Morgunblaðið - 08.11.1919, Blaðsíða 1

Morgunblaðið - 08.11.1919, Blaðsíða 1
7. árgangur, 7. tölublað Laugardag 8 nóvember 1910 Ismíoldarprentsmiðla kaup, þá kemur Þovvarður fram af JSeiRfdíag cffieyfyaviRur: TUjfársnóflin verður leikxn i Iðnó, snnnudaginn 9. nóv kl. 8 síðd. til ágóða fyrir leikhússjððinn Aðgöngumiðar verða seldir í Iðnó í dag kl. io—12 og 4—7 fyrir 10 kr. og á morgun kl. 10—12 og 2—8 fyrir 5; kr. Friðurinn NYJA BIO GAMLA BIO -------- I Mr. Raffles (imatörtyven) Framúrskarandi skemtileg kvik- mynd i 6 þittum eftir E. Hornungs víðfrægu sögu. Þctta er ein af Worlds beztu n,y dum, og sjaldan fer jafn vel sxman meikilegt efni, góður leikur og listfengi í undirbúning eins og hér. Að hér er um meira en venju- lega mynd að ræða, má marka á því að þessi sa a nýleea var leikin á leiksviði Casinos í Höfn nær heilann vetur og sem kvik- mynd i C.rcus i rúma 2 mán. ''ýning stendur yfir i^/a kl.st. 2 sýningar i kvö'd er byrja ; kl. 8 og 9*/a* Þingmannaefpj Reykjavikur —0— Hinn frainbjóöamli jafuaðar- uianna, or som fyr er sag't, ~Þorv(trð- ur Þorrard'ssoti prenl smið.jusi ,jóri. Iír liaim knmmr borgari liér í liöf uðstaðnvim. Ilann or jafnaðarinaður inikill í orði. En í f'ramkvæmdnm og at- vinnnvi'g'iun er hann auðrinttr hinn mesti. Ilann veitir forstöðn prent- smiðjunni Gutenberg, sem mttn vera orðin rík stofnun og hefir þar hrí laun, sem vert er, fyrir duglega for- stöðu. Ilaun er kaupmaður, eins og meðframb.jóðandi bans, lir. Olat'ur F'riðriksson. Enn frenmr er br. l’or- varður útgerðarmaður. Hefir hann ásamt vmsum fleiri góðum niöimum stofnað félag, er réknr vitgerð í. Hafnarfirði, og er porvarður for- maður í stjórn þess félags. Er það l'otnvörpungavitgerð, að því er kunnugir segja. IJefir félag þetta verið auglýst í lögbirtingablaðinu o;v stjórn þi'ss. Ait ber þetta vitni um dugnað porvarðs, en sá dvignaður stefnir að eins í þveröfuga átt við kenningu jafnaðarmanna og að einu levti fer lumn mjög í bág við kenningar lir. Ólnfs Friðrikssonar. Ó. F. vill nú leggja uiður alla bptnvörpimgaútgerð. Telvir liann titgerðarmenn græða of mikið á lienni. í stað Iiennar vill liann láta koma útgerð á bátum. llún er betri, af því að það er ekki iuetta á því að auðsafn komist á fárra manna Jiendur fyrir þá útgerð. Þorvarður er diygnari maður. Haiin skilur það, að hásetarnir fá hærra kaup á botnvörpungum og tryggari atvinnu eu á smábátum. Auk þess veit liann að líkur eru á því. að útgerðarmenn geti grætt töluvort á botnvörpungaútvegi. En þeir, sem græða, gjakla líka skatta og tolla í landssjóð og í bæjarsjóð (’ða sveita. Og Þorvarður er í bæjar- st.jóru. Veit hann að JReykjavíku.r- bæ að minsta kosti veitir ekki af því i;ð einhver a fli fjár. < )g Þorvarður v;ll vera einu slíkni manna. , Þegar prentarar vilja fá haerra Iiendi xútinuveitenda. prentsmið- janna. Þegar porvarður gerist útgerðar- maður, þá kemur hann einnig fram af hendi „auðvaldsins“ (kapitalist- <nna) gaguvart verkamönnunvim. pörvarður er kaupmaður. Þess vegna selur hann vörvir sínar al- menniugi með venjulegum kaup- mannsgróða. Þessi störf öll eru dug'legs maims háttur. E11 þau eru öll í anda ríkj- andi þjóðfélagsskipunar. í þeim er ekki einu sivmi þefttr af jafuaðar- mensku (soeialismus). Maðurinn telur sig fylg.ja kenn- iugmvi jafnaðarmanna. Ein helzta grein trúarjátningar þeirra er, sem kunmigt er, sú, að ríki (eða sveita- félög) eigi að taka í hendur sínar framleiðslu og framleiðslatæki. Að þessu teljast jafnaðarmenn vinna. Þeir vilja gera alla óauðuga — alla scm jafnasta. Ilr. Þorvarður gerist formaðttr stjórnar oog tncðeigattdi t botnvörpungaútgerð, einhverju auðsælasta fyrirtæki seni enn hefir verið reynt hér á landi. Þannig vinnur liann að framkvæmd hug- sj ón a r j a fna ð arma nna. Preutsmiðjan, sem hr. p. Þ. veitir forstöðu (>g va’iitanlega. er meðeig- amli að, er einstakra manna eigu — gróða l'yrirtæki eiiistakra manna. Hg prentsmiðjan er eiumitt mjög luikið gróoafyrirtæki, og margir menii liafa sem kunnugt er, orðið ■stórauðugir á preutsmiðjurekstri. •Jafnnðarmenn vilja ekki auðsafn í iárra liendur. Þanuig framkvæmir hr. p. Þ. hugsjónir jafnaðarmanna í þessari grein. Ef það er nóg til að vera jafnað- armaður að tala fjálglega uvn undir- okun alþýðunnar á fundum og um blessim hins ímyndaða jafnaðar- mannaríkis (sbr. „þvisviud ára rík- ið“), þá má vera að hr. Þ. Þ. sé sanmir jafnaðarmaður. Ef það er nóg að búast verka- mannafötiim eiuvi sinni á mánuði og sýna. þau þingheimi á verkamanna- fundum, þá má vera að hr, Þor- varður fullnægi kröfum jafnaðar- menskunnar. Ef það er nóg.að segja það, að cuginn skuli hafa meiri ávstekjur en 25 þús. krónvxr — afgangurinn skuli renna til almennings þarfa — þá er Þorvarður, ef til vill, sannur jafnaðarmaður. \'ið sjáum, livort porvarður skil- ar ölJu, sem liann lcann að fá með dugnaði sínum fram yfir 25 þvis- lincl krónur, þegar þar að kemur. Ilr. Þorvarður hefði miklu frem- ur getað verið þingmannsefni auð- valdsins, sem surnir jafnaðarmenn uefna svo, en jafnaðarmamia. tlann á sæti á beldc með kaupmönnum, stórútgerðannönnum og stórat- vinnurekendura. Engu skal spáð um þingmensku- liæfileika hr. Þ. p. Þótt hann sé gagnsmaður í atvinnurekstri og clug legur fjáraflamaðnr fyrír ba’ði sjálfan sig og fyrirtæki þau, er hann stjórnar, þá leiðir að vísu ekki af því, að liann verði nýtur þing- ínaður. En svo mildð er óhætt að segja, að drottnandi þjóðfélagsskip- uu er engin kætta búin af honumr þótt hann kæmist á þiug. Hann mun ekJsi verða útbrotasamur í því efni. Að minsta kosti verðvir það ekki meira en í orði. Á borði verður hann sami liversdags heiðariegi stór- borgarinn sem hann er hér í bænum í öllu starfi sínu, — nema ef til vill á fundum Alþýðuflokksins. Frá Liverpool. í sumar varð lögregluverkfall í Liverpool, og hafði hinar verstu af- leiðingar. Skríllinn notaði tækifær- ið 1 il ýmsra hermdarverka, rændi og ruplaði hvar sem til náðist og tneiddi og drap menn, svo að herlið varð að lokum að skakka Ieikinn. Myndin sýnir hluta af liöfninni. ITúsið sem sést á baka til á myndinni er ráðiiús liorgarinnar. -------o------- Fornleifafólagið ferfugt í dag eru liðin 40 ár frá stofnun Fornleifafélagsius. Segir Eiríkur Briem svo frá stofuun þess í árbók félagsins 1914, þá er það var 25 ára g'amalt: „Sumarið 1879 var töluvert um- tal um það, hvort sú skoðun mundi vera rétt, er þeir héldu fram, Gu'ð- brandur Vigfússon og Kr. Kaaluud að Lögberg' mundi hafa verið við Aimannagjá, en eigi. á þeim stað, sem svo hefir verið nefndur á síð- ari tímum. pað þótti því áríðandi að gera rauusóku um þetta, og það mun hafa verið einua helzta til- efnið til þess að Fornleifafélagið var stofnað. Hiim 15. okt, 187«) áttu þessir meirn fund með sér: Árni Thorstemsson, landiogeti, Bergur Thorberg, anitmaður, Björn Ólsen, skólakenuari, Carpenter W- H., málfræSingur frá Utica N. Y, Eiríkur Briem, prófastur, Fiske, Willard, prófessor viS Cornell háskóla, IndriSi Einarsson, eand. polit., Jón Árnason, bókavörSur, Jón Hjaltalin, landlæknir, Jón Þorkelsson, rektor, Magnús Stephensen, yfirdómari, Matth. Jochumson, ritstjóri, Reeves, Arthur, frá Cornell háskóla Si'gurSur Vigfússon, gullsmiSur“. Á fundi þessum var afráSiS aS stofna félag í því augnamiSi „aS vernda fornmenjar á fslandi og einkum til að grafa upp á Lög- bcrgi og kosiu nefnd til þess að semja lög fyrir félagið. Var síðan kvatt til almenns fundiar 8. nóvem- ber 1879, félagið sett á fót og lög þess samþykt. Var þar svo á- kveðið að félagið væri stofnað til þess að „vernda foruleifar vorar, leiða þær í 'Ijós og aulca þekk- ingu á Iiinum fornu sögum og sið- um feðra vorra“. Félagið mun hafa átt erfitt upp- dráttar og alt fram á þennaii dag hefir það átt við féleysi að stríða. Btafar það að miklu lcyti af skilu- ingsleysi manna á verkahring þess og bafa mikln færri gengið í félag- ið en vænta mætti. Það hefir þó get- að haldið uppi rannsóknum og gef- ic út ársrit, þar sem árangurinn af starfsemi þess er birtur- Sigurður Vigfússon, sem ásamt MaJtth. Jochumsyni mun hafa varið lífið og sálin í því að korna félag- inu á fót, ferðaðist fyrir það á ár- unum 1880 til 1891 og gerði rann- sóknir á ýmsum stöðum. En þegar hans misti við, tók Brynjúlfur Jóns son á Minna Núpi við og ferðaðist víða um og gerði miklar rannsóknir. Hefir liann afkstað miklu í þágu félagsins eins og sjá má á árbók- inni þau árin. Auk þessa studdi félagið að uokkru fdruleifarann- sóknir Dauiels Bnms hér á landi. Hafa allar þesar rannsóknir veitt margar og mikilsverðaudi upplýs- ingar, bæði um það, hvað frásagn- irnar í fornsögum vorum eru réttar og áreiðanlegar, og eins hafa þær leitt ýms ný atriði í ljós. Fornleifafélagið hefir að sjálf- sögðu kostað kapps um það frá upp hafi, að styðja Þjóðmenjasafuið og safnið á því margan góðan grip að þakka, sem óvíst er að ella hefði komið þangað og ef til vill glat- ast algyerleg'a, ef félagsíus heffói ekki uotið við. Land og þjóð á því Fornleifn- félaginu og þeim mönnum er í þvi hafa starfað,mikið að þakka og væri vel ef þess væri niinst að einhverju. Að vísu hefir félgið fengið styrk nokkurn úr landssjóði, en hann hef- ir verið svo lítill, að lítt hefir hans gætt. En bezt væri félaginu kun- að fjörutíu ára starf, ef margir menn fyndi hjá sér hvöt til þess að styrkja það með því að ganga í það. Nú eru félagsmenn um hálft annað hundrað. Þeir ætti að vera hálft annað þúsund. Þá mundi þeini mörgu höndum vinnast létt það mikla þarfaverk sem félagið hefir að sér tekiö. Khöfn, 5. iióv. Frá Berlíu er símað að banda- menn hafi sent Þjóðverjum boð um það að þegar Þjóðverjar hafi fnll- nægt kröfum vopnahlésskilmákn'.a, verði friðurinn undirskrifaður. Bandamenn ætla sér að beita ýms- um ráðum til þess að þröngva Þjcð- verjum til að fullnægja saroningun- um. ■ ■ i ■ • . ... Listasafnshúsið Viðtal vi'ö Einar Erlendsson húsameistara. Nokkur undanfarin ár hefir hálf leiðinleg sjón blasað við augum þeirra, sem koma upp að Skóla- vörðu. Suður í holtinu stóð hálf- bygt hús í tvö ár samfleytt áu þess að nokkur sæust merki þess að ver- ið væri að vinna að því. Surnir voru farnir að halda að húsið ætti aldrei að komast lengra en þetta, heldur standa hálfgert nm ókomn- ai aldir. sem minnismerki um við- urkenniugu þjóðarinnar á mesta listamanni allra núlifandi íslend- inga, Eiiiari Jónssyni, myndhöggv- ara. Eu í vor brá svo við. að aftur var farið að starfa. Og í sumar hækkaði liúsið dag frá degi og uú er það fullgert að kalla, að utan- vorðu. Morgunbkðið hefir því fairíð á fund hyggingameiistara hússins, Einars Erlendssonar, og brá hann við skjótt og fór með oss upp í Skókvörðuholt og sýndi oss alt húsið hátt og lágt. Aðal-dyrnar á húsinu eru að norðanverðu, frá Skólavörðnstíg. Er þar gengið upp steinþrep mörg og breið en til beggja handa eru stöplar. tveir hvoru megin, fyrir myndir. Útbygging dálítil er úr húsinu að norðanverðu og er það anddyri. Er gengið inn um það inn í myndasalinn sem tekur yfir alla aðalhæð hiissins. Er hann 19% mt. á lengd, fú/2 metra breiðxxr en liæð- in er 6 metrar. Gluggar eru aðeins á norðurhlið salsins og hátt uppi, svo birtan verði sem jöfnuist. í þessum sai verða verk Einars Jóns- sonar geymd. Er nú verið að vinna að frágangi hans en mikið nokk- uð ógert enn. Út úr suðurhlið hússins er sí- valur stöpull eða turn jafnhár hús- inu sjáifu. Ber hann nppi svalir, sem eru á hæð við efvi lofthæð húss- ins. Innan í stöplinum er viudu- stigi, alla leið neðan úr kjallara og upp á efri hæðina, og svalirnar. Efri liæðin er ekki eins stór um sig og neðri hæðin. aðeins 8 metrar á lengd og 7 á breidd. Þar á að verða bústaður Eiuars Jónssonar. Hæðinni hefir ekki verið skift sundur í herbergi ennþá, og eigi alveg afráðið hvernig liagað verð- ur þar herbergjum. Þar uppi eru | gluggar móti öllum áttum og út- sýni tvímælalaust hið fegursta, sem j völ er á hér nærlendis, og eins af | svölunum. Er það vafakust að að- streymi fólks verður á svalirnar lijá Einari, ef ahnenningi verður ger kostur á að komast þangað. I Sést, þaðan í allar áttir, upp til Skarðsheiðar, suður á Reykjanes og til Austurfjalla og nágrennið liggur fyrir auguin manns eins og j útbreitt landabréf. Er það tignar- leg sjón á góðveðursdögum, sjón, sem fáir nota hin síðari árin, síðan samgöngubanxuð var lagt á Skóla- Leyndardómur New-York-borgar 6. kafli Kinverjabarinn sýndur í kvöld kl. 8* 1/* og 91/, Síðasta sinn f kvöld. vörðuna. Hversvegna var það ann- ars gert? Er týndur lykillinn eða hvað? í kjallara hússins eru tvær mjög stórar stofur. Er önnur, sú í vest- urendanum, ætluð til þess að geyma i málverk, en hin á að verða, vinnu- stofa Einars. Er hún mjög rúmgóð og björt. paðan er innangengt í lítið lierbergi, sem er undir aðal-inn- gangi hússius og einnig er ætlað Einari til afnota. Þá er einnig í kjállaranum klefi fyrir miðstöðvar- hitun í húsinu. Eins og áður er sagt, er húsið að heita má fullgert að utanverðu. Eru víða á því stallar fyrir höggmyndir, sem auðvitað koma ekki strax, en væntaniega með tíð og tíma og enn frernur er gert ráð fyrir, að myndir verði steyptar undir svalirnar á suðurhlið hússins. Þegar Einar Erlendsson hafði sýnt oss húsið hátt og lágt, gaf liue'ii þessar upplýsingar viðvíkjandi byggingunni, — pað var byrjað á húsinu árið 1916 og lialdið áfram fram á næsta ár. En fé það, sem i fyrstu var Jagt fram til byggingarinnar bæði af Itálfu hins opinbera og einstalira raaima, reyndist mikið til of lítið til þess að halda áfrarn og örðug leikar voru afar miklir á að fá byggingarefni. Varð því að hæt.la smíðinni þegar iiáfnaðir voru vegg- ir aðaihæðarinnar og við það sat lengi. En síðar lagði þingið fram fé til þess að ljúka við húsið og í aprílmánuði síðastliðnum vav tekið til óspilti’a málanna aftur. Hefir yerið unnið að byggingunni í alt suma-r og má gera ráð fyrir að hús- ið vevði fullgerl undiv vorið. Býst eg við að framlag þingsíns muni nægja til þess að ljúka vift bygg- inguna. — Hafið þér ekki gert teikuing- una að húsinu? — Jú. eu hugmyndin er í öllum aðaldráttum frá Einari Jónssym sjálfum, og teikningin er gerð 1 sam ráði við hann að öllu leyti. — Ilvað búist þér við að búsið muni kosta? — Eigi er unt að segja um það með vissu enu þá. En mér þykir lík- legt að það fari ekki fram úr 100 þús. kr. Við höfum reynt að spara eftir megni, eu það fer lítið fvrir hverri krónunni í nýjiun liúsum núna. Einar Jónsson dveluv í Kaup- mannahöfn núna, eu er væntanleg- ur lieim í vor. Þá verða víst einnig flutt lieim listaverk haus. Og í sum- ar rennur vonandi upp sú stund, að listavei’kasafnið verði opnað fvrir almenning. Löng hefir hún orðið baráttau fyrir því að koma upp þessu liúsi. Langt er síðan fyrst var farið að tala inn, að flytja lieim listaverka- saí'11 Einars Jónssonar. Hatin liefir orðið að bíða lengi. En betra er seint en aldrei. Nú hefir liann náð frægð beggja megin Atlanzhafsins. E11 líklega liefði honum orðið sú frægð auðsóttari, ef íslendingar liefðu ávalt sýnt honum þann sórna, sem honum bar.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.