Morgunblaðið - 15.05.1921, Page 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
Ritstjóri Vilh. Finsen
Sími 500 — PrentsmiSjusími 48
AfgreitSsla í Lsekjargötu 2.
RitBtjómarsíma.- 498 og 499
Kemur út alla daga vkunar, a?S mánu-
dögurn undautekuum.
Rítetjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Auglýsingum er e k k i veitt mót-
taka i prentsmiðjunni, en sé skilað á
afjgr. fyrir kl. 4 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllmn jafnaði betri stað i blaðinu
(á lesmálssíðum), en þær, sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu siðu kr.
3,00 hver cm. dálksbreiddar; á öðrum
stöðum kr. 1,50 em.
Verð blaðsins er kr. 2,00 á mánuði.
Afgreiðslan opin:
Virka daga frá kl. 8—6.
I Helgidaga kl. 8—12.
tapið, vœri varasjóður hennar auð-
vitað þeirri upphæð lægri, en mundi
þó hafa numið samkvæmt reikning-
unum í árslok 1919 kr. 646881,94.
Niðurstaðan af verslunarrekstr-
inum 1920 er sú, að varasjóðurinn
lækkar um kr. 347566,44, og er sú
upphæð þá reikningslegur halli á
rekstrinum það ár. Orsökin er sú,
að verslunin átti miklar birgðir af
kolum í árslok 1920, og var ákveðið
að færa verð á þeim niður úr 300
kr. í 200 kr. tonnið frá áramótum,
en þessi verðlækkun vörubirgðanua
er tekin inn á reikninginn fyrir
1920, og nemur hún kr. 818594,56.
Þar upp í kemur svo viðskiftahagn-
aður ársins 1920, sem stafar að
toluverðu leyti frá gróða á gengi
dollara.
Viðvíkjandi horfum fyrir af-
komu verslunarinnar yfirstand.uidi
ár, verður að geta þess, að snemma
á árinu var söluverð kolanna enn
fært niður úr 200 kr. í 140 kr. fyrir
tonnið og hlýtur það tap, sem af
þessu stafar, að rýra mjög útkom-
una á þessu ári, jafnvel svo, að
rekstrarhalli komi fram á ársreikn-
ingnum og varasjóðurinn minki
eitthvað þess vegna.
Til frekari glöggvunar um það,
hvernig högum verslunarinnar er nú
háttað, er hér birtur útdráttur úr
efnahagsreikningi hennar 31. des-
ember 1920.
E i g n i r:
Fasteignir............... 142141,93
Ýms áhöld................. 13219,20
Vörubirgðir............. 2279271,09
Inneignir í bönkum .. 1370684,46
Skuldir inn. viðskiftam. 764914,64
Skuldir útbúa versl. .. 562496,65
Víxlar................... 831585,56
Peningar í sjóði . . . . 915848,97
INTERNATIONALE
ASSURANCE-COMPAGNI
Höfuðstóll 10 miljónir.
Sjó- og stríðsvátryggingar
Aðalumboðsmaður:
Gunnar Egilson
Ilafnarstræti 15.
Talsíni 608.
anna, er nál. 160.000 kr.* í vöru-
leifum, og nál. 400.000 kr. í úti-
standandi skuldum hjá viðskifta-
vinum útbúanna.
Útistandandi skuldir verslunar-
inuar hafa því verið alls um síð-
astliðin áramót:
Samkv. 5, eignalið 764914,64
: Iljá útbúunum 399467,19
■ VíxiLskuldir 831585,56
Nokkrar duglegar
s t ú I k u r
geta fengið atvinnu nú þegar.
Unplýsingar gefur
Guðmundur Þórdarson
Gretrisgötu 28.
Samtals kr. 6880162,50
S k u 1 d i r:
Inneign innl. viðsk.m. 28903,21
Inneign útl. viðskiftam. 1950450,04
Inneign ríkissjóðs 2941754,01
Fymingarsjóður 23649,12
ólokin viðskifti 100000,00
Varasjóður 1835406,12
Samtals 6880162,50
Af vörubirgðunum eru kr.
1.463.266,44 í kolum og koksi, hitt
í öðnim vönim.
Af 6. eignalið, skuldum útbú-
Samtals kr. 1995967,39
Nefndin hefir haft til athugun-
ar skrár yfir þessar útistandandi
skuldir allflestar, og telur meiri
hl. að gera verði ráð fyrir ein-
hverri rýrnun á þeim, sem ekki er
tiltökumál, þar sem um svo mikla
veltu er að ræða og svo þröngt
sem nú er í ári, og er ekki unt
að segja fyrirfram, hve mikil sú
rýmun kann að verða, en ekki er
Jsjáanlegt, að hún þurfi að verða
mjög veruleg.
i Að öllu athuguðu telur meiri
. hlutinn óhætt að áætla, að vara-
‘ sjóður verslunarinnar muni verða
um næstu áramót full 1 milj. kr.,
; ef fyrirtækinu verður þá lokið, og
; er það nokkru minna en sú upp-
hæð, sem ríkissjóður greiðir versl-
uninni til þess að standast hið
fyrra tap á kolum og salti.
I Því fer mjög fjarri, að nefndin
vilji álasa ríkisstjóminni eða
stjórn landsverslunarinnar fyrir
það, að liafa ekki gert þessa ófrið-
‘ arráðstöfun að gróðafyrirtæki. —
Meiri hluti nefndarinnar vil'l ekki
heldur fara út í neinn samanburð
á aðstöðu landsverslunar og frjálsr
ar verslunar, (“n einungis benda á,
‘ að auk þeirrar aðstoðar, sem rík-
issjóður veitir fyrirtækinu með
j greiðslu kola- og salt-tapsins, þá
hefir verslunin haft mjög hag-
kvæm afnot af skipastól landsins
og stuðst við takmarkanir á inn-
, flutningi á vissum vörutegundum
til annara, og þetta alt á þeim tím-
um, er innflutningur á vöram gat
. tæpast gefið tap.
| pegar gera skal tillögur og taka
; ákvarðanir um framtíð þessa versl-
j unarrekstrar ríkisins, virðist oss
fyrst verða að líta á það, að aldrei
mundi hafa verið til hans stofnað,
! ef ekki hefðu gerst þeir viðburðir
! í heiminum, sem komu meiri trufl-
j un á a'lt viðskiftalíf en dæmi era
til áður. Er þá einkum átt við það,
að alls konar hömlur lögðust á
verslun og siglingar, og það svo,
að stjórnir ófriðarþjóðanna heimt-
uðu afskifti viðkomandi ríkis-
stjórna um út- og innflutning, og
varð þetta þess valdandi og bein-
línis orsök þess, að til landsversl-
unar var gripið.
Það hefir þó eflaust vakað jafnt
fyrir þingi sem þjóð, að liér væri
að eins um bráðabirgðaráðstöfun
að ræða, sem afnema bæri, þegar
alt kæmist á réttan kjöl að ófriðn-
um loknum.
Má í þessu sambandi benda á
útflutningsnefndina, sem í raun
réttri eigi var annað en landsversl-
un með afurðir landsmanna, og að
ráði allra aðstandenda var afnum-
in þegar í ófriðarlokin.
Landsverslunin aftur á móti,
sem eingöngir hefir haft með inn-
flutning nauðsynja að gera, hefir
nú starfað á þriðja ár eftir ófrið-
arlok, en ýmsar ástæðnr hafa verið
þess valdandi, að eigi hefir þótt
tiltækilegt að leggja hana niður
tii þessa tíma.
Aðalstarf nefndarinnar í þessu
máli hefir því verið að íhuga,
hvort eigi væru nú komnir þeir
tímar, að ríkissjóður gæti slept
fram af sér þeirri miklu ábyrgð,
er óumflýjanlega hlýtur að fylgja
svo áhættumiklum verslunarrekstri
sem hér hefir verið .um að ræða,
og hvort kaupmenn og kaupfé-
lög mundu nú ekki geta tekið til
fulls við innflutningi nauðsynja,
sem eðlilegast og sjálfsagðast er,
að verslunarstéttin hafi með hönd-
um.
Um þetta aðálatriði hefir meiri
hlutinn komist að þeirri niður-
stöðu, að áhættulaust miuii vera
fyrir eðlilega innflutninga til lands
ins, þótt nú þegar verði létt af
ríkissjóðnum þeirri óeðlilegu á-
byrgð, er innflutningur á nauð-
synjum landsmanna óumflýjanlega
hefir í för með sér með lækkandi
verðlagi, og fer þá aðalinnihald
framanritaðrar tillögu í þessa átt.
Á hinn bóginn liggur það í aug-
um uppi, að jafn umsvifamiklu
verslunarfyrirtæki og Landsvei*sl-
unin er, er eigi hægt að lúka á
einum degi eða tiltölulega skömm-
um tíma, enda talsverðar vöru-
birgðir fyrirliggjandi, sem ráð-
stafa þarf, og skuldir útistand-
andi, sem eigi verða krafðar með
dagsfresti.
Með tilliti til þessa hefir nefnd-
in eigi viljað ákveða né einskorða
niðurlagning verslunarinnar, en
meiri hluti nefndarinnar leggur
það til, að yíirstandandi ár verði
notað til þess að selja fyrirliggj-
andi vörubirgðir, sem nú eru að
eins: kol, hveiti, rúgmjöl, hafra-
mjöl og sykur, og að versliuiin
ráðist eigi í frekari innkaup á
þessum eða öðrum vöram, nema
hvað sjálfsagt er, að við núver-
andi kolabirgðir verði svo bætt,
að þær verði seljanlegar án mik-
illar rýmunar, og að þeim 150 smá
lestum af sykri, sem verslunin
hefir þegar keypt í Danmörku, en
ókomnar era til landsins enn, verði
bætt við og seldar. Þá telur og
meiri hluti nefndarinar rétt og
sjálfsagt, að stjómin hafi vakandi
auga á steinolíuversluninni og
grípi þar inn í með ríkisrekstri, ef
nauðsyn krefur.
Rekstur verslunarinnar á þessum
grundvelli leiðir að sjálfsögðu til
þess, að sölu birgðanna og inn-
Ný rafijósastöö til sölu.
Nýja rafljósastöö, hæfilega stóra fyrir kauptún sem
hefði alt að 60—75 hús, höfum við fyrirliggjanði. og get-
um afgreitt með viku fyrirvara.
Lýsing stöðvarinnar:
Dynamo, 6'/s kilowatt, 220 volta, sérstaklega vandaður.
Rafgey mir, 90 amper-tímar, 19800 watt timar (sama stærð
og 180 amper-tíma raeð 110 volt).
Mæliborð með öllum nauðsynlegum tækjum.
Olíumótor 12 hestafla.
Alt annað efni til uppsetningar slíkrar Btöðvar höfum við
fyrirliggjandi, svo sem úti* og innivír, lampa o. fl
Við höfum duglega.og vana menn til að setja upp slikar
vélar og tæki.
Borgunarskilmálar: Við myndum fúsir að gefa rýmilega
borgunarskilmála.
Leitið upplýsinga til okkar sem fyrst.
VirðingarfylBt.
Bf. RafmagnsfÉl. Biti 5 tsjós.
Laugaveg 20B. Reykjavik.
Sími 830.
Laugardaga
verður skrifstofum okkar i sumar lokað kl. 12 á h.
Viðskiftafélagið. Þórður Sveinsson & Co.
heimtu skulda verði lokið fyrir
næstu áramót, svo að stjórn lands-
verslunarinnar þá geti haft endau-
leg reikningsskil tilhúin og að
næsta þing taki þá endanlega á-
kvörðun um slit eða f'-amhald
verslunarinnar.
Alþingi, 29. apríl 1921.
Jón porláksson, form.
Pétnr Ottesen.
Ólafur Proppé, frsm. meiri hl.
-0-
Leiðrétting.
Það er ranghermi í Morgunblað-
; inu í gær, að forseti neðri deildar
| hafi „rekið mig út úr deildinni“,
j enda fer sú frásögn blaðsins þvert
j ofan í yfirlýsingu forseta í fund-
arlokin.
; Þessi léiðrétting óskast tekin í
! næsta tölublað Morgunbláðsiiis.
I Alþingi 13. maí 1921.
Sigurður Stefánsson.
hniiMniisiM.
I>að era nú liðin 21 ár siðan sjóður
sá, er frú Herdís Benedictsen gaf land
inu, til minningar um sig og Ingileifi
dóttur sína, var afhcntur landshöfð-
ingja til umráða og ávöxtunar, til
þess að á sínum tíma væri reistur
fyrir hann kvennaskóli fyrir Vestur-
land. Sjóður þessi var í byrjun 42.300
krónur.
pví hefir nú nokkrum sinnum ver-
ið hreyft í blöðum og tímaritum,
hvar þessi fyrirhugaði skóli ætti að
vera, og hefir það oftast orðið nið-
urstaðan á skoðunuin þessum, að hann
yrði reistur á Flatey, enda hefir mönn
um alment hér í Flateyjarhreppi á-
valt fundist, að ekki gæti amiað kom-
ið til mála, en að hann verði bygður
hér, á æskustöðvum gefendanna. Enda
segir eldra fólk hér, að því hafi verið
kunnugt um, að það hafi verið heit-
asta ósk þeirra tur Herdísar og Ingi-
leifar sál., þótt farist hafi fyrir að
geta þess í arfleiðsluskránni. Hér var
hún borin og barnfædd. Hér dvaldi
hún raestan hluta æfi sinnar. Hér
átti hún flesta vini. Hér hefir hún
lifað helstu gleðistundir lífs síns, og
hér hefir hún líka felt flest sorgartár
yfir missi bama sinna og manns síns.
Við þessa sveit voru endurminningar
hennar fastast tengdar. Og hér í Flat-
ey er jarðsettur maður hennar og 11
börn.
Þótt ekki væri nú annað en það,
sem mælti með því að skólinn verði
settur hér þegar til kemur, þá finst
mér það nærri því nægar ástæður.
pví það mun vera eins dæmi í sögu
okkar, að slíkur liarraur sé kveðinn
að einni móður, að fylgja 11 börnum
sínum til grafar í sama grafreit. Að
eignast 14 börn og fá ekki að sjá
nema eitt af þeiru lióp ná fullorðins
aldri og missa það svo í blóma lífs-
ins. — En dásamlegast er að bún
skyldi geta borið slíka ofraun. Það
sýnir bvaða. feikna þreki hún hefir
verið gædd.
Eg vil nú skjóta því undir dóm
allra þeirra, sem bera hlýjan hug til
hinnar framliðnu heiðurskonu, hvort
þeim finnist ekki best til fallið, og
best við eigandi, að þessi minnisvarði
sé reistur á æsknstöðvum hennar, og
þar sem þar að auki er, að Flatey
er hvað samgöngur og staðhætti snert-
ir, best til þess fallin, af þeim stöð-
um sem komið hafa til tals í þessu
tilliti.
Nú er komin svo mikil hreyfing á
þetta skólamál, að Flateyingar geta
ekki setið þar þegjand ihjá, því að
þeim finst, að þeir hafi öðrum frem-
ur tillögurétt um það mál.
8ú fregn hefir nú borist hingað fyr-
ir nokkru, að Magnús á Staðarfelli
væri búinn að gefa ríkinu eignarjörð
sína Staðarfellið, með öllum húsum og
mannvirkjum, til skólajarðar fyrir