Morgunblaðið - 05.08.1919, Side 2

2
M0R6UNBLAÐIÐ
,xfx, ,xfx. xtx xfx, xfx, xfx. f xfx, xfx. ,xfx. xVr xtx xfx.
MORGUNBLAÐIÐ
Ritstjóri: Vilh. Finsen.
Ritstjórn og afgreiðsla í Lækjargötn 2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, að
mánudögum undanteknum.
Ritstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðhvort
á afgreiðsluna eða í ísafoldarprent-
smiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum) en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
1.60 bver cm. dálksbreiddar; á öðrum
síðum kr. 0.80cm.
Verð blaðsins er 1 kr. á mánuði.
'yj'K VJx VJV 'i" >ix' Vjx' 'jrpK Vjx' ‘
' ................—j; ......=■
Ymsir gætnir og gáfaðir menn
eru nú sem fyr að spyrja, hvort
ekki sé mannlegra að hafa þann
merg í sér, að afnema þau til fulls,
vinda þennan gagnslausa smánar-
vef af þjóðinni.
Og það er rétt að geta þess, að
það er ekki til þess að hafa alt
fljótandi í víni hér á landi, eða af
ást á vínguðnum, að þetta er sagt.
Heldur af hinu, að þjóðinni verði
ekki gefið tilefni til að svíkja sín
eigin lög ár eftir ár, og að hún þurfi
ekki að brennimerkja sjálfa sig því
einkunnar-orði, að lög hennar séu
ekki sett til þess, að þau séu haldin.
Annars er óþarfi að fjölyrða eða
fjálgyrða um þetta áminsta frum-
varp. Svo langt er ekki Alþingi
íslendinga komið í vanhyggindum
sínum, að það geri þetta að lögum
Þó hnignun þess sé mikil frá því
sem eitt sinn var, þá mun því þó
aldrei detta í hug að samþykkja
þetta einfeldnislega, barnalega kák
Höfundar þess hafa auðsjáanlega
eitthvað viljað gera, en gátu ekkert
gert. því í þessu máli er ekkert
hægt að gera til raunverulega bóta.
Bannlögin eru ólæknandi og ná
aidrei tilgangi sínum í þeirri mynd,
sem þau nú cru í.
Grímur.
I. S. I. I. S. I.
I. knaftspyrna við A. B.
Kappleikur verður á Iþróttavellinum í kvöld kl. 8V2
cffieppQnáur:
Knattspyrnufól. Vikingur og Valur
úrvalalið úr báðum félögunum
við
Akademisk Boldklub
frá Kaupmannahöfn.
Dómari: Friðþjóíur Thorsteinsson.
Allir bæjarbúar verða að koma á Iþróttavöllinn og sjá fyrsta kapp.
leikinn við A. B. — Aðgöngumiðar að þessum kappleik kosta:
Sæti . . . kr. 3.00 Önnur stæði . kr. 1.50
Pallstæði. . — 2.00 Börn. . . . — 0.50
A. V. Kaupið aðgöngumiða fyrir alla kappleikana, sem kosta að eins
Sæti tölusett................kr. 10.00
Pallstæði....................— 7.00
Önnur stæði..................— 5.00
og þessu halda menn yfir alla leikana og sýna við innganginn.
Styrkið íþróttamenn þessa bæjar með því að koma á íþróttavöllinn
kvöld.
llním rt
Bitt þeirra frumvarpa, sem lagt
hefir verið fyrir þingið, er frum-
varp til breytinga á bannlögunum.
(Sjá Morgunblaðið 31. júlí þ. á.)
Er það langt mál og' mikið, í 13 lið-
um og með fylgir sköruleg grein-
argerð!
Það er satt hezt að segja um þetta
frumvarp, að það er fáránlega
barnalegt. En þó ekki barnalegra
en búast mátti við, þegar það á að
fjalla um hætur á bannlögunum.
Svo meingölluð lög verða aldrei
annað en ólög. Ekkert frumvarp
megnar að gera þau annað en það,
sem þau eru: sjúkur, dauðvona
bókstafur, þjóðinni til minkunar.
Það skal ekki farið út í einstök
atriði frumvarpsins- Menn geta
sjálfir séð, að ekkert þeirra hefir í
sér snefil af mætti til þess að verða
bannlögunum að liði. Þvert á móti.
Þó lögleitt verði aðflutningsbann á
iimvötnum og hármeðulum þá er
v í n i ð ekki gert útlægt úr landinu
fyrir því.IIækkun sekta kemur held
ur ekki í veg fyrir að þeir fái sér
glas, sem alt af hafa gert það síðan
bannið kom á og aldrei verið sekt-
aðir. En frumvarpið sýnir enn þá
einu sinni hve mikil vindhögg eru
slegin, þegar á að fara að lappa upp
á þessa götóttu flík.
Mundi nokkur t. d. láta sér koma
til hugar, að aðflutningsbann á ilm-
vötnum og hármeðulum sé vegur til
að bjarga bannlögunum við? Er
nokkur svo skyni skroppinn að á-
líta, að þessir vökvar hafi verið
inönnum vínlind síðan aðflutnings
bann á áfengi var lögleitt hér? Eða
er verið að strita við að gera bann-
lögin enn hlægilegri og einskisnýt-
ari en þau eru nú þegar? Yfir höf-
uð verður ekki séð, að nokkur skap-
aður hlutur sé meintur með þessum
og þvílíkum ákvæðum, annar en sá
að segja eitthvað, reyna eitthvað,
án alls tillits til þess hvert nokkuð
sé mögulegt að gera til bóta. Og
því verður árangurinn að eins sá,
að enn fleiri illgresisþistlar verða
græddir á þetta vesæla fóstur
skammsýnna manna: bannlögin.
Raunar kom engum á óvart, að
þingið mundi eitthvað leggja til
þessara mála. Það er farið að sjá
það, að þessi lög þesS eru einskis-
nýt og verri en einskisnýt. Og svo
langt er nú komið fylgisleysi þeirra
að þeir, sem eitt sinn voru með
þeim, þeir líta nú á þau með and-
stygð. Gervöll þjóðin sér, að hér er
komið út á það kviksyndi, sem á-
byrgðartilfinning og sómi þjóðar-
innar er að sökkva ofan í. Bann-
lagabálkurinn er að verða að átu-
meini á þjóðinni.
Fiume.
Morgunblaðið of stðrt
Italslt herskip skftar á franska
hermenn.
Franska stjórnarblaðið „Le
Temps“ hefir nú nýlega flutt all-
ítarlega skýrslu um óspektirnar í
Fiume og segir þar meðal annars
svo:
Fyrstu óspektirnar hófust 2. júlí
Þá lenti frönskum hermanni í rifr-
ildi við einn bcjrgarbúa og þótt
deilan væri eigi um pólitík, tóku
borgarbúar ummæli hermanusins
óstint upp og álitu þau móðgandi
íyrir sig. Þennan dag særðust 8
franskir liðsforingjar og 28 lier-
menn. Frönsku hersveitirnar voru
þegar lokaðar inni. í hermanna-
skála sínum.
Ulfúðin minkaði eigi næstu daga
og borgararnir sýndu frönsku her-
mönnunum hvað eftir annað fullan
fjandskap. Hinn 4. júlí voru gerð-
ar fimm árásir á frönsku hermenn-
ina og særðust margir þeirra. Það
yirðist svo, sem hin ítalska lögregla
hafi eigi fyllilega rækt skyldu sína
ítalski herforinginn Graziali stakk
upp á því við franska herforingjan
Lavy, að hann flytti lierlið sitt 10
kílometra út fyrir borgina, en
franski foringinn setti þvert nei
fyrir það.
Alvarlegustu óspektirnar urðu
hinn 6. júlí. Múgurinn réðist á
fvopnabúr Frakka með skothríð, en
vörðurinn svaraði með því að
skjóta í móti. Þá hóf ítalska her-
skipið „Dante“ skothríð á Frakka
og sendi herlið í land og gerði það
áhlaup á Frakka í félagi við múg-
inn. í þeirri orustu féllu 9 Frakkar
en 11 særðust. Daginn eftir tókst
Savy hershöfðingja að koma á friði
aftur og síðan hafa engar óspektir
orðið.------
Merkilegast við þessa skýrslu er
það, að ítalst herskip skuli hafa
tekið þátt í bardaganum gegn hin-
um „frönsku bræðrum“. Og það er
eigi að vita nema það tiltæki dragi
dilk á eftir sér, því að nefnd hefir
verið skipuð til þess að rannsaka
málið.
--------0-
í gær fékk afgreiðsla Morgun-
blaðsins tilkynningu um það frá
pósthúsinu að brot blaðsins væri of
stórt til þess að það yrði flutt með
landpóstinum. Það munar um 4
centímetrum á stærð blaðsins brot-
ið í helming og því sem póstlögin
ákveða um brot blaða yfirleitt, þau
er flutt eru með landpóstum.
Morgunblaðið er orðið of stórt
fyrir póststjórnina og þá, sem báru
gæfu til þess að gera póstlögin úr
garði. Blaðið, sem hóf starf sitt
fyrir 5% ári — og byrjaði þá í
smáum stíl — er vaxið sjálfri póst-
stjórn hins fullvalda ríkis, íslandi,
yfir höfuð. Yér höfðum getað trú-
að því að vér á 5 árum hefðum
vaxið póstlöggjöfinni yfir höfuð,
en sjálfri póststjófninni — því
hefðum vér ekki búist við.
Nú eru góð ráð dýr! Vér skulum
þó undir eins friða hinar mörgu
þúsundir lesenda blaðsins með því,
að vér höfum ekki í hyggju að
minka stærð blaðsins. Póststjórnin
Futurismi
(Yngsta listastefnan.)
Það er ekkert vafamál, að hing-
að til íslands hafa ekki borist áhrif
frá þessari yngstu listastefnu enn.
Sennilegast hafa fæstir heyrt hana
nefnda. Nýjar stefnur í listum og
vísindum eru alt af heldur lengi að
berast út á þennan hala veraldar.
Við verðum fyrst varir við öldurn-
ar, þegar faldurinn er sprunginn
og í afturför þar, sem hann reis
fyrst upp. Allar listastefnurnar
höfum við vanalegast fengið kóln-
aðar og þyntar, aidrei fengið að
njóta fyrsta eldsins sem skapaði
þær og bar þær uppi. En eitt af dá-
semdum lífsins er það að geta alt
af verið á faldinum á hverri öldu,
hverri nýrri hrönn sem rís á hafi
mannsandans. Við vitum að inn í
>ær sogumst við fyr eða síðar. Eng-
in stefna síðari alda hefir gerlega
;'arið fram hjá okkur. En við höf-
um oftast lent í hjaðnandi froðunni
Sjaldan eða aldrei borist á toppn-
um. —
Menn yfta vanalega öxlum yfir
því, þegar minst er á nýja lista-
skal verða að flytja blaðíð, eins og
hingað til, til manna vísvegar uin
landið með hverri póstferð sem
fellur, inn á heimilin hver sem þau
eru, upp í Mosfellssveit jafnt og á
nyrsta bæ á Langanesi. Því alstað-
ar er blaðið haldið. Lesmálið skal
ekki minka, heldur vonum vér að
það verði enn meira þegar blaðið
er orðið 10 ára.
Fyrir nokkrum árum mátti eng-
inn reisa hús hér í bæ, er væri
hærra en tvær hæðir — af því að
brunastigarnir voru ekki nógu
háir! Engum datt í hug að smíða
hærri stiga. Nú kemur póststjórn-
in og segir að Morgunblaðið verði
að minka — af því póstkoffortin
eru of lítil!!
Vér sjáum í svipinn ekkert ann-
að ráð en að smíðuð verði stærri
koffort — og vér skjótum því að
hlutaðeigendum að líklega væri
hyggilegra að hafa þau dálítið við
vöxt.
stefnu. Og ekki ininst hér á voru
landi, Islandi. Mönnum er svo und-
gjarnt að líta svo, að hafi manns-
andinn einu sinni lagst í einhvern
farveg, markað sér ákveðna braut,
beint athygli sinni að sérstökum
viðfangsefnum, þá eigi hann að lifa
þar um aldur og eilífð. Troða alt af
sama stiginn. En andi mannsins er
nú skapaður þessi óþreytandi, eilífi
kannari og landnemi, sem alt af
þarf nýjar veraldir að þeysa um,
hærri himin og dýpri djúp. Og í
raun og veru ætti mönnum að finn-
ast mikið til um hverja nýja öldu,
sem reist er. Því á meðan er manns-
andinn skapandi. Og sköpunareðli
hans er eitt af skýrustu guðdóms-
einkennum lians. —
En nú, þegar Futurisminn er
bráðum búinn að lifa í 20 ár og
hafa stórkostleg áhrif í bókment-
um, málverkalist og tónsmíðum er-
lendra þjóða, einkum Frakka og
ítala, þá finst mér, að íslendingum
geti ekki verið það vansalaust að
vita ekkert um hann eða hafa alls
ekki heyrt hann nefndan. Sú stefna
sem búin er að sýna lífskraft sinn
í mörgurn ágætum verkum, hún
ætti að fa svo litla áheyrn jafn vel
hér úti á íslandi. Og það því frem-
ur, sem þetta er líklega allra ein-
kennilegasta listastefna, sem nokk-
urn tíma hefir runnið upp. Jafn
einkennileg og eirðarlaus eins og
alt heimslífið er nú. Hún er því
vaxinn upp af sinni eðlilegu rót,
er barn síns tíma eins og allar aðr-
ar stefnur.
Sjálft nafnið, futurisme, bendir
á, hvað í stefnunni felst, hvert hiin
leitar. ,,Futurum“ er framtíðin, ó-
komni tíminn. Það mætti því, ef til
vill nefna liana framsæis-
stefnu á íslenzku eins og real-
ismen hefir verið nefndur raunsæis-
stefna. Enda leitar hún að öllum
yrkisefnum sínum fram undan og
hatar alla dýrkun á liðnum tímum.
Stefnan er því í sjálfu sér mótmæli
gegn öllu fortímaloíi, öllu þessu,
sem hefir verið. En dáir því
meira alt, sem enn er ekki kornið.
Sjóninni er allri beint fram.
Höfundur framsæisstefnunnar,
ítalska skáldið Marinetti, orti því
sitt fyrsta futuriska kvæði sem
mótmæli móti fortíðardýikun sam-
tíðarinnar. Sömuleiðis Baecioni sitt
fyrsta málverk, er heyrði þessari
stefnu til. Og enn eitt skáldið, tón-
snillingurinn Russalo, sitt fyrsta
tónverk. Alt voru þetta mótmæli
gegn aðdáun samtíðarinnar á liðn-
uin tímum, horfnum mönnum og'
föllnum hugsjónum. Þeir líta svo á,
að sökvi listamaðurinn sér ofan í
athugun og umhugsun um liðna
tíina, þá verði hann bundinn í erfi-
kenningar og mótist af gömlum
hugsunum og unnum verkum. En
fyrsta krafa framsæisstefnunnar sé
að vera frumlegur. Hún eigi að
koma fram með alt, sem er nýtt,
djarft og óvanalegt. Áhangeudur
hennar vilja syngja loísöngva til
þeirra, sem unna hættunni og þeir
ljóða þrekinu og dirfskunni lof-
Hugrekkið, ofdirfskan og óeirð-
irnar eiga að verá höfuðstraumarn-
ir í skáldskap þeirra.
Þeir halda því fram, að bókment-
irnar hafi alt til þessa lofað mest
svefninn, leiðsluna hreyfingarleys-
ið. En nú vilja þeir hylla hið æsta
skap, sótthitablandið svefnleysið,
stormþeysinginn, stökkið inn í
dauðanu, sársaukann af hneíahögg-
inu.
Þá heldur framsæisstefnan því
fram, að heimurinn sé auðgaður af
nýrri fegurð: fegurð hraðans. Og
því sé þjótandi bifreið með stynj-
andi sívalningum sínum, langtum
fegurri en hreyfingarlaus stytta af
sigurgyðjum eða öðrum köldum,
dauðum verkum. Enginn fegurð sé
til nema í baráttu, og því sé ekkert
meistaraverk til, sem ekki skíni æst
sál út úr. Skáldskapurinn eigi að
vera óvænt og öflugt áhlaup á ó-
þekta krafta til þes að knýja þá
undir valdboð mannsins.
Framsæis-skáldin þykjast standa
á ysta bjargi aldarinnar. Og þeir
líti ekki til baka. Þeir horfi fram
á móti því ókomna og óþekta. Og'
þeir nálgist það alt af, því þeir
hafi skapað eilífan, ósigrandi hrað-
an. Þá dá þeir stríðið — liið eina
læknislyf lieimsins, eins og þeir
nefna það. Sömuleiðis hernaðar-
anda, lietjudáðir frelsisbaráttunnar
hug,sjónir, sem hægt er að deyja
fyrir. og fyrirlíta konuna.
Þeir mundu helzt vilja eyðileggja
öll söfn, vinna á móti allri siðfræði
alt sem á einhvern hátt er arfur
liðinna tíma.
En þeir unna hinum mikla múg,
sem verður að fallandi brimi við
vinnu, skemtanir og byltingar. Og
þeir falla fram og tilbiðja hið marg-
lita, fjölbreytilega öldurót stjórn-
arbyltinganna í heimsborgunum,
eirðarlausar næturnar í hergagna-
búrunum og vígstöðvum, annríkar
járnbrautarstöðvar, verksmiðjur
með himinháum reykháfum, eim-
reiðarnar, fnæsandi á sporum sín-
um eins og voldugir stálfákar, tign-
arleg loftskipin, sem kljúfa loftið
yfir höfðum þeirra.
Yfir höfuð er hraðinn, eirðarleys-
ið, aðaleinkenni þessarar stefnu.
Marinetti náði líka þeim tökum á
háttum og blæ kvæða sinna, að alt
fanst vera á fljúgandi ferð einhver-
staðar fram í ókominni tíð. Og
hann varaðist að nota þau orð, sem
hoiium fanst seinka takti kvæðis-
ins. —
í ítalíu, fæðingarstað sínum, hafa
hugsjónir framsæis-stefnunnar
breiðst mest út. Yngsta skáldakyn-
slóðin hefir þegar tileinkað sér
hana og skapað á grundvelli henn-
ar þann skáldskap, sem ekki stend-
ur á baki því fegursta í ítölskum
bókmentum. En Frakkar liafa og
líka tekið henni opnum örmum. Og
því er spáö, að þesi listastefna muni
leggja undir sig heiminn á stuttum
tíma. Hver ný stefna gengur eins
og regnskúr yfir löndin, döggvar
mannsandann flytur konum ný þró-
unarefni, lifir stutt og hrynur í
rústir, sem önnur stefna rís upp af.
Því öll veröldin er hrun og bygging.
J. B.
Stéttarhaft
Hindúa.
Á þeim jafnaðarréttistímum, scm
sér nú lifum á, vekur það víst furðu
manna að enn þá skuli stéttarhaft-
ið vera til í heiminum, og það hjá
jafn gamalli menningarþjóð og
Hindúar eru. Löggjafar þeirra, sem
uppi voru fyrir tugum alda settu
þau ákvæði að hver maður skyldi
stunda þann atvinnuveg er forfeð-
ur hans höfðu, og hugðu þessa leið
þá einu er varðveitt gæti ríkið frá
upplausn. Samneyti manna við fólk
úr öðrum stéttum var forboðið og
lögð við þung hegning, og' fólk af
sama þjóðerni var einangrað svo,
að stærra djúp var staðfest milli t.
d hermannsins og verkamannsins
indverska, en Evrópumanns 0 g
svertingja. Og' þetta liefir viðhald-
ist alt til þessa dags.
1 gömlum ritum Hindúa segir,
að Bramha sjálfur hafi ákveðið
stéttarhaftið, um leið og hann skap-
aði jörðina og lík erfikenning var
einuig til í trú Fornegypta. —
Brahminarnir, þ. e. prestarnir voru
kendir við höfuð skaparans, og því
æðsta stéttin. Kshatrizas, þ. e. her-
memiirnir, sem voru mestir allra að
vallarsýn og sterkastir, voru tald-
ir skapaðir af herðum og hand-
ieggjum Brahma og Vaisyas, kaup-
mennirnir, er verzla skyldu með
klæði, fæðu og' aðrar nauðsynjar
voru skapaðir ur bol guðsins. Súdr-
as, iðuaðar og verkamennirnir, sem
vinna skyldu stritvinnu voru úr
fótum skaparans. Sudras skiftist í
marga flokka og var Pahrias þeirra
lægstur. Lifa þeir í hinni mestu
niðurlægingu og' sætta sig við að
vera hundsaðir af öllu öðru fólki.
Ef einhverjum úr öðrum flokki
verður það á að snerta við Pharias,
þá verður hami að hreinsast eftir,—
eru boðaðar og viðliafðar margvís-
legar siðareglur, svo haun verði
jafng'óður aftur. Hver stétt hefir
stjórn og lög út af fyrir sig. Það er
mjög miklum erfiðleikum bundið
að hafa ,,stéttaskifti“ og hcfir al-
varlegar afleiðingar: Hindúi sem
vill losna úr stétt sinni verður að
yfirgefa konu ■ sína og börn hans
viðurkenna hann eig'i föður sinn;
þar að auki missir hann allar eigur
sínar, sem ganga til skyldfólks
hans og fyrverandi stéttarbræðra.
Vilji „fráfallinn“ piaður komast
inn í stétt sína aftur, verður hann
að auðmýkja sig á ýmsa vegu og
afplána yfirsjón sína. í hverri stétt
er fjöldi ákvæða, sem einkenna þó
stéttina, t. d. er það siður sumstað-
ar að nota eingöngu hægri hendina