Morgunblaðið - 13.01.1921, Síða 1

MDRGUNTCUBIB
g 60. tbl.
Fimtudag 13. jan. 1921.
ÍMfoldarprentsmiðja h.f.
Gamla BIA.
Syndsfallið.
Sjónleikur í 5 þáltum um
örlög^ungrar konu,
(TlyBÖin leikin a! ágætum
þýskum leikurum og aðal-
hlutverkið leikur
f5ennu Parten.
Börnlfá ekki aðgang.
[
20
2
Ræða
Ólafs Thors
á kjósenöafunöinum 9. þ. m.
Háttvirtu fundarmenn! paö hefir
•r?iö mitt hlutskifti að tala hér fyrir
hiind frambjóðendanna, mu ýms verzl-
inarrnél, svo seni iandsverzlun, inn-
flutningsbann á kolum, innflutnings-
bann á sykri, sykur-og hveiti-skömtun
og viðskiftanefnd, — og „eg fyrir
mitt leyti játa þa8 glaöur, a8 eg er
«i'8urskurSarma8ur.‘ ‘
Eg mun þó segja hér þa8 eitt, sem er
sameiginiegt álit okkar þriggja fram-
hjóSendanna, sve a8 finnist einhverjum
vegiS að sínum sko'Sunum, ber honum
að sækja okkur alla jafnt til bóta.
pa8 er óhugsandi a8 hægt sé í stuttri
ræðu aö gera ítarlega grein fyrir svo
mörgum málum, en eg mun leitast viS aS
skýra. aðalatriðin og mun fyrst snóa
mér a8:
Landsverzlumni. í upphafi ófriðar-
ins óttuSust menn a8 svo kynni aS fara,
a8. hér yrSi matvælaskortur. pá var
grípiS til.þess ráfis aS senda tvo menn
vesfur um haf, til Hew York, og festu
þeir kaup, fyrir hönd landsstjórnarinn-
ar, á einum gúfuskipsfarmi af hveiti,
Hermods-farminum, sem menn munu
kannast vi8.
Pannig hljóp nú landsverzlunin eig-
ivdega af stokkunum.
Menn höf8u búist viS því aS ófri8ur-
inn mundi ekki standa lengi, og þótti
t»ví nóg þá í svipinn a8 kaupa þennan
euíft farm. gn reyrmlan Var8 önnur og
kaupin uri5u fleiri. — pegar nokkuS
leiS á ofriöinn tóku stjómir banda-
manna a8 leggja ýmaar hömlur á alla
■verzlun. Me8al annars fyrirskipu8u þær
vöíuskömtun og settu þau skilyrgi aS
vörakaup gengju gegn 11111 hendur ríkis-
stjómanna. pá var Landsverzlunin orö-
ii'. bæ8i nauSsynleg og oumflýjanleg,
ouda mun enginn hafa amast vi8 henni
«m þær mundir.
En, — nú eru tímamir breyttir. Nu
eru ekki lengur fyrir hendi neinar utan-
»8 komandi kröfur um landsverzlun.
ÁstandiS, sem fæddi af sér Landsverzl-
unina hefir nú lengi tilheyrt fortí8inni
og sögunni, og þeir em margir sem
óska a8 slíkt hiS sama yr8i sagt um
Landsverzlunina.
A8 vonum spyrja menn hvers vegna
kún hafi ekki veriö lögö niöur ennþá.
Og eg verö aö játa, aö manni veröur
«tirt um svar. paö þýöir nefnilega ekki
Rattabúðin haufásuEg 5.
Eins og®unöanfarin ár er geíin afsláttur af vetrar-
höttum þennan mánuö. Dokkrir útlenöir kvenhattar selð-
ir með innkaupsverði. Nokkrar tylftir af hvítum vetrar-
húfum á 2,20 pr. stk. Ullartreflar og húfur með miklum
afslætti.
Jarðarför móður okkar og tengðamóður, Þórðísar
Ámunöaðóttur fer fram frá heimili hinnar látnu, Vestur-
götu 30, fimtuðaginn 13. þ. m. kl. 1 eftir háðegi.
Dörn og tengöabörn.
UISi'- Hér með tilkynnist vinum og vandamönnum, að jarðarför
Jóns Sig,urð8sonar, er andaðist á Franskaspítalanum þ. 31. dee.
1920, er ákveðin föstudaginn 14. þ. m. kl. 1 Je. hád. frá |heimili
hins látna, Hverfisgötu 83.
Kona og börn hins látna.
Jarðarför móður minnar, ekkju Helgu Jóuedóttur, fer fram
fö8tudaginn 14. þ. m.»»kl. II1/* f- úád. frá heimili hinnar látnu
Merkurgötu 5.
Hafnarfirði, 12 jan. 1921.
Helgi Erlendsson.
vitund a8 slá því fram, a8 nú geti veri8
hætta á vöruskorti, nema þá sakir gjald-
eyrisskorts. Allir vita aö slíkt væri bara
tóm vitleysa. paö gæti þá legiö nærri
aö láta sér detta í hug, aö Landsverzl-
uuin væri ríkissjóöi slík tekna og auö-
æfa uppspretta, aö landsstjómin þess
vegna mætti ekki hugsa til aö leggja
hana niöur. pótt nú svo væri, aö ríkis-
sjóöur lieföi tekjur af Landsverzlun-
inni, mundi full astæöa til aö ætla, aö
hann misti þeirra tekna annarsstaöar
vegna Landsverzlunarinnar. — En um
þetta þarf víst ekki aö fjölyrSa, því ef
a8 er gá8, mun líklegast ekki vera um
neinii veralegan hag af Landsverzlun-
inni aö ræöa. Aö minsta kosti er þaö
alveg víst, áö þegar þetta óskabam verö
ur fyrir einhverjum skellinum, þá er
hann hvorki greiddur úr þeim varasjoöi,
sem slík verzlun ætti aö eiga, né heldur
úr ríkissjóöi. — Nei, þá eram þaö viö,
borgararhir, sem fáum ánægjuna, heiö-
urinn og — smjörþefinn.
Annars fá menn yfirleitt ekki mikiö
aö vita um hag Landsverzlunarinnar.
Pó mun þaö víst, aö enn þá hefir hún
ekki lækkað bókfært kaupvérö skipa
sinna. Eg tel hér skip þau, sem kölluö
em landssjóösskip til Landsverzl. Samt
munu þau nú nm ÍV^ rniljón króna
minna viröi en þegar þau vora keypt,
og stafar þaö af veröfalli skipa yfir-
leitt. peir munu teljandi á Noröurlönd-
um, sem átt hafa skip síöan 1917, og
ekki grætt á þeim. pví kann að veröa
svaraö til, aö Landsverzlunin hafi aldrei
hugsaö um aö græöa á skipunum, held-
ur hafi þau verið notuð i þarfir verzl-
unarinnar. pess ætti þá aö hafa gætt í
lágu vöruverði eöa miklum ágóöa. Um
vöruveröið vita menn, og greindur nærri
getur um ágóöann.
En eins og eg gat um éöan: um þetta
fá menn alt of lítið aö vita. paö er þó
spurt um margt minna en þaö, hvort
við eigunv nú eftir að taka viö nokk-
urra miljóna króna skuld í arf eftir
þetta fyrirtæki.
Mér virðast öll rök liggja aö því, að
ekki veröi bent á neinar sérstakar ástæö-
ur til þess aö Landsverzlun veröi hald-
iö áfram, en aftur á móti er þaö margt
sem hvetur til þess aö leggja hana niö-
ur hiö bráðasta, og skal hér bent á
sumt af því.
paö er þá fyrst aö geta þess, aö ekki
er þaö ríkissjóði smálítill baggi aö burö
ast með slíka verzlun sem Landsverzl-
unina, sem gleypir margar miljónir
króna, sem ríkissjóöur sjálfur hefir
fulla þörf fyrir, því eins og menn vita
skuldar Landsverzlunin ríkissjóöi stór-
fé. pá má ekki gleyma áhættu ríkis-
sjóös af skellum . Landsverzlunarinnar,
því óbeinlínis hljóta þeir þó aö minsta
kosti aö lenda á ríkissjóði og þjóöar-
búinu.
pá er það augljóst, aö slík verzlun
sem Landsverzlunin er hlýtur aö lama
mjög mikiö heilbrigt viðskiftalíf í land-
inu, þjóöinni allri til stórtjóns. Lands-
verzl. er nefnilega ekki háö sama viö-
skiftalögmáli og aörir er verzlun reka.
Ef kaupmaöur kaupir of dýr kol eöa
of dýran sykur, þá getur hann ekki
staðist frjálsa samkepni, og veröur
sjálfur aö bera þann halla sem af því
hlýst. En komi slíkt fyrir Landssverzl.,
þá þurfa forstjóramir ekki annaö en
aö labba frá Hverfisgötu niður í Stjórn-
arráö, og fá þar útbúin lög um einka-
sölu eöa háan innflutningstoll. pannig
fær þá Landsverzlunin í friöi aö selja
sínar dýru vörur. Tapiö kemur livergi
merri henni, en þjóöin borg'ar.
En af þessu er auðsætt.aö kaupmönn-
urn er nokkur vorkunn á, þótt þeir séu
deigir við aö takast á heudur mikiö !
strit og áhættu um verzlun alla og við-
skifti, meðan þeir þurfa að keppa við
ríkisverzlun, sem alt af getur fengiö sér |
til lianda alla þá vernd og iill þau sér- j
réttindi og hhflmindi sem hún þarf á
að halda í þeini viöureign. Nú er þaö
lýöum ljóst, aö þaö er ætlunarverk
verzlunarstéttarinnar að sjá um verzl-
un og vi8skifti landsins. pað hlutverk
er svo viðurhlutamíkiö, aö óhugsandi
er að þaö veröi viðunanlega af hendi
leyst, nema að þar komi til dugnaöur
og þekking heillar stéttar, og ekki hvað
síst svipa frjálsrar samkepni. En, meö
áframhaldi Landsverzlunarinnar er af
fremsta megni reynt að lama starfs-
þrek þessarar stéttar, og í staðinn eru
útnefndir einn eöa tveir menn, og viö
þá sagt: „veriö þiö forsjón þjóöarinn-
ar um verzlun og viöskifti“. Slíkt get-
ur tæpast blessast, og það hefir sannar-
lega heldur ekki gert það. petta er
auðsannað meö svörtu og hvitu — kol-
um og sykri.
paö er gamalt og viöurkent lögmál,
aö yfirleitt leggur sá mesta rækt viö
starf sitt, sem mest á 1 húfi ef illa fer.
Einnig af þeirri ástæöu tel eg Lands-
verzlunina ólíklegri til arövænlegra og
hagsýnna ráðstafana heldur en kaup-
mannmn.
Hafi Landsverzlunar fyrirkomulagiö
reynst óheppilegt til þessa, þá er þaö
alveg víst, aö gallár þess koma fyrst
veru'Iega í ljós nú er veröfallið hefst,
meðal annars vegna þess, aö þessi verzl-
un kaupir venjulega meira í einu held-
ur en aðrir.
Enn má benda á þaö, aö hér getur
engin ríkisstjórn setiö í friöi stundinni
lengur, meöan hún hefir slíkan geml-
ing í eftirdragi sem Landsverzlunin er.
paö er svo sem alveg sjálfsagt, aö
verzlun eins og Landsverzlunin veröur
ekki lögð niöur í einni svipan. En nú
eru liöin ár frá því aö ófriöurinn hætti,
og enn sjást þess engin merki, aö þessi
verzlun eigi aö hætta. Samt er þaö víst,
aö langt er nú liðið síöan einn þeirra
manna, er veitti Landsverzluninni for-
stööu á stríðsárunum lagöi mjög ein-
dregiö til aö byrjaö yröi aö gera ráð-
stafanir til þess að hún væri lögö niður,
enda er þessi maður þjóökunnur um
dugnaö og hagsýni.
paö er því síst að undra, aö þolin-
mæöi manna sé nú á þrotum. Allir sem
skilning hafa á þessu máli, veröa nú
að krefjast þess mjög eindregiö, &8
þegar í staö veröi hafist handa um sölu
á öllum birgðum Landsverzlunarinnar,
hverju nafni sem nefnast, en aö hún
síöan veröi tafarlaust lögö niöur.
pá vil eg minnast á eitt af skilgetn-
um afsprengjum Landsverzlunarinnar
Kolaeinokunina. Undanfarið hefir
veriö hér frjáls innflutningur kola.
Aftur á móti hefir veriö hár innflutn-
ingstollur á þeim, nefnilega 10 krónur
á hverja smálest, og hefir sá tollur runn
iö til greiöslu á gömlum kolasyndum
Landsverzlunarinnar.
Fyrir skömmu spurðust þau happa-
[S=i
Fyrri hluti sýnöur 2var
í kvölð kl. 6'/» og 81/*.
IAÖgm. s«löir í Nýja
Bíó frá kl. 12.
BTekiö á móti pöntunum
í síma 344.
Pantanir sem ekki er búii ai
sxkja hAlf tima fyrir sýuingu
3 verta seldar ððrum. ggjýgj
E
.
tíðindi, að vei'ð á kolum og flutnings-
gjöld höf'ðu fallið mjög svo aö
góð gufuskipakol mundu nú ekki kofeía
meir en um 140 krónur smálestin hér-
liggjandi í landi. paö lætur aö líkum,
að mörgum hafi létt í skapi viS þesjjia
frétt, svo mjög seiu hátt kolaver8 hefir
þjakað menu hér undanfariS. En þa8 er
eins og óláni8 ríði ekki við einteyming.
GrleSibrosiS lék enn um varir manna,
þegar þaö flaug um bæinn eins og eldur
í sinn, að Landsverzlunin ætti iiggjandi
hér um IBOOO smálestir af kolum, en
birgöar hennar úti um land næmu Um
5000 smálestum, og aö kol þessi þyrfti
hún aö selja fyrir 300 krónnr smálest-
ina. — Á gamalli reynslu bygöu menn
nýjar hrakspár, sem því miður urðn
sannspár. Nvx var nefnilega gengiö fltá
Hverfisgötu og niöur í Stjórnarráö.
Stjórnarráöiö á sér Viðskiftanefnd, og
hún synjar um innflutningsleyfi á kol-
um. Með öðrum orðum, hér er komSn
einokun á kolum. Hér eru þó þær máls-
bætur, að kolaverðið hefir verið fært
úr 300 krónur niður í 200 fyrir smá-
lestina. pað mun hafa verið gert fyrir
haröfylgi landsstjóraarinnar, að stjóra-
endum Landsverzlunarinnar þvemauð-
ugurn.
Hér skal enginn dómur á það lagð-
ur, hver nauður rak Latidsverzlunfha
til þess að birgja landið svo rausnar-
lega að kolum. En hjá því verður ekki
komist að gera sér þaö ljóst,, að tap
Landsverzlunarinnar á kolabirgðum
hennar er þegar komið yfir 2 milj. kr„
og getur orðið meira ef kolaverðið fell-
ur ennþá frekar.
Landsverzlunin vildi vinna upp þenn-
an halla með þvi að neyða landsmehn
til þess að kaupa sín kol meira en helr t-
ingi dýrari en þeir annars þurftu tö
kaupa jafngóð kol eða betri. Með þesSu
átti að leyna tapinu. Til þess var ætlast,
að við hér í Reykjavík bærum aðal-
skellinn. pví mnn hafa verið haldið
fram, að fyrir okkur væru kolakaupin
gerð, og væri því ekki nema réttmætt,
að við bærum hallan sem af því hlytist.
Fn höfum viö beðiö Landsverslunina að
kaupa fynr okkur kol til svo langs tíma.
Eg kannast ekki við þaö. — En þaö er
auk þess sorglegur sannleikur að á þess-
um tímum gætum viö blátt áfram ekki
borið slík voða gjöld. Útvegurinn getur
engan þátt tekiö í þeim. Fái hann ekki
aö njóta lægsta kolaverös eins og aörar
þjóöir sem viö okkur keppa um fiskverð
þá er sá einn kostur aö leggja skip
unum upp. Eg fullyröi þetta af
því aö eg veit mjög vel að þaö er
satt, en hirði ekki um að þreyta