Vísir - 21.04.1950, Blaðsíða 5

Föstudaginn 21. april 1950
,V í S I R
Þjóðleikhúsið á að vera hábor
ntenningar og musteri is
fflœðumar9 setn f&uttar
rorn . riö rifjslm hússins
i fjaiS'h rr iíi i.
ÁÐUR en leiksýning- á Nýársnóttinni hófst í gær-
liveldi voru ffluttar fjórar ræður, svo sem mönnum mun
kimnugt af útvarpinu. Fyrstu talaöi Vilhjálmur Þ. Gísla-
son, skólastjóri, formaður Þjóðleikhúsráðs, en síðan Hörð-
ur Bjarnason, skipulagsstjóri, er afhenti menntamálaráð-
herra bygginguna fyrir hönd byggingarnefndar Þjóðleik-
luissins, þá Björn Ólafsson menntamálaráðherra, sem
veitíi byggingunni yiðtöku og loks Guðlaugur Rósinkranz,
Þjó ðleikhússtjóri. - Því miður tókst Vísi ekki að afla
sér ræðu Vilhjálms Þ. Gíslasonar, en hinar fara hér á
eftir.
tungu
Hörður Bjarnason,
skipulagsstjóri.
VirSulega forsetafrú!
Hæstvii'ta riMsstjórn!
HeiSruðu gestir, erlendir
og innlendir!
Þetta liöfuðliof listanna er
risiö af grunni fyrir liug-
sjónaríka baráltu þeiri’a
mætu nianna, er íiiest koma
við sögu í upphafi málsins, og
þeirra, er hi’uiidu því í fram-
kvæmd með þeiri’i hjartsýni,
slórhug og gljæsibiVag, sem
raun ber vitni.
Faðir leiklxiishugmyndar-
innar var Sigurður Guð-
mundsson listmálari, en hann
lézt. árið 1874, eftir m. a. að
Iiafa barizt fyrir því, að kom-
ið yrði upp í Revkjavík sam-
komuhúsi nieð leiksviði.
Undir handarjaðri Sigurð-
ar var skólapilturinn Indriði
Kinarsson, sem á unga aldri
Lók upp bai’áttu bx:aiitryðj-
andans, gagntekinn sömu
liugsjón, og harðist fyrir
Iienni til hinztu stxuxdar. Tví-
tugúr að aldi’i semur Indriði
Nvái snóttina áiáð 1871. Hon-
um íil heiðurs verður þctta
fyrsta leikx-it haus sýnt á^
sviS'i hér í kvöld, við opmm'
og vígslu Þjóðleikhússins, |
hjax Tólgnasta áhugamáli
Ix'ifuadarins, er hann öðm
freinur helgaði lífsstai’f silt.
Ái'ið 1873 eru fyrst horin
orð að þjóðleikhúsi. i bréfi ei’
Indriði Einarsson ritar Sig-
xu’ði listmálara. í „Skirni“
1807 setur hann franx lixig-
myncl sína uixx' þjóðleikhús,
og cnxi txvertur lianu landsm.
til þess að liefjast handa, I
íxieð skrifum sínum í „Óðni“j
1815. Fyrir þessi skvif liefst
fvrsti þáttur þjóðleikbúss-!
málsins. Fókk það liöfuð-j
stuðning sinix bjá áhuga-
mönntxm um leiklist, og
fremstxxr [ flokki þeirra, er
stóðiji í baráttunni við Iilið
Indriða á opinberum vett-j
vangi, var vinur lians skáhlið
og riíhöfimdurinn Einar H.
Kvaran, er lók upp skelcgga
sókn í skrifum xuu þjóSIeik-
hús, og stuðnixig við það. Á
þessum ái'ura færist stai-fsemi
Leikfélagsins mjög í aukana
með sýningunx á íslenzkum
öndvegisleilcri I u m, er stj’rkir
trúna á það, að lxér yrði stai’f-
í'ækt þjóðleikbús. Árið 1917
gefur svo leikfélag bæjaiins
allan ág'óða af. sýningu Ný-
ársnæturinnar í sjóð i Ieik-
hússbyggingar. En haráttan
var höi'ð, og átti htlum skiln-
ingi að fagna lijá þjóðinni og
ráðaixiönnum hennar fyrst í
stað. Brauti’yðjendumir tald-
ir óraunsæir draumóramenn,
og jxjóðleikhús, er þá átti a.ð
lcosta cigi ininna en 250 jxús-
und krónur ofvaxið fjárhags-
getu þjóðarinnar, enda ó-
venjulegur stórhugur á þeim
tínxum. Skilvrðin lil fjáröfl-
unar reyndust hin erfiðustu,
og algjört vonleysi um franx-
gang málsins nm ófyrirsjáan-
lega framtið.
Það er svo ekki fyrr en
1922 að sú snjalla lmgmynd
vei’ður til, að Játa allan
skemmtanaskatt renna til
bvggingar þjóðleikhúss, og
standa undir rekstri jxess. Þá
verða jíátlaskil, og grund-
völlur skajiast undir raun-
liæfar framkvæmdir. Nokkr-
ir nánustu vandanienn Ind-
riða Einai’ssonar og Jónas
Jónsson aljxinginiaður á-
samt saniherjum lians,
gei’ðu með sér banda-
lag um jiessa Jausn málsins.
Jakoli Möller jiáverandi jiing-
maður Reykvíkinga og Þor-
sleinn M. Jónsson jxingmaðui’
Norðmýlinga báru síðan fram
frumvarp um þetta efni, og
tókst að fá það lögfest 1923
með miklxi þingfylgi. Þáttur
jieirra Jónasar Jónssonar og
Jakohs Möller, sem háðir
liafa átt s;eli i jijóðleikhús-
nefndinni, og stxiðningur
þeirra við leikhúsmálið t'il
Jjessa dags, er jjjóðinni kunn-
ur, en þegar litið er á erfið-
leikana í baráttunni fyrir
leikhúsi í Reykjavík, bæði
fyrir og eftir jjennan tima,
bendir margt til Jjcss, að ein-
mitt á jjessu jjingi hafi verið
eina tækifærið lil að bjarga
ieikhúshugnxyndinni gegnunx
briui og boða.
1 fyrstu byggingarnefnd-
Vilhjálmur Þ. Gíslason, formaður Þjóðleikhúsráðs, flytur ræðu
sína við vígslu Þjóðleikhússins.
inni voru Jjeir Indriði Einars-
son, foi'xnaður hennai’, Einar
II. Kvaran ritliöfundur og
Jakol) MöIIer. Nefndin tiefir
jafnan starfað án launa. 1925
var liafizt liaixda um upp-
drætli að leilduisiuu, og til
jjess fenginn liúsameislari
ríkisins, Guðjón Samúelsson.
Byggingarsagan verður ekki
rakin itarlega við Jjetta tælci-
færi, en að frádregniun óvið-
ráðanlegum töfurn, og Jjví,
að sjóðui'inn var af bygging-
uiini tekinn á árunum 1932
til ’41, og hernám þess lil
1945 j)á er raimveruleg bygg-
ingarsaga hússi.ns innan við
sjö ár.
'Grunnur hussiiis cr tekinn
á ái’inu 1929, en 1930 og ’3t
er Jjað stevpt upp og gert fok-,
lielt. Margir liafa lagt gjörva
bönd á smiði Jjessa fagra
liúss, og starfinu verið skipt
niður með ábyrgð á Jjá sér-
fræðinga, sem haft hafa með
höndum hin vandasömustu
vcrkcfni í tæknilegum efnum,
sem nxéstu máli skipta fyrir
leikstarfsemi, svo sem bygg-
ing leiksviðs, ljósaútbxínaður
og lýsing lmssins. Bygging
Jjcssi er tvímælalaust erfið-,
asta viðfangsefni, sem ís-j
leiizkum húsameislara, vevk-
tökxxnx og iðnaðai’inönnum
Iiefir vei’ið fengið til lausn-i
ar, svo gjörólíkt öðrumj
l)ygginguni sem eðli J)ess
Iiéx’ á landi, um Jjað, sem1
mestu varðar.
lxúss þai’f eigi að fara möi’g-
um ox’ðum, því sjálft lofar
húsið meistara sinn, og þá
sem gjörva lxönd liafa lagt á
smíði þess. Óhætt mun að
fullyrða, að Jjað standi eigi
að haki fullkomnustu le.ik-
lnisum í Norðurálfu, og Jjjóð-
in þannig eignast óbrotgjarn-
an miixiiisvarða um sniUi,
stói’hug og fx’amsýni, sem
memiingu liennar er sarnboð-
inn. Því munu hrautryðjend-
um málsins og liúsameistar-
anunx fluttar sérstakar Jjakk-
ir islenzku Jjjóðariimar við
þetta tældfæri.
Byggingarnefndin vill við
Jjetta tækifæri, i'æra öllum
senx að byggingunni liafa
starfað, og til hennar Iiafa
lagt, bezlu þakkir sínar.
Að sjáll'sögðu liefir mesta
byrðin verið lög'ð á lierðar
liúsamcistai'anuni, prófessor
Guðjóni Samúelssyni. N’egna
sjúkdónxs gat lionunx því
miður eklci auðnast að vera
viðstaddur afhendingu og
vígslu liess yerkefnis, er haiin
hefir teldð mestii ástfóstri
við, í fjölþættu stai’fi sem
Iuisameislari.
Uxn byggingu þessa leik-
Þess skal getið, um leið og
hygging Þjóðleikliússins er
aflient, að stjórn leikluissins
verðiu’ fengið í liendur mynd-
arlegt bókasafn, sem er að
slofni gjöf Indriða Einars-
sonar, íslenzkt leikritasafn
lians og liandrit. Sáfnið er
aukið með bókagjöf frá Leik-
félagi Reykjavikur á 50 ára
afmæli Jjess, og bókagjöf frá
British Cöuneil. Stærstiir
skerfur leildjókmenula er
lagðui’ fram af safnverði
Þjóðleikhússins, Lárusi Sig-
urbjörnssyni rilhöfundi, en
liann liefir gefið 3000 hindi
xir bókasafni sínu, senx telja
má cinstakt safn slíkra bóka
liéi' á landi, í einkaeign. Eru
Jjeim færðar miklar Jjakkir,
sem þannig liafa stutt að því,
að við Þjóðleilduisið kænxist
ii]j]j safn tit sögulegra o.g vis-
indalegra iðkana á sviði leik-
bókmennta.
Ilæstvirtur lierra mennla-
málaráðliei'ra. Iiér með vei I
ist mér sá lieiður, að aflxentla
yður fyi’ir lxönd ríkissljórii-
ar Islands, Þjöðleiklnisbygg-
inguna fullgerða íil Jjcss að
taka við þvi menningarhlut-
vei’ki, er lienni er ætlað.
Geri eg það í nafni byggingar-
nefndar lmssius og liúsa-
meistai’ans, með árnaðarósk-
um til handa stofnuninni og
íslenzku þjóðinni.
Bjöm Ölafssan,
mennfamálaráðhena
Eg veiti viðtöku þessari
virðulegu byggingu fyrir
hönd í’íkisstjórnarinnar og
þakka byggingarnefndinni
og öllum öðrum, sem á ein-
hvern hátt fyrr og síðar hafa
átt þátt í því, að þjóðleik-
hús íslendinga mætti rísa af
grunni.
Sérstaklega þakka eg þeim
mönnum, lífs og liðnum, sem
1 öndverðu höfðu forgöngu
þessa máls og misstu aldrei
trúna á það, að þessi hug-
sjón þeirra ætti eftir að ræt-
ast.
Bjartsýni, hugrekki, þol-
gæði og snilli hafa byggt
þetta hús. Þótt fátækt, ófriö-
jUr og ýmsir aörir erfiðleilcar
hafi tafið bygginguna um
nærri tvo áratugi, tapaði
þjóðin aldrei voninni um að
eignast leikhús er væri sam-
boðið listamönnum hennar.
| Nú er vonin að rætast og
um leið hefst nýtt tímabil í
leiklistarsögu landsins. Þjóð-
in hefir fengið leikhús, hátt
til lofts og vítt til veggja,
sem á að verða hof íslenzkrar
leikmenningar og hefja til
vegs orösins og söngsins list.
Þetta hús á í framtíðinni að
vera musteri íslenzkrar
J tungu. Hér á málið að
Ihljóma í sinni fegurstu
mynd, mjúkt, hreint og
sterkt. Hér á að verða griða-
staður móðurmálsins og
þjóðlegrar menningar.
! Eg veiti viðtöku þessu húsi
og afhendi þjóðinni það til
eignar með þeirri ósk, að hér
megi hún skoða sjálfa sig
í skuggsjá listarinnar — og
aö hér megi jafnan loga sa
helgi eldur menningar og
mannvits sem hvei’ju þjóöfé-
lagi er nauösyn til sannra
framfara.
! Þenna stað, þetta svið,
helgar þjóðin listamönnum
sínum. Hún býður þá vel-
komna í þessi salarkynni og
væntir þess, að íslenzk leik-
list og andagift komi hér
jafnan fram í sinni glæsileg-
ustu mynd.
I Um leiö og eg að síðustu
ber fram þá ósk að heill og
blessun meg ætíð fylgja
þessu húsi, lýsi eg yíir því,
aö þjóðleikhús íslendinga er
tekið til starfa.
Guðl, Hðsinkianz
■V 1 ^ hh > ■
Yirðulega forsetafrú!
Hæstvirt í'íkissljórn!
Heiðruðui gestli’, eiíemlir
og innlendir!
í dag liöldum vér liátíð,
Jjegar því langjjráða talcr
marki loks er náð, að opna
vort eigið þjóðleikhús. Þar
með er einni merkustu nienn-
ingar- og listgrein von’i
sköpuð skilyrði til þcss að