Morgunblaðið - 26.10.1919, Blaðsíða 1

6. árgangur, 326. tðlublað
Sunnudag 26. október 1919
IgatoldarprentMnlOla
GAMLA BIO
Þrír biðlar
Afarskemtilegur gamanleikur i
4 þittum.
AðalhlutverkiÖ leikur hin fræga
þýzka leikkona
Ht*nny Porten.
Fjórar sýnngar í dag,
toyrja kl. 6, 7*4, 8y2 og 9y2-
Fyrirliggjandi í keildsölu til
kaupmanna og kaupfélaga:
VESTMINSTER heimsfrægu cigar-
ettur: A. A. T u r k i s h (bláir
pakkar), munnstykki: pappír,
kork, gylt. R e g e n t (brúnir
pakkar), munnstykki: pappír,
gylt. S c e p t r e (gráir pakkar),
munnstykki: silki, strá, 22 karat
égull. Seljast án tollhækkunar,
þar sem innfluttar áður cn hún
gekk í gildi.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali á íslandi.
Erl. símfregnir.
Khöfn, 24. okt.
Hildarleikurinn um Petrograd.
Frá Ilelsingfors er símað, að
Norðvesturhernum miði vel áfram.
Trotsky veitir viðnám í Petrograd
og ver húsin sem næst eru víglín
unni. Talið er að 60 þúsund manns
muni þurfa til þess að taka borgina.
Sendimaður frá JudenitsCh er
kominn til London og biður stjórn-
ina lijálpar.
Firðtal yfir Atlanzhaf.
Marconi hefir tekist að tala milli
Evrópu og Ameríku.
Curzon.
er orðinn utanríkisráðlierra.
Frj|ðurinn.
Foch álítur að friðarsanmingarn
ir geti geugið í gilcii í byrjun nóv
embermánaðar.
Im.
Fyrsta doktorsprófið við
Háskólann.
Salur ueðri deildar leit einkenni
lega út í gær fyrir þeirra sjónum
sem vanir eru að sjá þingið saman
komið á þeim stað. par var fult aí
fólki í öllum sætum, sem þó voru
mörg og rétt fyrir innan aðaldyrn-
ar var komin „ponta' ‘ líkust prédik-
unarstól. Á ganginum og í hliðar-
herbergiunum var fult af fóllci svo
Varla varð þverfótað, og ösin meiri
en á nokkrum eldhúsdegi.
Enda átti nýstárleg samkoma að
fara fram innan veggja neðri-deild-
arstofunnar. Iláskólinn ætlaði að
kjósa Jón prófessor Aðils fyrir
lieiðursdoktor og hefir engum lilotn-
ast sá sómi áðum nema próf. Birni
heitnum Ólsen. pó munu fleiri hafa
komið vegna hins, að nú átti dokt-
orsefni í fyrsta skipti að verja rit-
gerð til þes að hljóta doktorstitil.
Atköínin hófst kl. rúmlega eitt.
Settist rektor háskólans, próf. Sig-
Urður Sivertspft í forsetasæti en
næstir honum til beggja lianda pró-
fessorarnir Sigurður Nordal og
Guðm. Finnbogason. Próf. Nordal,
sem nú er forseti heimspekisdeildar
tók fyrstur til máls og færði fram
í stuttri ræðu ástæðurnar til þess,
að heimspekisdeildin hefði ályktað
að kjósa Jón prófessor heiðurdoktor
Mintist hann vísindastarfsemi hans
cg þess, að einmitt það efni, sem
höfundurinn hefir tekið til með-
íerðar í síðustu bók sinni, „Einok-
unarverzlun Dana“, liefði verið að-
alviðfangsefni höfundarins í fjölda
mörg ár. Heimspekisdeildinni hefði
borist til eyrna, að prófessor Jón
ætlaði að senda deildinni ritið til
?ess að fá að verja það opinberlega,
en deildin hafði ekki álitið það rétt
bæði vegna þess að slíkt doktors-
próf hefði að eins orðið til mála-
mynda, þar eð efnið væri fárra
meðfæri, en þó öllu fremur vegna
Iiins, að vísindaleg starfsemi Jóns
væri þegar orðin svo viðurkend, að
liáskólinn sæi sórna sinn í því, að
selja honum sjálfdæmi um rit sín,
eins og forstöðunefndir listsýninga
viðurkendum listamönnum um verk
þeirra.—Að lokum bað hann rektor
um að afhenda doktorsefninu skil-
ríki hans. Rektor lýsti þá professor
Jón Aðils rétt kjörinn doktor í
b.eimspekilegum fræðum og afhenti
honurn doktorsbréfið. pakkaði hann
vegsaukan með nokkrum orðum.
par með var lokið fyrri þætti at-
bafnarinnar og varð þá stutt hlé.
pví næst settist forseti heimspek-
isdeildar í forsetastól en til hliðar
honum hinn nýkjörni heiðursdoktor
em skipaður var andmælandi cand.
jur. Páls E. Ólasonar, og próf.
Uuðm. Finnbogason. Deildarforset-
inn var einnig skipaður andmæl-
andi og fól því Guðmundi að stýra
athöfninni og tók hann þá forsæti
pá steig Páll doktorsefni í stólinn
og lýsti með nokkrum orðum til-
orðning rits þess um Jón biskup
Arason, sem hann átti að verja.
\ndimelti síðan Jón prófessor og
fann að ýmsu en lofaði annað. eins
og venja er til við slík tækifæri.
Kvað hann alinenningi talsvert
kunnugt, um Jón Arason biskup, og
mátti lieyra á ræðu hans að hann
taldi, að doktorsefnið hefði fremur
átt að draga fram í dagsljósið aðra
kafla íslendingasögu en þennan, t.
d. sögu 14. og 15. aldar sem væri
mjög lítið kunn. Ymsar athuga
semdir gerði hann aðrar, bæði um
efnisval, niðurröðun og skoðanir
höfundarins. pótti ræðumanni segj-
ast vel. Að lokinni ræðunni svaraði
dolítorsefnið andmælandi nokkrum
orðum.
Næstur gekk Magnús dósent Jóns
son í skrokk á Páli, áil þess að hann
væri til kvaddur.Taldi hann doktnrs
efnið hafi valið sér of víðtækt
verkefni til meðferðar. Doktordis
pútazia ætti að vera rækileg íhugun
tiltÖlulega afmarkaðs verkefnis, og
rannsókn út í æsar, en það væri eigi
t ægt þegar efnið væri mjög viða
mikið. Ýms atriði benti liann á, er
hann var ósaminála doktorsefni um
og færði fram sínar skoðanir. En
Páll svaraði ýmsu til.
Síðastur andmæleuda var próf
Nordal og talaði hann fremur stutt
AthÖfninni lauk eins og lög gera
ráð fyrir með því að Páll Egger
Ólasou fór með doktorsnafnbót af
fuhdi og er hann þriðji doktor frá
Háskóla íslands og fyrsti niaður
sem ver doktorsritgerð við Háskól-
ann í Reykjavík.
Fyrirliggjaidi með heildsölayerði:
Estey
heimsfrægu Piano og Flygel
orð á sér fyrir að standa fremst i smiði þess konar hljóðfæra, og hefir
eitt ófriðarlaodanna — meðan ófriðnrinn stóð yfir og fram á þenúa
dag, verið vel birgt af allskonar efni til iðnaðar.
í ESTEY hljóðfæri hefir þvi aldrei verið notað »striðsefni«
>an ern ávalt smiðuð úr bezta efni sem fáanlegt er. Kassar úr ekta
mahogni eða hnottré.
Þau ESTEY hljóðfæri sem eg sel, ern tilbúin sérstaklega fyrir mis-
lafnt loftslag og endast þvi betur á Islandi en nokkur önnur.
BíBiB þvl ekkl ef þér viljlB kaupa verulega gott hljóÐfærl, heldur
(OmlB án tafar — á meðan núverandi birgðir endast og verðið ekki
hækkar — og eemJIB vlB
G. Eirikss, Reykjavík.
Einkasali fyrir ESTEY á íslandi.
NB. 6 teg. mismunandi fyrirliggjandi, til sýnis hér á staðnum.
(venjuleg eða sjálfspilandi)
fiugvél. Var hún ekki stærri en
það, að haiui gat ekki haft meira
benzín með en til 3 tíma. Lítur
út fyrir að vélin hafi verið á stærð
við þá, er við fengum hér í sumar.
En svo liðu tveir dagar og ekkert
fréttist til flugúiannsins. Sló ótta
yfir fólk og var farið að telja hann
• af. En svo fréttist til hans á 3ja
iru búin tl af stærstu hljóðfæraverksmiðju Ameríku; þvi landi sem hefir'degi í Lysckil í Svíþjóð. Hafði ferð
Notið
. DÉLCOLIGHT
Fjárhagur Dana
Ræða Brandesar.
Nýlega hélt Brandes fjármála-
ráðherra Dana, ræðu mikla, þar
sem hann gaf yfirlit yfir fjárhag
ríkisins. Þótti efni ræðunnar
skuggaiegt og óálitlegt. En þó á
fullum rökum bygt. Er fjárhags-
ástand Danmerkur eftir henni að
dæma fremur ískyggilegt.
Fjármálaráðherrann talaði fyrst
um fjárhagkárið 1918—19. Á því
hafði orðið tekjuhalli sem nam 150
milj. Og varð að taka lán til að
greiða þann halla. Þá gaf hann
yfirlit yfir fjárhagsárið 1919—20.
Taldi ráðherrann þar einnig óum-
flýjanlegan tekjuhalla — jafnvel
þó tekjurnar yrðu alt að 570 milj.
Að vísu hafði ekki verið hægur
vandi að fylgja útreikningum fjár-
málar’áðherrans. En þó var ugg-
laust, að hann taldi vissan tekju-
halla um 40 miljönir. Og hvemig
ætti að jafna það? Hann hafði
bent á ýmsar leiðir, en allar lítt
færar. Um inulend lán væri trauð
lega að tala, því peningaskortur
færi altaf vaxandi. Og erlent lán
— þá sennilegast í Ameríku — yrði
alt of dýrt. Nýir skattar, bæði
tekjuskattar og eignaskattar, væru
þegar orðnir svo þungir, að ekki
væri við bætandi. Ráðið til þess
að jafna þennan tekjuhalla var þá
ófengið.
Þá kom fjánnálar'áðherrann að
f jáxhagsáætlun næsta f járhagstíma
bils. Þar kvað hann vera tekjur
meiri en gjöld — á pappírnum að
minsta kosti. Og þær svo miklar,
að möguleiki væri fyrir að jafna
tekjuhallann, ef alt væri sparað
að því sárasta. Og lagði ráðherr-
ann því mikla áíherzlu á, að eyða
ekki um skör fram eða í óþarfa,
og nefndi sem dæmi brú yfir Litla
Belti, byggingu nýrra geðveikra-
hæla o. fl. Til þess væru engir pen-
ingar.
Jafnframt gat fjármálaráðherr-
ann þess, að margar tekjugreinar
ríkisins væru nú mjög óvissar,
Tekjur af „Börsinum“ væru nú
mjög óvissar. Járnbrautirnar gæfu
nú mjög lítið af sér. Og póstmálin
væru nú komin í skuld, svo óum-
flýjanlegt væri ■ að hækka enn að
nýju burðargjald. Og þá væpi
auðséð, að franmildan væru ckki
glæsilegir tímar hvað fjúrhaginn
snerti.
Ofarir
Bolszhewjkka.
Helsingfors, 13. okt.
Samkvæmt símskeyti frá Jekater-
inodar er ástandið í Bolshewikka-
liernum hið hræðilegasta. Jafnharð-
an sem hvítu hersveitirnar sækja
fram gerðust liðhlaup í Bolzhe-
wikkahernum tíðari. Denikin sækir
nú fram mót Orel og Tula og rúss-
neska blaðið „Svob Rossiji“ heldur
að hann verði kominn til Moskva
innan mánaðar. Bolzhewikkablaðið
Pravda“ segir að það sé enginn
smáósigur fyrir þá að hafa mist
Kursks og verða að hörfa þar norð-
ur á bóginn, heldur riði nú veldi
Bolzliewikka. Herstjórn Bolzhe-
wikka í Tularayonen tilkynnir að í-
búarnir í Tula hafi gert skotgrafir
og gaddavírsgirðingar umhverfis
borgina og' einnig gert sér vígi inni
sjálfri borginni.Hefir herstjórn
iiini þótt þetta það snjallræði, að
hún liefir fyrirskipað slíkan við-
búnað í fleiri borgum í héraðinu
og skyldað alla, menn og konur á
aldriuum 18—45 ára að starfa að
því í lieila viku. Rússneska blaðið
„Eeho“ segir að riddaralið Mamon-
toos og ein riddaraliðshersveit úr
liði Denikins hafi brotist í gegn um
hér Bolzhewikka og sé nú komin að
baki þeim. „Svob Rossiji“ segir að
stjórnin bafi enn á ný farið fram á
það við Pólverja að þeir semdi frið.
Var send nefnd manna af hálfu
Bolzhewikka til vígstöðva Pólverja
til þess að leita hófanna um sættir,
Út hefir verið gefin fyrirskipun
um það, að hvér vopnfær maður
verði að gefa sig fram til herþjón-
ustu.
Frá Nobilajevsk er símað, að
Bolzliewikkar hafi eigi lengur neina
von um sigur. Beztu hersveitir
þeirra hafa tvístrast og það hefir
jafnvel verið ráðgert, að yfirgefa
Moskva. Ef Denikin nær Tula, ætla
forsprakkar Bolzhewikka að flýja
til Turkestan. pað hefir engin áhrif
lengur þótt Trotzky eggi herinn lög
»ggjan.
hans verið í meira lagi erfið og
hættuleg. Hann lagði eins og áð-
iii er sagt frá Friðriks'höfn og
stefndi á Kristjansand. Taldist
honum til, að hann mundi ná þang-
að á tveim klukkustundum. Alt
gekk ágætlega þar til hann átti eft-
ir 40 km. að landi í Noregi, þá
stöðvaðist mótorinn. Svo hann varð
að renna sér niður á hafið. Það var
nú ekki svo hættulegt í fyrstu, því
vélin var hygð til þess að fljóta á
vatni. Hann vonaði og að fljótlega
mundi koma skip, sem rækist á
,iann á, ef vélin sykki. Hvass norð
vestanstormul* hrakti flugvélina
austur eftir Skagerak. Juel lagði
út á sunnudegi. Mánudagurinn
iom. Og alt af hrakti hann austur
eftir. Hann kvaldist af kulda og
lungri, en var þó glaðnr jrfir að
vélin flaut. Um miðdegisleytið á
mánudaginn fór danska Ameríku-
farið „Friðrik VIII.“ rétt hjá hon
um en sá hann ekki. Stormnrinn
óx og kuldinn. Og flugmanninn
hrakti um liafið. En á þriðjudags-
morguninn rak hann í land í Sví-
>jóð, nokkrar mílur frá Lisekil.
Hann komst til manna og náði sér
brátt. En vélin laskaðist. Brotsjó
arnír skemdu hana til mikillamuna.
En þó ekki svo, að unt er að gera
við hana.
Hættuleg flugferð
Fyrir skömiau fór norski flug
máðurinu EiuarJuel svaðilför mikla
í flugvél. Rom hann dag einn til
Friðrikshafnar og ætlaði þaðan
yfir Sk'agérak til Noreys í lítilli
Morgun,
Tímarit um andleg mál.
Svo heitir tímarit, sem í ráði er
að byrji að koma út um næsta nýár.
Nokkrir menn hafa stofnað félag til
?ess að koma því á fót og gefa það
út. Og þeir hafa samið við mig um
að verða ritstjóri þess.
Morgni er ætlað að verða mál
gagn Sálarrannsóknafélags íslands
Stefnan er ákveðin með stefnuskrá
þess félags. Aðalefni tímaritsins
verður ritgjörðir, sem ætlað er með
ýmsum hætti að efla áhuga þjóðar
innar á andlegum málum og veita
fræðslu um þá andlega strauma
öðrum löndum, sem ætla má að geti
Iiaft áhrif hér á landi. Sérátaklega
inuu Morgun leggja stund á að
fræða menn um sálarrannsóknir nú
tímans, einkum að því leyti, sem
þær beiida á dularöfl, er með mönn
um búa, framhaldslíf eftir dauðann
og samband við framliðna menn, og
leita við eftir megni að gera þá
reynslu, er feugin er í þeim efnum
arðberandi fyrir andlegt líf þjóðar
innar. Að sjálfsögðu verður lög
stund á að afla ritinu sem mestrar
vitneskju um íslenzka reynslu, og
verður hún ekki síður tekin til
greina en sú, er fengist hefir annar
staðar.
Morgun verðuv 15 arkir á stærð
á ári í Skírnis-broti og kemur út
þreniur heftum. Árgangurinn kost
ar 10 kr. Fvrsta hefti árgangsins
1920 kemur út fyrir næstu jól
annað hefti 1. maí og þriðja hefti 1
sept. Áskriftargjald greiðist áður
en 2. hefti kemur út, og verður það
ekki sent áskrifeudum fyr en ár-
gangurinn er borgaður.
pórarinn B. porláksson, Banka-
strgdti 11, Beykjavík, hefir með
höndum aðalútSÖlu ritsins og alla
iimheinltu fyrir þáð. Væutanlegir
askrifendúr géri svb vel að senda
NYJA BIO
Mýrarketsstelpan
(Husmandstfisen)
Sjónleikur I j þáttnm eftir sðgu
Selmu Lagerlðf
Þrjár sýningar í kvöld,
kl. 6, 71/2 0g 9.
Pantaðir aðgöngumiðar séu
sóttir 10 mínútum fyrir hverja
sýningu — annars seldir öðr
um.
í heildsölu til kaupmanna og
kaupfélaga:.
C HIV E R S’ sultutau og ávextir,
enn fremur ýmsar aðrar vörur
frá sama verzlunarhúsi, væntan-
legt með næstu skipum. Beztu
vörur, sem hægt er að fá í sinni
röð. Gerið svo vel að senda pant-
anir í tíma.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali á fslandi. -
honuirt pantanir sínar. Greiði
að það verði gert sem fyrst.
Revkjavík, 25. okt, 1919
Virðingarfylst,
Einar H. llvaran.
er
c
DiOBOR
Veðrið t gæra
Reykjavík: N. st. gola, hiti 1,2.
.safjörður: N. sn. vindur, hiti -f-1,4
Akureyri: NNV. st. gola, hiti -f-3,4.
Seyðisfjörður: V. sn. vindur, hiti
~ 3,0.
Grímsstaðir: N. st. gola, hiti -f- 4,0.
Vestmannaeyjar: N. kaldi, hiti 0,1.
pórshöfn: V. Sn. vindur, hiti 5,0.
8 stunda viiinutími hefir nýlega
verið samþyktur lijá verkamönnuin
H.f. Hamar og er genginn í gildi.
Stundakaup verkamanna í félag-
inu Dagsbrún hefir nú verið ákveð-
ið kr. 1.16, með samningi er full-
trúar verkamanna og vinnuveitenda
liafa gert nýlega. Gildir ákvæði
þetta frá og með deginum á morgun
pingmálafund héldu frambjóð-
endur félagsins Sjálfstjórn í Iðnó
og frambjóðendur Alþýðuflokksins
í Báruuni 1 gærkveldi. Var troðfult
á báðum stöðum. Fréttir af fund-
unnm verða að bíða næsta blaðs.
Nýtt dagblað ætla verkamannafé-
lögin að fara að gefa út á næstunni.
Verður Ólafur Friðriksson ritstjóri
þess.
Strandið á Mýrunmn. Skipið
Aktiv, sem sagt var frá í blaðinu í
gær hafði liafnsögufána á stöng er
það kom að Akranesi. En með því
að brimrót var svo mikið að ókleyft
var að komast út í skipið sneri það
frá, og stefndi til Borgarness
Nokkru síðar breytti það stefnu og
virtist svo sem það héldi til hafs,
en hefir eigi getað haldið stefnunni
og rekið upp á skerin. Mikið af
timbriuu og flekar úr skipinu er
rekið upp á fjörurnar.
Brezki herinn.
pað er opinberlega tilkynt í Eug
landi,að síðustu hersveitir Breta
sé nú farnar frá Bjarmalandi. Létu
þær í haf þaðan hinn 13. þessa mán.
Rawlinson hershöfðingi og herfor-
ingjaráð hans er komið heim til
Glasgow og hefir konungur opin-
berlega þakkað Rawlinson fyrir það
hvað hann liafi skilist vel við
Bjarma. ,