Morgunblaðið - 17.08.1919, Page 1

6. árgangur,
266. tölublað
Sunnudag 17. ágúst 1919
Isaloldarprentsmiðla
GAMLA BIO
Kvöldið fyrir brúðkaupið.
Gaaianleikur í 3 þútum. Leikinn af ágsetum þýzkum leiku'um
F a r ð u n ú
b e i n a 1 e i ð
h e i m !
Það er þessi
figra áminn-
inf, sem sum-
um hætiir við
að látt eins
Oí; vi! d um
ey iiu (jót',
og rinnig í
þessa'i mynd gleymist hjá ungum manni, sem lætnr lífs- leði a
íá yfirhöndina og lendir þess \egna í naturæfintýri.
Ræia
Kristjáns Albiitss
í kvefijusamsæti dönsku knatt-
leikaranna
(Ræðan var flutt á dönsku og er
hér í lauslegri þýðingu).
Dömur og licrrar! Eg býst við
því að heiðursgestum vorum hafi
því miðhr, að sumu leyti brugðist
vonir um komu sína hingað. Þeir
munu telja sig' liafa verið svikna og
brögðum beitta, —ekki af mönnun-
um heldur af náttúrunni. Þeir liafa
með nokkrum rétti vænst þoss að
fagur og heiður himinn myndi
varpa ljúfmn sumarblæ yfir dvöl
þeirra hér. En í stað þess heíir hann
dag hvern verið með ólundar-haust-
svip, ygldur og ltuldalegur.
ísland á við ísöld að búa þessi
árin. Það koma þeir vetrar, að
engu líkara en að landið hafi
fluzt nokkrum breiddarbaugum
nær heimskauti, og sumarið getur
haft það til að láta ekki sjá sig.
En vér höíum líka átt við aðra
£söld að búa — miklu hættulegri og
miklu þungbærri — sem eimnitt
nú er nýliðin hjá. Eg á við ísöldina
í sambandi Danmerkur og' íslands.
Það eitt að hægt er að nefna hana
hér í kvö'ld, er vottur þes§, að héð-
an af er það sagan 'ein sem hana
veit. Hafi náttúraii tekið gestum
vorum kaldlega, þá er það von mín,
að þeir liafi og kent þeirrar lilýju,
sem nú einkennir og mun einkenna
þjóðarhug vor íslendinga til Dana.
Gestir vorir hafa, ef til vill, líka
orðið fyrir öðrum vonbrigðum. Mér
þykir sennilegt* að þeir hafi húist
ýið því að glæsilegra myndi um að
litast liér í höfuðborg fjórða nor-
ræna ríkisins. Framfarir vorar liafa
beðið hnekki og tafir við heims-
styrjöldina. Ef gestir vorir licfðu
'dvalist hér lengur, myndi þeim
kanuske hafa fundist sem ásýnd og
\
utanverða þessa bæjar (denne Bys
Ydre, dens Facade) væri engin í-
rnynd eða opinberun þess, sem
hann á manngildis og andlegrar
Qienningar. Svipur hans mun verða
allur annar eftir næstu áratugi.
Lnn er ekki séð nema upphafið að
eQdurreisn fslands. Að ytri menn-
Ggu'þolum vér enn engau samjöfn-
við hin Norðurlanda. Eg dirfist
SaiQt að láta þá von míná í ljósi, að
Sestir vorir hafi liaft ánægjn af
lúhnj nieira eða minua óljósu hug-
■mynd, sem þeir hafa fengið um ís-
lenzkt nútíðarlíf. Og þessa vou mína
styð eg’ við það, að sagan þekkir
ekkert fyrirbrigði fegurra, enga.
lífsmynd guðdómlegri heldur en
þegar litla þjóð tekur að rétta
við eftir margra alda nauðir og
niðurlægingu.
Þó að gestum vorum liafi því
brugðist vonir i sumu, þá hefir
koma þeirra hins vegar orðið oss
til ánægju einnar. Yér vissurn það
fyrir, að þeir myndu sigra, þessir
synir einnar. fremstu íþróttaþjóðar
í heirni, þessir félagar eins af
fremstu knattleikafélögum þeirr-
ar þjóðar. En sigurinn er ekki. eini
árangur. komunnar. Heimsókn
gesta vorra mun verða íslenzkum
knattleikamönnum eg'gjan og örf-
un, mun livetja metnað þeirra og
hleypa nýju fjöri í þessa ágætu og
vinsælu íþrótt hér í höfuðstaðnum.
Allur leikur á sér að baki dýpri
alvöru eða að minsta kosti tákn
(symbol) hennar. Þamiig er og um
þennan knattleik milli Dana 'og ís-
lendinga. Það mun koma öllum
fallega fyrir sjónir, að hinir ófrækn
ari hafa boðið hinum snjallari til
leiks. Það sýnir metnað. Þeir fá
ekki unað því aðgjörðalaust að
hinir verði þeim alt af vaskari að
leikum, en vilja komast til skilnings
á yfirburðum þeirra. Það sýnir líka
hæversku. Þeir viðurkemia að hin-
ir séu þeim fremri og þeir þola vel
að sjá að það verði lýðum ljóst.
Það er ósk mín að þessi frænda-
fundur þannig skilimi reynist tákn-
mynd framtíðarsambands Dan-
merkur og ísiands. Það er ósk mín
að hvorki doði né dramb fái varnað
þess, að þjóðirnar reyni að læra
hvor af annari. Enginn efar að vév
íslendingar getum lært margt af
Dönum. En þótt Danir séu marg-
falt fjölmennari þjóð en íslending-
ar, er ekkert því til fyrirstöðu, að
þeir geti margt lært af oss í frani-
tíðinni. Eins og t. d. sumlr hinna
mestu í nýrri bókmentum Norður-
lauda, Öehlenschláger, Grundtvig
og Tegnér, Björnson og Ibsen,
stóðu í þakklætisskuld við íslenzk-
ar fornbókmentir, svo má og vera
að hér eigi enn eftir að blómgast
margvísleg menning, er beri öllum
Norðurlöndum ríkan ávöxt. *
Dömur og herrar! Heiðursgestir
vorir hafa án þess að mæla einu
æðruorði þreytt fimm kappleika á
tíu dögum og f jórum sinnum gengið
sigrandi af móti. Leikur þeirra hef-
ir verið fagur vottur um danskan
æskuþrótt og danskan „fair play“.
Vér þökkum þeim og fylgjum þeim
úr garði með einu, löngu íslenzku
húrra.
Lifi heiðursgestir vorir, hinir
dönsku knattleikamenn!
Sameining
Landsbókasafas og þjóöskjalasafns
Mentamálanefnd mótf ilin
Frá mentamálanefnd neðri deild-
ar er komið mjög ítarlegt álit um
frv. stjórnarinnar um sameining
safnanna.
Segir nefndin m. a.
„I þessu máli koma tvö atriði til
greina, sem mestu verða að ráða
um það, hvort rétt sé að frumvarp
þe+ta verður að lögum eða ekki.
1. Hvort heppilegt muni vera
safnanna vegna að fela forstöðu
þeirra sama manni.
2. Ilvort nokkur fjársparnaður
verði að þeirri ráðabreytni“.
Fyrra atriðið segir nefndin að
skifti „mestu og1 jafnvel öllu máli
um það, hvort rétt sé að gera frum-
varpið að lögum eða ekki ........
„Það sést ekki, að milliþinga-
nefnd hafi ieitað álits þeirra manna
er kunnast mátti vera um það,
hvort breyting sú á stjórn safn-
aiuia, er frumvarpið hefir að gtjyma
sé heppileg eða ekki. Meutamála-
nefnd þótti sjálfsagt og jafnvei ó-
hjákvæmilegt að leita umsagna
þeirra tveggja manna, er fyrir söfn-
um þessum standa, þjóðskjalavarð-
ar og landsbókavarðar'.“
Birtir nefndin kafla úr álitum
þeirra beggja. Færir þjóðskjala-
vörður mjög rækileg rök fyrir því,
að söfnin eigi að vera alveg aðskil-
in, og hvort þeirra eigi um sig að
hafa sinn. sérstaka yfirmann, en
svör landsbókavarðar sem eigi eru
tilfærð, eru ekki eins ákveðin.,
Síðan segir nefndin:
„Af því, sem tilfært er úr áliti
þjóðskjalavarðar, verður ekki um
vilst, að hann telur alt móti því, að
frumvarpið verði gert að lögum, og
þó að landsbókavörður vilji í áliti
sínu sýuilega hliðra sér við að veita
bein svör við spurningu þeirri, er
fyrir hann var lögð, þá verður þó
ekki heldur um það vilst, að hann
telur mörg og mikilsverð tormerki
á því að fela sama manni stjórn
safnanna beggja. Það skín og' út úr
orðum lians, að torfundinn muni
vera maður, hæfur til að stand#
fyrir söfatmum livortveggja, þar
sem sami rnaður geti verið góður
bókavörður, þótt hann mundi lé-
legur skjalavörður, og lélegur bóka
vörður, þótt hann mundi vera góður
; kjalavörður. Svo mundi það og
verða, ef sama maniii væri fa'lið
hvorttvegg'ja starfið, að lionum
mundi verða torvelt að þjóna tveim
jafn ólíkum herrum. Hanu mundi
eðlilega lítið vit hafa á nema störf-
um þeim er annaðhvoit safnið
varða, og hitt safuið muudi hann
vamækja og verða að sjá flest
með annara augum. Nefndin telur
það að sjálfsögðu mjög mikils virði
að hvoru þessu safua um sig' sé
vel stjórnað. Og eflaust mætti gera
landsbókasafiiinu margt arniað þarf
ara eii sameina það undir sama for-
stöðnmami sem þjóðskjaiasafnið.
Ræður uefndiu það af erindi
Uísala.
Alt sem tll er nf suinarkápuin, kjólum og drögtum,
veröur selt meö 15% afslietti þessa viku.
VersL TJugusíu Svendsen.
þriggja bókakaupa-ráðuneytis-
nefndarmanna til stjórnarinnar,
dags 10. apríl þ. á„ að ýmsu sé. á-
bótavant um stjóru og meðferð
landsbókasafnsins, er nauðsynlegt
sé að kiiipa í lag sem fyrst, bæði því
er saka má að líkindum forstöðu-
mann safnsins um, og því, sem hon-
um verður ekki sök á gefin, að svo
jniklu leyti sem þess er kostur. En
til þess þarf vafalaust mann, er
kunnugur sé skipulagi safna og sé
vel viunufær og hirðusamur, en eins
og' báðir forstöðumenn safnanna
taka fram og íiefndin fellst á,
mundi torfundinn sá maður, er
bæði fullnægði þeim kröfum, sem
gerðar eru til forstöðumanns lands-
bókasafnsins og' þeim kröfum, er
gera verður til forstöðumanns þjóð-
skjalasafnsins. Af þessum rökum
sem nú hafa rakin verið, virðist
nefndinni mjög óráðlegt, að frum-
vai'p þetta verði gert að logum“
Um síðara atriðið, fjársparnað-
inn, sannar nefndin, að launaupp-
hæðin eftir'frv. yrði 2200 kr. hærri
á ári en hún verður með því skipu-
lagi, sem nú er við söfnin, og fer
því svo fjarri, að laudssjóði sparist
gjöld, ef frumvarpið verður að lög-
um, heldur verður skipuiag það, er
þá yrði lögleitt, ofurlítið dýrara eii
núverandi skipulag.“..............
Ef starfsmenn væru færri með
nýja fyrirkomulaginu en hér hefir
verið talið, mundi fyrst og fremst
alls ekki verða úr því bætt, er mörg
um þykir á skorta um hirðu og
aunað skipulag landsbókasafnsius.
Og í aunaii stað mundi Þjóðskjala-
safnið bráðlega komast í vanhirðu,
sem laudinu yrði til vaiisa og gerði
almenningi ókleift að hafa þau not
af því, sem hann á heimtingu á og
vera þarf.“
Niðurstöðuorð nefndarinnar
hljóða svo:
„Þar sem frv., eins og' áður er
sagt, hefir í för með sér að áliti
nefndariimar gagngerða ókosti og
það mundi auka launagjöld lands-
sjóðs, telur nefndin eiiisætt að ráða
háttv. deild frá að samþykkja
það.“
Einar Arnórsson hefir samið
nefndarálitið, og er liann fram-
sögumaður.
Alþingi.
Frnmvarp.
Hafnargerð í Vestmannaeyjum.
Karl Einarsson flytur frumvarp
um þá breytingu á liafarlögum
Vestmannaeyja, að til hafnargerð-
ar þar veitist úr ríkissjóði lat að
350000 krónur, gegn þreföldu fjár-
framlagi hafnarsjóðs Vestmanna-
eyja og að landsstjórninni veitist
heimild til að ábyrgjast fyrir hönd
ríkissjóðs alt að 1050000 króua lán,
er bæjarstjórn Vestmannáeyja
kauu að fá til hafuargerðar.
Nefndarálit.
Skrásetning skipa.
Um frv. stjórnarinnar um skrá-
^etning skipa er komið nefndarálit
frá sjávarútvegsnefnd efri deildar
Gerir nefndin alls 76 breytingartil-
lögur við frv. Mesta efnisbreyting-
^rtiliagan er um að fella burt á-
kvæðið um að setja ástofn aðal-
pkrásetningarskrifstofu í Reykja-
vík.
Ségir nefndin um það efni:
„í athug'asemdum stjórnarinnar
um 4. gr. segir, að skrásetning á
skipum muni ekki í eins góðu lagi
og æskilegt væri, og skal ekki á
móti því borið. Nefndin getur hins
vegar eltki verið á þeirri skoðun,
að úr þessu verði bætt með þyí, að
taka skrásetning skipa undan yfir-
ráðum stjórnarinnar og setja á
stofn sérstaka skrifstofu í þeim til-
gangi. Hingað til hefir skrásetning
skipa heyrt undir aðalskrásetning-
arstofuna í Kaupmannahöfn, og er
þeirri skrifstofu áreiðanlega ekki
um að kenna, ef skrásetning skipa
er ekki í svo g’óðu lagi sem ætti að
vera, og' ekki heldur þeirri deild
stjórnarráðs, sem hefir veið milli-
liður milli skrásetningarstofunnar
og skrásetningarstjóranna í hinum
einstöku umdæmum. Aðal gallinu á
skrásetningu skipa hér er áreiðan-
lega sá, að skrásetningarstjórarnir
(sýslumenn og bæjarfógetar) hafa
ekki átt kost á að fá þá aðstoð, sem
þurfti, við mælingar skipa, enda
ætíð verið mjög af skornum skamti
það fé, sem til þess hefir verið ætl-
fið, en þeir sjálfir ekki mælinga-
fróðir. Þes'si nýja skrifstofa, sem
stjórnin leggur til að sett sé ástofn
í Reykjavík, bætir á eiigan hátt úr
þessari vöntun á mælingarfóðum
mönnum, og er nær að yerja
nokkru af því fé, sem til hennar er
ætlað, til þess að útvega skrásetn-
ingarstjórum- hinna einstöku um-
dæma mæling'arfróða aðstoðarmenn
sem væru skyldir, gegn einhverri
árlegri þóknun, að mæla um skip,
er þess þarf, og reikiia út mæling-
(una. Hér í Reykjavík arf auðvitað
nð hafa endurskoðanda mælingar-
bréfanna og' þyrfti hans jafnt hvort
sem skrifstofa þessi, sem umræðir
í 4. gr. frv., væri sett á stofn eða
ekki. Það, sem nú er eftirv er eudur-
skoðandi hefir yfirfarið mælingar-
bréf og önnur skjöl skips þess, er
^krásetja skal, er að eins að færa
skrána, gefa út skírteini og senda
það skrásetningarstjóra ásamt mæl-
ingar- og skrásetningarskjöluimm.
Nefndin getur nú ekki séð, að þetta
yrði neitt Verulegt starf fyrir dýra
skrifstofu, einkum þar sem hún tel-
ur ekki rétt, að slík skrifstofa liefði
neitt úrskurðarvald, ef eitthvað
(bæri á milli skrásetningarstjóra og
þeira, er biðja um skrásetning, og
telur sjálfsagt, að slíkt heyri undir
landsstjórnina, með aðgaugi til
dómstólanna ef svo sýnist.
Me'ð skýrskotun til þess, sem hér
er tekið fram um aðstoð handa
skársetiiiugarstjórum, vill nefndin
benda stjórninni á, að hún þarf að
fá sér beimild í fjárlögum til þess
Sjónleikur í 3 þittum. Tek-
inn af Svenska Biegrafteatern
Aðalhlutverkin leika:
Conrad Talroth
Lisa Hákonsson-Taube
Johu Gkman o. fl.
Beztu meðmælin með mynd
þessari eru þau, að Biograftea-
tern hefir leikið hana, en það
félag er þekt fyrir að vanda
til myndi sinna fremur flestum
öðium.
að verja fé til þessa, eftir því sem
hún álítur að nauðsyn krefji.“
Framsögumaður Kristinn Daní-
elsson. ’!
Ögur og Sellón.
Frv. um sölu þeirra þjóðjarða til
Stykkishólmslirepps vill landbún-
aðarnefnd neðri deildar láta ganga
fram óbreytt.
Pétur Jónsson hefir framsögu.
• 1
Ullarmat.
Landbúnaðarhefud neðri deildar
hefir klofnað um ullarmatsfrum-
varpið. Yill meiri hlutinn ekki fall-
ast á þá aðalbreytingu á ullarmats-
lögunum sem frv. gerir, að eínum
manni veri falið ullarmatsstarfið
um land alt, eu gerir hins vegar
ýmsar breytingar á lögunum, svo
sem um merkingu ullar 0. fl.
1 nieiri hlutanum eru Stefán Stef-
ánsson frsm., Einar Árnason, Pétur
Þórðarson og Jón Jónsson.
Sigurður Sigurðsson er einn í
minni hluta og segir hann:
„Ósamþykkur meiri hluta nefnd-
arinnar, og ræð til að samþykkja
frumvarpið óbreytt“. Hann er sem
sé annar flutningsmaður þess,
J .1
Pingfundir í gœr,
Neðri deild.
Frv. um eignar- og afnotarétt var
tekið út af dagskrá.
Frv um einkaleyfi var vísað tii
allsherjarnefndar. B. Kr. fylgdi því
úr hlaði með ýmsum bendingum til
nefndarinnar. Lagði hann einkum
áherzlu á að frv. væri breytt í þess-
Um atriðum: 1. Að einkaleyfistím-
inu væri lengdur. 2. Að stofna einka
leyfisnefnd, og 3. að lækka einka-
leyfisgjaldið.
Þá var lialdið áfram að ræða um
seðlaútgáfurétt Landsbankans, sem
horfið var frá á næstsíðasta fundi.
Framsögumenn, E. Árna. og M, G.
byrjuðú og fluttu fyrri framsög-
>ræðu sínar í 2. útg. Forsætisráð-
herra tók emi í ^streng með meiri
hlutanum. G. Bv. talaði næst. Byrj-
aði hanu með því, að afstaða fyr-
verandi fylgifiska stjórnarinnar í
þessu máli minti sig á rotturnar og
skipið sem er að sökkva. Hann furð-
aði sig á því, live margir nýir
bankafræðingar sætu á þingi, og
eigi sjður furðaði hann sig á banka-
fræði þeirra. Var hann þó í dálitl-
um vafa um, hvort takast mundiað
samríma allar kenningar þeirra
í bankafræði þeirri sem fylgt væri
alment. Emi fremur furðaði hann
sig á því, hve ýmsir væru nú orðn-
ir hræddir við að fá Landsbankan-
um útgáfuréttinn, sem áður hefði
hvað mest hamrað á því að það væri
honum hið mesta framfaraskilyrði:
Þótti houum sem bauimi hlyti nú
__________s Frainhald 14. síðu,