Morgunblaðið - 23.01.1921, Side 1

GAMLA BIO .......... II
Stórfenglegur sjónleikur
sögulegs efnis útbúin á
kvikmynð í 8 þáttum af
ERNST LUBITZ
leikin af 1. flokks þýsk-
um leikurum.
Aðalhlutverkið leikur
Pola Degri
ITlYnö þessi hefir alstaðar verið annáluð fyrir framúskaranði
leiklist Pola Negris sem (Tlaðame Dubarry. ennfremur
fyrir hve nákvæmlega hún er tekin etfir sögunni af litlu
frönsku hattasaumastúlkunni Jeanne Veaubernier
sannefnðri »götustelpu«, hjákonu Luðvigs XV. og komst svo
langt að verða volðugasta kona Frakklanðs og sem með
eyðslusemi sinni sóaði 35 miljónum franka.
Engin önnur mynö hefir hlotið jafnmikið lof erlenðis og þessi
og ótal blaðagreinar hafa um hana verið ritaöar. Var hún
sýnö 3 mánuði samfleytt á Kino Palæet i Kaupmannahöfn.
Mynðin verður sýnö öll í einu lagi.
Sýning, sunnuöag. kl. 7 og 9 Börn innan 16 ára fá ekki
aðgang. Aðgöngumiðar selðir í Gl Bíó frá kl. 4 en ekki
tekið á móti pöntunum í síma.
Barnasyning kl. 6, aðrar liiilir synilar.
Z!
Maðame Dubarry
1743—Í793
Eftir Jón Þorláksoon.
Rafmagnsveita bæjarins er nú það
vel á veg komin, að fyrinjáanlegt
er aft hdn verður fullgerð með vor-
inu. Að vonum er mikið um þetta
stórvirki rætt í bænum, en allar
upplýsingar um það eru í molum,
og þess vegna eðlilegt að ýmsar
®issagnir um það fari manna á milli.
^ýkir mér því ástæða til að skýra
dálítið frá gaDgi málsins og hoffun-
um fyrir afkomu fyrirtækisics. Sér-
staklega veit eg að reynt er að vekja
ýmsar missagnir um afskifti min af
þessu máli, vegna kosuinganna sem
í hönd fara, og bið því lesendurna
velvirðingar á því að eg vegna þes;-
ara atvika skýri sérstaklega frá af-
stöðu minni til málsins -frá byrjun,
°8 geri grein fyrir ástæðum þeim,
er hafa ráðið tillögum minum I mál-
lna á ýmsum timum.
I.
Böguágrjp.
Á fyrsta fundi minum i bæjar-
stjórn Reykjvikur, 18. jan. 1906,
’ar samkvæmt tillögu fiá mér kosin
aefnd til að útvega og leggja fyrir
bæjarstjórnina upplýsingar um hvort
tiltækilegt muni fyrir bæjaifélagið
að koma upp rafurmagnsmiðstöð í
kaenum. I nefcdina voru kosnir
auk mín Ásgeir Sigarðsson og Hall-
<^r heitinn lónsson.
Srmtlu is var komin hreyfing á
Qaálið úr annari átt á þann veg, að
ýmsir voru farnir að hreyfa þvi
^voit þeir gætu fengið sérleyfi
(einkaleyfi, »korcession«) til að
stofna 0g starfrækja rafmagnsstöð
‘ýrir bæinn.
^efnd þessi skilaði prentuðu
Qefndaráliti 13. okt. 1906. Var
þar fyrst gefin skýrsla um þau skjöl
og skilnki, sem nefndinni höfðu
borist, því næst nokkrar skýringar
frá nefndinni um rafmagnseyðslu td
Ijósa og verð á þvi, og loks álit
nefndarinuar og tillögur.
Á þessum tima var ekki um aðra
rafmagnsnotkun að ræða, en til
Ijósa, og lítilsháttar til vélareksturs.
Eldun og hitun með rafmagni voru
þá svo l'tt tíðkaðar i heiminum, að
á þær var naumast minst. Sérfræð-
iugum kom saman um að hæfileg
stöðvarstærð fyiir bæinn væri 150
til 300 hestofl og var gert ráð fyrir
að ljóseyðslan yrði 3000 til 3300
lampar 16 kerta. Allir sérfræðingar
lögðu til að notaðix yrðu dísilmótor-
ar eða gasmótorar til rekstursins.
Búist var við að þessi litla stöð
mnndi kosta 200.000 kr. — Aðal-
ágreiningurinn var um það, hvort
bæiiun ætti að byggja sjálfur, eða
reyna að fá aðra til þess. Um það
segir í nefndarálitinu:
»Ef bæjarstjórnin ákveður að koma
upp rafmagusstöð i kostnað bæjar-
sjóðs, álítum vér æskilegt að byrjað
væri með þvi að rannsaka, hvort
eigi sé tiltækilegt að nota vatnsafl-
ið úr Eiliðaánum til framleiðsl-
unnar.
Það er álit nefndarinnar, að rétt
sé að reyna að komast að hagfeld-
um samningum við einhverja þá, er
vilja fá einkarétt til að selja rafmagn
i bænum, en bæjaistjórnin ákveði
því að eins að reisa stöðina fyrir
reikning bæjarsjóðs, að ekki verði
komist að viðunanlegum samning-
um um hitt.
Ástæður þær, sem nefndin öll er
sammála um að byggja á þá tillögu
sína, að leitað sé samninga viö út-
lend eða innlend félög eða menn,
sem vilja takast á hendur að byggja
og reka rafmagnsstöð á sinn fcostn-
að gegn einkaleyfi, eru þessar.
Leikfélag Reykiavíkar;
Sunnudaginn 23. jan. kl. 8 síðd.
Heimkoman
eftir fiermann 5udermann
Aðgöngumiðar seldir í Iðnó í cfag kl. 10—12 og 4—7.
Vér álitum að verkið geti unnis
fyr með þessu móti; fulikomin til-
boð ættu að geta v’efið komin fyrir
marzlok n. á. og samnineum lokið
svo snemma að verkið yrði uunið
næsta sumar.
Oanur ástæðan er sú, að vér telj-
um æskilegt að bæjarsjóður geti losn-
að við áhættu þá, sem fylgir þvi að
taka lán til þessa fyrirtækis, einkum
vegna þess, að óhjákvæmilegt er að
hann taki á næstu árum stór lán til
vatnsveitu, skolp-æsa og hafnargerð-
ar. Af þessnm stórviikjum er raf-
Jýsingin hið eina, sem að vorri ætl-
un getur komið til mála að létta af
bæjarsjóði með því að leyfa einstök-
um mönnum að fást við það.
Meðuv dirritaður nefadarmaður Jón
Þorláksson, álítur það einnig mjög
mikilsveit, að ef veitt er einkaleyfi,
þá er líklegt að bærinn geti feng ð
gas til eldunar samtímis. Alítur hann
eigi minna um það vert fyrir bæinn
en um hitt, að fá rafmagusljós, en
býst eigi við að bæjarstjórnin sjái
sér fært að koma npp gasgerðarstöð
á kostnað bæjarsjóðs.
Tillaga vor verður því sú, að
bæjarstjórnin samþykki að leita samn-
iuga við innlend eða útlen'l fjelög
eða menD, sem vilja takast á hend-
ur að byggja og reka rafmagnsstöð
á sinn kostnað gegn einkaleyfi nm
vist árabil, og að hún veiti slikt
einkaleyfi, svo framarlega sem sam-
komulag næst um verð á rafmagn-
inu, svæði það er rafmagnsleiðslur
skuli liggfa nm, tfmamörk einkarétt-
arins, endurkaupskjör bæjarins og
annað það er í slíkum samniugi
þarf að standi*.
Tillaga nefndarinnar var samþykt
á bæjarstjórnarfuudi 18. okt. 1906,
með þeim viðauka, að leita skyldi
samuiuga bæði um rafmagnsstöð og
gasstöð.
Þessu næst var leitað samninga,
og bárust ýms tilboð. Málinu lykt-
aði'^með því, að bæjarstjórnin ájandi
6. júni 1907 samþykti með 9 atkv.
gegn 2, j samning ^um stofnun og
starfræksluf gas- og rafmagnsstöðva
i ^Reykjavik,* við félag,f sem þeir
Thor JeDsen og Eggert^ Claessen
voru umboðsmenn fyiir.^Leyfistim-
inn var 25 ár, en bærinn átti kacp-
rétt að stöðvunum eftir 5 ár. Verð
á rafmagni og gasi var tiltekið í
samningnum, hlutdeild bæjarins í
reksturságóða ákveðin, auk margra
annata ákvæða. Stöðvarnar skyldu
taka til starfa í siðasta lagi 1. okt.
1909, og þvi til tryggingar settu
leyfishafar bænum 10.000 kr. trygg-
ingu, er skyldi falla til bæjarins, ef
stöðvarnar tækju ekki til starfa á
tilsettum tlma, og auk þess skyldi
leyfishafi þá lika missa einkarétt
sinn.
Eg hefl ald ei á æfi minni unnií
eins mikið verk árangurslanst, elns
og undirbúning samnings þe;.sr. En
eg var um?ur og ólatur og fébst
ekki um það. Hitt þótti mér verra,
að einn af meðbræðrum mínum i
bæjarstjórninni gerð:st ,til að tor-
trý8RÍa mig og meðuefndarmenn
mína í blaðaskrífum. Eg var óharðn-
aður I þeim efnum, og þyktist svo
af því að verða fyrir slíku saklaus,
að þegar almenn kosning til bæjar-
stjórnar fór fram I janúar 1908 neit-
aði eg að taka við endurkosningu,
og átti ekki sæti f bæjarstjórn i 2
ár. Hafði eg engin afskifti af mál-
inu þaDn tíma.
Artð 1908 dundi yfir fjárkreppa
mikil, og gátu leyfishafar ekki fengið
fé til að byggja stöðvar þær, er
þeim var skylt eftir samningnum.
Þeir sneru sér þá til hinnar nýju
bæjarstjórnar með srmningaumleit-
anir, sem enduðu með þvi að sam-
kvæmt tilboði, er þeir útvegnðu frá
Carl Francke 1 Bremen, ákvað hæj-
arstjórnin að byggja g: sstöð á kostn-
að bæjrrsjóð’, en enga rafmagnsstöð,
og gaf leyfishöfunum eftir 10,000
kr. gjaldið td bæjarsjóðs f notum
þess að þeir höfðu útvegað bænum
þetta tilboð. Slðan var gasstöðin
bygð og tók til starfa 1910. Þar
með var allri hugsun um rafmagns-
stöð slegið á frest, og þótti ekki
fært að hrnyfa þvi máli fyr en gas-
stöðin væri búin að ná því viðskifta-
magni sem þurfti til þess að hún
gæti borið sig.
Næst gerist það I málinu, að fund-
ur húseigenda og húsráðenda 27.
apríl 1914 beinir áskorun til bæjar-
stjórnarinnar um að taka málið upp,
og samkvæmt því kýs bæjarstjórnin
5 manna rafmagnsnefnd 7. mai. For-
maðar nefndarinnar varð K. Zimsen.
Nefndin byijaði á þvi að útvega sér
upplýsingar um máliÖ, sérstaklega
um lafmagnseyðslu norskra bæja,
en fðr aö engu óðslega; var 1. fund-
nr 16/5—'14, 2. fundur **/8—’ij og
3. fundur **/a—'i6. \ar þá Thor
Jensen orðinn formaður nefndar-
innar.
Við bæjarstjórnarkosninguna i jaD.
1916 var málið talsvert haft á odd-
inum. Við þá kosningu komu jafn-
aðarmenn að 3 fulltrúum, en höfðu
áður verið fámennir i bæjarstjórn-
inni. Eftir kosninguna héldu þeir
því allmjög fram, að rafmagnsmálið
ætti að bíða, það lægi meira á ýmsu
öðru, svo sem að bærinn eignaðist
trollara og gerði út. Þeir komu á
nokkurs konar samtökum meðal
helmings bæjarfullttúanna um að
fara hægt i rafmagnsmálinu, og
fengn f fyrstu með sér suma þá
eftir
Gunnar Gunnarson
S í ð a r i h 1 u t i
jnstip eiiai' ig .örnlnn uil'
Sýningar í kvölö klukkan
6l/a og 8í/»
Aðgöngumiðar selöir kl. 12
í Nýja Bíó. €kki tekið á
móti pöntunum.
Barnasýning. kl. 5
bæjarfu ltrúa, sem siðan hafa snúist
til ands öðu gegn þeim.
í febr. 1916 gerðu 3 hérlendir
verkfræðingar (P. Sm., J. Þ. og G.
J. H.) bæjarstjórninni tilboð um að
rannsaka hvort tiltækilegt væri að
byggja rafmagnsstöð við Elliðaárnar,
ásamt kostnaðaráætlun. Nefndin bar
fram titlögu um að sér yrði heimil-
að ab láta slika rannsókn og áætlana-
gerð fram fara, án þess að heimild-
in væri butidin við .ákveðna menn.
Sú tillaga var feld i bæjarstj. 16.
marz 1916 með 7 : 7 atkv., en
simþykt með 7 samhlj. atkv. tillaga
frá Þorv. Þorvarðarsyni um að leita
fyrir sér um útlendan vatnsvirkja-
fræðing, sem jafnframt hafi þekk'ngu
á byggingu rafmagnsstöðva, til þess
að raDnsaka hvar tiltækileeast sé að
taka vatisafl til rafmagnsstöðvar fyr-
ir Reykjav'k, og gera áætlon um
byg8laSu slíkrar stöðvar. Voru svo
fengnir norskir verkfræðingar til að
gera þetta, og áætlun þeirra lögð
fram tæpu ári siðar, 14 febr. 1917.
á fundi rafmagnsnefndar. Ekki þótti
fært að virkja Elliðaárnar eftir þeim
tillögum, aðallega vegna þess að
þeir höfðu valið stýflustæði á hrauni
sem hvorki þeir sjálfir né aðrir þorðu
að treysta að haldið gæti vatninu.
Einnig þótti viðsjárvert að ráðast í
byggingu svo stórrar stöðvar (3000
hestöfl), sem þeir höfðu áatlað, vegna
sífeldrar verðbækkunar á vinnu og
efni. Fór nefndin því fram á heim-
ild til að láta ransaka og gera áætl-
un um byggingu 1000 hestafli stöð-
var, er seinna mætti stækka, og var
það samþykt i bæjarstj. ij. marz
1917 með öllum atkv. gegn 1. Var
mér og Guðm. Hliðdal siðan falið
það verk, og skiluðum við áætlun
vorið 1918.
Sumarið 1917 gekkst eg fyrir þvf
að bæjarstj. keypti nokkur vatnsrétt-
indi í Soginu, sem þá voru á boð-
stólum. Fóru þá einnig fram nokkr-
rar samningaumleitanir við fos-afé-
lagið ídand um rafmagn frá Sogi
handa bænum, ef til þess kæmi að
Alþingi veitti félaginu sérleyfi til
virkjunar, en úr því varð ekkert.
Samanð 1918 var eg erleodis fram
yfir miðjan ágúst, en eftir heimkomu
mína bar rafmagnsnefndin fram til-
lögu um að leita eftir 2 milj. kr.
láni til framkvæmda verkinu, og að
ráðist yrði sem fyrst i framkvæmd