Vísir - 19.08.1944, Side 3

VISIR
mmmmmmmmmmmmmammmmmmmmzjmmmmmammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm^mmmmmmmmmmm
Bókarfreg:ii.
Minningar frá Möðruvöll-
um. Akureyri 1943, 290
bls.
Nú eru liðin yfir 40 ár síðan
Möðruvallaskóli brann, og er
því mjög farið að fækka þeim
mönnum, sem þar stunduðu
nám. Kennarar þessarar
menntastofnunar eru óg allir
látnir.
Það er því vel til fallið að
birta ofangreindar minningar,
og yfirleitt hafði eg gaman af
að lesa þær, enda rifjaðist
margt upp fyrir mér, sem ég
var búinn að gleyma eða hálf-
gleyma. Leiðasti gallinn á sum-
um þessara greina er sá, að
helzt til mikið gætir í þeim
löngunar til að narta í kenn-
arana.
Fremstur í flokki þessara
gagnrýnanda er Ólafur læknir
Thorlacius. Hann lcveður
Hjaltalín liafa borið enskuna
fram „næsta £áránlega“, af því
að hann hafi dvalizt lengi með
Skotum, og svo mun hann þar
að 7auki hafa verið „óliljóð-
næmur maður“, segir læknir-
inn.
Hjaltalín sagði okkur, að
hann kynni hvorntveggja fram-
burðinn: hinn suðurenska og
hinn norður-enska, en að hann
kenndi okkur norður-enska
framburðinn, af því að hann
væri okkur auðlærðari, enda
var námstíminn á Möðruvöll-
um stuttur, aðeins tveir vetur,
og varð því að hafa hraðan á.
Ól. Th. var aðeins fjórtán
vetra, þegar hann brautskráð-
ist frá Möðruvöllum, eftir 3ja
vetra nám, en samt þykist hann
maður til þess að knésetja
Hjaltalín fyrir ensku-framburð
lians. Það væri því næst að ætla
að hann liafi verið einhver reg-
insnillingur í ensku þegar á
barnsaldri. En vitnisburðurinn,
sem hann fékk í þessu máli á
Möðruvöllum (dável) er þó
ékki svo glæsilegur, að ástæð'a
sé til að taka þessi orð læknis-
íns svo sem drottins dómur sé
— nema þá að hitt sé lieldur,
að kennarinn hafi ekki áttað
síg á sriilli hans, og því gefið
honum minna en 'hann átti
skilíð.
Sagt er að* norski málfræð-
ingurínn frægi, prófessor Joh.
Storm, hafi verið svo næmur
og minnugur á hljóð, að hann
hafi getað skilgreint (analyser-
að) þau, jafnvel tuttugu tíl
þrjátíu árum eftír að hann
heyrði þau. Þetta þóttí prófess-
or Jespersen svo athyglisvert, að
hann getnr þess í einu af rit-
um sínum, og hefir hann þó
verið talinn sæmilega hlutgeng-
ur á þingi hljóðfræðinga híngað
til. En hvað mundi Jespersen
þá Iiafa sagt, ef hann hefði vit-
að, að úti á Islandi væri maður
(Ól. Th.), sem að sjálfs sín
dómi gæti munað hljóð og lýst
þeim eftir 60 ár, og væri þann-
ig hálfu snjallari pi’ófessor
Storm. — Miklir menn erum
við, Hrólfur minn,
Steingrimur Sigurðsson seg-
ir, að sú tilsögn, sem hann naut
í ensku hjá Hjaltalín um eins
vetrar skeið, hafi reynzt sér
notadrjúg, þegar hann kom til
Vesturhehns nokkrum árum
síðar, og virðist það ekki bera
vott uin, að framburður Hjalta-
lins hafi verið eins „fáránleg-
ur“ og ól. Th. vill vera láta.
Þorlákur Marteinsson telur
Hjaltalín hafa verið þreytu- og
syfjulegan í íslenzkutímunum
og gefur í skyn, að hann hafi
jafnvel verið sofandi í sumum
þeirra. Aldrei varð eg var við
þetta, og kann það að stafa af
því, að eg átti svo annríkt að
hlusta á kennslu hans, að mér
vannst ekki tóm til þess að taka
• *
eftir syfjusvipnum eða svefni
hans í kennslustundum. Ekki
veit eg heldur neitt um það,
hvort Hjaltalín hafði eða hafði
ekki „neitt sérlega opin augun
fyrir nýjum stefnum eða þró-
un í skólamálum“. Hann minnt-
ist aldrei á þau mál í kennslu-
stundum, svo að eg muni, enda
liafði hann nóg að gera við
kennsluna. En hitt minnir mig
fastlega, að augu Þorláks væru
sæmilega vel lokuð fyrir þess-
um vísindum þann vetur, sem
við vorum samtíða á Möðru-
völlum. Enn segir Þorlákur, að
Hjaltalín hafi verið gersamlega
lokaður fyrir öllu, er að reikn-
ingi laut. Líldega er þetta mis
minni Veigastaða-bóndans, því
að 1 burtlararprófi úr Lærða
skólanum fékk Hjaltalín vitnis-
burðinn „ágætlega“ í báðum
greinum stærðfræðinnar. Þvi
miður get ég ekki borið saman
stærðfræðieinkunnir þeirra
Hjaltalíns og Þorláks, því að
nafns Þorláks er ekki getið í
skránni um bekkjabræður hans,
sem brottskráðir voru frá
Möðruvöllum 1901.
Ymsir finna sitthvað að Hall-
dóri Briem. Kveða hann hafa
kennt reikning illa og aðrar
greinir lélega; fer þó nokkur
pappír undir mærðarlopa
sumra höfundanna um þetta
mál. Aftur eru aðrir, sem bera
Briem ágætlega söguna, eins og
t. d. Stgr. Sigurðsson, Árni
Hólm og Lárus Bjarnason,' og
hið sama vitni get eg borið hon-
um.
Það er að vísu satt, að Briem
fór ekki oft langt út fyrir bæk-
' urnar, sem liann kenndi, og tel
eg það fremur kost en löst á
kennslu hans, því að tími til
náms var naumur, og áttu flest-
ir nóg með að læra það, sem
í bókunum var, þótt ekki væri
verið að rugla þá með langloku
útúrdúrum. Ekki varð eg heldur
þess var, að Briem væri upp-
stökkur og amasamur í tímum,
eins og Ingimar Eydal, Þ. M. og
fleíri vilja vera láta. Hitt er
sízt að undra, þótt honum gæt-
ist ekki að ertingum og asna-
styk^jum pilta, því að hann hef-
ir víst haldið, að þeir væru í
skólann komnir til þess að læra
eða reyna að læra, en ekki til
hins að erta hann*og gera hon-
um erfitt um kennsluna. Það
var því eðlilegt, að hann tæld
þeim þessi fíflalæti „illa upp“,
og því engin ástæða fyrir þá að
bregðast illa við eða stökkva
upp á nef sér, þótt sussað væri
á þá.
Sumir geta þess (flest er nú
til tínt), að Briem hafi haft
„skrínukost", og talaé enginn
eins gleiðgosalega um það og Þ.
M. Það dylst ekki, að honum
Jiykir kennaranum lítill sómi i
þessu atferli. Eg hefi aldrei get-
að skilið, að neinum sé minnk-
un í því að fara vel með efni
sín. En hversu sem um það er,
var það algjört einkamál
Briems kennara sjálfs, hvernig
liann bjó í mat og kom engum
öðrum við en lionum sjálfum.
Eini kennarinn af þeiin, sem
mér kenndu á Möðruvöllum og
fær óslcorað lof, er Stefán Stef-
ánsson. Stefán var afbragðs-
ltennari og kenndi vel það, sem
hann kunni. En það gerðu hin-
ir kennararnir líka. Sumir geta
þess, að Briem hafi lítt kunnað
leikfimi, söngfræði og söng,
þótt hann yrði að kenna þessar
greinir um tíma. Stefán Stefáns-
son kunni og lítt eðlisfræði, þótt
hann yrði að kenna hana. Hver
veit nema bezt hefði farið á þvi
að skipta störfum þannig, að
Stefán hefði verið látinn kenna
leikfimi en Briem eðlisfræði og
hefði þá líklega verið Iietur ráð-
ið. Söngfræði og söng hefðu þeir
Ný risa spxengj uflugvél,
sem tekur öllum öðrum
fram.
Eftir Albert D. Hughes.
piugvél, sem getur flogiS
lengra en hingað til hefir
þekkzt, flugher, sem getur
flogið um víða veröld!
Þetta er skýringin, sem liggur
á bak við tilkynninguna um að
amerískar flugvélar hafi byrjað
sprengjuárásir á Japan.
Árásirnar gera flugvélar af
gerðinni B—29, en það er end-
urbætt gerð að flugvirkjum.
B—29 er vafalaust aflmesta
flugvél, sem til er i heiminum.
Hún getur næstum flogið hvert
sem er, og gert næstum hvað
sem er. Flugvélar þessar eru í
20. flugsveitinni, en hún er
sprengjuflugvélasveit, undir
stjórn H. H. Arnolds, yfirmanns
flughersins, og hún liefir það
hlutverk, að gera árásir hvar
sem er á hnettinum. I mótsetn-
ingu við aðrar deildir flughers-
ins er'20. flugsveitin aðeins á-
byrg gagnvart herforingjaráð-
inu. Allur heimurinn er árásar-
vettvangur hennar.
Þetta er það, sem eg liefi
lengi verið að bíða eftir að
segja heiminum.
Ásamt öðrum blaðamönnuni
fræddist eg fyrir nokkuru bæði
um B—29 flugvélina og 20.
flugsveitina, er eg skoðaði þá
deild Boeing flugvélaverk-
smiðjanna, sem aðsetur liefir í
horginni Wichita i Kansas.
Bitskoðunin leyfði mér ekki
að segja frá því, sem eg komst
þarna að, fyrr en tilkynnt hafði
verið, að amerískar sprengjur
liefðu aftur fallið á Japan, en
þá mætti svifta blæjunni af
þessu leyndarmáli. ,
Þó að eg liafi flogið í B—29
og*skoðað flugvél þessa bæði á
flugi og á jörðu niðri, þá eru
nokkur atriði varðandi þessa á-
gætu flugvél, sem eg get ekld
ennþá skýrt frá. Samt sem áður
er hægt .að segja þetta: Flugvél-
vængjahaf, er næstum 100 feta
in hefir meria en 141 fets
löng og er 27 fet á hæð. Hún eb
ekki ósvipuð að stærð og Boeing
„Clipper“ flugbáturinn. Hún er
hálfu stærri en B—17-flugvélin
(flugvirkin), en vélar B—29 eru
næstum helmingi aflmeiri.
* Þessi flugvél ber mjög þung-
an sprengjufarm, samanborið
við hina brezku sprengjuflug-
vél Avro-Lancaster. Nokkrir
okkar skriðu undir flugvélina
og fundu ágætan fundarsal í
sprengjurúmum hennar.
Vængjalag þessarar flugvélar
er með sérstökum hætti, en
þessir vængir, sem nefndir eru
„vængir 1Í7“, gera henni kleift
svo getað kennt 1 d. sína vik-
una hvor.
Þótt endurtekningar séu eðli-
lega nokkrar í bókinni, þar
sem margir skrifa um sama
efni, verður þó ekki annað sagt,
en að mikill fengur sé i henni,
þótt drjúgum meiri hefði hann
orðið, ef allir hefðu ritað eins
vel og hófsamlega og Guðmund-
ur bóndi á Þúfnavöllum; á
Brynjólfur Sveinsson, kennari,
þakklæti skihð fyrir þann þátt,
sem hann hefir átt í útgáfu
hennar. En ámælið um kennar-
ana er ómaklegt og ódrengilegt,
því að þeir voru allir, að því er
eg bezt veit, vel menntaðir
menn og unnu störf sín vel og
samvizkusamlega.
Það er svo sem ekki hundrað
í hættunni, þótt nú sé nartað í
þessa látnu sæmdarmenn, því að
ekld þarf að óttast, að þeir fari
að bera hönd fyrir höfuð sér
héðan af.
Bogi Ólafsson.
að ná yfir 300 mílna hraða á
klukkustund, komast upp í
30.000 feta hæð og fljúga mjög
langt í einni lotu. Allt þetta fer
langt fram úr því, sem hingað
til hefir þekkzt í sambandi við
þungar sprengjuflugvélar.
Flugvélin er vopnuð vélbyss-
um, sem hafa hálfs þumlungs
hlaupvídd, og fallbyssu með 20
mm. hlaupvidd. Um ýms atriði
varðandi vopnabúnað flugvél-
arinnar má auðvitað ekki gefa
upplýsingar.
Allar hugsanlegar uppgötv-
anir á sviði flugvélaiðnaðarins
liafa verið hagnýttar.
Búkurinn á B—29 lítur þann-
ig út, að auðvelt virðist vera að
stýra henni. Vængirnir eru mjó-
ir og rennilegir. Flugvélin hefir
einfalt stél og er stýrt með há-
um „bakugga", sem er einkenn-
andi fyrir flugvirkin.
Að innan er B—29 ekki sam-
bærileg við virkin fljúgandi;
hún er „draumur verkfræðing-
anna“. Hún er ef til vill sú
flugvél, þar sem rafmagnið er
hagnýtt meira en hingað til hef-
ir þekkzt. I henni eru 150 raf-
magnsvélar af 49 mismunandi
gerðum, til ýmiskonar notk-
unar.
Flug okkar í B—29-flugvél-
inni var hrífandi reynsluflug.
FÍugmaðurinn, Jack Peacock
höfuðsmaður, hafði minna að
gera en flugmaður í lítilli
sprengjuflugvél. Við flugum
með geysihraða, en samt sem
áður virtist flugvélin líða á-
fram.
20. flugsveitin tók til starfa
1. apríl s.l. Þar eð flugsveitin
er undir beinni stjórn Arnolds
hershöfðingja, eru höfuðstöðvar
liennar í Washington og ef til
vill er flestum ferðum hennar
stjórnað þaðan. En 20. flug-
sveitinni er einnig hægt að
stjórna frá öðrum stöðum, eftir
því sem þarfir stríðsins krefj-
ast. Þannig getur flugsveit þessi
gert árás á Japan einn daginn,
en Berlin hinn.
Uppgötvanir, sem nú eru
kunnar, eru aðeins sýnishorn af
þeirri þróun, sem mun eiga sér
stað á sviði langflugs-flugvéla.
Við munum síðar koma óvinum
vorum á óvart með öðru.
Eins og nú standa sakir hef-
ir árásarsvið ameríska flughers-
ins í rauninni vikkað um helm-
ing, eftir að hið endurbætta
flugvirki B—29 hefir verið tek-
ið í notkun.
Sá árangur í langflugi, sem
ameríski flugherinn náði með
notkun B—17, er nú aðeins tal-
inn meðalgóður í samanburði
við þann árangur, sem nú hefir
náðzt — með notkun flugvélar-
innar B—29. — Þótt árangur
sá, sem flugvirkin liafa náð í
langflugi, ha.fi verið ágætur, þá
hefir samt þeirri hættu aldrei
verið bægt frá, að á þau yrði
ráðizt með vopnum á jörðu
niðri eða með flugvélum.
Nú, þegar byrjað er að fram-
leiða B—29, má segja, að aldrei
áður hafi ameríski flugherinn
þurft eins lítið að óttast gagn-
árásir, hvorki i bækistöðvum
sínum né uppi í loftinu.
Frá því að byrjað var að
framleiða B—29-flugvélina,
hafa varnir hennar verið mið-
aðar við það, að hún yrði mjög
langfleyg, gæti borið þungan
sprengjufarm í mikilli hæð og
flogið með miklum hraða.
I reynslufluginu komumst við
mjög fljótlega upp í loftið og
flugvélin þurfti ekki lengri flöt
til að hefja sig til flugs en
flugvirkin þurfa.
Við flugum nokkra hringi í
kringum Wichita, til þess að
komast upp fyrir skýjaþykkni,
sem var í 3000 feta hæð. Eftir
tiltölulega stuttan tíma vorum
við komnir í 12000 feta hæð.
Geysistór speldi á vængjum
flugvélarinnar hjálpuðu til að
hefja hana á loft, en þó var
þeim ekki hleypt nema til hálfs
niður.
Hin griðarmiklu tvöföldu
lendingarhjól voru nú felld inn
í vængina. Einnig hvarf tvö-
falda framhjólið inn í far sitt
neðan á nefi flugvélarinnar.
Þegar við vorum að lenda,
atþuguðum við undrandi hinn
stóra flöt speldanna á vængj-
unum, þegar þeim var hleypt al-
veg niður. Okkur var sagt, að
flötur þeirra væri einn fimmti
sem birtast eifa
Vísi Mtmdæfnrs,
þnrfa að vera
komnar fyrir
kl. 11 árd.
löggiltur skjalaþýOwri (enska)
Suðurgöiu 16 Sími 5828
— Heima kl. 6—7 e. h. —
Gæfa fylgir
trúlo^unar-
hringunum
frá
SIGURÞÓR,
Hafnarstr. 4.
TELPUKIÖLAR.
Kr. 16.50, 36.75.
ERLA, Laugaveg 12.
Sandwich
Spiead.
Klapparstíg 30. - Sími: 1884.
Hestamannafélagið Fákur
heldur kappreiðar á morgun á
skeiðvellinum viS Elliðaár, og hefj-
ast þær kl. 3 e. h. Þar verða reynd-
ir margir nýir gæðingar og veð-
banki verður starfræktur. Strætis-
vagnaferðir verða frá Útvegsbank-
anum, Lækjartorgi. — Knapar og
hestaeigendur eru beðnir að mæta
eigi síðar en kl. 2 e. h.
liluti af lieildarfleti vængsins.
Þessi speldi eiga að hægja ferð-
ina, til þess að auðveldara sé
að lenda.
Þó að flugvél þessi sé svona
stór, þá þarf engar vélar til að
stýra henni; flugmaðurinn
stjórnar flugvélinni með hönd-
um einum saman. Þegar flug-
vélin var setzt, var okkur leyft
að vagga stýrinu fram og aft-
ur, til þess að sannfæra okkur
um þetta.
Á ferð okkar um Boeing-
verksmiðjurnar í Wichita fylgd-
umst við með framleiðslu eins
hluta af grind þeirri, sem er að-
alstyrkur vængjanna. Við sáum
efninu í grindina lyft upp úr
járnstangastafla, sett í ýmis-
konar vélar og grindina síðan
fellda inn i þann hluta vængs-
ins, sem hún átti að vera í.
Siðan var þessi vænghluti
skeyttur við vænginn.
Framleiðslu flugvéla er tekið
að svipa til framleiðslu járu-
brautarvagna og skriðdreka, —
Þegar við vorum að ljúka við að
skoða verksmiðjuna, horfðum
við á griðarstóran krana lyfta
11 smálesta þungum vænghluta
upp úr fari hans i framleiðslu-
röðinni, bera hann þvert i
gegnum verksmiðjuna og leggja
hann niður á sinn stað í full-
gerða flugvél.
Það var undraverf, að sjá hve
mikla nákvæmni þarf að við-
hafa til þess að vænghlutuin
falli inn í far sitt i flugvélar-
búknum. Það þarf nákvæmni
einnig við fjöldaframleiðslu.
Við gerð flugvélarinnar
B—29 hafa verið hagnýttar til-
raunir verkfræðinga flughers-
ins, farið eftir reynslu herfor-
ingjaráðs flughersins og við
þetta liafa verið tengdar upp-
finningar starfsmanna við Bo-
eing-verksmiðj urnar.
Hallgrímsmessa á
Skólavörðuholti á
morgun.
Á þessu ári eru Iiðin þrjff'
hundruð ár síðan Hallgrímur
Pétursson var vígður til prests.
Hann var vígður í Skálholts-
dómldrkju, af Brynjúlfi biskupi
Sveinssyni, einhverntíma á ár-
inu 1644. Þessa merkisviðburð-
ar í íslenzkri kirkjusögu verður
minnst með útiguðsþjónustu ái
Skólavörðuholti (hjá Leifsstytt-
unni) á íporgun (sunnudag) kl.
2 e. h. Þar verða fluttar stuttar
ræður, söngur og hljóðfæra-
sláttur. — Hallgrimssöfnuður í
Reykjavík gengst fyrir þessari.
samkomu.
Tillaga um
bæjarveikiræðing
á IsafirðL
Á bæjarstjórnarfundi, sem
haldinn var nýlega á ísafirði,
bar Bárður G. Tómasson skipa-
verkfræðingur fram tillögu um
það, að ráðinn verði bygginga-
verkfræðingur í þjónustu bæj-
arins og skuli hann jafnframt
vera liafnarstjóri og bygginga-
fulltrúi.
1 greinargerð fyrir tillögunni
segir, að verklegar framkvæmd-
ir sé nú orðnar svo miklar á
Isafirði, bæði að því er snertir
bæinn sjálfan og höfnina, að
ekki sé hægt að ætlast til að
verkum þessum verði veitt ör-
ugg forsjá án tæknislegrar
þekkingar. Þá er og bent ó það
í greinargerð þessari, að verk-
fræðingur þessi gæti kennt
teknisk fræði í Iðnskólanum á
Isafirði.
Tillögunni var vísað til bæj-
arráðs og hafriamefndar.