Morgunblaðið - 24.02.1921, Qupperneq 2

MOROUNBLAÐIÐ
MOROUNBLAÐIÐ
Bitstjóri Vilh. Finsen
Afgreiösla í Lækjargötu 2.
Sími 500 — Prentsmiöjusími 48
Ritstjómarsímar 498 og 499
Kemur ót allu daga vkunar, aö mánu-
dögum undanteknum.
Ritstjómarskrifstofan opin:
Yirka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Pétri og Páli til verzlunarrekstrar. par
er verksviö bankanna en ekki ríkissjóös.
Aftur á móti getur þaö vel veriö á
verksviöi landsstjórnarinnar að hjálpa
bönkunum til að útvega slík lán, ef
þeir þurfa þess og óska þess. Og eftir
þessum reglum hefir stjómin farið, eins
og eg nú skal sýna fram á.
Eins og kunnugt er keypti stjómin
hveitifarm frá Canada í haust með þeim
gkilmálum, að hann skyldi eigi greiddur
Auglýsingum sé skiláð annáð hvort fyr en eftir 4 mánuði og áður en þeir
4 afgr'ei'ösluna eöa í ísafoldarprent- mánuðir vora liðnir hafði stjórnin trygt
»miðjp fyrir kl. 4 daginn fyrir útkomu sér um iy2 milj. kr. lán í Ameríku til
þess að þurfa ekki að borga, er þessir 4
mánuðir vora liðnir, ef gengið væri
að jöllum jafnaði betri staö í blaðinu ! Öhagstætt. pað hefir nú farið þannig,
(á lesmálssíðum), en þær, sem síöarfað dollarsgengið hefir á síðustu timum
blaös, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar sem koma fyrir kl. 12, fá
koma. -
Auglýsingaverð: Á frémstu síöu kr.
8,00 hver cm. dálksbreiddar; á öörum
stöðum kr. 1,50 cm.
lækkað svo, að réttast þótti að greiða
sem inest af þessari skuld og er það nú
gert þitnnig, að á því hefir græðst um
3—4 hundrað þúsund kr., svo að það
Verð blaðsins er kr. 2,00 á mánnöL ■ verður þó ekki sagt, að ríkissjóður hafi
Afgreiðslan opin:
Virka daga frá,kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Gunnar Egilson
Hafnarstræti 15.
Sjó-
Stríðs-
Bruna-
Líf-
Slysa-
Talsími 608. Símnefm: Shipbroker.
Yátryggingar.
fengið, nema með miklu verri kjörum,
en eru á hrnum gömlu. Það er fjár-
málaápeki, sem eg ekki @kil að taka
8—10% lán til (þess aö borga 4—5%
lán, sem ekki eru fallin í gjalddaga.
Og eg held að það sé rétt að staldra
dálítið við og aðgæta hvað vér eram
búnir að taka af lánum á Síðustu ár-
um. Árið 1919 tókum við 4% milj. kr.
lán og 1920 3 milj. kr. lán. Af þeseum
lánum þurfum vér að borga um 700
þús. kr. fyrstu árin í vöxtu og af-
bogun. Og ef litið er á vaxta og af-
borganagrein fjárlagafrv. fyrir árið
1922 sést að vér þurfum á því ári að
borga um ll/2 milj. kr. í vöxtu og af-
borganir af skuldum, með öðrum orð-
um 15—20 kr. á hvert mannsbam á
landinu, 75—100 kr. á hvert heimili. Er
nú ekki ástæða til að fara varlega í að
anka þessa fjárhæð. Eg er ekki í efa
um það.
Annars virðisit mér að skifta megi
lánum í 4 flakka, sem sé þessa:
1. Lán til eyðsln.
2. Lán til versluniar.
3. Lán til annara arðvænna fyr-
irtækja eða marnivirkja.
4. Lán sem tekin era aðeins í gróða-
skyni (speknlationslán).
pað er nú rétt að athuga hverskonar
lán það hefði átt að vera, sem eg hefði
étt að taka, eða undir hvem þessara
flokka það hefði átt að heyra.
1. Um lán til eyðslu hefi eg áður tal-
að og af ;því að eg þykist þess fullviss,
að enginn hv. deildamanna álíti, að eg
hefði átt að taka slíkt lán, læt eg út-
talað um það.
2. Eg hefi aldrei neitað því, að lán
til verzlunar séu mjög oft hagkvæm,
einskis hagnaðar notið af gengisbreyt-
ingunni. Og stjómin getur hvenær sem
' er tekið til áðurnefnds 1 y2 milj. kr.
| láns og hefir þegar gert, þótt ekki sé
i í stóruni stU. Frekari lán vegna Lands-
; verzlunarinnar hefir ekki þurft. petta
| sýnir, að stjórnin er ekki hrædd við að
j toka slík lán sem þessi, en eg vænti þess,
: að fáir lái henni, þótt hún leiki sér
j ekki að því að taka lán að óþörfu.
i Tii þess að. sýna, að stjómin hefir
einnig haft opin augun fyrir því, að
i eftir atvikum gæti verið rétt að hjálpa
! bönkunum til að fá slík lán sem þessi,
í vil eg geta þess, að forsætisráðherra
útvegaði Landsbankanum í utanför
sinni í sumar rúmlega tveggja milj. kr.
lán ‘gegn ébyrgð ríkissjóðs og er það lán
þegar greitt aftur. Eg minnist þess ekki,
að bankamir hafi oftar en í það skifti
farið fram á aðstoð stjómarinnar í
þeim tilgangi. Og þegar eg var í Kaup-
maunahöfn í haust kallaði eg á fund
sendiherra vorn þar, sendiherraritar-
ann og þá bankastjóra, sinn frá hvorum
bankanum, sem þá voru í Kaupmanna-
höfn, til þess að ræða um hvort nauð-
syn væri, eftir því sem þá leit út, að
taka lán, og eftir að hafa athugað þetta
nákvæmlega, létu báðir bankastjóramir
það í ljósi, að þeir teldu ekki nauðsyn
á því, enda var mér kunnugt um, að
Landsbankinn fékk í Kaupmannahöfn
hjá bankasambandi sínu þar það lán,
sem hann fór fram á. Eg get alls ekki
gengið inn á, að eg hefði átt að neyða
láni upp á bankana, eg skoða það sem
hreina og beina fjarstæðu.
Að því er snertir verzlunarlánin held
eg því óhikað frám, að landsstjómin
hafi gjert skyldu sína í fylsta mæli.
3. Um lán til arðvænra fyrirtækja
eða mannvirkja get eg verið mjög stutt-
orður, af því að vér höfum nú engin
slík fyrrtæki með höndum önnur en
þau, er innlenda lánið var tekið til síð-
astliðið sumar, og þar sem það lán er
ekki eytt nema að hér um bil þriðjungi,
getur ekki verið um lántöku að ræða
í þessum tilgangi.
Hér getur því ekki verið um van-
rækslu að ræða.
4. Um „spekuIations“ lánin verð eg
aftur á móti að fara nokkram orðum,
því að svo undarlega hefir nú við bragð
ið, að ýmsar raddir hafa komið fram
um það, að stjómin hefði átt að taka
þannig lagað lán, lán í landi með háu
gengi (Englandi eða Ameríku) og
ekki síst nú á tímum, en af því stjómin . borga það svo aftur þegar gengið félli.
hefir yfirleitt ekki verzlun landsins í, pað hefir verið reiknað út, að á þenn-
sinum höndum, virðist mér ekki geta j an hátt hefðum vér getað grætt miljón-
komið til mála, að ríkissjóður eigi að ir. pað hefir verið hrópað hátt um þá
taka slík lán, nema að því leyti sem
þeirra þarf með til rekstrar landsverzl-
afskaplegu heimsku, sem eg hafi gert
mig sekan í, að taka ekki þannig lagað
unar. Önnur verzlunarlán sýnist mér að | lán. Eg er talinn óhæfur í stöðu minni
bankamir eigi að útvega. Eg sé ekki,1 fyrir það, að eg vildi ekki ,spekúlera“
að það geti komið til mála, að ríkis- með fé ríkissjóðs. En eg tek mér þetta
sjóður taki lán til þess að lána aftnr létt, því að eg veit, að ef eg hefði gert hefir oss eigi brostið neinar nauðsynja-
þetta, hefði eg drýgt höfuðsynd, dauða-
synd. Eg veit það, að ettgin stjórn í
nokkra línidi hefir he.mild til undir
nokknua ningumstaðum uð spekúlera
nieð fé ríkisins. Og þ.ió hefir aldrei
verið gtít l ér, og eg vo a að það verði
aldrei gert. Að minsta xoi i get eg sagt
það um nneraudi stjóri, að bún mun
aldrei gera það. Eg er 'ík* alveg saun-
færður um að það eru ekki niargir
nreiMi í þessuni sal, ^epi álíta aft ríkið
eigi að fást við nokkurs konar kaup-.
hallarbrask.
Gímgislán (Valutalán) hefði verið
með öllu tilgangslaust fyrir oss að taka,
bæði af því, að gengi krónu okkar fylg-
ir gengit dönsku krónunnar, og af því,
að slík lán yfirleitt ná ekki tilgangi sín-
um. Þetta hefur tsýnt sig hjá Norð-
inönnum, sem tóku þannig lagað lán síð-
ni'stliðið ár. Við lánið hækkaði gengið
iirfáa daga og lækkaði svo aftur lengra
niðúr en áður. pessi lækning er því
skottulækning, svipuðust því, að maður,
sem hefir „timburmenn' ‘ drekkur sig
fullan til þess að hafa þá burtu. Ætli
þeir komi ekki aftur næsta dag og þá
ekki betri en þeir voru áður.
Eg held því þess vegna fast fram,.að
stjómin hafi farið alveg rétt að í þessu
máli og það er fróðlegt að bera orð
lánapostulanna saman við ályktanir al-
þjóðafundar þess um fjármál, sem háld
inn var í Bryssel í sumar. Á þann fund
sendu fleStar þjóðir álfunnar bestu
fjármálamenn sína og þeir vora sam-
mála um það, að eitt meginskilyrði fyr-
i - því, að fjármál heimsins kæmust í
lag sé einmtt það, að ríkissjóðimir tak-
marki lán sín einS mikið og unt er.
pú ætla eg að minnast fáeinum orð-
um á viðskiftahöftin, sem hátt hefir
verið hrópað um. Hver röddin hefir
komið fram annari hærri um afnám
allra slíkra hafta, og kallað hefir verið
hástöfum á hina frjálsu samkepni, sem
væri hið rétta meðal og allra meina
bót. Dýrtíðm hyrfi eins og mjöll fyrir
sólu, ef öll böft væri .afnumin, En mér
er þetta óskiljanlegt. Mér skilst, að það
geti ekki veriö efamál, að nú þegar
verðlækkun sumpart er komin og sum-
part stendur fyrir dyram, sé það best
að eiga sem minstar birgðir, því að þær
hljóta að seljast með tapi og það ætti
ekki að þurfa skýringar við, að fcapið
verður því minna sem birgðirnar era
minni. Og að innflutningshöftin valdi
því að minni birgðir séu í landinu en
ella mundi, hygg eg, að ekki verði um
deilt. Pað er og næsta einkennilegt, að
sumir þeir, sem hæst láta um afnám
haftanna halda því jafnframt fram, að
innflutningsnefndin hafi ekki verið
nægilegaströng, og að of mikið hafi
verið flutt inn. En slíka menn er ekki
hægt að rökræða við, (því að þeir snúast
í hring og elta sitt eigið skott. Ef nefnd
in hefir leyft of mikinn innflutning er
vitanlega ekki rétta leiðin að afnema
höftin, heldur herða þau, ef þau annars
geta gert gagn, og það játa þessir menn
með því að segja, að o f mikið hafi
verið flutt inn.
Eg er alveg sannfærður nm það, að
innflutningshöftin hafa sparað oss mil-
jónir króna og það á þeim tíma, er oss
var þess mest þörf. Til þess að ganga
úr skugga um þetta þarf ekki annað en
fá skýrslu innflutningsnefndar um starf
hennar eða þá athuga það, að að minsta
kosti 2 ferðir s.s. Botniu hafa fallið al-
veg burtu, vegna þess að engar vörur
var að flytja hingað og mörg skip hafa
í haust og vetur siglt hingað með hálf-
fermi eða rúmlega það. Ætli þær vör-
ur, sem þurft hefðu til þess að fylla
þessi auðu rúm hefðu ekki eitthvað
kostað ? Jú, þær hefðu kostað mikið fé,
sem við höfum að miklu leyti sparað,
því að þrátt fyrir innflutningshöftin
vörar og þetta sýnir, að hið auða rúm
í skipunum mundi hafa verið fylt með
ónauðsynlegum vörum. Gegn þessu
kynni einhver að segja, að óvíst sé nema
sama rúm hefði verið í skipunum, þótt
engin innflutningshöft hefðu verið,
því að vér hefðum eigi sökum gjald-
eyrisskorts getað keypt meira en vér
höfum keypt. par til er því að svara
fyrst og fremst, að eg þekki þess eigi
díemi fyr, að skip liafi eigi getað feng-
ið flutning hingað og í öðra lagi að það
er engum efa bundið, að ýmsan óþarfa
varaing gátum yér altaf fengið, því að
hann fæst lánaður til langs tíma. Pað
er’kunnugra en frá þurfi að segja að
liériendum kaupmönnum heí'ir sbaðið til
boða allskonar. glingur, tilbúið á stríðs-
óranum, með 1—2 ára gjaldfresti. Og
hér kemur fram annar aðalkostur inn-
flutningshaftanna, eu hann er sá, að þau
gefa mögulegt að hafa höiul í bagga
með hvaða vörar em fluttar inn. priðji
kostur þessara hafta er sá, að vér höf-
um sparað gjaldeyri vorn erlendis og
eg hygg, að enginn geti mælt á móti
því með rökum, að það hafi eigi verið
nauðsynlegt. Báðir bankarnir hér munu
vera eindregið á þeirri skoðun, að inn-
flutningshöftin hafi gagnað oss stóram
og þeir ættu að fara nær um þetta en
flestir aðrir.
pað er ekkert undarlegt, þó ýmsir
kaupmenn sem hafa orðið fyrir barðinu
a innflutningshöftunum láti hátt út af
þeim, því að eigin hagsmunir eru
þungir á metaskálunum, en alþjóðarheill
er þó meira verð, það ættu þeir að at-
huga. Og eg held að þeir hugsi helst til
skamt, því að vera má, að ekki hefði
þeim sumum hverjum sviðið minna að
eiga miklar birgðir þegar verðfall kem-
ur og peningakreppa veldur því, að al-
ir.enningur getur eigi keypt. Gjald-
þrotavofan mundi þá hafa sýnt sig fyr-
ir sjónum þeirra sumra og eg efast um
að hún hefði verið broshýrri en að-
flutningshöftin.
Eg vík aftur að þessum töfraoröum
„frjáls samkeppni“ sem eg als ekki
skal gera lítið úr, en má misbrúka eins
og alt annað sem í sjálfu sér er gott.
Frjáls samkeppni á ekki alstaðar við
og á öllum tímum og það hafa kaup-
menn hér á landi sjálfir viðurkent í
verkinu, því að ekki er félag það, sem
þeir ráðgera í síldarverslun í anda
f rjálsrar samkeppni og ekki er „fisk-
hringurinn“ svonefndi það heldur. pað
verður að minnast þess, að óvanalegir
tímar krefjast óvanalegra ráðstafana.
Og það munu ekki margar þjóðir sem
nú leyfi á öllum sviðum frjálsa sam-
keppni.
Eg er þess fullviss, að hingað til hafa
tímarnir ekki verið þannig, að rétt hafi
verið að afnema þessi höft, en hversu
lengi ástæða er til að halda þeim með
eða án breytinga, er ekki hægt að segja
nú. Hins vegar get eg fullvissað háttv.
deild um, að ef þessi stjóm verður við
völd framvegis, mun hún að sjalfsögðu
engum höftum halda lengur en hún tel-
ur nauðsynlegt, en vitaskuld svo lengi.
Eg fæ ekki betur séð, en að vér séum
neyddir til vegna gjaldeyrisskorts er-
lendis, að takmarka innflntning eins og
vér getum og eg verð að játa það, að
mér finst það ekki stórkostlegt böl, þótt
vér þurfum að spara við oss nokkuð
um skamman tíma. Að minsta kosti er
það áreiðanlega betra en sökkva sér í
skuldafen, sem langan tíma þarf til að
losna úr. Ef vér nú athugum hvemig á
því stendur að oss vantar erlendan
gjaldeyri þá s.jáum vér að til þess liggja
emkum fjórar ástæður, en Þær eru
þessar:
1. Of lítið flutt út af vöram,
2. Of lágt verð á þeiin,
3. Of mikið innflutt í landið, og
4. Of hátt verð á þessum jnnflutttts
vörum.
pegar reyna á að bæta úr þessum
gjaldeyrisskorti verður viðleituin að
ganga í þá átt að nema burtu eða eyða
sem mest þesisuimorsökumyeinnieðafleir
um. pað er því rétt að líta á, hvort vér
eruni þess megnugir eða ekki, og tek
eg hverja ástæðu fyrir sig.
úl. Utflutningurinn fer eftir fram-
ieíðslumagnitíu í Inndimt og mjög skjót-
lega er ekki auðið að auka það, og auk
þess þarf til aukrúngar því ýmislegt af
erlendum vörum, sem hefir v'erið svo
dýrt, að hæpið hefir verið að fram-
leiðslan háíi borgað sig. pað er því
auðsætt, áð þessari orsök gjaldeyris-
skortsins geturn vér alls eigi rutt úr
vegi í bráðri svipan.
2. Um verð hinna útfluttu vara ráð-
uin. vér ekki miklu. pað sem hægt er að
gera til þess að halda uppi verðinu
er einkum það, að vanda hana vel og
það er sjálfs&gt að gera ogimin venju-
lega vera gért. En þótt svo sé, að varan
s vel vönduð, verður verð hennar ætíð
sett í hlutfalli við verð sams konar vara
annar staðar frá, og það verð getum
vér eigi skapað. pessari orsök gjaldeyris
skortsins verður eigi rutt úr vegi svo
að verulegu nemi
3. peg'a r' erlendur vamingur er keypt-
ur, verður kaupandinn að hlíta verðinu,
sem á honum er á heimsmarkaðinum,
og það verð höfum vér-alls engin áhrif
á. Hið eina sem auðið er að gera er
að nota hagkvæman stað og hentuga
stund til kaupanna, en það er auðsætt
að þörfin og erfið aðstaða knýr oft tii
ki.upa á óhagkvæmum stað og óhentugri
stund. pessari orsök gjaldeyrisskortsins
getum vér því ekki verið vissir um að
geta rutt úr vegi svo að verulegu nemi.
4. Alt öðru máli er að gegna um hið
aðflutta vöramagn. Pví verður alls
ekki neitað, og eg hygg að enginn muni
neita því, að vér getum dregið úr inn-
flutningnúm og meira að segja, vér get-
um dregið allmikið úr honum, án þess
að vernleg óþægindi fylgi. Og hví eig-
um vér þá ekki að gera það? Allir vilja
draga úr gjaldeyrisskortinum, en hví
vilja þá ekki allir beita þeirri aðferð,.
sem til þess er líklegust og affarasæl-
ust? Petta ráð er örugt, því'á þá ekki
að nota það meðan þörf er á?
Af því sem hér hefir verið tekið fram:
vona eg að það sjóist, að besta ráðið
til að bæta úr gjaldeyrisskortinum er-
lendis er takmörkun innflutnings, með
öðrum orðum spamaður í kaupum er-
lends vamings. Eg sé því ekki, að st,]órn
in sé vítaverð fyrir að hafa farið þcssa
leiðina og það því síður, sem síðasta
Alþingi lét ótvírætt í ljósi, að það teidi
þetta réttmætt. Eg veit vel að það er
til annað meða' við þessum gja'.deyris-
skorti og það er lántaka erlendis og eg
\eit líka vel, að þá leið vilja sumir
fara. En ef lán á að taka í þesM. skyni,,
þá verður það að vera til skamm* tíma.
pað er lífsnauðsyn að fé sé fyrir hendi
ti! að borga það einhverntíma á nrinu,
þv; að ef svo er ekki, sýnir það að vér
flytjum meira verðmæti inn en úl, en
það má engin þjóð gera tii lengdar, ann-
ars sekkur hún í erlend skuldafen og
t.vnir fjárhagslegu sjálfstæði sinu og
hinu pólitiska sjálfstæði er þí lnett, því
að efnaleg(t sjálfstæði er hyrningar-
steinn undir öllu öðru sjálfstæð,. Hin
útlendu verzlunarlán verður b ví að fara
vsrlega með og þegar vér vitum með
vissu, eins og nú er, að vér haftnlaust
mundum flytja meira verðmæti ir.n en
út synist mér ekki geta verið : famál,
hyggilegra sé að halda höftunum
fyrst um sinn, ef til vill með einhverj-
um breytingum, ef Alþingi sýnist svo.
Hér í bænum hefir verið mikill þyt-
ur ger út af hveiti og ’sykurskömtun; ani,
sérstaklega því atriöi, að það var aug-