Vísir - 03.08.1954, Qupperneq 5

f
'Þriðjudaginn 3. ágúst ,1954 s • . VÍSIR
/r 'A
HANOl
ro/ts
<± Tt//Rfí\
VH ' ' FIZ
CfítiB ÖúJA
sfímo,
iii hnndrað ár.
Sólarljósið gelur dofnað
af eldfjallaösku.
Það dofnaði nm 10 % eítir
Krakatoa-goisið.
Það, sem fólk man um veð- „Sól tér sortna .... “
urfarið er sjaldan áreiðanlegt.
'Veðurfarið hefur alltaf verið
ibreytilegt, árin ýmist mjög köld
eða hlý, rök eða þurrviðrasöm.
Þó er það áreiðanlegt að hlýn
að hefur á byggðu bóli síðast-
liðin hundrað ár og hefur með-
alhiti hækkað um 1° Celcius,
aðallega eftir 1890.
Þetta virðist lítil breyting, en
hún er áríðandi. Ef meðalhiti á
jörðinni lækkaði um aðeins
2° C. gæti ný ísöld hafizt Jök-
ull gæti þá lagzt yfir Norður-
lönd, Kanada og Asíu norðan til.
Fari hitinn hins vegar vaxandi
fram að aldamótum gæti ísbráð
frá pólnum hækkað sjávarborð
óþægilega við sumar strendur.
Og sú hægfara breyting gæti
þá alveg umbreytt jörðunni.
Slíkt hefur áður gerzt. Jörðin
■er minnst 2000 milljón ára göm-
ul og hefur ýmist hitnað eða
kólnað. Meginhluta ævi sinnar
hefur hún haft hitabeltislofts-
lag. Eru kolalögin víðsvegar
leifar af stórkostlegum frum-
skógum, sem fyrir löngu eru
fallnir í valinn. Með 250 millj.
ára millibili hafa komið ísald-
ir, þó aðeins staðið stutt — að-
■eins nokkrar milljónir ára — og
þá hefur jökull lagst yfir mikið
af meginlöndum jarðar. Það eru
aðeins 10 til 20 þúsund ár frá
því að ístungurnar teygðu sig
alla leið suður á Þýzkaland og
Frakkland og þöktu gervallt
.Kanada og norðurhluta Banda-
xíkjanna.
Veður hlýnar,
Jöklai- rýrna.
Enn er að hlýna eftir síðustu
ísöld. Alstaðar eru jöklar að
rýrna, á Grænlandi, Alaska og
í Ölpunum. Snjórinn, sem fellur
.á vetrum bætir ekki lengur upp
það, sem bráðnar á sumrinu. Á
"Svalbarða (Spitsbergen) hafa
vetur hlýnað um 10° á C.
frá árinu 1910, og höfnin þar
•er nú fær skipum 200 daga á
ári. Alstaðar þar sem skrár eru
.gerðar um yeðurfar er reynsl-
an sin sama. í Fíladelfíu hefur
hlýnað um 2° á C. síðast liðna
öld. í Kanada, á Bretlandi og
Norðarlöndum hefur meðalhiti
hækkað um 1° á C. frá árinu
1850.
Það er mikilvaggt fyrir fram-
tíð margra landa hvort þessi
breyting heldur áfram að gerast
■og hversu lengi. Enginn veit
það, sökum þess, að óvíst er
hverjar orsákirnar eru. Þær
gætu stafað af ástandi á sólunni
og breytingum á þeim hita, sem
nær til jarðar. Þær gætu líka
:stafað af breyttri möndulstöðu
jarðar. Ýmislegt ber vitni um
báða þessa möguleika geti ver-
ið að ræða. Flestum sérfræðing-
um ber saman um að breytingar
á andrúmslofti jarðar sé orsök-
in, og bera fram ástæður fyrir
breytingunni.
Annars vegar eru starfsemi
eldfjallanna. Feikilegt gos varð
á eyjunni Kraka Toa í Austur
Indíum árið 1883. Þeyttist hin
fíngerða aska þá óravegu út
í geiminn og allt umhverfis
jörðina, svo að dró úr sólar-
ljósi. Stjörnufræðingar við
Montpellier stjörnuturninn í
Frakklandi sögðu að sólarljósið
hefði dofnað um 10%. Og í þrjú
ár gætti enn áhrifanna af ösk-
unni. Það er hugsanlegt, þó að
það sé ekki mjög líklegt, að eld
fjallaaska í lofti geti orsakað
kólnun á veðri.
Fyrir hér um bil heilli öld
kom brezki vísindamaðurinn
John Tyndall með þá tilgátu að
hitabreytingar gæti stafað af
mismunandi magni af kolsýr-
lingi í andrúmsloftinu. Plass,
prófessor við John Hopkins há-
skóla, hefur nýlega lýst þessari
kenningu í útvarpserindi í
Bandaríkj unum.
Algengt er að andrúmsloftið
innihaldi 13% af þessari loft-
tegund, en hún hefur sömu
verkun og glerþakið á gróður-
húsinu. Sólargeislarnir streyma
í gegnum það á jörðina, en þar
breytast þeir í hitabylgjur, sem
þak gróðurhússins byrgir inni.
Sama gildir um kolsýrlingsloft-
ið. Það sogar í sig hitabylgjurn-
ar svo að þær geta ekki streymt
út í geiminn, en verða hitagjafi
á jörðunni.
Mælingar hafa sýnt að kol-
sýrlingur í andrúmsloftinu hef-
ur vaxið um því nær 10% á
síðustu 50 árum.
Milljónir lesta tapast.
En þá má spyrja: Hvað veld-
ur því að kolsýrlingsinnihald
loftsins er mismunandi? Það
getur verið margt. Grænar
plöntur soga í sig kolsýrlingsloft
úr andrúmsloftinu og nærast
og vaxa á því ásamt vatni og
sól. Milljónir milljóna smál. af
kolsýrlingslofti hverfa þannig
árlega úr andrúmsloftinu til
vaxandi jurta. En þetta tapast
þó ekki alveg því að dýrin lifa
á jurtunum, þau deyja og rotna
og skila þá kolsýrlingsloftinu
aftur út í andrúmsloftið. Fari
sú notkun ekki fram -— svo sem
við kolamyndunina, þar sem
jurtir hafa grafizt djúpt í jörðu
og geymast þar órotnaðar —
tapast töiuvert af kolsýrlingi úr
andrúmsloftinu. Nokkrar millj-
ónir smálesta af kolsýrlingi
grafast þannig árlega og tapast.
En það er hlutfallslega lítið og
getur ekki haft áríðandi þýð-
ingu.
Önnur áhrif af kolsýrlings-
innihaldi loftsins snúa að jarð-
fræði. Klettar^veðrast og breyt-
ast í jarðveg sökum verkana af
ltolsýru, en hún er dauf sýra,
sem myndast er kolsýrlingur
uppleysist í vatni. Þetta tekur
hér um bil 100 milljónir smá-
lesta af kolsýrlingi úr loftinu
á ári hverju. En náttúran bætir
það upp með öðru. Hverir og
eldf jöll þeyta árlega upp í loft-
ið hér um bil sama magni af
kolsýrlingi. Þetta vegur hvað
annað upp.
Nýir f jallgarðar
og veðrun.
En þessu fer ekki fram jafnt
og þétt. Hvort tveggja breytist
við skilyrði á yfirborði jarðar.
Fyrrum í jarðsögunni hófust
upp stórfenglegir fjallgarðar.
Komu þá til nýir klettar, sem
veðruðust og tóku mikið magn
af kolsýrlingi úr loftinu. Hefur
það þau áhrif, að hitabylgjur frá
jörðunni streyma auðveldlega
út í geyminn og þá kólnar. Sýn-
ir jarðsagan líka að þegar
„fjallgarðar fæðast“ kemur ís-
öld til eftir fáar milljónir ára.
Á þeim tímabilum jarðsög-
unnar þegar jörðin var flatari
og mýrlendari og minna um
veðrun bletta, gat kolsýrling-
ur safnast fyrir og hér var
hitabeltisloftslag. Vaxandi eða
minnkandi meðalhiti getur því
vel stafað af því hvort sambæri-
leg hlutföll eru milli vaxandi
og minkandi kolsýrlingsmagns
í loftinu.
Eitt er þó enn, sem eykur kol-
sýi'lingsmagnið í andrúmsloft-
inu og það er bruni á kolum og
olíu. Úr hverri smál. sem brenn-
ur af kolum kemur 2 Vz smál. af
kolsýrlingi. Álitið er að 6 þús.
milljónir smál. af kolsýrlingi sé
árlega þeytt í andrúmsloftið og
aðallega af iðjuverunum. Ef allt
þetta aukamagn af kolsýrlingi
helzt í loftinu getur það aukið
Hitnar enn á
nœstu öldum. 1
Ef þessu er svo farið og ekk-
ert annað kemur til sem vegur
á móti því, hitnar meira hér á
næstu öldum og veðurfar verð-
ur líka þurrara, ef til vill. Það
getur valdið því, að hægt verði
að rækta ýmislegt á norður-
hveli jarðar, sem áður aðeins
þreifst í suðrænum löndum. Á
Finnlandi og Norðurlöndum er
nú þegar farið að plægja jörð,
sem lá öldum saman úndir
klaka. í Kanada og Síbéríu er
frostið að þiðna úr jörðu og
flytur sig sumstaðar ár’lega
margar mílur norður á bóginn.
Einu sinni blómgaðist suð-
rænn gróður á íslandi og Græn-
landi og vínber voru ræktuð á
Bretlandi. Það getur farið svo
að á stórum spildum í Kanada,
Alaska og Síberíu verði hægt
að framleiða korn og annað
matarkyns, sem nú þrífst þar
ekki.
Hversvegna reykja menn?
flest
Svörin eru mörg — og
eru þau afsakanir.
Árið 1884 birtist ritstjórnar-
grein í New York Times um
reykingar, en bá voru bær til-
tölulega nýbyrjaðar að ryðja
sér til rúms. Þar sagði:
„Hnignun Spánar hófst fyrst
eftir að Spánverjar fóru að
flytja inn vindlinga frá Ame-
ríku. Ef þessi skaðlegi ávanl
| meðal fullorðinna hér helzt
| áfram, verður ekki langt að
| bíða algjörs hruns Bandaríkj-
i anna,“
| En þeir sem einu sinni höfðu
j vanið sig á reykingar, skeyttu
engu slíkum spádómum. Ári/rt
saman var litið á þá sem hlægi-
lega spjátrunga, eiturlyfjaneyt-
endur, siðferðisspilla og um
tíma urðu þeir meira að segja
að þola ofsóknir barna, sem
hrifsuðu af þeim vindlingana x
skipulögðum hei’ferðum til út-
útrýmingar þessum „líkkistu-
nöglum.“
Þeim var einnig hótað eldi og
brennisteini, atvinnumissi,
berklum og nú síðast lungna-
krabba.
Hvers
lofthitann um 1° á C. á heilli tlvers vegna
öld. Og er það svipað því sem reyka menn?
orðið hefur. Maðurinn getur því Árið 1900 voru meira en þrír
sjálfur verið valdur áð breyt- milljarðar vindlinga reyktir í
mgunm.
Ameríku en árið 1952 voru þeir
•
_ ■ . >v uvort
Endiriiin varð sá,
skipta ætti Vietnam um
16.
eða
br.
18.
að aðilar mættust á miðri leið, og landinu verður skipt um 1»
breiddarbaug. '
orðnir 434 milljarðar. Síðan
1952 hafa reykingar heldur
rénað. Síðast liðið ár er talið
að tveir þriðju allra fullorðinna.
Ameríkana — eða 60—70 millj-
ónir, reyki.
En þá kemur spurningin, sem
hinn menntaði heimur hefur
velt fyrir sér frá því að Kól-
umbus fann Ameríku með Indí-
ánus, sem „önduðu að sér ein-
hverskonar reyk“, eins og ;
frásögninni stendur — hvers
vegna reykir fólk?
Þegar þú spyrð reykinga-
mann að þessu, munt þú fá ó-
greinil. svör og oft endar svar-
ið á ósk um að geta hætt að
reykja. Hér koma nokkur svör:
Reykingamaður lítur á reýk-
ingar sem nokkurskonar af-
þreyingu í erfiðleikum. Þegar
allt gengur að óskum reykir
hann minna.
Rithöfundur kvaðst reykja
vegna þess að reykingar væru
eina ósvikna ánægjan í þessura
gleðisnauða heimi.
Hræddlr við
að hætta.
Einn játar að hann reyki ein-
faldlega vegna þess, að hann sé
hræddur við að hætta því. „Eg
byrjaði að reykja til þess að
yfirbuga feimni á almanna færi
en seinna reykti ég til þess að
róa taugarnar. Nú er þessi á-
vani orðinn svo rótgróinn öll-
um athöfnum mínum, að þegar
ég reyni að hætta að reykja,
þá verð ég svo uppstökkur og
ruglaður að ég get ekki ein-
beitt mér að neinu verki.“
Skrifstofumær nokkur seg-
ist hafa byx-jað að reykja ein-
göngu vegnaa þess:að henni
fannst það „fínt.“ Og í trúnaði
sagði hún, að- það fyrsta sem
hún gei’ði þegar hún kæmi að
hlöðnu skrifborðinu með óunn-
um verkefnum, byrjar hún ætið
á því að kveikja sér í vindlingi,
þó hún mætti ekki vera að því
að draga að sér reykinn nema
einu sinni.
Afsakanir og
vandamál.
Enn einn segist reykja vegna
þess að hann viti annars ekki,
hvað hann eigi að gera við
hendur sínar. Annar segist
reykja til þess að fitna ekki og
ennsá. þriðji einfaldlega til að
skaprauna konu sinni,sem hat-
ar að sjá vindlingaösku um alla
íbúðina.
Þjóðfélagsfræðingar telja
reykingar mikið vandamál.
Börn alast upp við að líta á
réykingar sem tákxx fullorðins-
áranna, og unglingar yilja sýna
karmennsku sína og þroska
með því að reyka.