Morgunblaðið - 04.12.1919, Qupperneq 2

2
MORSUNBLAfilB
MOBOUNBLAÐIÐ
Kitatjóri: Vilh. Fúuwn.
Stjónuaálaritstjóri: Einar Arnórsson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Lœkjargotn 2.
Sími 500. — Prentsmiðjnsími 48.
Kemnr út alla daga viknnnar, aS
mánndögnm nndanteknnm.
Gunnar Egilson
Hafnarstræti 15.
Tátryggingar.
Tal»:mi 608. Símnefni: Shipbroker.
Sjó-
Striðs-
Brnna-
Líf-
Slysa-
Mótorkúttera
af ýmsnm stærðum og verði útvega eg frá Danmðrku.
Smíði og efni mjög vandað. Fyrirliggjandi teikning og allar upp
Iýsingar viðvlkjandi byggingu bátanna.
Vaentanlegir lysthafendur geri svo vel að tala við mig sem allra fyrst.
Ritatjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kL 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Anglýsingum sé skilað annaðhvort
á afgreiðsluna eða í Ísaíoldarprent-
smiðju fýrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þese blaðs, sem þær eiga að birtast í
Anglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllnm jfanaði betri stað í blaðinu
(4 lesmálssíðum), en þær sem síðar
konuu
Auglýaingaverð: Á fremstu síðn kr.
2.00 hver em. dálksbreiddar; á öðnun
eíðum kr. 1.00 cm.
Björn Guðmundsson
Heima kl. 7 e m.
Hindenburg og Ludendorff
hjá rannsóknarnefndinni.
Hindenburg kennír stjórnmálamönnunum um ófarir Þýzkalands
Verð blaðaina er kr. 1.00 á mánnði
Harður vetur
Samanburður á 1880 0g 1919.
Það er synd að segja, að harðinda
tíð hafi verið hér, það sem af er
vetrinum. Þvert á móti mun óhætt
að fullyrða, að sjaldan hafi verið
jafn gott haustveður um alt ísland
eins og nú og síðan veturinn hófst,
hefir tíðin mátt heita ágæt, þótt
umhleypingasamt hafi verið með
köflum. Bn það er enn langt til
vors, og muna megum vér veturinn
í hittifyrra. Þá komu frostin ekki
fyr en eftir hátíðar. En svo harður
var sá vetur, að honum var líkt við
frostaveturinn 1880—81. Og nú er
verið að spá hörðum vetri. Hefir
la Cour skrifstofustjóri hjá veður-
athuganastöðinni í Kaupmannaliöfn
vakið athygli manna á því hve loft-
vog hafi staðið óvenjulega hátt á
íslandi síðan í októbermánuði. Seg-
ir hann að sama máli hafi verið að
gegna í október og nóvember 1880.
Þá hafi loftvog á íslandi alt af stað-
ið í 760—80, en veturinn þar á eftir
var ógurlega harður eins og allir
vita. Þó segir veðurfræðisstofan að
þetta sé ekki nema ágizkun ein, að
þessi vetur muni verða eins harður.
c7[ay6 þjoóanna.
Meðan styrjöldin stóð yfir, steig
eitt bænaróp frá brjósti mannkyns-
ins: Er enginn möguleiki til þess að
losna við ennþá eiim styrjaldarvet-
ur? Herforingjamir reyndu aðnota
síðustu mánuðina fyrir veturna til
þess að ná endanlegum árangri. Og
hlutlausir menn vonuðu, að skyn-
semin mundi gera enda á málinu
áður en tryllingin yrði .meiri og
meiri.
En hvað eftir annað brugðust
vonirnar. Stríðið varaði veturinn
1915. Veturnir 1916 og 1917 boðuðu
enn meiri hörmungar. Loks var
vopnahlé samið 11. nóv. 1918 alt of
seint á árinu. Það var óhffitt að telja
þann vetur með styrjaldarvetrun-
um.
Nú fyrst, í síðastliðnum mánuði,
hefir nefndin, eða „ráðið“, sem
stofnað var til vamar hungrinn,
haldið alþjóðaráðstefnu í London.
Hana sátu fulltrúar flestra þeirra
H. P. Duus A-deild
Hafnarstrœti
Nýkomið: Dívanteppi — Matrósaföt
Stórtreyjur.
þjóða, sem sulturinn leikur nú harð
ast.
Próf. Starling, sem verið hefir
meðlimur ensku stjómarnefndar-
innar í Þýzkalandi, gaf þær upplýs-
ingar þaðan, að hungursneyð stæði
fyrir dyrum í Þýzkalandi. Þó sé það
að ýmsu leyti betur komið en sum
hinna landanna, sem liggi að því.
En þó mimdu miljónir manna far-
ast þar úr hxmgri í vetur, ef ekki
væri reynt að veita þeim einhverja
hjálp.
Hoilendinigurinn Dr. Wencke-
baek, sem séð hefir um sjúkrahús
eitt í Vínarborg síðan styrjöldin
byrjaði, lýsti þeim hræðilegu ósköp
um, sem sultur og sjúkdómar hafa
orsakað í Austurríki. Og svipaðar
lýsingar koma frá Rússlandi og öðr
imi Mið-og Austur-Evrópu-löndum.
Þýzkaland greip nú fyrir skömmu
til þeirra óyndisúrræða, að stöðva
alla mannflutning með jámbraut-
unum, til þess að nota þær til að
flytja kol, kartöflur og aðrar lífs-
nauðsynjar. Og það mun sennilega
engin varanleg bót fengin ineð því.
Og jafnframt bættist það ofan á ó-
hamingjuna, að veturinn kom ó-
venjulega snemma í Þýzkalndi.
Mikill hluti kartöfluuppskerunnar
eyðilagðist og sömuleiðis sykurrækt
in. Og alt of lítið er um kol í land-
inu og sömuleiðis annarsstaðar.
Þýzkaland misti námurnar vestan
Rínar, og í námuhéraðinu í Efri-
Slesíu eru svo miklar byltingar, að
framleiðslan er sáralítil. Fram-
leiðsla síðustu 5 mánaða af steinkol-
um í Þýzkalandi er 33V2 milj. tonn-
um minni en á sama tíma í fyrra.
Kolanámur Norður-Frakklands
eru enn ekki rekstursfærar. Og þí
framleiðsla Englands fari vaxaadi,
er hún samt sem áður ekki jafn mik-
il fyrra árs framleiðslu. Og í Ame-
ríku eru verkföll. Sjálfur grund-
völlurinn fyrir a'ori fram.eiðslu,
kolin, eru því af næsta skornum
skamti.
Á þessari ráðstefnu í London
vak.i Georg Paish. sem sérstak'ega
hefir kynt sér áuandið í Þýzka-
landi, athygli á því, að misti þýzka
þjóðin alt bolmagr., þá mundi það
koma niður á gervallri álfnnni, eins
0g fyr hefir verið bent á hér í blað-
inu. Meðal annars gæti stafað sú
hætta af því, að Bolzhevisminn
breiddist þá út um löndin, og gerði
þar sömu spell og hann gerir nú í
Rússlandi.
Þráðlaust firðtal.
Við tilraunirnar,sem í haust voru
gerðar til þess, að tala þráðlaust
mil'li Kerry á írlandi og Cape Brit-
on á Nýja-Skotlandi, heyrðist mjöj
vel á milli stöðvanna og eru það þó
1800 enskar mílur. Tilraunirnar
voru aðallega gerðar dil þess, að
finna hve mikinn kraft ætti að nota
við firðtalið. Sýnd það sig,að kraft-
urinn frá 3% hestafla vél var næg-
ur ti'l þess, að orðaskil heyrðust.
Berlín, 18. nóv.
Klukkan 5 í morgun byrjaði fólk
að streyma til ríkisþinghússins til
þess að reyna að tryggja sér að-
göngumiða að fundi rannsóknar-
nefndarinnar. En það var enginn of
sæll af biðinni, því að kalt var og
skafrenningur á og hríð þegar fram
á daginn leið. Veðrið hélt því æs-
ingamönnum í skefjum, en þrátt
fyrir það komu aðdáendur Hinden-
burgs þúsundum saman og skipuð-
ust í þéttar raðir meðfram öllum
veginum, sem hcrshöfðingi 11 iP'á11i
að fara eftir. En sjálfur vegurinn
var varðaður af lögreglu og afgirt-
ur. Hálfur Tiergarten var ekk-
ert annað en herbúðir. Umhverfis
þinghúsið stóðu liermenn í löngum
fylkingum, en milli þeirra hafði
rnúgurinn þröngvað sér fram og
beið rólegur klukkustundum sam-
an.
Kl. 10 kom riddaraliðssveit þeys-
andi eftir veginum. Svo kom bif-
reið með þá Hindenburg, Luden-
dorff, Helfferich og son Hinden-
burgs og á eftir fylgdi önnur ridd-
araliðssveit.
Þegar llindenburg steig út úr
bifreiðinni, rauf múgurinn fylk-
ingar hermannanna í ósköpum sín-
um og dynjandi húrrahróp kváðu
við um alt og bergmáluðu langt inn
í kyrð garðsins. Úr hliðargötu
nokkurri, þar sem Spartakistar
höfðu safnast saman, var svarað
með árnaðarópum fyrir lýðveldinu.
Formaður þjóðbandalags hinna
þýzku liðsforingja, nngur „premier-
lautinant“, kleif upp á herðar fé-
laga sinna og hélt þrumandi
skammaræðu yfir Gyðingastjórn-
inni þýzku, sem landráðamaðurinn
Oscar Cohn léti danza eftir sínu
höfði. Að lokum hófst gæzluliðið
handa og réðist að ræðumanni en
áheyrendur hrópuðu hástöfum: —
Niður með Gyðingastjórnina! Lifi
einveldið! Lifi keisarinn! Og svo
byrjaði allur múgurinn að syngja:
— Ileil dir im Siegeskranz og Stolz
weht die Flagge' swarz-weiss-rot.
E11 Spartakistar svöruðu með æð-
istryldum hrópum: —- Niður með
stórmorðingjana! Lifi heimsbylt-
ingin! Hófst nú handalögmál og
barsmíð, en gæzluliðið skarst í leik-
inn og handtók nokkra æstustu óróa-
seggina.
Hjá inngangi þinghússins tók
varaformaður þjóðþingsns í móti
Hindenburg og bauð hann velkom-
inn með mörgum fögrum orðum og
fylgdi honum síðan inn í fundarsal
rannsóknarnefndar. Við dyrnar
stóð Warmuth, reiðubúinn til þess
að leiða Hindenburg inn í salinn.
Og er þeir gengu inn, stóðu allir
viðstaddir á fætur úr sætum sínum.
Á vitnaborðinu beið Hindenburgs
stór blómvöndur úr hvítum rósum,
vafinn svart-hvít-rauðu bandi.
Hindenburg tók þegar til máls
og svaraði formanni með stnttri
ræðu. Lýsti hann því þar yfir, að
sér þætti vænt um að koina hér
fyrir rannsóknarnefndina, ásamt
Ludendorff, hinum trygga fóst-
jróður sínum frá hinum erfiðu og
miklu tímum.
Ummæli Hindenburgs.
Enginn Þjóðverji vildi stríð.
Hindenburg mælti meðal annars:
— Frá uppliafi ófriðarius stóðum
vér svo illa að vígi sem framast
mátti vera með tilliti til mannafla,
véla og hergagna. En af ást til föð-
urlandsins settum vér oss að eins
eitt marlonið: að reyna af öllum
roannlegum mætti að vernda hið
þýzka ríki og hina þýzku þjóð frá
tjóni og færa henni góðan frið lieim
með hernaðinum. En til þess urðum
vér að hafa óbifanlega trú á sigri,
samfléttaða trú á það, að vér hefð-
um réttinn á vora hlið.
Friðarstarfsemi vor hafði mis-
hepnast. Sagan verður að dæma um
það, hverjar orsakir liafi til þess
legið. En eitt veit eg með vissu:
Þýzka þjóðin vildi ekki ófrið.
Þýzkalandskeisari vildi ekki ófrið.
Stjórn Þýzkalands vildi ekki ó-
friðOg herforingjaráðið vildi allra
sízt ófrið, því að það vissi bezt hvað
Þýzkaland stóð ógurlega illa að vígi
í stríði við bandamenn.
Vér hef ðum sigrað, ef —
Þegar herstjórnin. gerði ráðstaf-
anir til þess að vera viðbúin vænt-
anlegum, ef til vill óhjákvæmileg-
um ófriði, þá var það ekki annað en
skylda hennar gagnvart þjóðinui.
Vér töldum það helztu skyldu
vora, að fá enda bundinn á stríðið
með hardögum, eins fljótt og Vel
og föng væri á. Vér vissum það alt
af að vér áttum við ofurefli að etja,
bæði um mannafla og herbúnað.
Vér vissum hvers vér gátum kraf-
ist af her vorum og vér vitum hvað
liann hefir afrekað. Ef það hefði
verið einlæg og góð samvinna milli
heimalandsins og hersins, þá hefð-
um vér getað sigrað.
Eftir því sem lengur leið samein-
uðust allir flokkar og allar stéttir
í löndum óvina vorra æ betur um
viljann 111 þess að sigra, og varð sá
vilji æ fastari eftir því sem meira
svarf að. En hjá oss efldist flokka-
dráttur, þrátt fyrir það, þótt vér
ættum við ofurefli að etja. Þetta
varð sigurviljanum til niðurdreps.
Ófarir Þýzkalands.
Formaður rannsóknarnefndarinn-
ar hafði hvað 'eftir annað mint
Hindenburg á það, áð hann ætti eigi
að kveða upp neina dóma. Sneri
Hindenburg sér nú að honum og
mælti:
— Sagan mun fella úrslitad.'m
um það, sem eg má ekki rekja liér.
þegar vér tókuin við embættum vor-
um, leituðum vér samvinnu við
stjórnmálaflokkana,en fundum ekki
annað hjá þeim en örvæntingu og
dugleysi. Upp frá þeirri stundu
hófst þá upplausnin í,her og flota
og byrjaði heima fyrir. Herstjórn-"’
inni var vel kunnugt um þetta sein-
asta ófriðarárið. Ilinar ágætu her-
sveitir, sem eigi vildu byltingu, áttu
í vök að verjast fyrir áhrifum bylt-
ingamanna.
Kröfur vorar um það, að lög-
unum skyldi stranglega framfylgt
og yfirsjónum refsað óvægilega,
var ekki skeytt. Þess vegna hlutu
::ramkvæmdir vorar að mishepnast,
þess vegna hlaut hrunið að koma.
Stjórnbyltingin var að eins smiðs-
höggið á alt saman. Það þarf alls
eigi að fara í neiuar grafgötur um
það, hvar sökin er. Annars lýsi eg
yfir því, að í hvert skifti sem ein
hverja þýðingarmikla ákvörðun
þurfti að taka, þá vorum við Lud-
endorff Iiershöfðingi sammála og
við unnum saman í fullkominni
eindrægni frá því í ágúst 1916. —
Um kafbátahernaðinn sagði Hin-
denburg þetta:
— Þegar vér tókum við herstjórn-
■ inni, álitum vér að hinn ótakmark-
aði kafbátahernaður væri óumflýj-
anlegur. Á öndverðu árinu 1917
gátum vér eigi þolað það lengur,
að hinir ágætu liermeun vorir væru
drepnir með ameríkskum vopnum
og konur og börn svelt heima með
liafnbanninu. En kafbátahernaður-
inn var eina vopnið, sem vér höfð-
um til þess að verjast því. —
Ludendorff tekur til máls.
Þjóðverjar óttuðust að Danir og
Hollendingar segði sér stríð
á hendur.
Ludendorff tók því næst til máls
og mffilti á þessa leið:
— Þegar við Hindenburg tókum
við herstjórninni, var ástandið
mjög ískyggilegt. Á vígstöðvunum
höfðum vér að eins 6 menn á móti
hverjum 10, sem óvinirnir höfðu.
Vér líöfðum alt af lítið af hergögn-
nm og her vor var illa útbúinn og
af því leiddi aftur það, að vér mist-
um ógurlega marga menn.
í ágústmánuði vorum vér á móti
kafbátahernaðinum og þar með á
móti yfirflotaforingjanum. En þar
réðt það um, að Bethmann-Hollweg
bjóst við því, að Bretar mundi þá
geta þröngvað Dönum og Hollend-
ingum til þcss að segja oss stríð á
hendur, og að vér höfðum engan
einasta mann aflögu til þess að
verja landamærin þar. —
Undir lok fundarins ámælti Lud-
endorff Bernstorff greifa mjög
harðlega, út af því að .Gotheim
mintist á frásögn Bernstorff af
samtali þeirra Ludendorffs í aðal-
herbúðunum 1917, þar sem greif-
inn segir að Ludendorff hafi sagt,
að Þjóðverjar vildi eigi frið. Luden-
dorff mælti og var inikið niðri fyr-
ir:
— Eg veit ekki hvernig í ósköp-
u 1114111 Bernstorff dettur í lmg að
segja þetta. ITann liefir að vísu rétt
fyrir sér í því, þar sem hann segir
að starfsemi sín ha.fi verið mér ó-
geðíeld, því að hún var mér í mesta
máta ógeðfeld. —
Ludendorff barði í borðið:
—Þau orð, sem Bernstorff greifi
leggur mér í munn, hefi eg aldrei
sagt. Eg krefst þess, að yfirhers-
hofðinginn og aðrir samverkamenn
mínir sé spurðir um það, hvort eg
bafi nokkuru sinni látið mér það um
m.unn fara, að eg vildi eigi færa
þýzku þjóðinni frið. Eg vil ekki
liggja undir slíku ámæli, því að
?að er að gera gys að þeirri ábyrgð,
sem eg hefi alt af verið mér með-
vitandi í hjarta mínu. Þessi ábyrgð
hefir verið svo þung, að því get eg
ekki með orðuin lýst. —
Þessi ræða Ludendorffs snart
alla þá sem viðstaddir voru og kom-
ust menn í ákafa geðshræriugu eins
og hann. Lauk svo fundinum með
því að Hindenburg hélt stutta
ræðu, og kvað sig í einu og öllu
samþykkan Ludendorff.
(Ur Politiken.)
Danska fleskið.
Fyrir stríðið voru til í Danniörku
2.497.000 svín, eða næstum því eitt
j hvern íbúa. En á stríðsár inum
hefir þeim farið sífækkandi, og nú
eru ekki til nema 716 þúsund svín
til í landinu. Hestum og nautgrip-
um hefir einnig fækkað, en eigi til-
fmnanlega.
Þjóðaratkvæði
nm bamslögíu.
Þessi er fyrirsögnin á grein Ein-
ars H. Kvaran í 10. tbl. „Teniplars“
Eg skal ekki bera hönd fyrir höfuð
síra Sigurðar Stefánssonar, — hann
gerir það sjálfur — einungis taka
innihald greinarinnar ofurlítið til
athugunar frá almennu sjónarmiði.
Sleppi því alveg að greinarhöf-
undur hefir tekið vígslu og jafn-
framt fengið stórfé til þess að mæla
nieð bannlögunum um land alt — og
stofna hann-verndarfélög. Árangur-
inn af öllu því alúðarstarfi og eld-
móði lítt sýnilegur — flestiun ó-
kunnugur. Bannlagabrotin virðast
ekki hafa minkað við það ferðalag
— enda tæplega við að búast, þegar
maðurinn á sama tíma prédikar, að
menn jafnvel í öðru lífi verði að
1 æ r a bindindissemi (sbr. bók hans
urn Rielimond).
En eg geri nú ráð fyrir að hann
hafi gert eftir beztu getu á þessuin
ferðum sínum — meira er ekki
lieimtað, heldur ekki af lionum. En
þegar hann fær ekki meiru áorkað,
hvers má þá vænta af öðrum?
Hann verður lopakendur og lang-
orður að venju — þegar hann talar
um aðferð síra Sigurðay, — finst
húu ekki gætileg, ekki hyggileg, ekki
sanngirnislog. Síra Sigurður svarar
auðvitað þessu. En mig langar til
þess að leggja eina spurningu fyrir
greinarhöfund: Ilvernig er hugs-
anlegt fyrir þá, er vilja fá þjóðar-
atkvæði í bannmálinu, að haga svo
orðum sínum — að Einari H. Kvar-
an þyki gætilegt, hyggilegt og sann-
girnilegt ?Hefir það ekki verið hans
sterka hlið ætíð og æfinlega að telja
allan skoðanamun, er honum hefir
ekki geðjast að, óhyggilegan, ógæti-
legan og ósanngjarnan — þangað til
að hann hefir sjálfur riðlað um?
Hefir hann ekki með dæmafáum
tungu-mjúkleika verið að kvarta
undan því að allir, sem ekki geta
fylgst með andartrúar-spekulation-
um hans séu ógætnir, óhyggnir og
ósanngjarnir? Og eg get vel skilið,
að honum finnist þetta — sé þetta
alvara; en ákveðin niðu.staða máls
ins getur það samt ekki verið. —
Það skilur Einar.
Eg skal strax taka það fram, að
eg tel það nyggilegast og gætilegast
fyrir íslenzku þjóðina, að enginn
dropi af áfengi flytjist inn í landið
nema sem læknislyf í ýtrustu nauð-
syn. Jafn augljóst er og hitt, að það
er ekki sanngjarnt gagnvart þeim
einstaklingum, sem með vín kunna
að fara. Bannlögin voru og eru —
eins og honum sjálfum farast orð í
greininni „þrautaráð“,—en þrauta-
ráð eru oft í eðli sínu ósanngjörn
þó þau séu stórum viturleg.
En af því að greinarhöfundur tel-
ur bannlögiu„þrautaráð“ og suopp-
ungar embættismeun þjóðarinnar,
þá er laganna eiga að gæta, nokkuð
hranalega— þá gæti eg trúað því, að
til væru þeir menn — meira að
segja meðal bannvina — er teldu
honum liafa skotist, þó Skýr sé, með
svona lagaðri málsvörn. Enda minn-
ist eg ekki að hafa séð neitt jafn ó-
gætilega skrifað eftir Einar nú lengi
— jafnvel ekki í andatrúarskrifum
hans.
Hver er aðalliugsjón bannlag-
anna? spyr Einar. Vitanlega sú að
vera í samvinnu við drottinn um
það, að mennirnir geti fengið bæn-
heyrslu þegar þeir biðja: „Eigi leið
þú oss í freistni“. — Það er blátt
áfram hryllilegt, að jafn gáfaður
maður og Einar, maður sem skrifar
og talar jafnmikið um eilífðarmálin
og hanu, maður sem á jafnmikið
innsýni í mannsálina og liann —•
skuli láta sér slík orð um munn fara
í víðlesnu blaði. Fyrst og fremst er
^essi útlistun á bannlögunum hrein-
asta hugsunarvilla. Freistingarnar
fjölga með bannlögunum, fyrir þá,
sem annars freistast af vínum.
Fyrsta freistingin að fá vínið. Onn-
ur freistingin að brjóta bannlögin.
Þrðja freistingin að ljúga sig und-
an freistingum eða refsingu. Fjórða
freistingin að hata þá sem 1 jóstíi
upp brotunum. Fimta freistin'gi11 að
hata þá sem laganna eiga að gffita