá livarf minlc-
urinn inn í ruslhrúgu mikla,.
sem er þar að húsabaki.
Eftir þessu að dæma er a. m.
lc. einn minkur á f lælcingi i bæn-
jim, sennilega eru þeir þó miklu.
fleiri.
He'rtavatnsdnnkur
(hitadunkvr)
250 lítra, tíl
A. v. á.
Afgreiðslnstólba
óskasL
HEITT & KAIT.

mw* Bl
SMaséitei'IBfsmBðwr.
Skrttetofttómi 10—12 ag 1—«,
Bafeiarbúsið. ðtmft SftMl