Vísir - 07.10.1950, Blaðsíða 5

Lángardagma 7. október 195ö
V í S I R
S
JáwM&s 4*uðwnundsson:
$tjónar§krárinálið.
áfgjör aðgreining iöggjafarvalds og dómsvalds er
takmarklð, sem stefna ber að.
Niðurl.
Sú mólbára heyrist oft,
þégar rætt er um aukiÖ for-
setavald, að þjóðinni geti af
þvi stafað mikii einræðis-
°g löggjöf þarf til, og eins teljum aS allir þeir menn i' megi til frambúðar fyrir is
getur þingið dregið ur ýmsri þessu landi eigi að fylkja
eyðslu forsetans og skapað &ér um, sem á annað borð
honum ýmsu leyti örðug- vilja vinna að stjcrnarskrár-
leika. Hinsvegar getur for- málinu af einiægni og skiln-
bætia. Forsetinn geti hrifsað setinn ekki á nokkurn hátt ingi, og án allra bakþanka
vöidin í sinar hendur, afnum- komið í veg fyrir að fulltrú- um flokkslegan ávinning.
ið þingið og stjórnað með ein- ar þjóðarinnar á þingi komi Við teljum að fullnægj-
veidi eftir það. Auðvitað get- fram sínum vilja, Hann getur andi lausn fáist ekki nema
ur slíkt komið fyrir, og fyr- að vísu neitað að undirrita bin nýja stjórnskipan verði
ir það verður aldrei girt. Það, lög frá þinginu — og það á þá leið, að framkvæmdar-
getur alveg eins komið fyr- hefir lcoinið fyrir — en end- vald og löggjafarvald verði
ir, og hefir komið fyrir á ursamþykki þingið slík lög að fullu aðskilið. Þá teljum
allra síðustu árum — að með tilteknum meiribluta við og, að tiyggja þurfi mun
lenzku þjóðina.
Fyrsta atriðið er þetta!
Þjóðkjörinn forseti
skipi, án afskipta Alþingis,
ráðuneyti, sem fer með
stjórn landsins á ábyrgð
forseta ákveðið tímabil, í
án tillits til trausts eða i
vantrausts Aiþingis. i
Þessi grein þarfnast ekki
ínikilla skýringa. Hin al-
gjöra aðgreining löggjafar-1
tveir samsærisflokkar hafa verða þau að lögum, gegn íbetur en nú er frelsi ein-'°S f 1 amkvæmdai^ alds b>8S i
náð meirihlutavaldi á þingi vilja forsetans. Þessir á- staklingsins og réttaröryggið °s fr®mst ‘l 1>V1’ a 1
og hrifsað til sín öll völd. rekstrar valda því aldrei, að í landinu, en hvorttveggja er ( kii setinn hafi vaid hl a‘ t
Það hefir gerzt bæði í Ung- þjöðskipulagið sé ekki stjórn- nú við að glatast. Einveidi skipa ííkisstjói n, an aískipta j
verjalandi og Tékkóslóvaldu, hæft. Þar er ávallt til ábyrg- Alþingis lýsir sér ekki hvað þingsins, og að sú ííkisstjoin,
þar sem þó höfuðsamtök nú- ur aðili, sem fer með ríkis- sizt í því að svo að kalia á staifi á ábjigð bans.
tímaeinræðis — kommúnista- stjórnina, og enginn getur hverju ári eru sell lög og
l'lokkurinn — áttu miklu hindrað í þyi að framkvæma reglugerðir sem skerða meira
minna fylgi að fagna með nauðsynlegar stjórnarathafn-' og ineira frelsi einstaklings-
þeini þjóðum, en þau eiga ir.
hér á landi.
En á það má einnig banda
En hvernig. er þetta nú í
að þetta skipulag er búið að ok^ ei§in landi untlil’ Þinf: fjárhags-
standa bæði i Bandarikjunum læginu? IIér §elur l^ komið, þjóðarinnar er reyrt
og að nokki'u í Sviss í meira “111 lu'ln lvOUli ; f'l 11 liarðnandi viðjar.
að Alþmgi var þess ekki| 0kkui. er það
ins til að bjarga sér og lifa
lífi sínu óáreittur af öðrum,
og a-llt athafna-, viðskipta-,
menningarlíf
í si
megnugt í tvö ár að mynda
og við liöfum
, ljós t,
fyllilega
að stjórnskipunarlög,
ið til bráðaiiirgða, sfefnulaus
og fálmandi, enda skapað
öngþveiti og vandræði í þjóð-
gert. Þess ber og að gæta í
þessu sambandi, að horræn-
ar og engilsaxneskar þjóðir
eru iiæði betur mannaðar,
löghiýðnari og hafa miklu
meiri reynslu i að stjórna sér
að frjálsum hætti en þær
þjóðir iiafa, sem byggja lýð-
veldi Suður-Ameríku, —- í
stjórnlögum rikja verður það
vakning sem nær að lok-
um til allra sviða þjöðlifsins
og fevkir hurt þvi fúna og
feyskna, svikna og maðk-
smogna og leggur grundvöll saman> að forsetar Alþing)s,
að nýju íslenzku þióðfélagi,
Traust og vantraust þings
á rikisstjórnir byggist á því
að jiingið velur eða a. m. k.
styður r íkisst j ó rni rnar, en
um það verður ekki að ræða
þegar forseti einn skipar rík-
isstjórnina.
Annað atriðið er þannig:
Alþingi eitt iiafi a-llt
löggjafarvald. Forseti Al-
þingls hafi rétt til að setja
bráðabirgðalög að beiðni
rikisstjórnarinnar. Þing-
rofsvald forseta hverfi.
Um það er engin deila, að
allt löggjafarvald skuli vera
hjá Alþingi, því lagasetningin
á að vera höfuðverkefni þöss.
Rctt þvkir, vegna þess hvern-
i'? til hagar hér á landi, að
situr ekki mánuðum
en 100 ár, og þar hefir það
aldrei gerzt, að forsetarnir
hafi hrifsað til sín öll völd. 11 nssl joi n, og \m uu‘l,"L ein úl af fyrir sig, ráða ekki
Slíkt hefir aftur á móti gerzt eftil anoa® áll í stjoin þút a öllum vandræðunum,
í lýðveldum Suður-Ameríku, ol vieI:>Pllni manu 11111 sdmao. sem þjóðin nú á í, en við
en þar hafa það alveg eins . an ^ann, tnna lie 11 dlt væntum þess, að í sambandi
oft eða oftar verið herfor- stIoia " 1 1 Jaima uni llv vjó stjörnarskrármálið geti
ingjar eða forustumenn ólög- iöðrum gremum ver- hafist vakning með þjóöinni
legra samsærissamtaka, sem
hafa náð valdi yfir hernum
eða einhverjum hluta hans, . , , v,
, , ... , arbuskapnum svo að stor-
sem þessar byltmgar hafa ,., , ..
1 J tjon Iiefir hlotist af. Það er
því eklci úr háum söðli að
dietta hvað þetta atriði snert-
ir og mundi með upptöku
þjóðræðis verða stefnt mjög
til batnaðar frá }»vi sem nú er.
Okkur í stjórnarskrárfélag-' u
inu í Reykjavík er orcið fylli-1 Eg skal þá að lokum vílija
lega ljós þýðing þess að lítillega að hinum fimm höf-. ur löggjafar- og framkvæmd
greina að fullu sundur lög- uðatriCum, sem við tcljum rrvalds liefir farið fram er
. gjafar- og framkvæmdar- nauðsynlegt að allir þeir séu cðlilcg að þingið- sitji ávallt
vabUð og upp úr þeim við- sammála um, sem vilja allt kjörtímabilið, og þegar
ræðum liafa orðið lil þau vinna að þvi að' íslandi vcrði það hefir engin afskipti af
fimm meginboðorð, sem við sett stjórnarskrá, er verða slripan ríkisstjórnar cr bcld-
sem byggir á kristindómin-
um sem höfuð hyrningar-
steini
sem eru þeir menn, er Al-
hinai sýnir mestan frúnað,
hafi rétt til að setia bráoa-
hirgðalög, ef forseti, eða rík-
'sstjórn í umboði hans, beið-
ast þess,
Þegar hinn fulli aðskilnað-
isforingjar geti hrifsað til
sín einræðisvald, það verð-
ur aðeins fyrirbyggt með því
að þjóðirnar gjaldi varhug
við lausung og lýgi sjíkra
manna eða flokka.
Sú mótbára hefir einnig
heyrst, að undir þjóðræðis-
skipulagi mundi geta orðið
svo mikill árekstur milli for-
setans og þingsins, að ómögu-
legt geti orðið að stjórna rík-
inu. Það hefir oft komið fyr-
ii' í Bandaríkjunum þar sem
þjóðræðið er í'astast í sessi og
mest reynt, að meirihluíi
þings hefir verið af öðrum
ílokki en forsetinn. Afleið-
ingin Iiefii' aldrei orðið sú,
að ómögulegt væri að stjórna
ríkinu. Eil slíkt ástand gerir
það að verkum, að forsHinn
kemur ekki frain ýmsum íuál

MnWsnxwíwh :
Svíar kaupa■ mikrð af' Slflum hýzkunt bí'utn, sen. a landleiðina með járn-
brautum yfir Damnörku. Danskar járkrmsHr K’iutninga. E'Iar þessir ern
{íréidd-ir meti inuetæðum Dana í Þýzkalaudi, en fara tl! Svíþjóðar opp í sknldir Ðana
um, sem liaim vill fá fram við Svia. í Danmörku er mikil eftirspurn eftir bílum, en irmflutningur takmarkaður.
ur ekki eðlilegt að forseti
hafi váld til að leysa það upp
og senda heim. Hjá ýmstun
þjóðiim er það ílú svo, að
þing verður ekki rofið. Svo
er það t. d. lijá Norðmönnum
og liefir gefist vel.
Þriðja atriðið fjallar um
æðsta dómstól þjóðarinnar
og er þannig:
Skipun æðsta dömstóls
þjóðarinnar sé ákveðin i
stjórnarskrá ríkisins.
Eins og eg benti á fyrst í
þessu erindi, er það eitt á-
kveðið í núgiidandi stjórnar-
skrá, að dómsvaldinu skuli
skipað með lögum. Þetta
þýðii' að Alþingi getur breytt
aliri dómaskipan þjóðarinn-
ar á éinu þingi með einföld-
um lögum. Það getur lagt
niður dómstóla og breytt
þeim að eigin vild, án þess
að reka sig á nokkrar hindr-
anir, nema smávegis útgjöld
úr ríkissjóði og í slík útgjöld
er aldrei horft ef breyta þarf
dómaskipaninni. Það er ekki
einu sinni ákveðið í stjórnar-
skránni hve margir dómarar
skuli vera í Hæstarétti né
neitt um starf réttarins. Þetta
er þó sú stofnun sem hver
einasti horgari landsins getur
átt líf sitt og öryggi undir.
Þaðer alveg óverjandi að ekki
skuli vera í sjálfri stjórnar-
skránni a. m. lc. höfuðdrætt-
irnir í slcipun æðsta dómstóls
þjóðarinnar, og það vérður
þvi að taka upp að okkar
dómi.
Fjórða atriðið er um skipt-
ingu landsins i fjórðunga eða
fylki:
Landinu verði skipt í
fjórðunga eða fylki. sem
njóti nokkurrar sjálfs-
stjórnar. Umdæmi þessi
verði ákveðin í stjórnar-
skrá ríkisihs, en málefn-
um þeirra og stjórn skipuð
með lögum.
Stjórnskipun, sem byggð
er á fullri aðgreíningu lög-
gjafar- og framlcvæmdar-
valds, gefst bezt í þeim þjóð-
felögúm sem grundvölluð eru
á all-sjálfstæðum smærn
heildum. Þessar smærri
heildir — sem í Bandarikj-
unum eru nefnd riki, en i
Sviss kantónur — þurfa að
hafa nokkúrt 'sjálfstæði til
þess að fyrirbyggt sé að al-
ríkið sölsi undir sig þau mál-
efni, sem bezt eru komin
heima í héruðum.en hið ótak-
markaða ]nngi'æði hefir ein-
mitt á því sviði sýnt hvað
mestan yfirgang.
Fylki og fjórðunga mætti
að sjálfsögðu búa til með sér-
stökurn löguni og án stjórn-
arskrárbreytingar. Svo var
þ-að t. d. með ömtin gömlu áð-
ur. En l>á er einnig liægt að
leggja ]iá skipan alla niöuv
með þvi að afnema lögin —
cins og gcrt var með ömtin
1007 — og þess vegna er
irvggilegast að fjórðunga
í o.ðá' fylkjá mörkia séu ákveð-
lin í sjálfri stiórnarskránni og
jafuveá eimiig aðaJdrættirnir
Framh. á 7. siðu. i