Vísir - 30.10.1954, Page 5

Laugardaginn 30. október 1954
»n«SWEB JT
vlsm
Sr. Jakob Jónsson
■ *
Ahætta barnanna
nútíma þjóðfélagi.
Sitnfirun ht*intitnnnu
hvfit' úhrif ts
böt'nin “ í*ii Jttsn et'tt
tt Idrei spurö 1
barnið einu sinni er fætt, væri
það óneitanlega heiðarlegri og
sómasamlegri framkoma af
hendi föðurins, að fara að
fyrra bragði sumra þeirra er-
inda, sem móðirin þarf að fara,
þótt ekki væri annað en koma j sem tiltölulega f áir virðast veita
ótilneyddur til að gangast við , athygli, og kemur mjög niður
afkvæmi sínu, og greiða með-
lagið.
Niðurlag.
Til þess að komast hjá að út-
vega barni sínu fóstur hjá
vandalausu fólki, hefir mörg
móðirin tekið hinn kostinn, að
koma barninu sínu á barna-
heimili. Enn bið ég menn að
misskilja mig ekki, þegar ég
segi, að barnaheimili er ekki
jafn-eðlilegur uppeldisstaður til
langframa og venjulegt heim- j
ili. Þau eru nauðsynleg, þegar ' Sambúð ógiftra
ekki er í annað hús að venda,1 l1clsðna-
og það fólk, sem þar sér um j Þegar rætt er um hin óskil-
börnin, á miklar þakkir skilið getnu börn hér á íslandi, er því
fyrir starf sitt. Vildi ég mega 1 oft haldið fram, að þetta sé ekki
ganga svo langt að segja, að eins mikið þjóðfélagsböl og
fáir velji sér göfugra lífsstarf virðist, vegna þess, að oft búi
en þeir, sem taka það sér fyrir foreldrarnir saman og hugsi
hendur, að sjá um munaðar- | eins vel um börnin og þótt þau
lausu börnin, sem annars eiga væru gift. Sambúð ógiftra per-
hvergi höfði sínu að að halla. En sóna hefir tíðkazt hér á landi,
samt mun það nú orðið vera og hófst þessi siður í sumum
skoðun þeirra uppeldisfræðinga sveitum fyrir aldamót. Nú hef-
og sálarfræðinga, sem bezt hafa ir þessi alda orðið svo sterk,
kynnt sér þessi mál, ai venju- j að í framkvæmd sumra laga
leg heimili, með foreldrum og hefir verið tekið sama tillit til
systkynum veiti betri skilyrði sambúðar, sem haldist hefir í
en barnaheimilin. Þess vegna nokkra mánuði, eins og um hjú
er nú uppi sú stefna í heimin- skap væri að ræða. Þrátt fyrir
um, að reyna að gera barna- það virðist almenningi vera ó-
heimilin sem allra líkust venju- kunnugt um það, að landslög-
legum heimilum. Mætti þar in gera í ýmsu tilliti mun á
nefna dæmi bæði frá Rússlandi, giftum og ógiftum. Erfðalögin
Sviþjóð og Englandi. í þessum gilda ekki á sama hátt, og lög-
löndum hafa verið sett á lagg- 1 in um forræði barnanna ekki
irnar barnaheimili með nýju heldur. Þegar maður á barn
-sniði, og virðast menn gera sér, með sambýliskonu sinni, eða bú
ber frekar að afnema hin rang-
látu ákvæði, sem vera kunna í
skattalögunum en að afnema
hjónabandið. Og mikil ábyrgð
hvílir því bæði á þeim, sem
verja og sækja í umræðum um
skattalögin. Það er ekki undir
neinum kringumstæðum for-
svaranlegt að meta hjúskap við
ástvin sinn til fjárupphæðar,
en það er heldur ekki forsvar-
anlegt fyrir þjóðfélagið að
hegna fólki fyrir að ganga í
hjónaband á löglegan hátt.
Ekki skal ég bera brigður á
það, að sambúð ógiftra persóna
geti verið og sé jafnvel undir
flestum kringumstæðum jafn-
góð og sambúð hjóna. En þrátt
fyrir það hefir hún alvarlegar
þjóðfélagslegar afleiðingar,
yggi barnanna í nútímaþjóðfé-
lagi, en það eru hinir tíðu
hjónaskilnaðir. Um það væri á-
stæða til að flytja heilt erindi.
En það sem hér skiptir máli er
það, að hjónaskilnaðarlöggjöfin
er orðin svo lin, að hún tryggir
ekki nándar nærri vel rétt barn
anna. Eitt af því, sem vakið
hefir athygli rnina sem sátta-
semjara milli hjóna í hálfan
þriðja áratug, er það, hversu
oft það kemur fyrir, að aðeins
annað hvort hjónanna vill
sér fyndist átakanlegast við
meðferð hjónaskilnaðarmála í
sínu landi, væri það, að sá að-
ilinn væri aldrei að spurður,
sem ætti á hættu við skilnað-
inn, en það væri barnið. —
Virtist hún álíta, að allur þorri
barna mundi, ef, um tvo kostt
væri að velja, fremur vilja hafa
báða foreldra sína hjá hér, jafn
vel í erfiðu lijónabandi, heldur
en missa þau frá sér. Senni-
lega yrði erfitt að koma þessari
uppástungu við í framkvæmd,
lagið getur að sjálfsögðu ekki
á börnunum. Ekki fyrst og komið fullkomlega í staðinn
xim þau hinar beztu vonir. Er
það gleðiefni, að eitt af barna-
verndarfélögum vor íslendinga
hefir einmitt á prjónunum fjár-
söfnun til þeSs að hefja slíka
tilraun. Nýjungin er meðal ann
•ars fólgin í því, að börn á ýms-
um aldri eru höfð saman í hóp,
Tindir umsjá bæði karls og konu,1 séu í löglegu hjónabandi. —
stýru, er hinn raunverulegi
móðurréttur aðeins hjá móður-
inni. Faðirinn getur að vísu
krafizt þess undir ýmsum kring
umstæðum, að tekið sé tillit til
sín, en fullur foreldraréttur
getur ekki orðið hjá tveimur
persónum samtímis, nema þau
sem þau geti vanizt á að skoða
.sem fósturforeldra sína. Finna
þau þá síður til þess, að þau
séu föður- og móðurlaus, og
alast upp við svipaðar kring-
umstæður og börn á venjuleg-
xim heimilum.
Eg hefi talað við mann, sem
Barnið á ekki, fremur en önn-
ur óskilgetin börn, fullkomið at
hvarf beggja foreldra. Bústýr-
an á hins vegar engan laga-
legan rétt á því, að sambýlis-
maðurinn sjái fyrir henni, um
fram venjulegt ráðskonukaup.
— Og hvað börnin snertir, er
fannst margar mæður vera und framtíð þeirra einnig ótrygg
arlega 'tilfinningalitlar, þegar
um það var að ræða, að láta
hörnin frá sér. Eg held samt,
að þó að svo kunni að vera, á
yfirborðinu, sé hitt algengara,
að mæðurnar dylji sínar við-
kvæmustu tilfinningar, þegar
þær finna, að ekki verður kom
izt hjá að stíga þetta skref. —
Mikill þorri mæðra leggur mik
á sig, til þess að geta sjálfar
haft börn sín úhdir hondum,
og í einlægni talað hefi ég oft
í huga mínum ásakað barns-
feður þeirra fyrir það, hve lít-
ið þeir taka á sig yfirleitt af
sameiginlegri byrði, þótt ekki
sé annað en fyrirhöfn við að
ganga mann frá manni, til þess
að fá löglegan meðlagsúrskurð
-og greiðslu frá tryggingunum.
Það má gjarnan segja, að stúlk
urnar hefðu mátt vera varkár-
ari, þega,r þær völdu feður að
börnum sínum, en úr því að
að því leyti, að foreldrarnir
geta slitið sambúðinni, án þess
að nokkur sáttatilraun sé fyr-
irskipuð eða neinum embættis-
manni gert að skyldu að gæta
hagsmuna barnanna við sam-
búðarslitin.
Ýmsar ástæður kunna að vera
fyrir því. En mjög sjaldan hygg
ég þó, að fólk hafi neitt ákveð-
ið markmið fyrir augum. Stöku
sinnum hefir sú ástæða verið
gefin, að skattaálagningin
mundi koma öðruvísi niður, og
endrum og eins segir fólkið í
fullri einlægni, að það búist
ekki við, að sambúð sín eða
heimilislíf mundi taka neinum
breytingum, þótt það fengi
kirkju eða ríki til að löggilda
sambúðina.
fremst þeirra eigin börnum,
yfirleitt því að hún á þátt í að
minnka öryggi þeirra almennt.
Það, sem ég hér á við, er þetta:
Það fólk, sem býr saman ógift,
er að greiða atkvæði á móti hjú
skapnum og hjónabandinu sem
stofnun. Því fleiri sem búa
saman ógiftir, jafnvel þótt um
sómafólk sé að ræða, því meiri
hætta er á því, að hjónabandið
sé slíkt hverfi úr meðvitund
þjóðarinnar, og í staðinn komi
sú hugsun, að karlar og konur
geti, án nokkurra afskipta af
þjóðfélagsins hálfu, hlaupið til
og frá, átt börn, skipt eignum
o. s. frv., án þess að settar séu
nokkrar reglur um stofnun hjú
skapar eða slit þeirra. Þetta er
því undarlegra sem stöðugt er
hert á umsjón með því, að eng-
inn réki smáverzlun eða fari
með ýmis konar fyrirtæki, án
þess að hann uppfylli viss skil-
yrði, sem þjóðfélagið setur hon-
um, þótt ekki sé nema aldurs-
skilyrði. Áður fyrr þótti sjálf-
sagt, að trúlofun væri undan-
fari hjúskapar, en nú ber meira
og meira á því, að trúlofunin
sé látin gilda sem hjúskapur,
og fólk sem engan veginn telst
liafa aldur til að giftast, býr
saman og á börn sáman. En
komi það fyrir, að. ástin reyn-
ist ekki haldgóð, gerist eitt af
tvennu, annað hvort er sam-
búðinni slitið, og börnin hafa
þá sömu aðstöðu og önnur óskil
getin börn, eða stofnað er til
hjónabands með lítilli fyrir-
hyggju. — En þegar það fer að
verða almeml regla, að hálf-
gerðir ung'lingar hefji sambúð
og eigi börn, áður en þeir geti
borið fullkomna ábyrgð á sjálf-
um sér, er ekki mikill vandi að
sjá, hver áhætta það verður fyr
ir hina næstu kynslóð, — fyrir
börnin. — Hið heilbrigða í
þessu^ er að sjálfsögðu það, að
ungt fólk búi sig undir að stofna
heimili, þegar það hefir aldur
og þroska til, — og þá sé til
heimilis stofnað eins og annars,
sem hefir þjóðfélagslega þýð-
ingu, með því að hjónin gangist
undir, þau lög og reglur, sem
slíkum hlutum eru settar. Sam
búð hinna ógiftu á hvaða aldri
sem er, ýtir þannig undir ó-
reiðu, sem er að verða full-
komið alvörumál í landi voru.
— Og afleiðingar óreiðunnar
koma mest niður á börnunum,
sem heimilunúm er ætlað að
sjá farborða.
skilja. Og mörg dæmi eru til J og þó er ég ekki frá því að nán
þess, að fyrirvinna heimilisins , ari íhugun hennar gæti leitt
hefir farið burtu, jafnvel í fljót til þess, að leiðir kynnu að
ræði, þvert ofan í ráðleggingar finnast, sem tryggðu betur hag
og fortölur sáttasemjarans, — og réttindi barnanna en gert
yfirgefið konu og börn, jafnvel er í gildandi löggjöf hér á
þótt börnin yrðu að dreifast, og landi og víðar.
konan að vinna úti, því að með- f Eg hefi hér rætt um mál,
sem raunverulega þyrftu ræki-
legra meðferðar, ef vel ætti að
vera. Og ég hefi sleppt mörgu,
sem ástæða hefði verið til aS
drepa á. En eitt ætti að vera
ljóst af þeim staðreyndum, sem
við oss blasa, og það er, að í
nútímaþjóðfélagi er til áhætta
og öryggisskortur, þótt hann sé
með öðru móti en áður var.
Eg hefi ekki viljað kasta
steini að neinum, því að sökin
er sennilega hjá þjóðarheild-
inni allri, og raunar fleirum.
Það er ekki alltaf auðvelt að
sjá, hvert straumurinn ber oss,
né heldur hvaða þátt vér kunn
um að eiga hver fyrir sig í þró
uninni. En öll ættum vér að
vera sammála um þaö, að hér
er um svo þýðingarmikil mál
að ræða, þar sem er öryggi barn
anna.
fyrir forsjá heimilisins. En það.
sem gerir hjónaskilnað að þjóð
félagsböli, er þó ekki fyrst og
fremst skilnaður hjónanna, þótt
hann sé nægilegt böl út af fyr
ir sig, — heldur hitt, að börn-
in missa undir öllum kringum-
stæðum annað hvort foreldra
sinna, og oft og tíðum báða,
og einnig systkyni sín. Hér á ís-
landi er nú að vaxa upp stór
hópur af börnum, sem eru raun
verulega munaðarlaus, enda
þótt þau eigi báða foreldra lífs
og með fullum starfskröftum.
1 Eg las eitt sinn greín eftir
sænska konu, sem sjálf hafði
orðið fyrir þeirri raun, að for-
eldrar hennar skildu, þegar hún
var hálf-stálpaður unglingur.
Hún sagði sem svo, að það sem
Um fyrra atriðið er það að
segja, að sé skattalögin hjóna- Hinir tíðu hjóna
bandinu í óhag, er svo mikið
í húfi, þrátt fyrir allt, að það
skilnaðir.
Eitt er það, sem veikir ör-
Málverk eftir Jón Engilberts.
Félagar Nýja myndllstaféiagsins
opna&i sýningu í gær.
Miklai’ vohíi* iioi ad nvll svningar-
Ibms rís s<B*BBsaBii á iiæsiiBiiBii.
Nýja myndlistafélagið opn- Jón Engilberts með 45, aðal-
aði í gær málverkasýningu í lega grafikmyndir, Jón Stefáns-
salarkynnum Þjóðminjasafnsins son með 24 málverk, Agnete
og sýna þar allir meðlimir Karen Þórarinsson með 11 mál-
félagsins, en þeir eru 7 talsins. verk og nokkrar vatnslita-
Þetta mun vera ein heilleg- myndir og Sveinn Þórárinsson
asta og áð mörgu leyti fjöl- með 10 olíumálverk og nokkrar
breytilegastá einkasýning sem vatnslitamýndir.
hér hefur verið haldin, m. r. Jón Engilberts hefur þarna
vegna þess hve húsakynnin eru miklu flestar myndir og hefir
rúmgóð og mikil og vegna þess hann 5 sali til umráða. Er þetta
hversu auðvelt er að skipu- einskonar yfirlitssýning
leggja alla niðurröðun mynd-
anna. Hefur félagið nær alla
sýningarsali Listasafnsins til
a
grafikmyndum hans allt frá
1927, og til þessa tíma. Meðal
þeirra eru og ýmsar myndir
umráða og eru sýndar þarna sem keyptar hafa verið af er-
nokuð á 2. hundrað mynda,
bæði nýjar og gamlar.
Þeir sem sýna eru Ásgrímur
Jónsson með 24 málverk,
Jóhann Briem með 11 málverk,
Jón Þorleifsson með 9 málverk,
lendum söfnum, aðallega á
Norðurlöndum.
Nýja myndlistarfélagið er nú
2ja ára og er þetta önnur sýn-
ing þess. í fyrra sýridu einnig
allir meðlimir félagsins nema.