Morgunblaðið - 04.12.1919, Page 1

7. árgangm*, 29. sölwMaö
Fimtudag 4 desember 1919
l^atoldarpr ent»miö1 a
«“íars Gísksanar, J^
Slmnafni
,Gartfar‘
Talslmar
281 og 481
selur meðal annars neðantaldar vörur:
NYJA BIO
HH GAMLA BIO -—-
Homunculus
V. (síðasti) kafll
verðar sýndur í kvöld
kl. 8Va og 9Va
Nýkomið:
Graphophone-plötur með frönsk-
um textum til að lœra af franska
tungu. Texta-bækur fylgja. Að-
ferðin er viðurkend um allan
heim. fullkomið kerfi sendist
hvert á land sem er gegn póst-
kröfu.
G. EIRÍKSS, Reykjavík
Einkasali á Islandi.
Island oé Austurríki
Símskeyti frá konungi
í tilefni af því, að Danmörk og
Noregur hafa viðurkent viðskifta-
samband inilli sín og Austurríkis,
hefir forseti austurríkska þjóðþings-
ins sent konungum þessara ríkja
þakkarskeyti.
Kristján konngur hefir , svarað
með svolátandi símskeyti: Um leið
og eg þakka mikillega yðar áatúð-
lega símskeyti, bið eg yður að veru
fullvissan uin, að mér mun sífelt
vera það ánægja að vinna með yðuv
að því, að varðveita og' auka þá
einlægu vináttu, sem er milli kon-
ungsríkjanna, Danmerkur og Is-
lands og austurríkska lýðveldisins,
og að eg óska lýðveldinu allra heilla
í fraintíðinni og eins yður sjálfum.
Hugleiðiogar.
Atvinnumáln eru að fara í hund-
ana, en skémtifýsnin situr í öndvegi.
Sannast þar einnig á málefnasvæð-
hiu, „að silfurkerin sökkva í sjó, en
soðbollarnir fljóta“. Þannig löguð
endaskifti eru höfð á mannfjelags-
högunum nú um stundir.
Bjargræðismálin velkjast um brot
sjóina á stýrislausum bát,, en lysti-
semdirnar vefja mennina örmum.
En syndaflóðið vofir yfir; vér döns-
um á hálum ís og skeytum því lítið,
að liáls og hryggjaliðir vorir geta
verið dálítið brothætt vara.
Það hefir verið voryrkja í liugum
þeirra manna, sem beita sér með
eldlegum áliuga fyrir félagsmálun-
um, í kringum 1870.
Þá var líka leysing í þjóðlífinu.
verksmiðjuiðnaðurinn ruddi sér til
rúms í stórum stíl og dró vinnulýð-
inn hópum saman að sér.
Þröngar og skuggalegar götur
mynduðust í borgimum, til lítils
sóma fyrir menningu þcirra tíma,
því vinnuveitendur urðu að nota
skrílinn nauðugir viljugir, en hann
átti ekki innikvæmt lijá borgurun-
um. Þá var baráttu að berjast og
hún var líka háðmeðdugogbeittum
brÖndum.
Pólitískri vinnu lieillrar kynslóð-
ar var fórnað á þessu altari. En um-
bótaviðleitninnl varð meira og
meira ágengt. Að nokkru leyti með
nauðung og nokkru leyti með lagni
tókst verkamönnum að fá það, er
þeir fóru fram á. Kaupið hækkaði.
vinnutíminn styttist og álitið óx.
Lög voru samin um ellistyrk, sjúkra-
og slysa tryggingú, h.jáip lianda at-
vinnulausum, skólagöngu, bústaði
o. fl., en bókasöfn og félagslíf urðu
menningarmeðöl, sem lögð voru til
af fúsum og frjálsum vilja.
A síðustu árum hefir eiimig verið
betur að verkamönnum hlúð, en
nokkurri annari stétt. Það liefir ver-
ið séð um að féleysingjarnir, sem án
endurgjalds fá styrk frá opinberúm
stofnunum þurfi ekki að breytalifn
aðarhætti sínum. Það hefir verið
nokkurskonar samfélagsfyrirkomu-
lag. Ríkið hefir annast vörukaupin
og jafnað vörunni niður. En út-
gjöldin liafa að mestu verið lögð á
efnamennina eingöngu. Slíkt hefði
ekki verið liægt að framkvæma, án
þess, sem á undan var farið, án
þeirra félagslegu breytinga, sem átt
liafa sér stað á síðustu undanförn-
um öldum. En þær breytingar hafa
verið þess valdandi, að vér Norður-
landabúar höfum getað st-aðið af
oss stormana, sem geysað liafa á síð-
ustu árum, sein sundrað liafa ríkj-
um og velt konungum af stóli. Hin-
ir þróttmeiri í hverri stétt hafa orð-
ið eins og sameiginlegur múr eða
varnargarður, sem þakka má fyrir,
þó að það liafi eigi orðið til þess, að
ein stéttin hafi frekar rutt sér til
rúms á annara kostnað.
Verkamannaflokkui'inn hefir feng
ið flestum af kröfum sínum fullnægt
og mun varla láta staðar numið við
svo búið. En eitt takmark er fyrir
augum þó öðru sé náð og ný vanda-
mál bera að höndum, sem krefjast
einhverrár fórnar.
En tíminn hefir liaft miklar
breytingar í för ineð sér. Æskan,
sem fyrrum mælti svo vel fyrir máli
verkamanna, er nú annaðlivort orð-
in gráhærð eða komin undir græna
torfu. Þeir þurfa líka síður nú á
málsvara að halda, þeir hafa sjálfir
fé og hyggni, nóg til þess að sjá hag
sínum borgið.
En tíminn ætti líka að vera kom-
inn til þess að baita úr mörgu því,
er aflaga fer. Sérhver heiðarlegur
verkamaður er gramur yfir því
livernig atvinnuleysistryggingin hef-
ir verið notuð, og hve frekir þeir
eru, sem lengst vilja halda í kröf-
um sínum. Deyfðin á Siðferðismál-
um nútímans varpa dimmum skýj-
um yfir unninn sigur ogæsinginhjá
alþýðunni er meiri og hættulegri
en hún var fyrir einum mannsaldri.
Þetta verður einna Ijósast hvað
stytting vinnutmans snertir. Reynsl-
ar liefir sýnt, að framleiðslan eykst
ekki með þessu, heldur þvert á móti.
það verður þess valdandi að vinnu-
fjörið dofnar. Á hverjum vinnu-
tíma er nú minna unnið en áður var
En látum svo vera, það er okki það
versta, því hér er um saineiginlegt
að ræða og hjá öðrum þjóðum, verð-
ur skaðinn eða hættan minni. En
aðalhættan er í því fólg'in, að stutti
vinnutíminn veitir frjálsræði, sem
hefir í för með sér heilan hóp af
frei'stingum fyrir unga menn og
meyjar. Bjargræðisvegunmn er
hætta búin, en skemtanirnar eru í
blóma, og því veldur frjálsræði æsk-
unnar, sem hefir vasana fulla af
peningum og sjélfræði allan síðari
hluta dagsins. Og gagnvart því vilj-
um vér hrópa: Vér skulum vara oss!
Prá efnalegu sjónarmiði er átta
tíma vinnudagurinn orðinn dýr
munaðarvara, er frá siðferðislegu
sjónarmiði er hann óhamingja.
Því skem'tanirnar scm'æskan vek-
ur sér eru ekki iiollar; Jiær draga
hana niður í sorpið í stað þess að
hefja hana upp. Þær flytja sótt-
kveikjurnar inn í vinnustofurnar
og inn á heimilin og þaðan dreif-
ast þær víðsvegar um. Prá sk.'.Jun-
um og með hjúum berast þær ian
Ávexti (niðursoðna) Perur, Ananas
Aprikosur, Ferskjur.
Ávaxtasyltu (ýmsarteg.).
Ávaxtavín (Apple juiee).
Borðsósu (Worcester & Tomato).
Bökunarfeiti.
Edik (í flöskum og tn.).
Gerduft (J4> V2 °S 1 Ibs.).
Jarðeplamjöl.
Jarðepli.
Kaffi, 3 teg.
Kaffibrauð.
Kaffibætir „Kannan“.
Kálmeti (Hvítkál, Rauðkál og
Oellery).
Kakao.
Laukur (í kössum).
Maismjöl.
Mjólk („Every Day“, 1 lbs. dós).
Plötutóbak, 2 teg.
Sago (í 65 kg. pokum).
Sardínur.
Sauðalæri (söltuð og.reykt).
Síróp (í 2 lbs. dósum).
Smjörlíki (2 teg.).
SALT (Borðsalt, Smjörsalt og
Kjö'tsalt).
í liús borgaranna, og frá bæjumm
berast þær út um sveitirnar. Því
það vitum vér, að verri tilhneiging-
ar ná ávalt yfirtökum á þeim betri
sé þeim gefinn laus taumurinn.
Þess vegna liggur hér alvarlegt
verkefni fyrir höndmn. Hér þarf
upplýsing og uppeldisverk að
hefjast, á líkan hátt og átti sér istað
í kring um 1880. Þessi taumlausi
vuiglingaskari, sem uú leikur laus-
um hala á kaffihúsum, við dans-
leiki og á kvikmyndahúsum verð-
ur að alast upp; það verður að
snúa honum frá slæpingshættinum
og' gera hann að uýtum og gagn-
legum borgurum fyrir þjóðfélagið.
Og' hugsanlegt væri, að nota ein-
mitt kvikmyndahúsin í þessu augn-
amiði. Þar mætti flytja gagnlegar
kenningar í staðimi fyrir hina eink-
is verðu skrípaleika, sem þar eru
tíðum boðnir eða það sem þeim er
verra. Og samhliða þeim mætti
hafa fræðandi fyrirlestra, sam-
söngva og' upplestur. Þannig mætti
á margvíslegan hátt vekja æskuna
og leiða liuga hennar að öðru þarf-
ara en því, sem hún nú hefir fyrir
S'tafni.
Hér er góður jarðvegur til rækt-
unar. Pyrirrennarar vorir urðu að
kveikja andlegt ljós á meðal kúg-
aðrar og fáfróðrar verzlunarstétt-
ar, en vér höfum aðeins æskuna
um að liugsa, æskuna, sem hefir
nægau tíma og nóga hæfileika, en
sein aðeins er spilt af iðjuleysinu.
En jrrði henni snúið 'á réttan veg,
^æti áhugi hennar orðið vakiim
fyrir góðu og nýtu menningarstarfi
þó mundi einnig hagur þjóðfélags-
jns blómgast, já, blómgast betur
en hann hefir nokkru sinni áður
gert.
En haldi alt áfram í sama farinu
og’ hingað til, þá fer alt til fjand-
ans.
(Pinanstidende).
\
———-0---------■*“»
Sveskjur.
Strausykur.
Te (Ceylon-India).
Baðlyf.
Emailei'aðar vörur.
Eldhúsvaskar.
Eldspítur.
Gaddavír.
Girðingastólpa.
Girðinga-kengi.
Gjarðajárn, 1(4” °g 1(4”-
Glervörur.
ííessianstrigi (36”, 50”, 54”
og 72”).
Járnvörur.
Kerti, livít.
Línubelgir.
Línsterkja.
Lóðartaumar.
Lampaglös.
Manilla (1”, H/4” og H/2).
Málningarvörur (margar teg.).
Netagarn, fjórþætt.
Ofnsverta.
Ofnakveiki.
Olíulampa.
Ógðltir peningaseðlar
Kristján konungur sendi 20. f. m.
út tilkyimingu um að ýmsir danskir
peningaseðlar yrði ógildir síðasta
dag janúarmánaðar 1920. En það
eru seðlar þeir er hér segir:
Pjólulitir 50 króna seðlar-útgefn-
ir samkvæmt tilkynningum 25. okt.
1883 og 21. apríl 1904.
Gráir 10 króna seðlar, útgefnir
samkv. tilkynningum 27. maí 1891
og 21. apríl 1904.
Grábláir 5 króna seðlar, útgefnir
samkv. tilkynningum 10. sept. 1898
og 21. apríl 1904.
Dökkrauðir krónuseðlar, útgefnir
samkv. tilkynningu 15. ág'. 1914.
Til þess að enginn „brenni inni“
með þessa seðla, hefir prestum öll-
iim í Danmörku verið gert að skyldu
að lesa tilkynningu konungs upp
liátt fvrir söfnuðinUm í öllum kirkj-
um laudsins.
Ef nokkur hér á laudi á slíka
seðla í fórum sínum, muu hyggileg-
ast að skifta þeim liið fyrsta.
Tundurduflahætta
i NorðEr&jó.
Alt af, svo að segja daglega, kem-
ur það fyrir að skip rekist á tund-
Pappírsvörur (ýmis konar).
Pappa.
Rúðugler.
Ritföng.
Sauni (í pökkuin og kútum).
Síldarnet.
Síldartunnur.
Smíðajárn.
Skósvertu.
Sólajárn.
SÁPU (Handsápu, Þvottasápu
og Stangasápu).
Taubláma.
Timbur (tré og borðvið).
Toxament (fyrir cementssteypu).
Umbúðapappír og poka.
Ullarballa, 7 lbs.
Vefnaðarvöru (ýmis konar)
Vatnssalerni.
Þakjárn, slétt og riflað.
Þvottaskálar.
Þvottasóda, í pokum og tn.
TÓBAK (Reyktóbak, Vindlar,
Vindlingar).
Öl, amerískt.
urdufl í Norðursjónum. Hefir fjöldi
kaupfara farist' á þanh liátt síðast
liðinn mánuð og þó einkum mörg
botnvörpuskip. Sjómenn á hollensk-
um fiskiskipum héldu fund með sér
nýlega, og samþyktu þar, að sitja í
landi meðan hættan væri svona
mikil. Ytti það og eigi lítið undir
þá er það fréttist í fundarlok, að
menn liefði séð 6 botnvörpuskip
springa í loft upp þann dag. Mest
er tundurduflahættan fram undan
ströndum Þýzkalaixds eða austan
línu, sem dregin er um Vendilskaga
og Schelde. Þjóðverjar vinna kapp-
samlega að því að slæða upp tund-
urdufl sín, en bæði er, að nú er dag-
ur orðinn stuttur og svo eru komnir
hauststormar, sem slíta tundurdufl-
in frá festum, enda hafa flest þeirra
legið svo lengi í sjó að festar geta
ekki haldið þeim mikið lengur. Hafa
menn jafnvel orðið varir við það,
að heil tundurduflasvæði hafa losn-
að í einu. Þannig urðu danskir
fiskimenn varir við stóran tundur-
duflaflota fyrir skemstu. Segir sag-
an að einn maður hafi talið rúm
70 tundurdufl í þeim fleka.
GulliQ frá Spandau
\_______
Pyrir skömmu er fyrsta gullsend-
ingin frá Þýzkalandi komiu til New
Leyndardómur
New York borgar
XI. (síöasti) kafli
Sigur Glarals
Sýuingar kl. 8Va og 9*/«
Pyrirlggjandi hér á staðnum:
ARCHIMEDES land-mótorar, y2,
% og 3 liestafla, fyrir bensin. —
Verðið óbreytt.
G. EIRIKSS, Reykjavík
Einkasali á íslandi.
York með ameríkskum tuudurbáti.
Voru það 5 miljónir dollara. Er það
borgun fýrir nokkuð af þeim mat-
vælum er Þjóðverjar liafa fengið í
Bandaríkjunum. — í sendingu þess-
ari var mikið af enskum Sovereigns
cg frönskum gullpeningum frá 1870
Er það fé það, er Praklcar urðu að
greiða Þjóðverjum í hernaðar skaða
bætur 1871 og hefir það verið geymt
í turninum Spandau síðau. Auk
þess var þarna mikið af belgisku,
rússnesku og austurríksku gulli, en
ekki ein einasta þýzk gullmynt.
Hörmungar Serbíu.
„Preiheit“, blað hinna óháðu
jafnaðarmanna í Berlín, segir svo
írá hörmuiigum Serbíu í stríðinu.
Af karlmönnum misti Serbía 53%
eða rúmlega helming, og af öllum.í-
búum landsins, sem voru um 4(4
miljón, dóu um 1,330,925. Þetta er
þannig sundurliðað:
1. Prá 1. ágúst 1914 og þangað
til i september 1915 féllu í orustum
og dóu af sárum 170,925 menn.
2. Úr farsóttum önduðust 350,000
menn.
3. Undanhaldið haustið 1915 varð
150,000 mönnum að bana.
4. Á sama tíma dóu 60,000 ínenn
úr sulti og harðrétii í Álbaníu og á
Korfu.
5. 80,000 nýliðar, alt saman korn-
nngir menn, sem kallaðir höfðu ver-
íð í herinn, urðu úti á snævi þöktum
mörkum Albaníu, vegna þess, að
Italir meinuðu þeim að fara yfir
Valona og Durazzo.
6. Á sama undanhaldi dóu 250,000
borgarar, konur og börn úr hungri
cg kulda.
7. Af 200,000 föngum í Búlgaríu,
Austurríki og Þýzkalaudi dóu
130,000.
8. Af óvinalöndum Serba voru
60,000 menn skotnir, hengdir og
hálshöggnir.
9. 1 Nish, Prokuplje og Lesco-
watz myrtu Bulgarar 40,000. aðal-
lega konur og börn.
10. Á Saloniki vígstöðvunum og í
útlegð dóu 40,000 liermenn. v
Samtals 1,330,925 mannslíf. Allar
eru tölur þessar réttar og sannáðar
með ólirekjandi dæmum og töluni.
Plugþing
iyrir Norðurlönd er haldið í Stokk-
hólmi í þes'sum mánuði. Eru þar
saman komnir fulltrúar frá Nor-
egi, Svíþjóð, Danmörku og Pinn-
Itndi.
Viðskift aðeins við kaupmenn og kaupfélög. — Nýjar vörur með hverju skipi frá útlöndum.
Teki® á móti pöntunum til afgreiðslu frá útlöndum.
JSeififálag <5Íey/jjaviRur:
TJýársnóííin
verður leikin í Iðnó fóstudaginn 5. des. kl 8 síðd.
Aðgöngumiðar seldir:
í dag kl. 4—7 með hækkuðu verði
og á morgun kl. io—12 og eftir 2 með venjulegu verði.