Morgunblaðið - 29.08.1919, Side 3

M O JLÍ G UNB L AÐI1>
&
3
Piano-kensla
■ byrjar 1. september.
Príða Magnússon
heima kl. 2—3.
111 j'jy gjarnan óskar — og enn
fremnr setja Dónársambaudið sem
fleyg nnlli Þýzkalands og Italíu,
sem maður getur búist við að fyr
eða síðar endurnýi gamla banda-
lagið. Dónársamband vill ítalía fyr-
ir hvern mun hindra-
I’að vsem vcldur Borghese prins
°S 'tölum áhyggju, er það, að þá
grunar, að frönsk pólitík sé að
Hgra á Balkan, að viðburðirnir í
I'údapc.st beri að myndun Dónár-
sambandsins. Nýtt konungsríki, ný
Habsborgarstjórn í Ungverjalandi,
se spor í áttina.
ítalir eru áhyggjufullir. liúmen-
ur eru æfir og svara ekki skeyt-
frá París. Czekarnir eru ekki
Iieldur ánægðir. Þeir óttast auðsjá-
aulega að Jósef erkihertogi, sem
e,‘ mjög þjóðlega sinnaður, vilji
ekki skrifa undir frið, sem skifti
miklam hluta landsins milli nábú-
anna, og að þeir (Czekar) kunni að
missa eitthvað af ungversku landi,
sem þeir gera kröfu til. „Bngin
bolsjevíkastjórn gæti verið eins
hættuleg fyrir ezekneska ríkið cins
°g stjórnJóse£s,“ skrifar czekneskt
blað fyrir fáujji dögum. En hvað
Sera bandamenn við Ungverjaland?
Hætta þeir við að meðhöndla það
ú sama liátt og Þýzkaland, sem í
Vetur varð til þess, að Karolyi, sem
Va)' mjög vinveittur Prökkum, í ör-
væutingu sinni slepti landinu í
kendur bolsjevíkanna og láta Ung-
verjaland fá mildari frið? eða
hlusta þeir stöðugt á ágirndarkröf-
Ur Czeka og Jugóslaía? í síðara til-
íellinu þurfa ítalir tæplega að ótt-
ast Dónársambandið gegnum kon-
Uugdóm Habsborgaranna. Því
verða Frakkar þá að koma á með
oðrum ráðuin. Adolph of Tech her-
f°gi, af ensku konungsættinni, hef-
ii' Hka verið nefndur sem kunungs-
efui.
Þó Júsef erkiliertogi taki við
stjórninni í samráði við fulltrúa
bandamanna í Búdapest, liafa
stjórnir þeirra þó enu ekki viður-
hent hann sem stjórnanda landsins.
'iHomme Libre“, blað Clemenceau,
er síðustu dagana alt annað en á-
u®gt með hann. Er það óánægja
Czekaniía sem endurhljómar í
París?
Eftir
Jón Dúason.
Framh.
Útgerð við Grænland.
Hér er ekki hægt að leggja á
ráð fyrir íslenzkri útgerð við Græn-
land; það er að eins hægt að benda
á einstök atriði, seni taka verður
tillit til við slíka ráðagerð.
Það eru mjög sterkar líkur til að
haffiski á hreyfiskipum við Græn-
land, með stöð í Reykjavík eða á
Vestfjörðum, gæti gefið góðan arð.
En útgerð, sem hefði stöð sína á
Grænlandi, mundi þó vera iniklu
betur sett. Aflinn yrði þá verkaður
á Grænlandi og fluttur þaðan á
stórum skipum. Það sparaðist
þannig mikill flutningskostnaður,
og veiðitíminn f\yir fiskiskipin yrði
lengri. Mikið liöfuðatriði er það, að
ef útgerðin væri rekin frá Græn-
landi, mætti taka Skrælingja í
vinnu við rekstur útgerðarinnar.
Það mætti t. d. hafa helming eða
% hluta af skipshöfninni Skræl-
ingja. Þeir eru vanir sjó, og allra
síðiUstu árin hafa margir þeirra
lært að fara með línu, þótt þeir leggi
ekki á bát meira en 1—2 stokka á
dag. Enn fremur mætti nota þá
eingöngu við alla vinnu í landi.
Ýmsir þeirra hafa síðustu árin
fengið æfingu í því að verka fisk.
Þótt Skrælignjar haldi mestu af
sínum gömlu einkennum og séu
enginn skrautpeningur, þá hefir þó
blöndunin við Dani og sá menning-
arsnefill, sem þeir hafa fengið, gert
þá stærri og sterkari, og fullþolna
og liæfa tif vinnu.' í fiskistöðvúm
stjórnarinnar og unnið 12 tíma á
dag og Skrælingjar einir notaðir.
Að gcta notað Skrælingjana er
mikill hagur fyrir útgerðarmenn,
því þeir eru auðsveipir og vinna
næstum því kauplaust. Um kaup-
greiðslu tii Skrælingja þyrftu þó
að vera samtök meðal útgerðar-
manna, til að komast hjá óánægju.
Skrælingjum væri á hinn bóginn
mjög gott að fá vinnu. Hér er ckki
að ræða um að setja vora góðu sjó-
menn á bekk með Skrælingjum, en
það verður nauðsynlegt að hafa ís-
lendinga til að segja fyrir verkum,
ieiðbeina og hafa eftirlit með vinn-
unni.
Útgerð frá Grænlandi liefir í för
með sér, að þar verður að hyggja
íiskistöðvar. Það er þá til mikils
léttis, að sjálfgerðar, ágætar hafnir
er nær alstaðar að finna. Aðdýpið
er svo mikið, að það þarf sáralít-
inn kostna "'til að gera bryggjur.
en það mun oft vera svo, eins og
t. d. *við túnið í Bröttuhlíð, að skip
geti lagst alveg að landi. Til húsa-
gerðaf er gott efni víöast við hend-
ina og sömuleiðis vatn og ódýr
vinna. Danir nota Skrælingja bæði
til húsa- og skipasmíða.
Veðráttan á Grænlandi er betur
fallin til fiskþnrkunar en á Islandi,
sérstaklega er það svo þegar dreg-
ur inn í firðina. Við Grænland get-
ur flvðru-, hákarla-, heilagfisks- og
fjarðþorsksveiði staðið vfir alt ár-
ið. Þó getur ísrek orðið til tálma
fyrir sjósókn út fyrir skergarðinn
í Eysti-Bygð, frá suðurodda Græn-
lands og norður að Hvarfi (frá ca.
60. til 61. gr. nbr.) á tímabilinu frá
marz til ágúst. En þar fyrir norðan
mun ís naumast nokkurn tíma til
verulegs baga, n-éma lagís á vetr-
um við Norður-Grænland. Þetta
stöðuga fiski liefir lialdið lífinu í
Skrælingjum, því þeir kunna ekki
að safna sér forða. Þorsk- og síld-
veiði er líklega tímabundin frá
júlí og fram að jólum, en þorsk-
veiðiu þó ef til vill fyr. En það fell-
ur að nokkru leyti saman við fiski-
rýrasta tímann við Island. Fiski við
Grænland ætti að vera auðsótara
að haustinu og á vetrarmánuðum
vegna þess að þar er skemri nótt
um vetrarsólhvörf og miklu meiri
staðviðri og gæftir. A þeiin tíma
er heldur ekki að ræða um ís. — ,
Árið 1915 áttu íslendingar 95
seglskip, með 3721 tonna lestar-
rúmi, 40 hreyfiskip með 990 tonna
lestarrúmi, með 15,5 og 9,5 manna
áhöfn að jafnaði og 5 gufuskip
minni en 150 tonna, með 571 tonna
Lestarrúmi og 82 skipverjum alls.
Þetta eru samtals 5273 tonn, eða
helmingur af tonnatölu Sþilskipa-
floans, með 1935 manns eða 82%
af áhöfn þiiskipafiotans. Frá sept-
emberlokum og fram í febrúar er
erfitt eða ókleift að halda þessurn
skipum út við ísland undir venju-
legum skilyrðum. Þann hluta árs-
ins baka skipin að eins útgerðar-
mönnum tafir og sjómennirnir eru
vinnulausir og verða að lifa á því,
sem þeir hafa unnið sér inn á hin-
um tíma ársins. En einmitt á þess-
nm tíma, frá septemberbyrjun og
fram á útmánuði, gætu þessi skip
hæglega rekið fiski við Grænland;
það er einliver álitlegasti tíminn
þar.
Veiðitími íslenzkra skipa, sam-
kvæmt hagskýrslum íslands, var
þannig 1912: Seglskip 22,2 vikur,
hreyfiskip 20,1 vikur og hinna
smærri gufuskipa líklega eitthvað
■ivipaður. En nú síðan alment er
farið að veiða síld að sumrinu, er
Eiskitíminn orðinn lengri.
1915 voru á landinu 400 hreyfi-
bátar minni en 12 tonn og 1100
árabátar með 2000 og 5000 skip-
verjum. Víst er, að livorugir þess-
ara báta stunda veiði nema hluta
úr árinu. Aflaskýrslurnar sýndu,
áð árabátunum var lítið haldið út
fyrir ófriðinn og sumstaðar urðu
hreyfibátar að standa uppi, af því
að þeir þoldu ekki samkepúi við
fullkomnari útgerð. Eftir ófriðinn
má húast við því, að hætt verði
aftur að halda árabátnnum út, að
þeir rifni og fúni og segl og útbún-
aður þeirra, sem liefir verið endur-
nýjað nú á ófriðarárunum, eyði-
leggist. Heldur en að þannig fari,
er mikhi meiri skynsemi í því fyrir
bátaeigendur, að slá sér saman í fé-
Lög og senda þessa báta tiL Græn-
lands. Þeir væru ágætir tii þess að
fiska á þeim í fjörðunum ög innan
skerja, og á Grænlandi er nóg á-
haldalaust fólk, sem mundi verða
fegið að vera liásetar á þeim fyrir
laun sem hrykkju frílega fyrir inat.
En formennirnir yrðu að vera ís-
lendingar. /
Það er enginn efi á því, að ef
íslendingar byrjuðu — og- við get-
um eins vel sagt þegar íslendingar
byrja — að reka fiskveiðar við
Grænland, fer ekki hjá því, að það
hefir margvíslegar afleiðingar í för
með sér. FiskiauðLegð landsins og
fiskirekstur ait árið leiðið af sér að
íslendingar taka sér þar bóifestu.
Landbúnaðeriiéruðin inni í iandinu
sem nú eru eigeudalaus, en eitt sinn
voru íslenzk, eru nú miljóna kr.
virðiog það er alveg víst, að Is-
Lendingar láta innrita sig sem eig-
endur þessara eigna og setjast að á
gömlnm böíuðbóium til að nota sér
gæði landsins og liið ódýra vinnu-
afl. Sjávarútvegurinn mundi einnig
þarfnast landbúnaðarframleiðslu.
Á sama liátt mundu metin kasta
eigr. sinni á önnur eigendalaus gæði
námur, fossa, ár, vörp og veiðilönd,
som nú eru eigendaiaus. Island á
fiölda af þróttmiklu efnalausu fólki
sem mundi ágirnast alt þetta. Að
slíkt fólk kæmist þaimig á léttan
hátt í efni væri ekki nema æskilegt
yrir land og lýð, og ísiendingar eru
vel að þessum eignum komnir; þeir
fundn Grænland fyrst.
íslenzk útgerð við Grænland
tuundi hafa í för með sér tíðar
skipagöngur milli Reykjavíkur og
Grænlands. • Af samgöngunum
mundi og leiða að það opuaðist nýtt
starfsvið fyrir íslenzka verzlun. Á
Grænlandi er auðvelt að halda uppi
samgöngum innan skerja. Sím-
skeytasamband við Grænland yrði
einnig nauðsynlegt og sömuleiðis
tnilli stöðvanna á Grænlandi. Fyrir
ófriðinn var mikið rætt mn að
byggja loftskeytastöð á sunnan-
verðu Grænlandi, og verkfræðingar
yoru sendir þangað til að finna góð-
an stað og gera áætlanir. Nú er mál-
ið vakið upp að nýju, og það er að
eins tímaatriði hvenær Grænland og
ísland minnast gegnum loftið.
Vélstjóri.
2. vélstjóra vantar á s.s. Jón Forseta
H.f. Alliance.
Sjóvátryggingarfélag íslands hjt.
Þeir sem éska að fá samband við Sjóviiryggingarfélag íshnds eftir
að skrifs'ofan er lokuð, eru bzðnir að hringja til framkvæmdarstjóra
A. V. Tuliniun í síma nr. 573.
Skrifstotumaður,
laulvanur öllum skrifstofustörfum og sem er vel að sér l ensku og
dönsku, getur fengið stöðu nú þegar á skrifstofu hér í bænum. Eigin-
hindarumsókn, ásamt launakröfu, meðmælum og mynd, leggist inn á
afgre'ðsln þessa blaðs, merkt: »755«.
Skrifstofustúlka,
Yön skrifstofastörfuro og vel að sér í enskn, dönskn,
'■eikningi og helst hraðritnD. getar fengið stöðu nú
þegar á skritstofu hér í bænum. Eiginhandar nm-
sókn, ásamt launakreta, meðmælam og mynd iead-
ist afgreiðslo þessa blaðs, merkt: ,566'.
Bílhanzkar
cnargar tegundir, nýkomnar í
Bauzkahúðma Áusturstr. 5
Það ímmdi einnig leiða af útgerð
og íslcnzkum atvinnurekstri á
Grænlandi, að við mundum fara að
brjóta hin miklu kolalög, sem
Grænland er svo auðugt af, til þess
að nota þau á skipunum og við allra
handa rekstur á Grænlandi, en
einnig til þess að framleiða úr þeim
gas og olíur til að knýja hreyfivél-
ar. Að sögn H. B. Krenchel’s hafa
kolin 6400 hitaeiningar og örlítið
ca 3% af ösku og eru álíka að gæð-
um og New-Castle-kol. Danir brjóta
kolin að eins til nota á Grænlandi,
til strandferða við Grænland, til
reksturs námugraftar og tilheyr-
andi járnbrautarflutninga þar, og
Ritvél
Sskast til leigu um rnánaðaitlma.
A. v. á.
til siglinga milli Danmerkur og
Grænlands. Þó hafa verksmiðjur í
Kaupmannahöfn, sem vinna úr
grænlenzkum málmum einnig feng-
ið heimflutt dálítið af kolum til
rekstursins, nú á ófriðartímunum.
Það er hrein lífsnauðsyn fyrir ís-
land að ná tökum á þessu reksturs-
afli handa fiski- iig siglingaflota
sínum til þess að verða óháð öðrum
þjóðum að þessu leyti.
k ííl líll.
Eftir
Baroneisu Orciy.
18
Hún gerði sér að rísu ekki neinar
skýrar hugmyndir um lærdóma trúar
ltlriar. Hreinsunareldurinn var að eins
orð — en það orð vissi hún að þýðir
st&nd eftirvæntingar, óróleika o
• ^'i'gar. Og þótt hún gerði sér ekki
skýru grein þess, þá trúði liún
,Vl áreiðanlega, að sál bróður síns
a,
jMdist. af því að hún hefði verið of
aus til að fullnægja eiðnum.
, ^irkjunnar menn höfðu ekki komið
<veh„. .....
lein
u til hjálpar. Þeir voru nú flosn
jj. Upp og liöfðu flækst í allar áttir.
yg !' úfti ekkert athvarf og engan til
af eita huggunar hjá. Hið friðsamlega
inn Íítil’eysislíf, sem liún hafði lifað
einUtl klaustursveggjanna, - hafði að
a ^wgmið hjá henni trúna á köllun
JJk -itt.
Im þyngra sem þetta ætlunar-
b( k kennar var, því meiri veruleika-
f6ííti k<"'Hk þag /, sj^ Hún trúði því
4t llð guð nú loksins, eftir tíil
eíði leitt gig á þá réttu götu, svo
a'ð hún í'engi nú tækifæri lil að taka
út liefndiua á bnuamanni bróður síns.
íuð liafði leitt hana að þessu húsi og
'<omið því svo fyrir, að hún heyrði
nokkurn hlutu áf samtali þeirra Blake-
aeys og peroulcdes, og það eimuitt á
þeim tíma, þar sem að eius lítil óhóll-
usta gegn lýðveidinu liafði þær áreið-
anlegu afleiðingar, að maðurinn var
gerður ærulaus, yfirheyrður í flýti,
settur í varðhald og síðan hálshöggv-
inn.
Hún reyndi ekki að ala upp í sér
neitt hatur til Deroulédes. Hún vildi
að eins dæma hann hiutdrægnislaust,
eða réttara sagl að eins stefna honum
fvrir. guðsdóm og láta iiami þolil hegn-
iiigu fyrir þann glæj), sem hann hafði
drýgt fyrir tíu árum. Allar tilfinning-
ar sínar vftrð hún að útiloka.
Júlíetta lá þannig á tiæn tímum sam-
an. Hún heyrði Önnu Mie koma beim
og minti hana á það sem var sárast a£
öllu, að þurfa einnig að hegna þeim
sem saklausir voru, frú Derouléde og
újnnu Mie. Þær höfðu þó ekker.t til
saka unnið og hlutu þó að súpa sama
seyðið.
Og rétt í bili sigraði heilbrigð dóm-
grejnd hennar og velvilji. Hún stóð
upp, þurkaði tárin af augum sér og
bjóst til að fara að hátta. Hún reyndi
að gleyma þessum grimmu örlögum,
sem vildu leggja undir sig vilja henu-
ar. Eu þá lmé hún niður og þuldi nú
aftur he'Ltar fyrirbænir og ákallaði
fyrirgefningu föðiu’ .sins og bróður —
og miskunn drottins.
Wál liemiar var ung og fjörmiki'l og
hún barðist gerfn því að gefast upp,
harðist um píslarvættið og skyldu-
ræknina. Líkami heniiar var barnsleg-
ur og hann barðist fyrir friðinum,
gleðinni og ánægjunni.
Og að lokum fór svo, að líkaminn
varð að láta undan fyrir hinni tilfinn-
ingarríku sál.
Og ekki skyldu menn kasta á hana
steini, því að sjálf var hún saklaus.
Ilún var að eins citt af fórnardýrum
þessa grimmu sérvizkutíniabils, þessa
harðstjórnaranda, sem þvingaði þá sem
minni máttar voru undir ok faiskra
kenninga.
Þegar Júlíetta reis upp um morgun-
inn, við dagmáiabil, þá baðaði hún
augun, sem sviðu af tárafalli, og sett-
ist við borðið og fór að skrifa.
Nú var hún orðin alt önnur, ekkert
barn lengur, heldur fulltíða kona —
nokkurs konar Jóhanna d’Arc, með
heilögu köllúnarverki, eða Charlotta
Corday, sem gengur móti píslarvætt-
inu — vilt mannss'ál, sem drýgir mik-
inn glæp til þess að fullnægja hug-
sjón.
Með festu og setuingi skrifaði húu
uppljóstuu um þjóðarfulltrúann Dero.u-
íéde. Þetta skjal er söguiegt orðið og
jr þess getið í aiinálum Frakklands. —
Ikjalið liggur enn þá í Carnavalet-
safninu, undir gleri. Pappírinn er orð-
inn gulur og blekið bliknað, og ekki
verður neitt a£ því ráðið, hvaða stríð
v'itr undangengið, er það var ritað. Hin
smáa, barnalega skrift, ber að eins
sinn þögula vott um einn hinn mesta
sorgítrleik, er gerðist á þessum glæpa-
og kvalatíma. Bréfið hljóðar svo:
„Til fulltrúanna á þjóðþinginu.
Þið treystið fulltrúanum Páli Der-
ouléde. En hann elur sviksemi gegn
lýðveldinu. Hann hefir áf'ormað að
koma ekkju svikarans Lúðvíks Cap-
cts undan og býst við að það muni
takast. Flýtið ykkur, fulltrúar lýðs-
ins! Þið getið fundið til sönnunar
þessu skjöl og áætlanir á heimili
Deroulédes.
Þessi uppljóstun keniur frá manni,
sem er kunnugur málavöxtum.
Hinn 23. Fructidor —‘ ‘
Þegar hún hafði lokið hréfinu, las
hún það aftur nákvæmlega og gerði
eina eða tvær smá leiðréttingar, sem
enn má sjá á skjalinu. Þá braut hún
það saman og faldi það í klút. Síðan
fór hún í döklca kápu og læddist út
úr herberginu.
Alt var kyrt og hljótt í húsinu. Hún
flýtti sér uiður stiganu, og opnaði í
snatri úlidyrnur og liljóp út á götuna.
Borgarlýðurinn vur að komast á
kreik. Ekki máttu mean tiggja lengi i
rúmum síuum, því uð margt þurfti að
vinna til að stuðla að öryggi lýðveldis-
ins. ]Jegar Júlíetta gekk niður að ánni,
mætti hún fjölda vérkamanna, sem
uiinu í þarfir ríkisins.
Fyrir aftan hana, inni í Luxem-
bourg-garðinum og meðfram ánni hinu
megin, höfðu þegar verið kyntir ofn-
arnir og smiðirnir unnu nú kappsam-
lega að byssugerðinni.
Yfir L’Institut óku heilmargir vagn-
ar með ávexti og grænmeti áleiðis til
sölutorganna í miðbænum. A'llir höfðu
þeir uppi litla, þrílita fána og á stanga-
endunum héngu rauðar frelsishúfur.
Þeir eru hollir föðurlandsvinir þess-
ir grænmetissalar, sem á hverjum degi
færa hinum hungruðu borgarbúum
nokkra hnefa af skvapskemdum kart-
öflum og lélegt, ormétið kál, sem bylt-
ingin enn þá leyfir þeim að rækta.
Á þessum tíma morgunsins hafa all-
ir nóg að sýsla fyrir sjálfa sig. Og það
er ekki fyr en seinna, að fallöxin byrj-
ar að slátra.
Júlíetta gat gengið alveg óáreitt.
Flestar konur og börn eru á leiðinni
til hinna miklu búða í Tuilerigarðin-
um, þar sem allan daginn er verið að
tægja niður lín í sáraumbúðir og sauma
föt hauda hermönnunum.
A flcstum húsum iná lesa orðin:
„Frelsi, jöfnuður, bróðerni ■— annars
dauðinn.“ Á öðrum húisum er áletran-
in meira pólitísk: „Lýðveldið er eitt
og óaðskiljanlegt."
En á Louvre, hinui miklu konungs-
höll, þar sem sólkoniuignrinn hélt hirð
sína og dekraði við fegurstu konur
Frakklands, þar hafði lýðveldið fest
upp síðustu tilskipun sína.
Stórt skjal er fest á múrinn og á
það er ritað: „Lögin um hina grun-
sömu‘ ‘. Undir skjalinu er stór kassi
með rifu í lokinu til að stinga bréfum í.
Þetta er síðasta uppfyndingin til að
tryggja hið „ódeilanlega lýðveldi.1 ‘
Upp frá þessu getur sérhver með
einu orði gert l’jaiidmaiin sinn að lands
svikara með því að ákæra hánn. Er
þetta líkt því þegar annar helnnngur
þjóðarinuar á Spáni við villutrúar-
sóknirnar, var settur til að gæta hins
helmingsins og njósna um aðfarir hans.
Þannig er þessi kassi gerður til að
hirða ákærur eins borgarans gegn öðr-
um.
Ef Júlíetta hefði hikað eitt augna-
blik, ef hún hefði farið að lesa hin sví-
virðilegu örlög, sem stóðu rituð á skjal-
ið, hefði hún að eins íengið tíma til
að hugsa sig um, þá hefði hún lagt á
flótta frá þessuin voða kassa, eins og
hann hefði verið þrunginn af bann-
vænni pest.